Ders

Takvim Duyurular Epub Html5

Kitabı (PDF)

Ünite
Video Canlı Ders Sesli Kitap Sesli Özet
Özeti

Sorularla Deneme Etkileşimli

Alıştırma İnfografik
Öğrenelim Sınavı İçerik

Bilgilendirme Çıkmış Sınav Sınav Giriş Sınav Öğrenci

Panosu Soruları Bilgisi Sonuçları Toplulukları

444 10 26
 AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemli kavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
 Finansal Muhasebe

Editörler

Prof.Dr. Kerim BANAR

Dr.Öğr.Üyesi Halil Cem SAYIN

Yazarlar

BÖLÜM 1, 2 Doç.Dr. Mustafa Gürol DURAK

BÖLÜM 3, 4, 5
Prof.Dr. Mehmet AYGÜN

BÖLÜM 6, 7, 8
Öğr.Gör.Dr. Mehmet Akif AYARLIOĞLU
 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4129
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2909

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2020 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Öğretim Tasarımcısı
Dr.Öğr.Üyesi Halil Cem Sayın

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Dil ve Yazım Danışmanı

Öğr.Gör. Sebahat Yaşar

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Öğr.Gör. Fatma Gamze Erşen

Grafiker
Ayşegül Dibek

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Burak Arslan
Handan Atman
Gizem Dalmış
Selin Çakır
Diğdem Aydın
Yasin Narin
Dilek Özbek

FİNANSAL MUHASEBE

E-ISBN
978-975-06-4019-3

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Aralık 2020
3396-0-0-0-2102-V01
 İçindekiler

Finansal Hesap Kavramı ve

BÖLÜM 1 BÖLÜM 2
Muhasebeye Giriş Muhasebe Süreci

Giriş ................................................................. 3 Giriş ................................................................. 31

Muhasebe ve İşlevleri .................................... 3 Hesap Kavramı ............................................... 31
Muhasebenin Tanımı ............................ 3 Hesapların Sınıflandırılması ................ 32
Muhasebenin İşlevleri ........................... 4 Hesapların İşleyişi ................................. 34
Muhasebe Bilgisinin Kullanıcıları ........ 5 Muhasebe Süreci ........................................... 37
Muhasebenin Bölümleri ....................... 6 Dönem Başı İşlemleri ............................ 38
Muhasebe Mesleği ................................ 7 Dönem İçi İşlemleri .............................. 38
Muhasebenin Temel Kavramları .................. 8 Dönem Sonu İşlemleri ......................... 42
Sosyal Sorumluluk Kavramı ................. 9 Muhasebede Kullanılan Belgeler .................. 44
Kişilik Kavramı ....................................... 9 Yasal Düzenlemelere Tabi Belgeler ..... 45
İşletmenin Sürekliliği Kavramı ............. 9 İşletmelerin İhtiyaçlarından Doğan
Dönemsellik Kavramı ............................ 10 Belgeler .................................................. 45
Parayla Ölçülme Kavramı ..................... 10 Tek Düzen Hesap Planı ................................ 47
Maliyet Esası Kavramı .......................... 11 Tek Düzen Hesap Planının Genel Yapısı ... 47
Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı.....  11 Hesapların Kodları ve Tanımlanması ... 48
Tutarlılık Kavramı ................................. 11
Tam Açıklama Kavramı ......................... 12
İhtiyatlılık Kavramı ............................... 12
Önemlilik Kavramı ................................ 13
Özün Önceliği Kavramı ......................... 13
Temel Finansal Tablolar ................................ 14
Bilanço (Finansal Durum Tablosu) ...... 14
Gelir Tablosu .......................................... 20

BÖLÜM 3 Dönen Varlıklar I BÖLÜM 4 Dönen Varlıklar II

Giriş ................................................................. 61 Giriş ................................................................. 97

Hazır Değerler ............................................... 61 Stoklar ............................................................ 97
Kasa ........................................................ 61 Ticari Mallar ........................................... 97
Alınan Çekler ......................................... 65 Diğer Stoklar .......................................... 107
Bankalar ................................................ 68 Verilen Sipariş Avansları ....................... 109
Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-) ..... 70 Diğer Dönen Varlıklar ................................... 111
Diğer Hazır Değerler ............................. 71 Devreden KDV ....................................... 112
Menkul Kıymetler .......................................... 73 İndirilecek KDV ..................................... 112
Hisse Senetleri ....................................... 73 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar ......... 116
Özel Kesim Tahvil, Senet ve İş Avansları ............................................ 117
Bonoları ................................................. 75 Personel Avansları ................................. 117
Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Sayım ve Tesellüm Noksanları ............. 118
Bonoları ................................................. 75
Ticari Alacaklar .............................................. 77
Alıcılar ................................................... 77
Alacak Senetleri ..................................... 78
Verilen Depozito ve Teminatlar .......... 81
Şüpheli Ticari Alacaklar ........................ 82
Diğer Alacaklar .............................................. 83
Ortaklardan Alacaklar ........................... 84
İştiraklerden Alacaklar - Bağlı
Ortaklıklardan Alacaklar ...................... 84
Personelden Alacaklar .......................... 85

iii

BÖLÜM 5 Duran Varlıklar
Giriş ................................................................. 131
Mali Duran Varlıklar ...................................... 131
Bağlı Menkul Kıymetler ........................ 132
İştirakler ................................................. 132
İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-).....   133
Bağlı Ortaklıklar .................................... 134
Bağlı Ortaklıklara Sermaye
Taahhütleri (-) ...................................... 134
Maddi Duran Varlıklar ................................. 135
Arazi ve Arsalar ..................................... 136
Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri ................ 137
Binalar .................................................... 138
Tesis, Makine ve Cihazlar ..................... 139
Taşıtlar ................................................... 140
Demirbaşlar ........................................... 140
Yapılmakta Olan Yatırımlar .................. 141
Verilen Avanslar .................................... 142
Maddi Duran Varlıkların Satışı ............. 143
Maddi Olmayan Duran Varlıklar .................. 146
Haklar ..................................................... 146
Şerefiye .................................................. 147
Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri ........ 148
Araştırma ve Geliştirme Giderleri ........ 149
Özel Maliyetler ...................................... 150
BÖLÜM 7 Öz Kaynaklar
Giriş ................................................................. 199
Ödenmiş Sermaye .......................................... 199
Sermaye ................................................. 200
Ödenmemiş Sermaye ............................ 202
Sermaye Yedekleri ......................................... 204
Hisse Senedi İhraç Primleri ................... 204
Hisse Senedi İptal Kârları ...................... 206
Kâr Yedekleri .................................................. 208
Yasal Yedekler ........................................ 209
Statü Yedekleri ...................................... 209
Olağanüstü Yedekler – Diğer Kâr
Yedekleri ................................................ 210
Özel Fonlar ............................................ 211
Geçmiş Dönem Kârları ve Zararları .............. 213
Geçmiş Yıllar Kârları .............................. 213
Geçmiş Yıllar Zararları .......................... 214
Faaliyet Dönemi Kârı veya Zararı ................ 215
Dönem Net Kârı .................................... 215
Dönem Net Zararı (-) ........................... 217
iv
Kısa ve Uzun Vadeli
BÖLÜM 6
Yabancı Kaynaklar
Giriş ................................................................. 161
Mali Borçlar .................................................... 161
Banka Kredileri ..................................... 162
Çıkarılmış Bono ve Senetler ................. 163
Çıkarılmış Tahviller ............................... 165
Ticari Borçlar .................................................. 167
Satıcılar .................................................. 168
Borç Senetleri ........................................ 169
Alınan Depozito ve Teminatlar ............ 171
Diğer Borçlar .................................................. 173
Ortaklara Borçlar .................................. 173
İştiraklere Borçlar – Bağlı Ortaklıklara
Borçlar ................................................... 174
Personele Borçlar ................................. 175
Diğer Çeşitli Borçlar .............................. 176
Alınan Avanslar .............................................. 177
Alınan Sipariş Avansları ....................... 178
Alınan Diğer Avanslar ........................... 179
Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler .... 180
Ödenecek Vergi ve Fonlar .................... 180
Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri ... 182
Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya
Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer
Yükümlülükler ....................................... 185
BÖLÜM 8 Sonuç Hesapları
Giriş ................................................................. 231
Gelir Hesaplarının İncelenmesi ..................... 232
Brüt Satışlar ........................................... 232
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve
Kârlar ...................................................... 234
Olağandışı Gelir ve Kârlar ..................... 236
Gelir Hesaplarında Dönem Ayrımı ...... 237
Gider Hesaplarının İncelenmesi ................... 241
Satış İndirimleri ..................................... 241
Satışların Maliyeti ................................. 243
Faaliyet Giderleri ................................... 244
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve
Zararlar .................................................. 245
Finansman Giderleri .............................. 246
Olağandışı Gider ve Zararlar ................ 247
Gider Hesaplarında Dönem Ayrımı.....   248
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
İşletmelerin varlıkları, alacakları, borçları ve
özkaynaklarında değişme yaratan mali nitelik-
teki işlemlere ait bilgileri kaydeden, sınıflandı-
ran, özetleyen, analiz eden, yorumlayan ve il-
gililere raporlayan bir süreç olarak ifade edilen
muhasebe, bir bilgi sistemi olarak karşımıza
çıkmaktadır. Muhasebe teorisi muhasebenin
bilimsel yönünü ortaya koyarken, kaydetme
ve kayıtlarda mevzuata uyma yönü ise, mu-
hasebenin uygulama yönünü oluşturmakta-
dır. İş dünyası ile ilgili faaliyetlerin objektif bir
şekilde yorumlanarak, bilgileri ihtiyacı olanla-
ra zamanında, tam ve faydalı bilgiler halinde
vermek için, teori ve uygulamanın uyumlu bir
şekilde birleştirilmesi yanıyla da muhasebenin
sanat yönü ortaya çıkar.
Elinizdeki bu kitapta, muhasebenin tanımında
yer alan “... işlemler ait bilgileri kaydetmek, sı-
nıflandırmak ve özetlemek...” işlemleri ele alı-
nıp, açıklanmaktadır. Analiz etme, yorumlama
ve raporlama ise gelecek dönemlerin muha-
sebe derslerine ait kitapların konularını oluş-
turmaktadır. Özetleme konusu; bu kitapta
tamamlayıcı bir bilgi olarak yer almıştır. Özet-
leme, sözkonusu bilgilerin “mali tablolar” şek-
linde sunulmasını ifade etmektedir. Bu konu
Dönemsonu İşlemleri dersinde ayrıntılı olarak
ele alınacaktır.
Bu kitap toplam sekiz üniteden oluşmaktadır.
Giriş niteliğindeki ilk ünitede muhasebenin ne
olduğu, işlevleri, muhasebenin temel kavram-
ları ve finansal tabloların ne olduğu üzerinde
durulmuştur.
Birinci ünitenin tamamlayıcısı niteliğinde olan
ikinci ünitede, hesap kavramı açıklanmış, mali
karakterli işlemlerin hesaplarda nasıl sınıflan-
dırıldığı, muhasebe sürecindeki işlemlerin ne-
ler olduğu konuları ele alındıktan sonra belge-
ler ve Tekdüzen Hesap Planı(TDHP) konusu
incelenmiştir.
Üçüncü ve Dördüncü Ünitelerde dönen varlık
unsurları tek tek ele alınmış, dönen varlıklara
ilişkin mali karakterli işlemlerin muhasebeleş-
tirilmesi konuları ele alınmıştır. Özellikle stok-
lar (ticari mallar) konusu katma değer vergisi
ile birlikte ele alınmıştır.
Mali duran varlıklar, maddi duran varlıklar ve
maddi olmayan duran varlıklar beşinci ünitede
Duran Varlıklar başlığı altında ele alınmıştır.
Konular hem TDHP açısından ele alınıp muha-
sebeleştirilmiş, hem de Muhasebe Standartları
açısından değerlendirilmiştir.
Kitabın altıncı ve yedinci üniteleri kaynaklar
ile ilgili işlemler ve muhasebeleştirilmesi ko-
nusuna ayrılmıştır. Kısa ve uzun vadeli yaban-
cı kaynaklar başlığı altında mali borçlar, ticari
borçlar, diğer borçlar, alınan avanslar ile öde-
necek vergi ve fonlar konuları ala alınmıştır.
Bir diğer kaynak unsuru olan özkaynakların
incelendiği bölümde ise, ödenmiş sermayenin
ne olduğu açıklandıktan sonra sermaye yedek-
leri ve kar yedekleri ele alınmıştır.
Sekizinci ünitede gelir ve gider hesapları ele
alınmıştır. Konu hem günlük işlemlerin kayde-
dilmesi açısından incelenmiş, hem de dönem-
sonu işlemleri olan dönem ayarlama işlemleri
boyutuyla ele alınmıştır.
Muhasebe mesleği ile ilgilenen veya ilgilenme-
yi düşünenlere yararlı olacağına inandığımız
bu kitabın yayına hazırlanması ve basılmasın-
da emeği geçen tüm çalışma arkadaşlarımıza
sonsuz teşekkürlerimizi sunarız.
Editörler
Prof.Dr. Kerim BANAR
Dr.Öğr.Üyesi Halil Cem SAYIN
v
 Bölüm 1
Finansal Muhasebeye Giriş

Muhasebe ve İşlevleri
1 Muhasebeyi ve muhasebeleştirme sürecini Muhasebenin Temel Kavramları

1
öğrenme çıktıları

2
tanımlayabilme 3 Muhasebe bilgisinin oluşturulma sürecinde
2 Muhasebe sisteminin bölümlerini göz önünde bulundurulması gereken
tanımlayabilme temel kavramları açıklayabilme

3
Temel Finansal Tablolar
4 Temel finansal tabloları ve sundukları bilgi
içeriğini açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Muhasebe • Bilanço • Gelir Tablosu • Muhasebenin Temel Kavramları

2

Finansal Muhasebe
GİRİŞ
Toplumu oluşturan bireylerin birbirinden farklı
ihtiyaçları ya da istekleri bulunmaktadır. Bu ihti-
yaçların ya da isteklerin giderilmesi için çeşitli mal
ve hizmetler gereklidir. Bu mal ve hizmetlerin bir
kısmını bireyler kendileri üreterek temin edebilir-
ken, geri kalan yani üretemedikleri kısım için diğer
üreticilere ihtiyaç duymaktadırlar. İşte sermaye ve
emek gibi üretim unsurlarını bilinçli ve sistematik
bir şekilde bir araya getirerek bireylerin ihtiyaçları-
nı gidermek üzere ekonomik mal ve hizmet üret-
meyi ve bunu yaparken belli bir kâr elde etmeyi
amaçlayan bu üreticilere “işletme” adı verilmekte-
dir. Ancak işletmeler de ihtiyaçlarını gidermek için
toplumdaki diğer unsurlardan faydalanmaktadır.
İşletmeler, temin ettikleri üretim faktörlerini talep
edilen mal ve hizmetlere dönüştürürler. Bu açıdan
işletmeleri, çevrelerindeki unsurları girdi olarak
kullanarak çevrelerine ihtiyaç duydukları çıktıları
sunan sistemler olarak tanımlamak da mümkün-
dür. Diğer bir ifadeyle, işletmeler tek başlarına var
olamazlar. Çevreleri “paydaş” olarak tanımladığı-
mız pek çok sayıda öğe ile çevrelenmiştir. Ayrıca
paydaşlar yalnızca işletmenin dış çevresinde değil,
aynı zamanda içinde de bulunmaktadır.
Süreç yaklaşımıyla ifade edilecek olursa, ilk pay-
daşlar gerekli finansmanı sağlayarak işletmeyi kuran
ve faaliyete geçiren sermayedarlardır. Faaliyetlerin
gerçekleştirilmesi süresince gerektiğinde ek finans-
man desteği sağlayan kredi verenler, faaliyetlerde
yararlanılan mal ve hizmetleri sağlayan tedarikçiler
ve faaliyetleri yerine getiren çalışanlar ile yöneticiler
de diğer paydaşlardandır. Bunların yanı sıra işlet-
menin çıktılarının kullanıcıları olarak müşteriler ve
hükümeti de paydaşlar arasında saymak gerekmek-
tedir. Bütün bu paydaşlar işletmeye süreç içerisinde
ihtiyaç duyduğu kaynakları sunarken, aynı zamanda
karşılığında işletmeden de ekonomik faydalar sağ-
lamayı amaçlamaktadırlar. Bu nedenle, işletmede
gerçekleşen mali hareketleri izlemeye ve sonucunun
ne olduğunu bilmeye ihtiyaç duyarlar. Bu noktada
kendilerine işletme hakkında bilgi sağlayacak bir bil-
gi sistemi gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Bir işlet-
me ile ilgili tarafların, işletmenin finansal işlemleri
ve olayları hakkında gereksinim duydukları bilgiyi
onlara muhasebe sağlar. Muhasebe, işletme tarafın-
dan gerçekleştirilen faaliyetleri ve buna bağlı olarak
meydana gelen değişmeleri saptar ve bu değişmelere
ait verileri yeni kararların alınmasında ve faaliyetle-
1
rin izlenmesinde kullanılabilir bilgiler haline getirir.
Bu nedenle, işletme yönetimi ve işletmenin çevresini
oluşturan ortaklar, kredi verenler, müşteriler, işlet-
meye mal satanlar (tedarikçiler), devlet, işçi sendika-
ları, rakipler ve diğerleri muhasebe tarafından üreti-
len bilgileri kullanır.
Bu bölümde, öncelikle bir bilgi sistemi olarak
muhasebenin tanımı yapılacak, ardından muhase-
benin işlevleri, ortaya çıkışı ve muhasebenin temel
kavramları anlatılacaktır.
MUHASEBE VE İŞLEVLERİ
Yukarıda da ifade edildiği gibi, işletmeler, mal
ve hizmet üretmek, satmak için çeşitli faaliyetlerde
bulunur. Örneğin; mal alınır-satılır, ödemeler yapı-
lır, para tahsil edilir, çalıştırılan işçilere ücret ödenir,
hammadde alınarak üretimde kullanılır, bankaya
para yatırılır veya bankadan para çekilir ve bunlar gibi
binlerce işlem yapılır. Bunların sonucunda ise, işlet-
me hakkında eski ya da yeni, önemli ya da önemsiz,
finansal ya da finansal olmayan, öznel ya da nesnel,
kanıtlanabilir ya da kanıtlanamaz gibi değişik özel-
liklere sahip oldukça fazla bilgi oluşur. Bu bilgilerin
çokluğu ve karmaşık yapısı göz önünde bulundurul-
duğunda, bunlar içinden bilgi kullanıcıları için fay-
dalı olanlarının ortaya çıkarılması ve kullanıcılara su-
nulması oldukça önemli hale gelmektedir. Bu önemli
işlev işletmenin muhasebe bilgi sistemi tarafından ye-
rine getirilmektedir. Bu sistemin işleyişini bilmek ve
çıktılarından en üst seviyede faydalanabilmek için ilk
olarak onu tanımlayabilmek gerekmektedir.
Muhasebenin Tanımı
En basit tanımı ile muhasebe, paydaşlara doğru
kararlar alabilmeleri için gereken bilgiyi sunan bilgi
sistemidir. Ancak burada söz edilen bilgi finansal
bilgidir. Personel sayısı, çalışma süreleri, pazar payı
gibi finansal olmayan pek çok bilgi de kararlarda
kullanılmasına rağmen, bu bilgiler muhasebenin
ilgi alanına girmemektedir. İşletmenin varlıkla-
rı ve kaynakları üzerinde etki yaratan ve para ile
ifade edilen tüm olaylar ile bu olayların sonuçları
muhasebenin konusunu oluşturmaktadır. Diğer
bir ifadeyle, muhasebe, ekonomik olay olarak ad-
landırılan bu olayların ölçülmesi, sistematik bir
şekilde düzenlenerek açıklanması ve yorumlanması
için kullanılan kavramlar ve tekniklerin bütünüdür
(Marshall, vd., 2002; Erdoğan, 2012).
3
1
Üretim faktörlerinin işletmeye girişi, bunlardan
ürünlerin meydana getirilmesi ve ürünlerin satı-
larak işletmeden çıkışı sonucu, işletmelerde değer
hareketleri ortaya çıkmaktadır. Değer hareketleri-
nin parasal yönü, muhasebeyi ilgilendirmektedir.
Muhasebede, değer akışını izlemek için, ölçü bi-
rimi olarak para kullanılır. İşletmeye giren üretim
faktörleri ve işletmeden çıkan mal ve hizmetler pa-
raya çevrilir ve bunların parasal tutarları muhasebe
anlamında kayıtlara geçirilir. Para ile ifade edildiği
için bu değer hareketlerine, mali nitelikteki işlem-
ler denir. Muhasebenin görevi, para ile ifade edi-
lebilen değer hareketlerini belirli bir kayıt düzeni
içerisinde izleyip, elde edilen sonuçları belirli dö-
nemler itibari ile ortaya koymaktır.
Muhasebe, ekonomik olayların ölçülme-
si ve sınıflandırılması yolu ile oluşturulan
finansal bilginin kullanıcılarına sunulması
ve yorumlanması işlevlerini yerine getiren
bir bilgi sistemidir.
dikkat
İşletmenin tüm faaliyetlerini oluşturan olay-
lardan bazıları işletmenin varlıkları ve kaynak-
ları üzerinde para ile ifade edilebilen değiş-
meler meydana getirirken, bazıları getirmez.
Varlık ve kaynak unsurları üzerinde para ile
ifade edilebilen değişmeler yaratan işlemler
mali nitelikteki olaylardır. Muhasebe bu olay-
larla ilgilenir. Dolayısıyla, bu olayları içeren
işlemlere mali nitelikteki işlemler veya muha-
sebe işlemleri denilmektedir.
Muhasebenin tarihçesine kısaca bakmak gere-
kirse, ticari yaşamın bir gereği olarak ortaya çıktığı
söylenebilir. Bu nedenle muhasebenin başlangıcı
dünyadaki ticari ilişkilerin başlangıcı kadar eski-
dir. Bazı kaynaklara göre, muhasebe kayıtlarının
kullanımı MÖ. 5000 yıllarına kadar uzanıyor
olsa da bunlar ücret ödeme, vergi belirleme, borç-
alacak hesaplama gibi işlemler için tutulan basit
işlevli kayıtlardır (Akyel ve Karaca, 2014). Antik
Mısır’da ve Mezopotamya’da altın, gümüş, zeytin-
yağı, tahıl gibi emtianın miktarlarının kil tabletle-
re kaydedildiği bilinmektedir. Arkeolojik bulgular
4
Finansal Muhasebeye Giriş
Peru’da İnkalar tarafından birbirine düğümlen-
miş farklı renklerdeki iplerden oluşan bir aletle
bağlanmış kırmızı biberler, yer fıstıkları ve siyah
fasulyelerden yapılmış “khipu” olarak bilinen dü-
ğümler yardımıyla mal miktarına ilişkin muhase-
be kayıtlarının tutulmuş olduğunu göstermektedir
(Monger, 2010; Simga-Mugan ve Akman, 2012).
Ayrıca paranın kullanılmaya başlamasıyla birlikte
Çin, Yunan ve Roma toplumları tarafından dev-
let harcamalarının kontrol altında tutulması için
muhasebeden daha yoğun şekilde faydalanılmaya
başlanmıştır (Monger, 2009). Zaman ilerledikçe iş
hayatındaki gelişmeler ışığında muhasebe de gelişi-
mine devam etmiş ve 13. yüzyılda günümüz muha-
sebe kuramının temelleri atılmıştır. Ayrıca, İtalyan
bir matematikçi ve rahip olan Fra Luca Bartolomeo
de Pacioli tarafından 1494 yılında yazılan ilk basılı
eser ile birlikte mali kayıtların birbiriyle kontrolü-
nü sağlayan çift taraflı kayıt yöntemi uygulanmaya
başlanmıştır (Marshall, vd., 2002; Simga-Mugan
ve Akman, 2012; Erdoğan, 2012). Bu açıklamalar
doğrultusunda muhasebenin çok eskilere dayandı-
ğını söylemek mümkündür. Ancak muhasebenin
önem kazanması sanayi devriminden sonra, büyük
şirketlerin ortaya çıkması ile olmuştur. Sanayi dev-
riminin beraberinde getirdiği teknolojik gelişmeler,
üretim kapasitesinin artmasına, işletmelerin bü-
yümesine, faaliyetlerin çeşitlenmesine ve sermaye
ihtiyacının artmasına yol açmıştır. Artan sermaye
ihtiyacının karşılanması, işletmelere yeni ortaklar
alınması veya yeni krediler (borçlar) bulunması ge-
rekliliğini doğurmuştur. Bu koşullar, işletmelerin
faaliyet sonuçlarına ilişkin bilgilerin ve dolayısıyla
muhasebenin önemini artırmıştır.
Muhasebe; işletmenin varlıklarının, sermaye-
sinin ve borçlarının ne olduğu, parasal değerleri,
hangi değişmelere uğradıkları, faaliyetlerin sonun-
da ne elde edildiği veya ne kaybedildiğinin bilin-
mesi için varlıkların, sermayenin ve borçların sap-
tanması, diğer bir ifadeyle, ekonomik faaliyetlerin
belirlenmesi, izlenmesi ve sonuçların ölçülmesi iş-
levini yerine getirerek bilgi kullanıcıları tarafından
ihtiyaç duyulan bilgiyi sağlamaktadır.
Muhasebenin İşlevleri
Bir bilgi sistemi olarak muhasebe, ilgili verile-
rin toplanıp derlenmesi ve ardından yorumlanarak
karar almaya yarayacak bilginin ortaya çıkarılması
temelinde işleyen bir süreçtir. Bu sürecin aşamaları

Finansal Muhasebe
da muhasebenin işlevlerini oluşturmaktadır. Muha-
sebenin kaydetme, sınıflandırma, özetleme ile analiz
ve yorumlama olmak üzere 4 adet temel işlevi bulun-
maktadır (Erdoğan, 2012; Akyel ve Karaca, 2014).
1. Kaydetme: Sürecin ilk aşaması olarak işlet-
meye ilişkin ekonomik olaylar sonucunda
ortaya çıkan verilerin belgelere dayanarak
düzenli bir biçimde deftere yazılması işlevi-
dir. Kaydetme işlevi, yevmiye defteri (gün-
lük defter) aracılığıyla gerçekleştirilir. Buna
göre, belgelere dayandırılmış mali nitelik-
teki işlemler tarih sırasıyla madde şeklinde
yevmiye defterine geçirilir. Parayla ifade
edilmeyen yani mali nitelikte olmayan iş-
lemler (ör. şirket genel müdürünün istifası)
muhasebenin kapsamına girmez.
2. Sınıflandırma: Kaydedilen mali nitelikte-
ki işlem ve olayların niteliklerine ve etki-
ledikleri unsurlara göre ayrıştırılarak aynı
niteliklerdeki verilerin aynı, farklı nitelik-
lerdeki verilerin ise farklı sınıflar altında
incelenebilmesi için verilerin gruplara ayrıl-
ması işlevidir. Sınıflandırma, defter-i kebir
(büyük defter) aracılığıyla hesaplarda ger-
çekleştirilir. Sınıflandırma işlevi sayesinde,
aynı nitelikteki bilgilerin topluca bir arada
görülebilmesi sağlanır. Örneğin, nakit pa-
rayla ilgili işlemlerin bir grupta toplanması,
bankalardaki parayla ilgili işlemlere ait bil-
gilerin ise farklı bir grupta toplanması gibi.
3. Özetleme: Belirli dönemler itibariyle kayde-
dilmiş ve sınıflandırılmış olan verilerin dö-
nem sonlarında anlamlı ve sistemli bir şekil-
de bir araya getirilerek raporlanması; diğer
bir ifadeyle bilgi kullanıcılarına kararlarında
dayanak olarak kullanabilecekleri finansal
raporların oluşturulması işlevidir. Sınıflan-
dırılan bilgileri özetlemek, bu bilgilerden ya-
rarlanabilmek açısından oldukça önemlidir.
Özetleme ve raporlama işlevi, finansal (mali)
tablolar aracılığıyla gerçekleştirilir.
4. Analiz ve Yorumlama: Raporlanan verilere
anlam kazandırılan ve ekonomik olaylar ile
sonuçları arasındaki ilişkilerin yorumlandı-
ğı işlevdir. Bu bakımdan bu işlevi, verilerin
sayılardan anlam ifade eden metinlere dö-
nüştürüldüğü işlev olarak tanımlamak da
yanlış olmayacaktır. İşletmenin gerçekleş-
tirmiş olduğu faaliyetlere ait sonuçların ve
1
işletmenin mali durumunun analiz edilmesi
ve yorumlanması; raporlar ve tablolar biçi-
minde özetlenen bilgilerin ne anlama geldi-
ğinin ve faaliyetler ile sonuçları arasındaki
ilişkinin (örneğin, satışlar ile satışların kârı
ve maliyeti arasındaki ilişki gibi) araştırıl-
masıdır. Bu işlev finansal tablolar analizi ile
gerçekleştirilir. Analiz ve yorumlama işlevi
sayesinde, muhasebe bilgi sisteminde üre-
tilen bilgilerin işletme yönetimi tarafından
işletmeyle ilgili değerlendirmelerde ve ka-
rarlarda kullanılabilmesi sağlanır.
Yerine getirdiği işlevler çerçevesinde muhasebe
en genel anlamda, mali (finansal) nitelikteki olay-
ları para ile ifade edilebilir bir şekilde kaydeden,
sınıflandıran, özetleyerek raporlayan ve analiz ede-
rek yorumlayan bir bilgi sistemi olarak tanımlanır.
Kaydetme, sınıflandırma, özetleme ve raporlama
muhasebenin birincil işlevleri olarak kabul edi-
lirken, analiz ve yorumlama ikincil işlevi olarak
görülür. Muhasebenin ikincil işlevi olan analiz ve
yorumlama işlevi finansal (mali) tablolar analizi ki-
taplarının konusunu oluştururken, bu kitap muha-
sebenin birincil işlevlerini konu almaktadır.
Muhasebe Bilgisinin Kullanıcıları
Daha önce de belirtildiği gibi işletmenin çev-
resinde pek çok paydaş bulunmakta ve bu paydaş-
ların işletme ile aralarında doğrudan ya da dolaylı
olarak bir ekonomik çıkar ilişkisi bulunmaktadır.
Diğer bir ifadeyle, bu paydaşlar bir şekilde ya iş-
letme ile iş yapmakta (müşteriler, tedarikçiler, vb.)
ya da işletmenin yaptığı işlerin sonuçlarından et-
kilenmektedir (devlet, işletme yönetimi, vb.). Do-
layısıyla bu paydaşlar işletmenin finansal durumu,
performansı ya da bunlarda ortaya çıkan ya da çı-
kabilecek değişiklikler ile ilgilenmektedirler.
Muhasebe sisteminin ürettiği bilginin kulla-
nıcılarını iç kullanıcılar ve dış kullanıcılar olarak
ayırmak mümkündür. İç kullanıcılar işletmenin
içinden olan, diğer bir ifadeyle bilgiye doğrudan
erişimi olabilecek kullanıcılardır. Örneğin, işletme
yönetimi ve çalışanlar gibi kullanıcılar işletmenin iç
kullanıcılarını oluşturmaktadır. Yöneticiler alacak-
ları kararlara ve yapacakları planlara temel olması
açısından muhasebe sistemi ile oluşturulan bilgiye
ihtiyaç duyarken, çalışanlar ise gelecek güvencesi
açısından işlerinin sürekliliği hakkında bilgi edine-
bilmek ve başarıya göre sağlayabilecekleri ikramiye,
5
1
Finansal Muhasebeye Giriş

ücret artışı gibi faydaları görebilmek açısından mu- ve seyri, işletmeler tarafından alınan kararlardan
hasebe bilgilerine ihtiyaç duymaktadırlar. önemli ölçüde etkilenmektedir. Hatta bu kararlar
Öte yandan, dış kullanıcılar işletme bünyesin- ve uygulamalar, insanların yaşadığı ekolojik çevreyi
de faaliyet göstermemekle birlikte işletme hakkın- de etkilemektedir. Bu nedenle toplum, işletmelerin
da bilgi ihtiyacı bulunan kullanıcılardır. Örneğin piyasa politikaları, istihdam durumları, üretim ka-
hissedarlar, mevcut ve potansiyel yatırımcılar, kredi rarları gibi konularla yakından ilgilidir.
verenler, tedarikçiler ve devlet ilk akla gelen dış kul- Görüldüğü üzere her bilgi kullanıcısının muha-
lanıcılardır ve ihtiyaç duydukları bilgileri doğrudan sebe bilgisine ihtiyaç duyma nedeni farklı olabil-
işletmeden elde etme olanakları bulunmamaktadır. mektedir. Bilgi ihtiyaçlarındaki bu çeşitlilik mu-
Bu nedenle, işletme tarafından muhasebe sistemi hasebenin de kendi içinde ikiye ayrılmasına neden
yardımıyla hazırlanan finansal tablolar dış bilgi olmuştur.
kullanıcıları için temel bilgi kaynağı olma özelliği-
ne sahiptir.
Muhasebenin Bölümleri
Yaşanan ekonomik ve teknolojik gelişmeler
Muhasebe bilgisinin kullanıcılarının işletme
sonucunda işletmelerin büyük ölçekli çok ortaklı
içinden ve işletme dışından kullanıcılar olarak ay-
şirketlere dönüşmesi, işletme yönetimini özel bilgi
rıldığı düşünüldüğünde, iki farklı boyutta muhase-
ve beceri gerektiren bir işe dönüştürmüş, bunun
be bilgisine ihtiyaç olduğu ortadadır. İlk boyut her
sonucunda ise işletme sahipliği ile işletme yönetimi
iki bilgi kullanıcısının da ihtiyaçlarını karşılamayı
ayrı kişilerde toplanmaya başlamıştır. Bu durum,
hedefleyen “finansal muhasebe” sisteminin çıktıları,
işletme sahiplerinin, sahibi oldukları fakat başka
ikinci boyut ise yalnızca işletme içindeki kullanıcı-
kişiler tarafından yönetilen işletmeleri hakkında
lara bilgi sağlayan “yönetim muhasebesi” sisteminin
daha fazla bilgiye ihtiyaç duymalarına yol açmıştır.
çıktıları ile temsil edilmektedir.
Dolayısıyla, işletme sahipleri yöneticinin başarısını
belirlemek, işletmenin ulaştığı mali güç ve kârlılık Finansal muhasebe olarak da adlandırılan genel
durumunu bilmek, bunun yanında işletmede or- muhasebe, tüm bilgi kullanıcılarının kararlarına
tak olarak kalıp kalmamak gibi değişik durumlar temel oluşturacak bilgiyi sunmak üzere finansal
hakkında kararlar almak için muhasebe bilgilerine raporların oluşturulması sürecini ifade etmektedir.
gereksinim duymaktadırlar. Genel muhasebede bilgiler hiçbir analize ve değiş-
meye uğratılmaksızın kaydedilir. Ayrıca oluşturu-
Yatırımcılar finansal tablolardan işletmenin sü-
lan bu bilgi ile işletmelerin topluma karşı şeffaflı-
rekliliği ya da yatırım yapılabilirliği gibi konularda
ğı ve hesap verebilirliği de güvence altına alınmış
değerlendirmeler yapmak üzere yararlanırken, kre-
olmaktadır. Çünkü hazırlanan raporlar işletmenin
di verenler verdikleri krediyi anapara ve faiz olarak
varlıkları, borçları, sermayesi, kârlılığı, nakit akış-
geri alıp alamayacaklarını diğer bir ifadeyle işletme-
ları vb. konularda bilgi sunmaktadır. Bu bilgiler
nin borç ödeme gücünü ve kârlılık durumunu ana-
sayesinde işletmenin risk durumu, kârlılığı, borç ve
liz etmektedirler. Tedarikçiler ise bir yandan pazar-
alacak miktarları ile vadeleri gibi bilgiler tüm top-
lık gücü konusunda bilgi edinirken diğer yandan
luma açık hale gelmektedir. Diğer bir ifadeyle, ger-
işletme ile gelecekte de iş yapıp yapamayacaklarını
çeğe uygun şekilde hazırlandığı sürece finansal ra-
değerlendirmeyi amaçlamaktadırlar. Son olarak
porların işletmeyi, finansal açıdan, şeffaf bir şekilde
devlet kurumları, finansal bilgi yardımı ile işletme-
sergilediğinin söylenmesi mümkündür. Hazırlanan
lerin ödemeleri gereken vergi tutarını belirlemekte-
muhasebe bilgisinin bütün kullanıcıların ihtiyaçla-
dirler. Ayrıca mikro ve makro ekonomik analizler
rını karşılaması beklendiği için bu bilgiler “genel
yapabilmek için de finansal bilgi toplamaktadırlar.
amaçlı” bilgiler olarak da adlandırılmaktadır.
Yukarıda bahsi geçen işletme ile ilgili tarafların
yanı sıra, toplum da işletmeler hakkında bilgilere
gereksinim duyabilmektedir. Bilindiği üzere, işlet-
Finansal muhasebe, ilişkili taraflara karar al-
melerin bir ülkenin ekonomik yapısı üzerinde yay-
malarında yardımcı olacak finansal bilginin
gın bir etkisi vardır. Ülke ekonomisinin oluşumu
oluşturulması ve raporlanması sürecidir.

6

Finansal Muhasebe
dikkat
Finansal muhasebeye, genel muhasebe, ticaret
muhasebesi gibi adlar da verilmektedir.
Finansal raporlar geçmiş olaylar sonucu ortaya
çıkan mevcut finansal durumu ve geçmiş olayların
işletmenin performansı üzerinde yarattığı etkileri yan-
sıtmaktadır. Ancak şurası önemlidir ki, her ne kadar
finansal raporlar gereken bilgileri sunsalar da geleceği
kesin olarak gösteren kristal küreler değildirler. Geçmiş
olayların sonuçlarını kullanarak geleceğe yönelik öngö-
rülerde bulunmak görevi bilginin kullanıcısına aittir.
Öte yandan, yönetim muhasebesi, işletmenin
faaliyetlerinin planlanması ve kontrolü amacıyla yö-
netime sunulacak ve karar almalarına destek olacak
bilginin oluşturulması ve yorumlanması sürecidir
(Williams, vd., 2003; Erdoğan, 2012; Horngren, vd.,
2015). Yöneticiler yönetim muhasebesi bilgisini işlet-
me için hedefler belirlemek, bireylerin ya da bölümle-
rin performanslarını değerlendirmek ve piyasaya yeni
ürün sürmek, ya da mevcut ürünü piyasadan çekmek
gibi çok sayıda önemli kararlar almak üzere kullan-
maktadırlar. Bu işlevlerini yerine getirebilmek için
yöneticiler finansal muhasebe bilgisini de kullanırlar.
Ancak temel bilgi kaynakları finansal muhasebe siste-
minde üretilmeyen, bütçeler ve maliyet raporları gibi
özel amaçlı düzenlenen raporlardır. Örneğin yöneti-
ciler kendi faaliyetleri için izleyen dönemde ne kadar
bütçe ayrıldığını, yani ne kadar kaynağa sahip ola-
caklarını, bilmek ve faaliyetlerini ona göre planlamak
durumundadırlar. Bu bilgi de yönetim muhasebesi
sisteminin bir çıktısı olan bütçelerden elde edilmekte-
dir (Marshall, vd., 2002; Monger, 2010). Ayrıca, yö-
neticiler için alacakları kararların etkinliği açısından
oldukça önem arz eden maliyet bilgisinin oluşturul-
ması da yönetim muhasebesinin bir alt sistemi olarak
değerlendirilen maliyet muhasebesi ile mümkün ol-
maktadır. Maliyet muhasebesini, işletmenin yapısına
ve iş yapma şekline en uygun sistemin uygulanması
yoluyla üretilen ürünün, üretim sürecinin ya da sunu-
lan hizmetin maliyetini hesaplamayı amaçlayan bilgi
sistem olarak tanımlamak mümkündür.
Yönetim muhasebesi, işletme yönetimi ta-
rafından yönetsel kararların alınması için
temel alınacak olan bilginin oluşturulması
ve yorumlanması sürecini içeren sistemdir.
1
Maliyet muhasebesi, işletmede üretilen
ürün ya da hizmetlerin maliyetlerinin be-
lirlenmesi ve işletme giderlerinin kontrol
altında tutulması amacı doğrultusunda bil-
gi sağlayan muhasebe dalıdır.
Maliyet ve yönetim muhasebesi kapsamındaki
işlemler genellikle işletmeye bağlı olarak çalışan
yönetim muhasebecileri tarafından gerçekleştiri-
lirken, finansal muhasebe bilgisinin oluşturulması
yani işletme defterlerinin tutulması, konusunda
daha çok işletmeden bağımsız muhasebe meslek
mensuplarından yararlanılmaktadır.
Muhasebe Mesleği
Meslek mensupları muhasebe bilgi sisteminin
işçileri olarak da tanımlanabilmektedir. Diğer bir
ifadeyle, muhasebe bilgisinin ortaya çıkması süreci-
ni bizzat işleten kişilerdir. Yaptıkları işin nitelikleri-
ne göre bağımsız denetçi, iç denetçi, yönetim mu-
hasebecisi gibi unvanlar taşımalarına rağmen yasal
olarak Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM)
ve Yeminli Mali Müşavir (YMM) olarak iki unvana
ayrılmaktadırlar. Mesleğin gelişiminin temelinde
1989 yılında çıkarılan 3568 sayılı Serbest Muhase-
becilik Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik yasası
yer almaktadır; çünkü bu yasa ile meslek yasal gü-
venceye kavuşturulmuş olmaktadır.
Mesleki gelişim açısından muhasebe stajyeri ola-
rak başlanan kariyer önce serbest muhasebeci mali
müşavirliğe, ardından da yeminli mali müşavirliğe
giden bir yol izlemektedir. Ancak bu yolda ilerlemek
mesleğin çatı kuruluşu olarak görev yapan Türki-
ye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli
Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) tara-
fından düzenlenen mesleki sınavlarda başarılı olmak
koşuluna bağlanmıştır. Staja başlama sınavı, mali
müşavirlik sınavı ve yeminli mali müşavirlik sınavı
olmak üzere farklı yapılara ve içeriklere sahip sınav-
lardan geçmek gerektiği gibi, bu sınavlara girebilmek
için mevcut unvanda yasada belirtilen süreler kadar
aktif çalışmış olma koşulunu da yerine getirmek ge-
rekmektedir. Bunların yanı sıra, iş dünyasının gün-
cel ihtiyaçları da göz önünde bulundurularak meslek
mensuplarına gerekli görüldüğü takdirde çeşitli ko-
nularda eğitimler alma zorunluluğu da getirilmeye
başlanmıştır. Bu sayede meslek mensuplarına güncel
bilgiler ile donanmış olma zorunluluğu getirilmekle
birlikte, hazırlanan finansal raporların güvenilirliği
ve kullanılabilirliği de artırılmış olmaktadır.
7
1
Finansal Muhasebeye Giriş

Öğrenme Çıktısı

1 Muhasebeyi ve muhasebeleştirme sürecini tanımlayabilme

2 Muhasebe sisteminin bölümlerini tanımlayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Denetimin işletmelerin şef-

faflığı ve hesap verilebilirliği
Maliyet muhasebesi ile fi- Muhasebe sisteminin üret-
hususunda gerçekleştirdiği
nansal muhasebe arasındaki tiği bilginin ülke ekonomisi
işlevi araştırarak, bunun
ilişkiyi değerlendiriniz. açısından önemini anlatınız.
bilgi kullanıcıları açısından
önemini tartışınız.

MUHASEBENİN TEMEL hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde

KAVRAMLARI
Muhasebenin temel amacı, ilgili taraflara ka-
rarlarında kullanabilecekleri bilgileri sunmaktır.
Sunulan bu bilgilerin herkes tarafından anlaşılabil-
mesi, karar almada kullanılabilecek kadar güvenilir
olması ve kullanıcısına fayda sağlayabilmesi için be-
lirli ilkeler ve uygulamalar çerçevesinde hazırlanmış
olması gerekmektedir. Çünkü, muhasebe tarafın-
dan üretilen ve yönetimin başarımını gösteren bil-
giler, işletme faaliyetlerinin sonucu olmakla birlik-
te, muhasebecilerin uyguladığı farklı kayıtlama ve
hesaplama yöntemleri ile değerleme ölçütlerinden
de etkilenmektedir. Dolayısıyla, işletme sonuçları
farklı yöntem ve ölçütler kullanılması durumunda
farklılaşabilmektedir. Bu durum ise, finansal tablo-
ların içerdiği bilgilerin anlaşılabilirliği, güvenilirliği
ve karşılaştırılabilirliğini etkilemektedir.
Muhasebe uygulamalarına yol gösteren genel
kabul görmüş muhasebe ilkelerinin var olması, bir
taraftan söz konusu farkların nedenlerini açıklar-
ken bir taraftan bu farkların en aza indirilmesini
sağlar. Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri şöyle
sınıflanmaktadır:
• Gelir Tablosu İlkeleri: Bu ilkelerin amacı,
işletmenin belirli bir döneme ilişkin faali-
yet sonuçlarını oluşturan gelir ve giderlerini
sınıflandırarak gerçeğe uygun olarak göste-
rilmelerini sağlamaktır.
• Bilanço İlkeleri: Bilanço ilkelerinin ama-
cı ise, işletmenin varlıkları ve bu varlıkla-
rın edinildiği kaynakların muhasebe kayıt,
gösterilmesinin sağlanması ve böylelikle
işletmenin finansal durumunun bilgi kul-
lanıcılarına gerçek durumuyla yansıtılması-
dır. Bilanço ilkeleri kendi içinde üç gruba
ayrılır;
- Varlıklara ilişkin ilkeler,
- Yabancı kaynaklara ilişkin ilkeler,
- Öz kaynaklara ilişkin ilkeler.
Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin te-
orik dayanağını “muhasebenin temel kavramları”
oluşturur. Muhasebenin temel kavramları ihtiyaç
duyulan bilginin oluşturulmasında ve sunulma-
sında muhasebecilere yol gösteren rehberlerdir.
Muhasebenin temel kavramları finansal nitelikli
olayların nasıl ve ne zaman kaydedileceği, ne şe-
kilde ölçüleceği gibi konuları açıklar. Muhasebenin
temel kavramları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1. Sosyal Sorumluluk Kavramı
2. Kişilik Kavramı
3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı
4. Dönemsellik Kavramı
5. Parayla Ölçülme Kavramı
6. Maliyet Esası Kavramı
7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı
8. Tutarlılık Kavramı
9. Tam Açıklama Kavramı
10. İhtiyatlılık Kavramı
11. Önemlilik Kavramı
12. Özün Önceliği Kavramı

8

Finansal Muhasebe
Sosyal Sorumluluk Kavramı
Muhasebe, sadece işletme yönetimine gerek-
li bilgileri üretmekle kalmaz, farklı nedenlerle iş-
letmenin mali durumu ve sonucu hakkında bilgi
ihtiyacı bulunan taraflara da bilgi vermek duru-
mundadır. İşletmenin paydaşları veya ilgili taraflar
denilen bu kesim bilindiği gibi, işletme sahipleri,
alacaklılar, devlet kurumları, potansiyel yatırımcı-
lar, çalışanlar ve genel olarak toplumdur. İşletme-
nin çevresindeki paydaşların hepsinin muhasebe
bilgisine ihtiyaç duyduğu düşünüldüğünde, hazır-
lanan bilgilerin yalnızca belirli bir kesimin çıkarları
doğrultusunda değil, bütün toplumun çıkarlarını
göz önünde bulundurarak hazırlanması ve sunul-
ması gerektiğini açıklayan kavramdır. Dolayısıyla
bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst
davranılmasını ifade eder. Örneğin, bir muhase-
becinin çalıştığı işletmenin çıkarlarını ön planda
tutarak daha az vergi verilecek şekilde bir rapor
sunması bu kavrama aykırıdır. Bu kavram ile an-
latılmak istenen muhasebecinin bütün paydaşlara
eşit mesafede olması gerektiğidir.
dikkat
Sosyal sorumluluk kavramı, muhasebe uygu-
lamalarının yürütülmesinde ve finansal tab-
loların düzenlenmesi ve sunulmasında sadece
belirli bir grubun değil tüm ilgili tarafların çı-
karlarının gözetilmesini gerekli kılar.
Kişilik Kavramı
Kişilik kavramı işletmenin, sahiplerinden ve
işletmeyle ilgili tüm taraflardan (yönetici, çalışan,
müşteri, satıcı, kredi verenler vd.) ayrı bir kişiliği
olduğunu ifade eder. Burada ifade edilen kişilik,
muhasebe kişiliğidir. Muhasebede “kişilik” varlık-
ların üzerinde kontrole sahip olan, taahhütlere gi-
rişen ve bunları yerine getiren, ekonomik faaliyeti
yöneten ekonomik birim kişiliğidir. Dolayısıyla,
bir şirket, bir işletmeler topluluğu, işletme içinde
bir departman, kâr amacı taşıyan veya taşımayan
bir uğraşa sahip bir şahıs muhasebe kişiliğine sahip-
tir. Buna göre, kendi adına varlıklara sahip olan ve
borçlanabilen her ünite bir muhasebe kişisidir.
Kişilik kavramı gereğince muhasebe, yalnızca
işletmeye ait varlık, kaynak, gelir ve giderleri kay-
deder. Örneğin, işletme sahibinin şahsi arabası için
1
yapmış olduğu akaryakıt harcamasının işletmenin
muhasebe kayıtlarında yeri yoktur. Dolayısıyla
muhasebe tarafından hazırlanan finansal raporlar
işletme sahiplerinin değil işletmenin kendisinin
finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını göster-
mektedir. Bu nedenledir ki, işletmenin sahibi/or-
tağı kasadan para aldığında işletmenin ortağından
alacağı oluşmaktadır.
dikkat
İşletmenin kişiliği kavramı, işletmenin sahip-
lerinden ayrı bir kişilik olduğunu kabul eder
ve muhasebe işlemlerinin bu kişilik adına yü-
rütülmesini gerektirir. Bu kavram sayesinde,
işletmeler çeşitli kaynaklar kullanarak kendi-
lerine ait varlıklara sahip olabilirler.
İşletmenin Sürekliliği Kavramı
İşletmenin sürekliliği kavramı, işletmelerin be-
lirli bir süre sonunda faaliyetlerini durdurmak üzere
kurulmadığı ve aksi yönde bir kanıt bulunmadık-
ça, bütün işletmelerin faaliyetlerini öngörülemez
bir süre boyunca sürdüreceği varsayımının geçer-
li olduğunu ifade etmektedir. Süreklilik kavramı,
muhasebe kişisinin (işletmenin, departmanın vb.)
amaçlarını ve en azından mevcut taahhütlerini ye-
rine getirmeye yetecek kadar uzun bir süre faaliyette
bulunacağını varsayar. Bu varsayım, ekonomik yaşa-
mın sürdürülebilmesi işletmenin uzun ömürlü var-
lıklar elde etmesini, uzun vadeli borçlar yüklenme-
sini, uzun vadeli planlar yapmasını, ileriye yönelik
araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunmasını,
uzun süreli etkilere sahip reklam ve tanıtım faaliyet-
leri yapmasını gerektirir. Böyle bir kabul olmadan,
işletmenin her an son bulabileceği düşüncesiyle ti-
cari faaliyetleri sürdürmek ve uzun vadeli yatırımlar
yapmak (örneğin yeni bir fabrika kurmak, yeni bir
makine almak gibi) olanaksız hale gelir.
Bu kavram sayesinde işlemlerin sonuçları uzun
vadede gerçekleşecek olsa bile finansal raporlara
yansıtılmaktadır. Örneğin, işletme bir bina aldı-
ğında katlandığı toplam maliyet, o binadan gele-
cekte elde etmeyi beklediği toplam ekonomik fay-
dayı göstermektedir. Bu fayda 50 yıl gibi uzun bir
sürede sağlanacak olsa bile, işletme binayı toplam
maliyeti ile tablolarında göstermelidir; çünkü bu
9
1
uzun süre boyunca işletmenin var olacağı ve eko-
nomik faydanın tamamını elde edeceği kabul edil-
mektedir. Bu açıdan, işletmenin sürekliliği kavramı
varlıkların maliyet değerleri ile muhasebeleştirilme-
sinin temelini oluşturmaktadır.
Dönemsellik Kavramı
Bu kavram işletme faaliyetlerinin belirli zaman
aralıkları ile kontrol edilmesi ve sonuçlarının ne
olduğunun değerlendirilmesi gereksiniminin so-
nucu ortaya çıkmıştır. İşletmenin sürekliliği kav-
ramı gereği işletmenin ömrünün sınırsız olduğu
kabul edildiğine göre, performansın ölçülebilmesi
için faaliyetlerin durmasının beklenmesi olanak-
sız olmaktadır. Bu noktada dönemsellik kavramı
devreye girerek işletmenin sınırsız ömrünün be-
lirli uzunluklardaki dönemlere ayrılması ve her
dönemin kendi içerisinde değerlendirilmesi ge-
rektiğini ifade etmektedir. Bu sayede işletme per-
formansının değerlendirilmesi, finansal durumu-
nun kontrol edilmesi ve gerektiğinde önlemlerin
alınabilmesi mümkün olmaktadır. Genellikle bir
yıllık dönemler temel alınmakla birlikte; aylık, 3
aylık, 6 aylık veya 9 aylık dönemler için de tablo
oluşturulabilmektedir. En uzun dönem uzunluğu
1 takvim yılı, yani 1 Ocak – 31 Aralık tarihlerini
kapsayan zaman dilimidir.
Dönemsellik kavramı, işletmenin faaliyet so-
nuçlarının ne zaman açıklanması gerektiğini ortaya
koymanın yanı sıra ne şekilde ortaya konulması ge-
rektiğini de belirtir. Buna göre, her dönemin gelir
ve gideri ait olduğu döneme yazılmalıdır. Böylece,
işletmenin döneme ilişkin sonucunun (kâr ya da za-
rarının) gerçeği yansıtması sağlanmış olur. Örneğin,
dönem uzunluğu bir takvim yılı olan bir işletmenin
1 Ekim tarihinde kiralamış olduğu deponun 12 ay-
lık kira bedel olan 24.000 TL’yi peşin olarak ödediği
varsayılırsa, bu kira giderin yalnızca 3 aylık (Ekim-
Kasım-Aralık) kısmı (6.000 TL) cari döneme gider
olarak yazılmalıdır. Geri kalan kısım (18.000 TL) ise
gelecek yılın giderini oluşturmaktadır. Benzer şekil-
de, dönem uzunluğu bir takvim yılı olan bir işlet-
menin 1 Kasım tarihinde, bir yıllık bakım-onarım
hizmet sözleşmesi sattığı ve bir yıllık sözleşme bedeli
olan 12.000 TL’yi peşin olarak tahsil ettiği varsayı-
lırsa, bu tutarın yalnızca 2.000 TL’lik kısmı (Kasım
ve Aralık geliri) cari yıla gelir olarak kaydedilmelidir.
10
Finansal Muhasebeye Giriş
dikkat
Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre mu-
hasebeleştirilmesi, hasılat, gelir ve kârların aynı
döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaş-
tırılması dönemsellik kavramının gereğidir.
Tahakkuk esası, tahsil edilmiş veya öden-
miş olmasa bile bir gelir veya giderin doğ-
masıyla (tahakkukuyla) muhasebe kayıt-
larına alınabilmesini ifade eder. Burada
tahakkuktan kasıt hasılat veya giderin ma-
hiyet ve tutar olarak kesinleşmesidir.
Parayla Ölçülme Kavramı
Bu kavram, işletmede gerçekleşen olaylardan
niteliksel olanlarının değil niceliksel (sayısal) olan
olayların muhasebeleştirildiğini, bu muhasebeleş-
tirme sürecinde de paranın temel ölçüt olarak kul-
lanılması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, yüksek
enflasyon ortamında geçerliliğini yitirmekle birlik-
te, paranın alım gücünün sabit olduğu ve zamanla
değişmediği varsayımı da bu kavramın kapsamında
kalmaktadır. Örneğin, işletme bilançosunda ça-
lışanlarının tecrübesini varlık olarak sunamadığı
gibi, niceliksel olarak ölçebildiği varlıklarını da 2
bina, 6 araç vb. şeklinde raporlayamamaktadır. Bu-
nun yerine, 1 milyon TL değerinde bina, 360.000
TL değerinde araç şeklinde raporlama bu kavram
gereğidir. Benzer şekilde, sahip olduğu malları tür-
lerine göre metre, kilogram, litre gibi ölçütlerle ifa-
de etmek yerine ortak bir ölçü olan parasal değerle-
riyle muhasebeleştirmelidir.
Ayrıca, bu kavram gereğince muhasebede kayıt-
lar ulusal para birimiyle yapılmalıdır. Buna göre,
işlemler hangi para birimiyle yapılırsa yapılsın o
günkü kur üzerinde ulusal para birimine çevrilerek
muhasebe kayıtlarına yansıtılması gerekmektedir.
Örneğin, işletmenin müşterisine Dolar üzerinden
ticari mal satışı yapması durumunda, satış bedeli
satışın gerçekleştiği tarihteki kur üzerinden Türk
Lirasına çevrilerek muhasebeleştirilmelidir.

Finansal Muhasebe
Parayla ölçülme kavramı, varlıklarda ve
kaynaklarda meydana gelen değişimlerin
ortak bir ölçü olarak para birimiyle ifade
edilmelerini gerektirir.
Maliyet Esası Kavramı
Bu kavram, varlıkların, elde edilmeleri için kat-
lanılan toplam maliyet ile muhasebeleştirilmeleri
gerektiğini işaret etmektedir. Katlanılan maliyet ise
elden çıkarılan kaynakların (ödenen para mevcudu
ve varsa elden çıkarılan diğer kaynakların) toplam
parasal değeri ile ölçülmektedir. Buna göre, satın
alınan bir varlığın edinilmesi esnasında katlanılan
nakliye, sigorta ve gümrük vergisi gibi her türlü gi-
derler varlığın maliyetine ilave edilir. Diğer bir ifa-
deyle, varlığın maliyet değeri, alış fiyatı ile edinme
(sahip olma) işlemi bitinceye kadar yapılan harca-
maların toplamından oluşur.
Bu kavram, işletmenin sürekliliği kavramı ile ya-
kından ilişkilidir. Çünkü, işletmenin sürekliliği kav-
ramı olmasaydı, işletme sahip olduğu varlıklarını pi-
yasa değerleri (tasfiye değeri) ile finansal tablolarında
göstermek zorunda kalırdı. Bu ise, oldukça güç ve
zaman alıcı hesaplamaların sürekli olarak yapılma-
sını gerektirirdi. Oysa işletmenin sürekliliği kavra-
mı, bu gerekliliği ortadan kaldırmıştır. Örneğin, bir
işletme iki yıl önce satın aldığı aracı bilançosunda,
aracın güncel piyasa fiyatındaki artışa rağmen, iki
yıl önceki maliyeti ile raporlamak durumundadır.
Maliyet esası kavramı, varlıkların değerinin piyasa
değerine göre sürekli olarak değiştirilmesinin önüne
geçerek, işletmenin bilançosunun piyasadaki dalga-
lanmalardan daha az etkilenmesini sağlamış ve işlet-
me yönetiminin uzun vadeli planlar yapabilmelerine
olanak tanımıştır.
Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı
Bu kavram, olayların sonuçlarının muhasebe sis-
teminde kayıt altına alınabilmesini objektif belgelere
dayanması ön koşuluna bağlamaktadır. Muhasebede
yapılan her kayıt, mutlaka bir belgeye dayandırıl-
malıdır. Bu belge mali olayı tarafsız ve yargısız bir
biçimde yansıtmalıdır. Örneğin, işletmenin sahibi-
nin, işletmeye aldığı çeşitli varlıkları telefonla muha-
1
sebeciye bildirmesi durumunda, olaya ilişkin belge
olmadığından herhangi bir muhasebe kaydı yapıl-
mamalıdır. Belgelere dayanan bir bilginin yanlış yo-
rumlanması ya da yanlış hesaplanması riskinin daha
az olması ve aynı zamanda kanıtlanabilir olması ne-
deniyle, bu kavram gözetilerek hazırlanan bilginin
daha güvenilir olduğu ve tarafsızca oluşturulduğu
kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, muhasebenin
ürettiği bilgilerin doğru, güvenilir ve yansız olması
ancak objektif belgelere dayanması ile olanaklıdır.
Bu kavram ayrıca, muhasebe kayıtlarına esas alına-
cak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız
davranılması gereğini de ifade etmektedir.
Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı, muha-
sebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve
usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif
belgelere dayandırılmasını ifade eder.
Tutarlılık Kavramı
İşletmenin ömrünün dönemlere ayrılıp her dö-
nemin kendi içinde değerlendirilmesinin yanı sıra
dönemler arasında karşılaştırma yapılarak işletme-
nin performansının zaman içerisinde değerlendiril-
mesi de önemlidir. Diğer bir ifadeyle, başarımın de-
ğerlenmesinde karşılaştırmanın önemli rolü vardır.
Bu karşılaştırmanın yapılabilmesi tutarlılık kavramı
sayesinde olmaktadır. İşletmelerin mali durumu-
nun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorum-
ların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını
oluşturur. Çünkü bu kavram, işletmelerin muhasebe
uygulamaları için temel aldıkları politikaları, ilkeleri
ve kuralları dönemden döneme değiştirmemelerini
gerektirmektedir. Bu sayede karşılaştırılan tutarlar
arasındaki farklılıkların değişik muhasebe uygula-
maları sonucunda ortaya çıkmış olması engellen-
mekte, tamamen karşılaştırılan unsurun değerindeki
değişimlerden kaynaklanmış olması sağlanmaktadır.
Ayrıca benzer işlem ve olaylara benzer muhasebe po-
litikalarının uygulanması da bu kavram gereğidir.
Tutarlılık kavramı, benzer olay ve işlemlerde,
kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmez-
liğini ve finansal tablolarda biçim ve içerik yönün-
den tek düzeni öngörür. Ancak, geçerli nedenlerin
bulunduğu durumlarda, işletmeler, uyguladıkları
11
1
muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Böyle bir
durumda, bu değişikliklerin ve bunların parasal et-
kilerinin finansal tabloların dipnotlarında açıklan-
ması zorunludur.
Tam Açıklama Kavramı
Bilgi kullanıcılarının karar almada ihtiyaç duy-
dukları finansal bilginin oluşturulması ve sunulması
muhasebenin görevidir. Bu görevin düzgün bir şekil-
de yerine getirilmiş olması tam açıklama kavramı ile
ifade edilebilmektedir. Çünkü bu kavram sunulan
bilgilerin kullanıcıların ihtiyacını giderecek derecede
yeterli içeriğe sahip olmasını, ayrıca açık ve anlaşılır
bir şekilde sunulmasını gerektirmektedir. Buna göre
muhasebenin sunduğu mali bilgiler, ilgili kişilerce
çok fazla uğraşmadan anlaşılacak türde olmalıdır.
Ayrıca, işletme hakkında yapılacak değerlendirmele-
rin objektifliği açısından, işletmenin dönem sonucu-
na ve mali durumuna önemli ölçüde etki edebilecek,
mali olaylarla ilgili gerekli tüm bilgiler, finansal tab-
lolarda veya eklerinde sunulmalıdır. Örneğin, işlet-
menin binası üzerinde bir ipotek varsa, bu durumun
bilanço dipnotunda belirtilmesi, bilgi kullanıcıları
açısından oldukça önemlidir.
Bu çerçevede, kullanıcılar için önemli olan ve
fakat ölçülemediği ya da kesin olmadığı için finan-
sal tablolara yansıtılamayan bilgiler dipnotlar kul-
lanılarak sunulmaktadır. Öte yandan, bu durum
paydaşların işine yarayacak bütün bilgilerin sunul-
ması gerektiği şeklinde yorumlanamaz. Örneğin,
işletmenin maliyet yapısı bilgisi, rakiplerin işine
yarayacağı kesin bir bilgidir. Ancak bu bilginin su-
nulmasının işletmeye rekabet dezavantajı getireceği
gerçeği bu bilginin sunulmaması için geçerli bir ne-
dendir. Benzer şekilde, işletmenin insan kaynakları
politikası, ürettiği bir ürünün formülü gibi bilgile-
rin sunulması beklenemez.
Tam açıklama kavramı, finansal tabloların
bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuru-
luşların doğru karar vermelerine yardımcı
olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır ol-
masını ifade eder.
12
Finansal Muhasebeye Giriş
İhtiyatlılık Kavramı
Bu kavram, muhasebe olaylarında temkinli
davranılmasını ve işletmenin karşılaşabileceği risk-
lerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bil-
gi kullanıcılarının beklenmeyen kötü sonuçlarla
(sürprizlerle) karşılaşmasını engelleyen bu kavram,
temelinde işletme ile ilgili risklerin veya belirsizlik-
lerin ortaya çıkması durumunda muhasebecilerin
en az seviyede iyimserlik sergilemesini gerektir-
mektedir. İşletme açısından karşılaşılabilecek kötü
sonuçlardan biri, zarar etme ve faaliyetlerinin sona
ermesidir. İşletmenin zarar etmesi, giderlerinin ge-
lirlerinden büyük olması durumunda gerçekleşir.
Dolayısıyla, gelecekte ortaya çıkması muhtemel
(olası) giderler işletme için bir risk faktörüdür. İşte
bu kavram, işletmenin gelecekte ortaya çıkacak gi-
derlerine karşı tedbir alması gerektiğini vurgular.
Tedbir almak, potansiyel en kötü olasılığın dikkate
alınarak muhtemel giderlerin, zararların gerçekleş-
meden önce gider yazılması anlamına gelmektedir.
İhtiyatlılık kavramı gereği, işletmenin kötü bir
sonuçla karşılaşması olasılığı ortaya çıktığında,
olası giderler veya zararlar anında finansal tablo-
lara yansıtılırken, işletme ile ilgili iyi bir sonucun
(gelirin) elde edilme olasılığı ortaya çıktığında ise
kayıt yapılabilmesi için sonucun kesinleşmesinin
beklenmesi gerekmektedir. Başka bir ifadeyle, ke-
sinleşmeyen gelirler tanınmazken, buna karşılık
kesinleşmese bile muhtemel giderler tanınır. Bu
sayede bilgi kullanıcıları olası kötü sonuçlara karşı
önceden uyarılırken, olası iyi sonuçlar gerçekleşene
kadar saklanarak hayal kırıklığı yaratılması da en-
gellenmiş olmaktadır.
Ortaya çıkabilecek kötü durumlara kar-
şı önceden gider yazma işlemine karşılık
ayırmak adı verilmektedir.
Önemlilik Kavramı
Hangi bilginin ne şekilde sunulacağına karar ve-
rilirken göz önünde bulundurulan bir diğer ölçüt
bilginin önemidir. Bir bilginin sunulmaması ya da
yanlış sunulması karar vericilerin verecekleri kararı
değiştirebilecek niteliğe sahipse, o bilgi önemli bir
 1
Finansal Muhasebe

bilgi olarak kabul edilmektedir. Bu ölçüt göz önün-
de bulundurularak, tutarı ya da doğası gereği önemli
olduğu düşünülen bilgiler diğer kalemlerden ayrı şe-
kilde sunulurken, önemsiz olanlar bir araya getirile-
rek tek kalem içerisinde sunulmaktadır. Böylece dik-
kat edilmesi gereken bilgiler ön plana çıkarılırken,
gereksiz bilgi sunumu da engellenmiş olmaktadır.
Örneğin, işletme 10 TL vererek aldığı çöp kutusunu
diğer ofis malzemeleri ile birlikte ofis malzemeleri
adında tek bir kalem olarak sunarken, söz konusu
çöp kutusunu 20.000 TL bedelle almış olması du-
rumunda bu bilgiye bilançosunda ayrı olarak yer
vermesi gerekmektedir. Çünkü, 20.000 TL’nin çöp
kutusuna ödenmiş olduğu bilgisi yatırımcılar için iş-
letmenin yatırım yapılabilirliğinin değerlendirilmesi
açısından önemli bilgi sunmaktadır.
dikkat
Önemlilik göreli bir kavramdır. Küçük bir iş-
letme için önemli olan bir tutar, çok büyük bir
işletme açısından önem arz etmeyebilir.
Özün Önceliği Kavramı
Bu kavram, bir işlemin özünün yasal biçiminden
farklı olması durumunda muhasebeleştirmede esas alı-
nacak olanın öz olduğunu belirtmektedir. Görünüşün,
gerçekleri işlemin özü kadar güvenilirlikle sunamaya-
cağı düşüncesi bu kavramın temelini oluşturmaktadır.
Muhasebede mali nitelikteki işlemlerin konusu ile
özü genellikle aynıdır. Mali nitelikteki bir işlemin konu-
su onun yasal açıdan durumunu, özü ise ticari hayatta
oluşma biçimini ifade eder. Bir mali nitelikteki işlemin
konusu ile özü arasında bir farklılık olması durumun-
da, muhasebenin temel kavramlarından özün önceliği
kavramı gereği özü dikkate alınmalıdır. Örneğin, yasal
açıdan vadesiz bir ödeme belgesi olmasına karşın uy-
gulamada vadeli ödeme aracı olarak kullanılan çeklerle
ilgili muhasebe kayıtlarının da buna göre yeniden dü-
zenlenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, çekler normal-
de anında ödeme aracı olarak kullanılmaktayken, vade-
li olarak düzenlenmiş bir çek, ileriye atılan bir ödemeyi
temsil ettiği için, yasal biçimine rağmen senet olarak
kabul edilmeli ve dönem sonlarında muhasebeleştirilir-
ken de özü gereği senet olarak işlem görmelidir.
dikkat
İşlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve on-
lara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında
yasal biçimleri yerine özleri esas alınır.

Öğrenme Çıktısı

3 Muhasebe bilgisinin oluşturulma sürecinde göz önünde bulundurulması gereken temel

kavramları açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Zamanında sunum kavra- Üzgün hisseden bir palyaço İhtiyatlılık kavramını ve

mının ihtiyatlılık kavramı ile özün önceliği kavramını bilgi kullanıcıları açısından
ile ilişkisini araştırınız. ilişkilendiriniz. önemini anlatınız.

13
1
TEMEL FİNANSAL TABLOLAR
İşletme yönetiminin başarısı, işletmenin var-
lıkları ve bu varlıkların kaynakları üzerinde para
ile ifade edilebilen değişimlere neden olan her
karar üzerinden ayrı ayrı değerlendirilemez. Ger-
çekleşen mali nitelikteki işlemlerin çokluğu düşü-
nülürse böyle bir yaklaşım gereksiz bilgilerin üre-
tildiği, zaman alıcı ve akıl karıştırıcı bir uygulama
olmaktan öteye gidemeyecektir. Bu bakımdan yö-
netimin başarısını oluşturan, işletmenin varlıkla-
rında ve bu varlıkların kaynaklarında (sermaye ve
borçların) para ile ifade edilen değişimler yaratan
söz konusu olayların etkilerinin tek tek değil, be-
lirli bir süreyi kapsayacak şekilde bir bütün olarak
ele alınmaları, özetlenerek analiz ve yoruma sunul-
maları gerekir.
Muhasebe, temel işlevlerinden biri olan özetleme
işlevini, finansal tabloları düzenleyerek yerine getirir.
Özellikle işletme bünyesi dışında kalan bilgi kullanı-
cılarına yönelik bilgi ihtiyaçlarının giderilmesi için
düzenlenen finansal tablolar, işletmenin finansal
sonuç yaratan bütün işlemleri ve bunların sonuçları
hakkında bilgiler sunmaktadır. Her biri farklı bilgi
ihtiyacına yönelik hazırlanmasına rağmen finansal
tablolar birbirleri ile ilişkilidirler ve işletmenin finan-
sal görünümünü tam anlamıyla ortaya koyabilmek
için kullanıcıların tüm finansal tabloları göz önünde
bulundurması gerekmektedir (Marshall, vd., 2001).
Bununla birlikte, sundukları bilgi içeriği açısından
en önemli görülen finansal tablolar; işletmenin var-
lıklarını, borçlarını ve sermayesini gösteren bilanço
ile belirli bir dönemdeki faaliyetlerin sonucunu (kâr
veya zararı) ve bu sonuca nasıl ulaşıldığını gösteren
gelir tablosudur. Bu bölüm kapsamında, bilanço ve
gelir tablosu anlatılacaktır.
İşletmenin finansal durumuna, finansal
performansına ve finansal durumundaki
değişimlere ilişkin bilgilerin ilgili taraflara
iletilmesi için hazırlanan raporlara finan-
sal (mali) tablolar denir.
Bilanço (Finansal Durum Tablosu)
Bilanço, işletmenin sahip olduğu ve iktisadi
faaliyetlerinde kullanarak fayda sağladığı varlıkları
ile bu varlıkların edinilmesinde finansman kaynağı
olarak kullandığı tüm borçları (yükümlülükleri) ve
14
Finansal Muhasebeye Giriş
sermaye tutarlarını belirli bir tarihte listeleyen fi-
nansal tablodur. Daha özet bir tanım ile işletmenin
finansal durumunun belirli bir anda çekilmiş fo-
toğrafı olarak da düşünülebilir. Bu nedenle finansal
durum tablosu olarak da anılmaktadır.
İşletmenin finansal durumu (mali yapı-
sı); işletmenin varlıklarının, sermayesinin
ve borçlarının çeşit ve tutar bakımından
ifadesidir.
Bilanço, ait olduğu işletmenin zaman içe-
risindeki bir noktadaki finansal durumu-
nu gösteren tablodur.
Bilanço kelimesi, İtalyanca bilancia (dengedeki
terazi) kelimesinden türetilmiştir. Terazide olduğu
gibi bilançoda da bir sol, bir de sağ taraf olmak
üzere iki taraf vardır. Bilançonun sol tarafına ak-
tif, sağ tarafına da pasif denilmektedir. Bilançonun
sol tarafında işletmenin sahip olduğu varlıklar, sağ
tarafında ise işletmenin kaynakları olarak nitelen-
dirilen borçları ve sermayesi yer alır.
Bilançonun temeli, işletmenin, sahiplerinden
ayrı bir kişiliğe sahip olduğu kabulüne dayanmak-
tadır. Bir işletmenin var olabilmesi ve faaliyetlerini
sürdürebilmesi için başta nakit para olmak üzere
bir kısım varlıklara gereksinimi vardır. Bir işletme-
nin sahiplerinden ayrı bir kişiliğinin olması, onun
kendine ait varlıklar edinebilmesine olanak tanır.
Fakat işletmenin iktisadi kişiliğinin bu varlıkları
kendi başına sağlaması mümkün değildir. İşletme,
kuruluşunda kurucuların vereceği varlıklara sahip
olur. Kişiler belirli bir amaç doğrultusunda para ve
diğer bazı iktisadi varlıkları bir araya getirerek iş-
letme kurarlar. İşletme, ancak sahipleri tarafından
işletmeye birtakım varlıkların konulmasından son-
ra var olur. Daha sonraki aşamalarda, işletme bazı
kişi ve kuruluşlardan borçlanarak da varlıklarını
artırabilir. Diğer bir ifadeyle işletme, işletme sahip-
leri dışındaki kişi veya kuruluşlardan borçlanarak
yabancı kaynak sağlayabilir. Buna göre, işletmenin
gereksinim duyduğu varlıklar, işletme sahipleri ve
kredi verenler (üçüncü kişiler) tarafından sağlanır.
Bu durum, işletmenin işletmeyi kuran kişilerden
(sahiplerinden) ayrı bir iktisadi kişiliğe sahip ol-
duğunu ifade eder. Dolayısıyla, bilançoda sunu-
lan varlıklar ve borçlar işletme sahiplerinin değil,
işletmenin varlık ve borçlarını temsil etmektedir.

Finansal Muhasebe
Bu nedenledir ki, işletme sahiplerinden sağlanan
finansmanı gösteren sermaye grubu da bilançoda
yer almaktadır.
Bu durumda, işletme faaliyetlerini gerçekleştire-
bilmek için ihtiyaç duyduğu varlıkları edindiği iki
kaynağa sahiptir. Bu kaynaklardan biri öz kaynak-
lar, diğeri ise yabancı kaynaklardır. Öz kaynaklar,
işletmenin sahiplerinden sağladığı kaynaklar (ser-
maye) ve yıllar itibariyle kendi faaliyetleri sonucu
oluşturduğu kaynaklardır. Yabancı kaynaklar ise,
işletmenin üçüncü kişilerden (kredi verenler vd.)
sağladığı borçlardır. Dolayısıyla gerek işletme sa-
hipleri gerekse üçüncü kişiler işletmeye sağladıkları
kaynaklar nedeniyle işletmenin varlıkları üzerinde
haklara sahiptirler. Diğer bir ifadeyle, bilançoda
yer alan öz kaynaklar işletme sahiplerinin işletme
varlıkları üzerindeki haklarını gösterirken, yabancı
kaynaklar işletmeye borç verenlerin işletme varlık-
ları üzerindeki haklarını gösterir.
Demek ki işletmede bazı varlıklar mevcut ise
bunlar mutlaka başka kişi veya kuruluşlar tarafın-
dan verilmiş olmaktadır. Dolayısıyla işletme ancak
sağladığı kaynakların tutarı kadar varlığa sahip ola-
bileceği için, işletmenin varlıkları ile bu varlıkların
sağlandığı kaynakların tutarı birbirine eşit olacaktır.
Diğer bir ifadeyle, işletmenin toplam varlıklarının
tutarı ile bu varlıkların elde edilmesinde kullanı-
lan toplam kaynak tutarının aynı olması gerektiği-
ne göre, işletmenin varlıklarının toplam tutarının
(aktif taraf toplamının), borçları ile sermayesinin
toplamına (pasif taraf toplamına) eşit olması da
zorunlu olmaktadır. Bu eşitliğe “temel muhasebe
eşitliği” ya da “bilanço eşitliği” adları verilmektedir.
Çift taraflı kayıt yönteminin temelini oluşturan bu
eşitlik şöyle ifade edilir:
Varlıklar = Kaynaklar
Varlıklar = Yabancı Kaynaklar + Öz Kaynaklar
Yeni kurulmuş ve faaliyetlerine yeni başlaya-
cak bir işletme için öz kaynakları sadece sahiple-
rinin vermiş olduğu sermayeden oluşacağından ve
yabancı kaynaklar da üçüncü kişilerden sağlanan
borçları ifade ettiğinden, söz konusu eşitlik aşağı-
daki gibi de ifade edilebilir:
Varlıklar = Borçlar + Sermaye
1
Varlıklar, işletmenin sahip olduğu ve gelecekte
fayda sağlamayı beklediği ekonomik değerlerdir.
Bir unsurun varlık olarak tanımlanması için fizik-
sel (maddi) bir yapıya sahip olması zorunluluğu
yoktur. Varlıklar; para, mal, bina, makine, taşıt gibi
fiziki yapıya sahip değerler olabileceği gibi, işlet-
menin başka kişi veya kuruluşlardan olan alacakları
veya bir değeri kullanma hakkı (patent, lisans gibi)
gibi değerler de olabilir. Bilançonun sol tarafını
oluşturan varlıklar, bilgi kullanıcılarına işletmenin
gelecekte sağlamayı beklediği toplam fayda tutarı
ve bu faydanın ne şekilde sağlanacağı konularında
bilgi sunmaktadır. Dolayısıyla, herhangi bir kale-
min varlık olarak adlandırılabilmesi için gelecekte
işletmeye fayda sağlamasının beklenmesi ve söz ko-
nusu faydanın güvenilir olarak ölçülebiliyor olması
gerekmektedir. Bununla birlikte, bu faydayı kimin
ne şekilde kullanacağına işletmenin karar vermesi
(faydanın işletmenin kontrolünde olması) de varlık
olarak tanınmanın bir diğer koşuludur.
Varlıklar, işletmenin sahip olduğu para,
bina, taşıt, mal, malzeme, tahsil edilecek
alacaklar gibi iktisadi değerlerdir.
Bilançonun sağ tarafında ise işletme varlıkları-
nın elde edilmesinde yararlanılan finansal kaynak-
lar sunulmaktadır. Bu kaynaklar elde edildikleri
yerlere göre, borçlar ve sermaye olarak iki farklı
isimde raporlanmaktadırlar.
Borçlar, işletme sahipleri dışındaki taraflardan ya
da işletme sahiplerinden ortak olmaları vasfı kulla-
nılmadan elde edilen kaynaklardır. İşletme dışındaki
kişi veya kuruluşlardan elde edildikleri için yabancı
kaynaklar olarak da adlandırılır. Dolayısıyla yabancı
kaynaklar, işletmenin gelecekte ödemesi veya yerine
getirmesi gereken yükümlülükleri ifade eder. Örne-
ğin, mal alımı nedeniyle tedarikçilere olan borçlar,
kredi kuruluşlarından temin edilen krediler, faaliyet-
ler nedeniyle ortaya çıkan diğer borçlar, vb. işletme-
nin yükümlülükleri arasında yer alır.
dikkat
Bilançoda yapılan sınıflandırmada “borçlar” te-
rimi yerine farklı borç türlerini bir arada kapsa-
yan “yabancı kaynaklar” terimi kullanılır.
15
1
Finansal Muhasebeye Giriş

Sermaye ise, işletmenin faaliyetlerini sürdüre-
bilmesi için sahipleri tarafından, işletmeye sahip
veya ortak olmaları vasfı ile sağlanan kaynaklardır.
Farklı şekilde ifade edilirse, işletme varlıklarının
borçlar ile karşılanmayan kısmı olarak da tanım-
lanması mümkündür. Sermaye, işletme sahipleri-
nin işletme varlıkları üzerindeki haklarını gösterir.
Sermaye, işletmenin kuruluşu aşamasında yalnızca
sahiplerce sağlanan kaynak tutarından ibaret iken,
zaman içerisinde işletmenin faaliyetleri sonucunda
ortaya çıkan kârların ya da zararların yansıtılması
ile değişir. Diğer bir ifadeyle, işletme sahiplerinin
kuruluştaki varlıklar üzerindeki hakları işletmenin
faaliyetleri süresince değişime uğrar. Faaliyetler so-
nucunda işletme kâr elde etmişse ya da varlıkların
değerinde artış olmuşsa işletme sahibinin hakla-
rında artış meydana gelir. Tersi durumda ise, yani
işletmenin zarar etmesi ya da varlıkların değerinin
düşmesi durumunda işletme sahibinin hakları aza-
lır. O halde faaliyetler sırasında işletme sahiplerinin
hakları kuruluştaki büyüklükten farklılaşmaktadır.
Bu durumda, söz konusu farkı yaratan büyüklük-
leri, nedenlerine göre ayrı ayrı izlemek analizler
açısından daha uygun olacaktır. Bunun için, faali-
yetlerine devam etmekte olan bir işletmede, işletme
sahibinin toplam hakları; sermaye terimiyle ifade
edilen kuruluştaki hakları ile işletme faaliyetleri ne-
deniyle ortaya çıkan haklarını birlikte kapsayan öz
kaynaklar terimi ile ifade edilir.
Bilançoda yer alan varlık ve kaynakların siste-
matik bir şekilde sınıflandırılarak sunulması ge-
rekir. Bu sistematik sıralamaya likidite esası denir.
Likidite esası, varlıkların nakde çevrilme hızı en
yüksekten en düşüğe, borçların ise ilk ödenecek-
ten son ödeneceğe doğru sıralanması kuralını ifade
etmektedir. Buna göre varlıklar; dönen varlıklar ve
duran varlıklar olmak üzere iki gruba ayrılır. Dönen
varlıklar, gelecek bir yıl içinde paraya dönüşmesi
veya tüketilmesi beklenen varlıklardır. Duran var-
lıklar ise bir yıldan daha uzun süreyle kullanımı
öngörülen varlıklardır. Borçlar da vadeleri esas alı-
narak kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli
yabancı kaynaklar olarak ikiye ayrılır. Bir yıla kadar
geri ödenecek borçlar kısa vadeli, bir yıldan uzun
sürede geri ödenecek borçlar ise uzun vadeli yaban-
cı kaynak olarak sınıflandırılır.
Öz kaynaklar, işletmenin varlıkları kul-
lanılarak tüm borçları ödedikten sonra
işletme sahiplerine kalan tutardır. Öz kay-
nakları, işletme sahiplerinin işletmedeki
haklarının toplam değeri olarak da tanım-
lamak mümkündür.
Bilanço, rapor tipi ve hesap tipi olmak üzere iki
şekilde sunulabilmektedir. Rapor tipi bilançoda bü-
tün kalemler (sırasıyla varlıklar, borçlar ve sermaye
grupları olmak üzere) alt alta yazılarak sunulurken
(Şekil 1.1), hesap tipi bilançoda varlıklar solda,
borçlar ve sermaye ise sağda gösterilecek şekilde bir
sunum bulunmaktadır (Şekil 1.2). Ayrıca bilanço-
nun üzerinde başlık olarak yazılması gereken bazı
bilgiler de bulunmaktadır. İşletmenin adı, finansal
durumun yansıtıldığı tarih, temel alınan para biri-
mi gibi bilgiler bunlardan en önemlileridir.

… İşletmesinin …/…/…… Tarihli Bilançosu (TL) 20T0 20T1

AKTİF
DÖNEN VARLIKLAR
…
Dönen Varlık Toplamı
DURAN VARLIKLAR
…
Duran Varlıklar Toplamı
AKTİF TOPLAMI

PASİF
KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
…
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı
UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
…
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı
ÖZ KAYNAKLAR
…
Öz Kaynaklar Toplamı
PASİF TOPLAMI

Şekil 1.1 Rapor Tipi Bilanço

16
 1
Finansal Muhasebe

AKTİF … İŞLETMESİ … TARİHLİ BİLANÇOSU PASİF

DÖNEN VARLIKLAR KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

DURAN VARLIKLAR ÖZ KAYNAKLAR

TOPLAM VARLIKLAR TOPLAM KAYNAKLAR

Şekil 1.2 Hesap Tipi Bilanço

Bilanço terminolojisinde varlıklar “aktifler”, kaynaklar ise “pasifler” adıyla anılır. T harfi şeklindeki
hesap tipi bilanço düzeninde aktifler tablonun sol tarafında, pasifler ise sağ tarafında gösterilir. Hesapların
işleyişinin anlatımı ile daha uyumlu olması açısından bu bölümde hesap tipi bilanço esas alınmıştır.
Bilançonun yapısının ve gerçekleşen işlemlerin bilanço üzerinde yarattığı değişikliklerin daha iyi anla-
şılabilmesi açısından aşağıdaki örnek faydalı olacaktır.

Örnek: AND Ticaret İşletmesi’ne ilişkin işlemler ve bilanço üzerindeki etkileri şöyledir:
a. İşletme sahibi, 350.000 TL nakit para, 200.000 TL değerinde bir bina ve 80.000 TL değerinde bir
aracı sermaye olarak vererek gerekli işlemleri tamamlamış ve 12 Ocak 2020 tarihinde AND Ticaret
İşletmesini kurmuştur.
AND TİCARET İŞLETMESİ
Aktif 12.01.2020 tarihli Bilanço (TL) Pasif

NAKİT PARA 350.000

TAŞIT 80.000 SERMAYE 630.000
BİNA 200.000

630.000
630.000

Bu işlem sonucunda işletmenin 350.000 TL tutarında nakit parası, 200.000 TL değerinde binası ve
80.000 TL değerinde taşıtı olmak üzere toplam 630.000 TL tutarında varlığı bulunmaktadır. İşletmenin
sahip olduğu varlıklar bilançonun aktif tarafına yazılmıştır. Bu varlıklar işletme sahibinin işletmeye verdiği
değerlerdir. Dolayısıyla bu tutar, işletmenin o tarih itibariyle sermayesini oluşturduğundan bilançonun
pasif tarafında kaynak olarak gösterilmiştir.

b. 16 Ocak 2020 tarihinde 20.000 TL tutarında ticari mal satın alınmıştır. Alınan mallar karşılığında
12.000 TL nakit ödeme yapılmış, geri kalan 8.000 TL için tedarikçiye borçlanılmıştır.

AND TİCARET İŞLETMESİ

Aktif 16.01.2020 tarihli Bilanço (TL)
Pasif

NAKİT PARA 338.000 TİCARİ BORÇ 8.000

TİCARİ MAL 20.000
TAŞIT 80.000 SERMAYE 630.000
BİNA 200.000

638.000 638.000

17
1
Finansal Muhasebeye Giriş

16 Ocak 2020 tarihinde gerçekleşen mal alımı sonucunda işletmenin 20.000 TL tutarında ticari malı
olmuş, bunun karşılığında nakit parası 12.000 TL azalmış ve ayrıca 8.000 TL tutarında ticari borcu oluş-
muştur. Bunun sonucunda bilançonun aktif tarafına 20.000 TL tutarında ticari mal olarak varlık eklenir-
ken, karşılığında işletmenin 12.000 TL nakit parası azalmış ve pasif tarafa da 8.000 TL tutarında ticari
borç eklenerek bilanço eşitliği korunmuştur.

c. 24 Ocak 2020 tarihinde işletme maliyeti 3.000 TL olan ticari malı 5.000 TL fiyatla veresiye olarak
satmıştır.
AND TİCARET İŞLETMESİ
Aktif 24.01.2020 tarihli Bilanço (TL) Pasif

NAKİT PARA 338.000 TİCARİ BORÇ 8.000

TİCARİ ALACAK 5.000
TİCARİ MAL 17.000 SERMAYE 630.000
TAŞIT 80.000 KÂR 2.000
BİNA 200.000

640.000 640.000

İşletmenin 24 Ocak tarihinde gerçekleştirdiği satış işlemi sonucunda varlıkları içinde yer alan ticari
mal stokları 3.000 TL azalmış; ancak satış sonucunda oluşan 5.000 TL tutarındaki ticari alacak işletmenin
varlıkları içinde gösterilmiştir. Bu durumda işletmenin varlık toplamında 2.000 TL artış ortaya çıkmıştır.
Bu artış, satış kârı olan 2.000 TL’nin bilançonun pasif tarafında sermayenin altında bir kaynak olarak ek-
lenmesiyle bilanço eşitliği sağlanmıştır.

d. 26 Ocak 2020 tarihinde, işletme ticari mal alımından dolayı olan borcunun yarısını ödemiştir.

AND TİCARET İŞLETMESİ

Aktif 26.01.2020 tarihli Bilanço (TL) Pasif

NAKİT PARA 334.000 TİCARİ BORÇ 4.000

TİCARİ ALACAK 5.000
TİCARİ MAL 17.000 SERMAYE 630.000
TAŞIT 80.000 KÂR 2.000
BİNA 200.000

640.000 640.000

Borcun yarısının (4.000 TL) ödenmesi ile işletmenin hem nakit parası hem de borcu azalmış olmak-
tadır. Bilanço üzerindeki etkisinin gösterimi açısından, varlıklar içinde yer alan nakit paranın 4.000 TL
azalması karşılığında, kaynaklar içinde yer alan ticari borçlar da aynı tutarda azalmıştır.

e. 29 Ocak 2020 tarihinde, işletme satış ofisi olarak kullanmak üzere aylık 4.000 TL kira ile merkezi bir
ilçede ofis kiralamıştır.

18
 1
Finansal Muhasebe

29 Ocak tarihindeki bu işlem herhangi bir finansal sonuç yaratmamaktadır. Yalnızca ofis kiralanmış ve
bu işlem işletmenin varlıklarında ya da kaynaklarında herhangi bir değişiklik yaratmamıştır. Bu nedenle,
29 Ocak’ta bilançoya yansıyacak bir işlem bulunmamaktadır.

f. 31 Ocak 2020 tarihinde işletme, çalışanlarına emekleri karşılığında 800 TL maaş ödemesi yapmıştır.

AND TİCARET İŞLETMESİ

Aktif 31.01.2020 tarihli Bilanço (TL) Pasif

NAKİT PARA 337.200 TİCARİ BORÇ 8.000

TİCARİ ALACAK 5.000
TİCARİ MAL 17.000 SERMAYE 630.000
TAŞIT 80.000 KÂR 1.200
BİNA 200.000

639.200 639.200

Yapılan maaş ödemesi sonucunda işletmenin 800 TL nakit parası azalmıştır. Diğer taraftan, çalışanlara
ödenen maaşlar işletmenin bir gideri olduğundan, bu tutar işletmenin kârında 800 TL azalmaya neden
olmuştur. Bu durumda, bilançonun aktif tarafında işletmenin varlıklarının 800 TL azalması karşılığında,
pasif tarafta da işletmenin kârında aynı tutarda azalış meydana gelmesiyle bilanço eşitliği sağlanmıştır.
Yukarıdaki örnek üzerinden de görüldüğü gibi, işletmenin varlıkları, işletmenin faaliyetlerinin yürütül-
mesi sırasında devamlı olarak hem çeşit hem de tutar ve değer olarak değişmelere uğrar. Bunun yanında
işletmenin kaynaklarını oluşturan unsurlarda da (sermaye ve borçlar) değişmeler meydana gelir ve sonuç
olarak işletmenin gücünde ve finansal yapısında değişmeler olur. İşletmenin sahipleri tarafından işletmeye
konulan varlıklar işletmenin faaliyetleri sonucu artarsa, işletme sahiplerinin hakları da artmış olur. Bu
artıştan dolayı ortaya çıkan fark kâr olarak adlandırılır. Faaliyetlerden dolayı varlıklarda artış yerine azalış
meydana gelirse, ortaya çıkan bu olumsuz fark zarar olarak adlandırılır. Bunun yanı sıra, işletmenin varlık-
ları borçlanma yoluyla sağlanan varlıklarla artarsa, bu durumda işletmenin borçları artmış olur.
Gerçekleşen mali nitelikteki işlemlerin bilanço üzerindeki etkisi, muhasebenin kaydetme fonksiyonu
sonucunda ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle, işletme tarafından yapılan işlemlerin işletmenin varlık
ve kaynakları üzerinde meydana getirdiği değişimlerin sonucunun bilançoda görünür hale gelmesi muha-
sebede yapılan kayıtlar ile sağlanır.

Gelir Tablosu
İşletmelerin temel amacı kendilerine emanet edilen kaynakları kullanarak (işleterek) sahiplerinin ser-
vetlerini artırmaktır. Bilançoda öz kaynaklar ile temsil edilen bu servetin artırılabilmesi için de işletmeler
faaliyetlerde bulunurlar. Bu faaliyetlerden bazıları servetin miktarını değiştirmez; yalnızca içeriğini etkiler.
Örneğin, işletmeye taşıt alınması durumunda işletme sahiplerinin servetleri artmaz. Çünkü söz konusu
taşıtın işletmenin varlıklarına eklenmesine karşılık ya aynı tutarda nakit gibi farklı bir varlık verilmiş ya da
işletmenin borcu artmıştır. Sonuçta toplam servet aynı kalmıştır. Öte yandan, işletmenin gerçekleştirdiği
diğer bazı faaliyetler ise servet miktarı üzerinde etkilidir. Örneğin, işletmenin maliyetinin üzerinde bir
fiyatla mal satması durumunda, alacağı para miktarı sattığı malın değerinden fazla olduğundan, işletme
sahipleri için değer yaratmış olmaktadır. Diğer bir ifadeyle, işletme işlem sonucunda kullandığı kaynak
miktarından daha fazla değer yaratmış, yani kâr elde etmiştir. Bu bakış açısıyla, işletmelerin kullandıkları
kaynak miktarı ile ortaya çıkardıkları toplam değer arasında bir karşılaştırma yaparak performanslarını
ölçmeleri mümkündür. Bu ölçümü yapmalarını sağlayan finansal tablo ise gelir tablosudur.

19
1
Finansal Muhasebeye Giriş

En geniş tanımı ile gelir tablosu, işletmenin be-
lirli bir zaman aralığında gösterdiği finansal perfor-
mansı yansıtan tablodur. Gelir tablosunu, belirli
bir dönem için işletmenin kullandığı kaynak tutarı
ile bu kullanım karşılığında yarattığı değeri karşı-
laştırarak, ortaya çıkan kâr ya da zarar rakamının
hesaplandığı tablo olarak tanımlamak da müm-
kündür. Bu bakımdan “kâr-zarar tablosu” olarak da
adlandırılmaktadır. Kaynak kullanımı, karşılığında
değer yaratılabildiği durumda “gider”, değer yara-
tılamadığı durumda ise “zarar” adı ile anılmaktadır.
Yaratılan değer ise “gelir” olarak adlandırılmaktadır.
Bu durumda gelir ile gider arasındaki fark olumlu
ise “kâr”, olumsuz ise “zarar” ortaya çıkmaktadır.
Gelir tablosunun sunuluşunda da gelir ve gi-
derler belirli bir düzene göre sunulmaktadır. Gelir
ve gider kalemleri ortaya çıktıkları işlemlerin ya
da olayların niteliğine göre sınıflandırılmakta; bu
sayede birden fazla performans ölçümü yapılması
da mümkün kılınmaktadır. Çünkü, amaç sadece
işletmenin net sonucu (kâr veya zararı) hakkında
bilgi edinmek değildir. İşletmenin başarımının öl-
çülmesinde ve geleceğin planlanmasında kârı ya da
zararı oluşturan olaylar hakkında detaylı ayrımlar
gözetilerek üretilmiş bilgilere gerek vardır. Bu doğ-
rultuda oluşturulan özet gelir tablosu örneği Şekil
1.3’te gösterilmiştir.

Gelir tablosu, işletmenin belirli bir zaman aralığında gerçekleştirdiği faaliyetlerin sonuçlarını finansal
açıdan ortaya koyan tablodur.

… İŞLETMESİ
01.01.2020-31.12.2020 Dönemi
GELİR TABLOSU (TL)
Net Satışlar
(-) Satışların Maliyeti .
Brüt Kâr/Zarar
(-) Faaliyet Giderleri .
Faaliyet Kârı/Zararı
(+) Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
(-) Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar
(-) Finansman Giderleri .
Olağan Kâr/Zarar
(+) Olağandışı Gelir ve Kârlar
(-) Olağandışı Gider ve Zararlar .
Dönem Kârı/Zararı
(-) Vergi .
Dönem Net Kârı/Zararı

Şekil 1.3 Özet Gelir Tablosu Formatı

Görüldüğü üzere gelir tablosu, işlemlerin/olayların sonuçlarını ortaya çıktıkları nedeni de göz önünde
bulundurarak sınıflara ayırmakta ve birden fazla sayıda kâr/zarar rakamı sunarak daha detaylı değerlendir-
meler yapılmasına olanak vermektedir. İlk olarak ulaşılan
performans ölçütü olarak Brüt Kâr, işletmenin yalnızca satış
faaliyeti sonucunda elde ettiği kâr rakamını ifade etmek- Gelirler ve giderler arasındaki olumlu far-
tedir. Net satış hasılatından (indirimler ve satıştan iadeler ka kâr, olumsuz farka ise zarar denir.
düşüldükten sonra kalan net hasılat) hasılata konu satışların
maliyetinin düşülmesi ile hesaplanmaktadır.
Bir işletmenin faaliyetlerinin yalnızca mal alıp satmak ile sınırlı olmadığı, genel işleyiş kapsamında araş-
tırma – geliştirme (Ar-Ge), pazarlama, yönetim gibi değişik alanlarda da faaliyetlerde bulunduğu düşünül-

20
 1
Finansal Muhasebe

düğünde, brüt kâr rakamının işletmenin o dönemdeki performansını tam olarak yansıtmadığı ortadadır.
Bu nedenle, işletmenin esas faaliyetlerinden kaynaklanan kârın hesaplanabilmesi için, brüt kâr rakamın-
dan bu faaliyetler için tüketilen kaynak tutarlarının (faaliyet giderlerinin) da düşülmesi gerekmektedir.
Brüt kârdan faaliyet giderlerinin düşülmesi sonucunda elde edilen bu yeni performans ölçütüne Faaliyet
Kârı denmektedir.
Faaliyet kârına işletmenin esas faaliyetleri dışında kalan ve işletmenin o döneme ilişkin diğer faaliyetleri
sonucunda ortaya çıkan olağan gelir ve kârların eklenip, olağan gider ve zararlar ile finansman faaliyetleri
sonucunda dönem içinde ortaya çıkan finansman (faiz) giderlerinin düşülmesi sonucunda Olağan Kâr
tutarına ulaşılır.
Olağan kâr tutarına olağandışı gelirler ilave
edilip, olağandışı giderler düşündüğünde ise Dö-
nem Kârı olarak adlandırılan performans ölçütü-
ne ulaşılır. dikkat
Bir gelir veya giderin olağan ya da olağandışı olarak sınıf-
Dönem net kârı performans ölçütünden öde-
landırılabilmesi için, söz konusu gelir veya giderin işlet-
necek vergi tutarı düşüldüğünde Dönem Net Kârı menin esas faaliyetleri dışındaki faaliyetlerden kaynaklan-
olarak adlandırılan son performans ölçütü bulu- mış olması gerekir.
nur. İşletmenin muhasebe dönemi boyunca ger-
çekleştirdiği faaliyetler sonucunda ortakları adına Olağan ve olağan dışı ayrımı, gelir veya gidere yol açan iş-
yarattığı değer olan dönem net kârı, bilançonun lemlerin sürekliliğiyle ilgili bir ayrımdır. Gelire veya gide-
pasif tarafında yer alan öz kaynaklar grubunda re neden olan mali nitelikteki işlem süreklilik arz ediyorsa
gösterilir. yani çok sık karşılaşılan bir durum ise olağan, nadiren
Özetle, gelir tablosu işletmenin bir dönem karşılaşılan bir durum ise olağandışı olarak nitelendirilir.
boyunca gerçekleştirdiği faaliyetler sonucunda
oluşturduğu gelirler ile bu gelirlerin oluşturulma-
sı için katlandığı giderleri karşılaştırmak suretiyle
işletmenin yarattığı kâr ya da zarar tutarını gösteren; diğer bir ifadeyle, işletmenin döneme ilişkin per-
formansını ortaya koyan finansal tablodur. Kullanılan kaynaklar konusuna yapılan vurgu da göz önünde
bulundurulduğunda bu tablonun yalnız başına işletmenin performansı ile ilgili tam bilgi sunduğunun söy-
lenmesi hatalı olacaktır. Gelir tablosunun sunduğu bilgilerin, işletmenin finansal durumu da göz önünde
bulundurularak yorumlanması daha iyi kararlar alınmasında yardımcı olacaktır.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Dijital Bir Dünyada Muhasebenin Dönüşümü ve Yeni Eğilimler: Bulut ve Sosyal Medya
ÖZ
Geliştirilen yeni teknolojiler ve araçlar iş dünyasının her alanında dönüşüm yaratmıştır. Özellik-
le veri iletişimindeki gelişmeler ve internetin hemen her alanda kullanım alanını hızla genişletmesi,
geleneksel iş modellerinin artık yeterli olmadığını göstermektedir. Yakın gelecekte, bulut bilişim ve
sosyal medyanın sahip oldukları güç ile tüm toplumsal yapıları ve dolayısıyla işletmeleri dönüştüre-
cekleri öne sürülmektedir. Bu gelişmeler, muhasebe mesleğinde de mevcut teknolojik çerçeveye doğru
evrilme zorunluluğunu açıkça ortaya koymaktadır. Web tabanlı bulut bilişim imkânları, daha düşük
maliyetle dünya standartlarında altyapıya kolay erişim sağlamak için işletmeler tarafından giderek daha
fazla benimsenmektedir. Sosyal medya kullanımı, iş birliğini ve şeffaflığı arttırarak paydaşlar ile işlet-
me arasındaki ilişkileri geliştirmektedir. İşletmeler sosyal medyada daha aktif hale geldikçe muhasebe
faaliyetlerinde de sosyal medyayı kullanmak popülerlik kazanmaktadır. Bu gelişmelerin sonucu olarak

21
1
Finansal Muhasebeye Giriş

günümüzde muhasebecilerden, etkileşimi daha fazla olan hizmetler sunmaları ve işletmelerin bilgi ihti-
yaçlarını gerçek zamanlı verilere dayalı fikirler sunarak verimli bir şekilde karşılamaları beklenmektedir.
Tüm bu etmenler, muhasebe mesleği için bir tehdit olarak algılanabilmekte ya da meslek mensupların-
da yabancılaşma duygusu doğurabilmektedir. Ancak, bu gelişmeler aslında pek çok yeni fırsatlar sun-
maktadır. Bu çalışmada, bulut bilişim çözümlerinin ve sosyal medyanın muhasebe mesleği üzerindeki
etkileri incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Muhasebe Eğilimleri, Bulut Muhasebesi, Sosyal Medya

Kaynak: YAŞAR, R. Ş. (2019). Dijital Bir Dünyada Muhasebenin Dönüşümü ve Yeni Eğilimler: Bulut
ve Sosyal Medya. XXXVIII. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Muhasebe Ensti-
tüsü Yayın No:80, ss.103-122.

Öğrenme Çıktısı

4 Temel finansal tabloları ve sundukları bilgi içeriğini açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

“Kanunen kabul edilmeyen Bilanço ve gelir tablosunun

giderler” kavramının tanı- Bilanço ile gelir tablosu arasın- işletme dışındaki bilgi kul-
mını ve gelir tablosu ile iliş- daki ilişkiyi değerlendiriniz. lanıcıları için önemini arka-
kisini araştırınız. daşlarınıza anlatınız.

22
 1
Finansal Muhasebe

Muhasebeyi ve
1 muhasebeleştirme sürecini
tanımlayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Muhasebe sisteminin
bölümlerini
tanımlayabilme

Muhasebe ve İşlevleri

Muhasebe, gerçekleşen olayların işletme üzerinde yarattığı finansal sonuçlar hakkında işletmenin paydaşlarına
bilgi sunmayı amaçlayan bir bilgi sistemidir. Bunu gerçekleştirirken öncelikle olayların finansal sonuç yara-
tıp yaratmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Finansal bir sonucu olmayan olaylar muhasebenin konusuna
girmemektedir. Muhasebe finansal sonuç yaratan olaylar ile ilgilenmektedir. İlk olarak bu olayların sonuçları
kaydedilir. Ardından kaydedilen sonuçlar ortaya çıktıkları olaylara ve etkiledikleri varlık ve yükümlülüklere göre
sınıflandırılır. Sınıflandırılan bu veriler, finansal raporlama ilkeleri göz önünde bulundurularak finansal tablo
adı verilen şablonlar halinde karar alıcıların kullanımına sunulur. Ayrıca, finansal tablolarda sunulan bilgilerin
yorumlanması ve analiz edilmesi de muhasebe sürecinin gerçekleştirdiği bir işlevdir.
Muhasebe sistemi finansal (genel) muhasebe ve yönetim muhasebesi olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır.
Yönetim muhasebesi sadece iç bilgi kullanıcılarının ihtiyaçlarını gidermeye yönelik bilgiler sağlarken, genel mu-
hasebe işletme dışındaki kullanıcıların ihtiyaçları öncelikli olmak üzere bütün kullanıcılara bilgi sağlamaktadır.
Finansal muhasebeyle işletmenin finansal durumu, finansal performansı ve finansal durumunda ortaya çıkan
değişiklikler konusunda bilgiler oluşturulmakta ve raporlanmaktadır. Yönetim muhasebesi ise bir alt sistemi olan
maliyet muhasebesinden elde ettiği verileri de değerlendirerek yönetsel kararlar almak, plan yapmak ve işletme-
nin faaliyetlerini kontrol altında tutmak için ihtiyaç duyulan bilgileri oluşturmaktadır.

23
 1
Finansal Muhasebeye Giriş

Muhasebe bilgisinin oluşturulma

3 sürecinde göz önünde bulundurulması
gereken temel kavramları açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Muhasebenin Temel Kavramları

Oluşturulan bilgileri, kullanıcıların alacakları kararlarda gönül rahatlığı ile kullanabilmelerini sağ-
lamak üzere muhasebecilerin uyması gereken ilkeler ve sistemin temelini oluşturan varsayımlar bu-
lunmaktadır. Muhasebenin temel kavramları olarak adlandırılan bu varsayımlar ve tanımlar şöyle
özetlenebilir:
• İşletmenin Sürekliliği; işletmelerin faaliyetlerini sonsuza kadar sürdüreceği varsayımıdır.
• Dönemsellik; işletmenin sonsuz sayılan ömrünün belirli uzunluklardaki dönemlere ayrılması ve
her dönemin sonuçlarının kendi içinde raporlanması gerektiğini ifade eden kavramdır.
• Maliyet Esası; varlıkların edinilmeleri için katlanılan maliyetleri ile, borçların ise ortaya çıktıkları
tarihteki bedelleri ile raporlanmasını gerektiren kavramdır.
• Sosyal Sorumluluk; muhasebecilerin belirli bir kesimin değil, bütün toplumun çıkarını gözetmesi
gerektiğini ifade eden kavramdır.
• İhtiyatlılık; işletme ile ilgili olası bir zararın gider yazmak (karşılık ayırmak) suretiyle hemen ra-
porlara yansıtılması, ancak olası bir gelirin yansıtılması için kesinleşmesinin beklenmesi gerektiği-
ni ifade eden kavramdır.
• Parayla Ölçülme; muhasebenin konusunu oluşturan ve parayla ifade edilebilen finansal olayların
sonuçlarının ortak bir ölçü birimi olarak parasal değerler kullanılarak raporlanması ve bu parasal
ölçütün ulusal para birimi olması gerektiğini belirten kavramdır.
• Tarafsızlık ve Belgelendirme; yapılan kayıtların belgeye dayandırılması ve bu belgelerin objektif
biçimde düzenlenmiş olması gerektiğini ifade eden kavramdır.
• İşletmenin Kişiliği; işletmenin, sahiplerinden ayrı bir kişiliği olduğunu ifade eden kavramdır.
• Tutarlılık; uygulanan muhasebe politikalarının ve varsayımların dönemden döneme değiştirilme-
den uygulanmaya devam edilmesini gerektiren kavramdır.
• Özün Önceliği; muhasebeleştirme açısından işlemin özünün yasal şeklinden önce geldiğini ifade
eden kavramdır.
• Tam Açıklama; bilgilerin ek bilgi toplama, araştırma yapma, uzmanlara danışma gibi ek çaba
gerektirecek işlemlere gerek kalmaksızın tam, açık ve anlaşılır şekilde sunulması gerektiğini ifade
eden kavramdır.
• Önemlilik; bilginin tutar ya da içerik olarak karar vericilerin kararını değiştirecek kadar önemli ol-
ması durumunda bu bilginin raporlarda ayrıca sunulması gerektiği, aksi taktirde benzer kalemler
ile birlikte sunulmasının uygun olacağını ifade eden kavramdır.

24
 1
Finansal Muhasebe

4 Temel finansal tabloları ve sundukları

bilgi içeriğini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Temel Finansal Tablolar

Finansal (mali) tablolar, belirli bir süre içinde oluşan mali nitelikteki olayların işletmenin varlık, kay-
nak, gelir ve gider unsurlarında meydana getirdiği değişmelerin bir özetidir. Temel finansal tablolar,
bilanço ve gelir tablosudur.
Bilanço, işletmenin belirli bir tarihteki mali yapısını (finansal durumunu) gösteren finansal tablo-
dur. Bilanço, düzenlendiği tarih itibariyle işletmenin sahip olduğu varlıklarını ve varlıkların temin
edildiği kaynakları (yabancı kaynak + öz kaynak) gruplandırılmış olarak, özet şekilde ve tutarlarıyla
gösterir. İşletme, sahiplerinden ayrı bir kişiliğe sahip olduğu için kendi varlıklarını edinebilir ve bu
varlıkları edinirken çeşitli kaynaklar kullanabilir. Bu durumun bir sonucu olarak, işletmenin ne ka-
dar varlığı var ise o kadar kaynağı olmalıdır. Böylece, işletmenin bilançosu bir varlık kaynak eşitliğine
sahip olacaktır. Bilanço eşitliği olarak adlandırılan bu eşitlik, işletmenin sahip olduğu varlıkların
toplam tutarları ile bu varlıklar üzerinde hak sahibi olan işletme sahiplerinin hakları (sermaye) ve
borç verenlerin hakları (borçlar) toplamının birbirine eşit olmasını ifade eder. Bu eşitlik; Varlıklar =
Kaynaklar veya Varlıklar = Sermaye + Borçlar şeklinde ifade edilir.
İşletme yönetimini değerlendirmede, yalnızca kâr veya zarar bilgisi ve bu tutarların büyüklüğü ye-
terli bir ölçü değildir. Sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için, dönem içinde işletme sahiplerinin
haklarında artışa neden olan gelir ile azalışa neden olan gider tutarlarına ait bilgilere de ihtiyaç
bulunmaktadır. Bu bilgiler gelir tablosu aracılığıyla edinilir. Gelir tablosu, işletmenin belirli bir dö-
nemde elde ettiği tüm gelirler ile bu gelirlerin elde edilmesi için katlandığı giderleri ve bunların
sonucunda oluşan kâr veya zararı gösteren finansal tablodur.

25
1
Finansal Muhasebeye Giriş

1 Aşağıdakilerden hangisi muhasebenin temel 6 Bilançonun aktif tarafında aşağıdakilerden

işlevleri arasında yer almaz? hangisi yer almaz?
neler öğrendik?

A. Kaydetme A. Nakit
B. Analiz etme B. Sermaye
C. Sınıflandırma C. Ticari alacak
D. Kontrol etme D. Ticari mal
E. Özetleme E. Bina

2 Belirli dönemler itibariyle kaydedilmiş ve 7 İşletmenin toplam varlıkları 1.200 TL ve ser-

sınıflandırılmış olan verilerin dönem sonlarında
mayesi 800 TL ise toplam borçları kaç TL’dir?
anlamlı ve sistemli bir şekilde bir araya getirilerek
raporlanması işlevine ne ad verilir? A. 400
A. Kaydetme B. 800
B. Sınıflandırma C. 1.000
C. Özetleme D. 1.200
D. Analiz etme E. 2.000
E. Yorumlama
8 Aşağıdakilerden hangisi işletmenin finansal
3 Aşağıdakilerden hangisi muhasebenin temel durum tablosunda yer almaz?
kavramları arasında yer almaz? A. Nakit
A. Tutarlılık B. Ticari Mal
B. Özün önceliği C. Ticari Borç
C. Sınıflandırma D. Gelir
D. Dönemsellik E. Sermaye
E. Parayla ölçülme
9 Aşağıdakilerden hangisinde bilanço eşitliği
4 Muhasebede kayıtların Türk Lirası üzerinden yanlış verilmiştir?
yapılması gerekliliğini ifade eden kavram aşağıda-
kilerden hangisidir? A. Aktif Toplam = Pasif Toplam - Sermaye
B. Sermaye = Kaynaklar Toplamı - Borçlar
A. Özün önceliği C. Sermaye = Aktif Toplam - Borçlar
B. Tutarlılık D. Sermaye = Varlık Toplamı - Borçlar
C. Parayla ölçülme
E. Borçlar = Kaynaklar Toplamı - Sermaye
D. İşletmenin sürekliliği
E. Maliyet esası
10 Aşağıdaki işlemlerden hangisi bilançonun
sadece aktif tarafını etkiler?
5 İşletmenin gelecekte ortaya çıkması muhte-
mel giderleri henüz gerçekleşmeden muhasebeleş- A. İşletmenin borçlanarak ticari mal alımı
tirmesini mümkün kılan kavram aşağıdakilerden B. İşletmenin ticari borcunu nakit olarak ödemesi
hangisidir? C. İşletmenin peşin bedelle taşıt satın alması
A. Kişilik D. İşletmenin nakit karşılığı kârlı bir satış yapması
B. Tutarlılık E. İşletmenin borcunu ticari mal vererek kapat-
C. Süreklilik ması
D. Önemlilik
E. İhtiyatlılık

26
 1
Finansal Muhasebe

1. D Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe ve İşlevleri” 6. B Yanıtınız yanlış ise “Temel Finansal Tablo-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. C Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe ve İşlevleri” 7. A Yanıtınız yanlış ise “Temel Finansal Tablo-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Muhasebenin Temel

3. C 8. D Yanıtınız yanlış ise “Temel Finansal Tablo-
Kavramları” konusunu yeniden gözden ge-
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Muhasebenin Temel

4. C 9. A Yanıtınız yanlış ise “Temel Finansal Tablo-
Kavramları” konusunu yeniden gözden ge-
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Muhasebenin Temel

5. E 10. C Yanıtınız yanlış ise “Temel Finansal Tablo-
Kavramları” konusunu yeniden gözden ge-
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

27
1
Finansal Muhasebeye Giriş

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

İşletmeler ekonomik olayların sonuçlarını finansal tablolarında sundukları bil-

giler ile paydaşlarına aktarmaktadırlar. Denetim ise işletmelerin tablolarında
sundukları bu iddiaların önceden belirlenen ve uyulması beklenen ölçütlere
uygun hazırlandığı konusunda bilgi kullanıcılarına makul derecede güvence
Araştır 1 sağlamaktadır. Bunu yapabilmek için denetim programları oluşturup, kanıtlar
toplar ve bu kanıtlar doğrultusunda finansal tabloların gerçeği ne derece yan-
sıttığını ve varsa, düzeltilmesi gereken noktaları ortaya koymaktadır. Böylece
işletmenin şeffaflığını ve hesap verebilirliğini sağlamak ya da artırmak gibi bir
görev üstlenmiş olmaktadır.

Zamanında sunum, bir bilginin karar vericilerin kararlarını etkileme gücü-

nü kaybetmeden kullanıcısına ulaştırılmasını ifade eden bir özelliktir. Zira,
finansal bilgilerin zamanında sunulmaması ile karar almada kullanımı engel-
lenmekte ve böylece bilginin değeri azaltılmış olmaktadır. Diğer bir ifadeyle,
finansal bilginin kalitesi ile zamanlılığı arasında doğru orantı vardır.
Araştır 2
İhtiyatlılık ilkesinin işletme ile ilgili kötü haberleri hemen raporlarken iyi ha-
berler için kesinleşmesini beklemesi ise bilgilerin tablolara yansıtılma zaman-
lılığında asimetri yaratmaktadır. Bu nedenle, özellikle iyi haber olması du-
rumunda haber kesinleşene kadar kullanıcılardan saklanmasını gerektirmesi
açısından, ihtiyatlılığın bilginin zamanında sunumunu engelleyerek bilginin
kalitesini düşürdüğü şeklinde tartışmalar bulunmaktadır.

İşletmelerin sundukları finansal bilgilerin her kullanıcının ihtiyacını karşılaya-

cak nitelikte olması gerekmesine rağmen, konu vergilendirilebilir gelirin belir-
lenmesi olduğunda, vergisel açıdan ve finansal raporlama açısından muhasebe
kuralları arasında farklılıklar bulunabilmektedir. Vergilendirilebilir gelirin (ver-
gi matrahının) belirlenmesi için geçerli olan kuralları ortaya koyan Vergi Usul
Kanunu (VUK) ve Gelir Vergisi Kanunu (GVK), işletmelerin dış kullanıcıları
bilgilendirmek üzere hazırladıkları finansal raporların oluşturulması sürecinde
Araştır 3 kullanılmamaktadır. Bu nedenle, birisi raporlama amacı diğeri verginin belirlen-
mesi amacı taşıyan iki farklı gelir tablosu oluşturulmuş olmaktadır.
İki tablo arasındaki en önemli fark, bilgilendirme amacıyla hazırlanan tabloda
gider olarak yazılmak kaydıyla dönem kârından düşülen tutarların, VUK ve
GVK tarafından vergi matrahının hesaplanması sürecinde gider olarak kabul
edilmemesinden kaynaklanmaktadır. Dönem içerisinde gider olarak raporla-
nan ancak vergi matrahından düşülmesine izin verilmeyen bu giderlere “Ka-
nunen Kabul Edilmeyen Giderler (KKEG)” adı verilmektedir.

28
 1
Finansal Muhasebe

Kaynakça
Akyel, N. ve Karaca, N. (2014). Muhasebede Dönem
Sonu İşlemleri. İkinci Baskı, Sakarya Yayıncılık
Arpacı, A. Ö. (2009). Tahakkuk ve Dönemsellik
İlkeleri. Mali Çözüm, Sayı: 92, ss. 91-100.
Erdoğan, N. (2012). Muhasebeye Giriş. M. Erdoğan
(Ed.), Genel Muhasebe içinde (2-20 ss.). Anadolu
Üniversitesi Yayınları.
Horngren, C.T., Datar, S.M. ve Rajan, M.V. (2015).
Cost Accounting: A Managerial Emphasis. 15.
Baskı, Pearson Education.
Marshall, D.H., McManus, W. W. ve Viele, D.F.
(2002). Accounting: What the Numbers Mean. 15.
Baskı, McGraw-Hill.
Monger, R. (2010). Financial Accounting: A Global
Approach. Birinci Baskı. Barcelona: John Wiley
and Sons Ltd.
Simga-Mugan, F. N.C. ve Akman, N.H. (2012).
Principles of Financial Accounting Based on IFRS.
5. Baskı, McGraw-Hill.
Sürmeli, F. (Ed.). (2009). Genel Muhasebe. (10. Baskı),
Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1341, Eskişehir.
Williams, J. R., Haka, S.F., Bettner, M. S. ve Meigs,
R. F. (2003). Financial Accounting. 11. Baskı,
New York: McGraw-Hill

29
 Bölüm 2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

Hesap Kavramı
öğrenme çıktıları

1 2
1 Hesap kavramını tanımlayabilme Muhasebe Süreci
2 Hesap türlerini ifade edebilme 4 Muhasebe sürecinin aşamalarını
3 Hesapların işleyişini açıklayabilme açıklayabilme

Tek Düzen Hesap Planı

6 Tek Düzen Hesap Planının kullanım

3 4
Muhasebede Kullanılan Belgeler amacını belirtebilme
5 Muhasebe sürecinde yararlanılan belgeleri 7 Tek Düzen Hesap Planının temel
tanımlayabilme gruplarını tanımlayabilme

Anahtar Sözcükler: • Hesap • Yevmiye Maddesi • Defteri Kebir • Tek Düzen Hesap Planı (TDHP) • Mizan
• Envanter • Yardımcı Defter

30

Finansal Muhasebe
GİRİŞ
İyi bir işletme yönetimi için işletme faaliyet-
lerinin planlanması, gerçekleştirilen faaliyetlerin
sonuçlarının ölçülmesi ve planlananla karşılaştırıl-
ması, elde edilen bulgular doğrultusunda geleceğe
yönelik kararlar alınması ve yeni planlar yapılması
gerekmektedir. Bunu gerçekleştirebilmek ancak,
sürekliliği esas olan işletme faaliyetlerinin belirli
aralıklar (dönemler) itibariyle kesilmiş sayılmasıyla
mümkündür. Bu açıdan, mali nitelikteki işlemler
muhasebe yardımıyla izlenirken belirli bir zaman
kesitini ifade eden dönemlere ilişkin işlemler temel
alınır. Bir dönem boyunca gerçekleşen mali nite-
likteki işlemler muhasebe yardımıyla kaydedilerek
sınıflandırılır ve ilgili dönemin sonunda işletmenin
finansal durumu ve performansı özet ve raporlar
aracılığıyla ortaya konulur. İşletmenin sonsuz ka-
bul edilen ömrü boyunca süre giden faaliyetleri-
nin etkilerinin ve sonuçlarının ortaya konulduğu
bu dönemlere raporlama dönemi veya muhasebe
(hesap) dönemi adı verilir. Dönem uzunlukları
farklılaşabilmekle birlikte en uzun hesap dönemi 1
takvim yılıdır.
İşletmelerin bir muhasebe dönemi içerisinde
gerçekleştirdikleri işlemlerin sayısı düşünülecek
olursa, her işlemin sonucunun doğrudan finansal
tablolara işlenmesinin bilginin güvenilirliği açısın-
dan büyük sorunlar oluşturacağı ortadadır. Ayrıca
bu durum, finansal tabloların gün içerisinde pek
çok kere güncellenmesi gibi gerçekleştirilmesi çok
güç bir süreç gerektirecektir. Kitabın birinci bölü-
münde, mali nitelikli işlemlerin etkilerinin bilan-
ço üzerinde gerçekleştirilen işlemlerle gösterildiği
örnek uygulama da bunu açıkça göstermektedir.
Dolayısıyla, işletmenin, gerçekleştirdiği mali ni-
telikteki işlemlerin etkilerini bu şekilde bir kayıt
sistemiyle ortaya koyması mümkün değildir. Bu
nedenle, muhasebe bilgisinin bir dizi işlemden olu-
şan bir süreç sonucunda oluşturulması ve sunul-
ması gerekmektedir. Her bir muhasebe döneminin
başından sonuna dek gerçekleştirilen işlemlerden
oluşan bu sürece, muhasebe süreci adı verilir. Bu
süreçte bilginin kaydedilmesi, sınıflandırılması ve
raporlanması için kullanılan araçlar (hesaplar, def-
terler vb.) bulunmaktadır. Bu araçların muhasebe
tekniklerine ve ilkelerine uygun şekilde kullanıl-
masıyla bilgi kullanıcılarının ihtiyacına uygun ve
güvenilir bilgiler sağlanabilmektedir.
2
Kitabın bu bölümünde, bir muhasebe döne-
minde, dönem başından sonuna kadar yapılması
gereken işlemler tanıtılarak muhasebe süreci bir
bütün olarak açıklanacaktır. Muhasebe sürecinin
anlatılmasından önce, finansal tabloların hazır-
lanması için araç olarak kullanılan ve söz konusu
tabloların bilgi kaynağı olan hesap kavramının, he-
sap türlerinin ve hesapların işleyişinin açıklanması
daha uygun olacaktır.
HESAP KAVRAMI
Bir işletmede normal faaliyet dönemi içinde
çok sayıda ve farklı işlemler gerçekleştirilmektedir.
Gerçekleşen mali nitelikteki işlemlerin etkilerinin
doğrudan işletmenin finansal tabloları üzerinde
gösterilmesinin pratik olmaması nedeniyle, söz
konusu işlemlerin işletmenin varlık ve kaynakları-
nın her birinde meydana getirdiği değişmelerin ve
sonucu oluşturan her tür gelir ve giderin ayrı ayrı
izlenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, işletmelerin
finansal tablolarını oluşturan varlık, kaynak, gelir
ve gider unsurlarının her olaydan ne şekilde etki-
lendiğini belirleyebilmek için, finansal tablolara
yansıtıldıkları zamana kadar her unsur kendisine
ait bir çizelge ile takip edilmektedir. Mali nitelik-
li olayların her bir bilanço unsurunda ve faaliyet
sonucunu oluşturan her bir unsurda zaman içeri-
sinde meydana getirdiği artış ve azalışların izlendiği
bu çizelgelere “hesap” adı verilmektedir. Örneğin
muhasebe dönemi boyunca işletmenin kasasında
bulunan nakit para miktarında ortaya çıkan deği-
şimleri takip edebilmek için “100 Kasa” adı verilen
bir hesap kullanılırken, bankalarda bulunan parası-
nı izlemek için “102 Bankalar” adı verilen hesaptan
yararlanılır.
Buna göre genel olarak tanımlanacak olursa,
işletmenin ticari faaliyetleri kapsamında gerçekleş-
tirdiği mali nitelikteki işlemlerden dolayı, bilanço
ve gelir tablosu unsurlarında meydana gelen artış
ve azalışların türlerine göre sınıflandırıldığı ve tutar
ile ifade edilerek izlendiği çizelgelere “hesap” denir.
Finansal tablo unsurlarının her birinde,
gerçekleşen olaylar sonucunda ortaya çı-
kan artış ve azalışların takip edilebilmesini
sağlayan çizelgeye hesap denir.
31
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

Mali nitelikteki işlemlerin işletmenin varlık, kaynak, gelir ve gider unsurlarında meydana getirdiği etki-
yi hesaplar üzerinden izlemek yerine, bu unsurların mevcut durumlarını doğrudan değiştirerek ifade etmek
karar alıcılara sunulacak bilgilerin içeriğini zayıflatacaktır. Örneğin, kasasında 6.000 TL nakit parası olan
bir işletme, bu paranın 1.000 TL’si ile bir borcunu ödemiş, daha sonra ise bir müşterisinden olan 2.000 TL
tutarındaki alacağını tahsil etmiş olsun. Bu işlemin meydana getirdiği etkiyi göstermek için işletme, kasa-
daki mevcut paradan borcunu ödemek için kullandığı 1.000TL’yi eksiltip, tahsil etmiş olduğu 2.000 TL’yi
ekleyerek kasa mevcudunu doğrudan 7.000 TL olarak kayıtlarda göstermiş olsun. Böyle bir durumda, ka-
yıtlara bakan bilgi kullanıcıları işletmenin kasasında 7.000 TL parası olduğu bilgisinden başka herhangi bir
bilgiye ulaşamayacaklardır. Kasada dönem boyunca ne tutarda artışlar ve azalışlar olduğu sorularına cevap
bulamayacaklardır. Oysa, muhasebenin analiz ve yorum işlevlerinin gerçekleştirilebilmesi için bu bilgiler
önemlidir. Ayrıca, her mali nitelikteki olaydan sonra nihai durumu göstermek için yapılacak toplama ve
çıkartma işlemlerinde hata yapma olasılığı da yüksektir. Dolayısıyla, bu şekilde bir sunum, bilgileri ihtiyaca
uygun, karşılaştırılabilir, doğrulanabilir ve anlaşılabilir olmaktan uzaklaştıracaktır. Bu nedenle geleneksel
hesap çizelgesi, artış ve azalışların karşılıklı olarak izlenmesine olanak tanıyacak şekilde iki taraflı bir göste-
rime sahiptir. Hesap biçimsel olarak Şekil 2.1’deki gibi düzenlenmektedir.

Artış Azalış
Azalış ……….. HESABI Artış

Tarih Açıklama Tutar Tarih Açıklama Tutar

Şekil 2.1 Hesabın Biçimsel Yapısı

Geleneksel hesap biçimi, bir defterin iki sayfasını içine alan ve bir tarafı (sayfası) artışların, diğer tarafı
(sayfası) azalışların kaydı için kullanılan bir çizelge niteliğindedir. Her bir finansal tablo unsuru için bir
hesap bulunmaktadır. Eğer bir hesapta sol taraftaki sayfaya artış yazılmış ise, sağ taraftaki sayfaya azalış
yazılır. Tersine, sol tarafa azalış yazılmış ise sağ tarafa artış yazılır. Artış ve azalışların hesabın hangi tarafına
yazılacağını, ilgili hesabın niteliği belirler. Bazı hesaplarda artışlar sol tarafa, azalışlar sağ tarafa yazılır iken
bazı hesaplarda azalışlar sol tarafa, artışlar sağ tarafa yazılır. Artış ve azalışların hesaplara nasıl yazılacağı,
Hesapların İşleyişi başlığı altında açıklanacaktır.
Özetle, hesapların kullanılması ile olayların etkilerinin doğrudan finansal tablolara yansıtılmasının
önüne geçilmektedir. Bunun yanı sıra, finansal tablo unsurları üzerinde dönem içinde gerçekleşen her
işlemin hangi unsuru ne şekilde etkilediğinin ayrı ayrı görülebilmesini sağlaması açısından hesaplar işlet-
melere yönetimsel açıdan da yardımcı olmaktadırlar.

Hesapların Sınıflandırılması
Hesaplar raporlandıkları finansal tablolara göre sınıflandırılmaktadır. Finansal tablolara göre yapılan sı-
nıflandırmada hesaplar ilk aşamada “Bilanço Hesapları” ve “Gelir Tablosu Hesapları” olmak üzere gruplandı-
rılmaktadırlar. Ayrıca finansal tabloların içeriğini oluşturulan unsurlara göre de alt sınıflara ayrılmaktadırlar.
Bilanço hesapları kendi içinde, varlık hesapları ve kaynak hesapları olarak ayrıştırılmaktadır. İşletmenin
varlıklarında meydana gelen artış veya azalışların izlendiği hesaplara varlık hesapları, borçlarında ve öz kay-
naklarında meydana gelen artış veya azalışların izlendiği hesaplara kaynak hesapları denir. Varlık hesapları
aynı zamanda aktif hesaplar, kaynak hesapları ise pasif hesaplar olarak da adlandırılmaktadırlar.

32
 2
Finansal Muhasebe

Pasif; bir şeye karşı etkinliği olmayan,
başkasının etkisine katlanan, edilgen an-
lamlarına gelmektedir. Aktif ise; etkileyen,
etkili, etken anlamlarına gelmektedir.
dikkat
Varlıklar bizzat işletmenin kendisine ait olduğu ve bunlar üze-
rinde işletme doğrudan etken (etkili) olduğu için varlıkların iz-
lendiği hesaplara aktif karakterli hesaplar denir. Kaynaklar ise,
üzerinde işletme dışındaki kişilerin etkisinin bulunduğu unsur-
lar olduğu için kaynakların izlendiği hesaplara pasif karakterli
hesaplar denir. Kaynak hesapları bir bakıma işletmenin üçüncü
kişiler adına izlediği hesaplardır.

Gelir tablosu hesapları, işletmenin sonucunu (kâr veya zararını) ortaya koyan hesaplar olduğu için aynı
zamanda “Sonuç Hesapları” olarak da adlandırılırlar. Bu hesaplar, gelir hesapları ve gider hesapları olarak
ikiye ayrılırlar. Gelir hesapları faiz gelirleri, kira gelirleri, satış gelirleri vb. gelir unsurlarının izlendikleri he-
sapları ifade ederken, gider hesapları pazarlama giderleri, yönetim giderleri gibi her türlü gider unsurunun
kayıt altına alındığı hesaplardır.

HESAPLAR

Bilanço Gelir Tablosu

Hesapları (Sonuç)
Hesapları

Varlık Kaynak Gelir Gider

Hesapları Hesapları Hesapları Hesapları

Şekil 2.2 Hesapların Finansal Tablo Unsurları Temelinde Sınıflandırılması

Bilanço ve gelir tablosu hesapları yukarıdaki sınıflandırmanın yanı sıra işlevlerine göre de bölümlendi-
rilmektedir. Bu bölümlendirmede hesaplar;
• Ana hesaplar ve yardımcı hesaplar,
• Asli hesaplar ve düzenleyici hesaplar olarak ayrıştırılmaktadırlar.
Finansal tablolarda sunulan ve ilgili unsuru bir bütün olarak gösteren hesaplara “ana hesap” denilirken,
ana hesapların içerdiği bilgilerin detay seviyesinde tutulduğu hesaplar “yardımcı hesap” olarak tanımlan-
maktadır. Örneğin, işletmenin sahip olduğu toplam nakit tutarını gösteren Kasa hesabı ana hesap iken,
nakit tutarını TL kasası, Dolar kasası, Avro kasası gibi döviz cinsinde daha detaylı izleyen hesaplar ise
yardımcı hesap olarak adlandırılmaktadır. Benzer şekilde, işletmenin birden fazla bankada parası buluna-
bilir. İşletmenin bankalardaki toplam mevduatı Bankalar adını taşıyan bir ana hesapta gösterilirken, her
bir bankadaki parası ise A Bankası, B Bankası, C Bankası gibi banka adlarıyla ayrı ayrı açılacak yardımcı
hesaplarda izlenir.

33
2
Asli hesaplar, finansal tablolarda sunulan unsur-
ların nominal değerleri ile doğrudan doğruya ifa-
de edildiği hesaplar iken, düzenleyici hesaplar asli
hesapların tablolarda net değerleri gösterilmelerini
sağlayan hesaplardır. Düzenleme kelimesi eksiltme,
azaltma anlamına gelir. Düzenleyici hesaplar, bi-
lançoda ilgili oldukları kalemlerin hemen altında
yer alarak, o varlık ve kaynakların kayıtlı değerleri-
nin net değerlerine indirgenmesini sağlarlar.
dikkat
Bir finansal tablo hesabı aynı anda hem bir ana
hesap hem de bir asli hesap olarak nitelendiri-
lebilir. Örneğin, işletmenin bankalardaki para
mevcudunu gösteren ve bilançodaki bir varlık
hesabı olan Bankalar hesabı aynı zamanda hem
bir ana hesap hem de bir asli hesaptır.
Yukarıdaki hesap türlerinden başka bir de Na-
zım Hesaplar vardır. Nazım hesaplar, işletmenin
finansal tablo unsurları üzerinde etkisi olmamak-
la birlikte ileride etki yaratabileceği düşünülerek
saklanan bazı bilgilerin sunulduğu hesaplardır.
Bu hesaplar yalnızca başka bir nazım hesap karşı-
lığında kaydedilebilmektedir. Örneğin ihale için
alınan banka teminat mektupları, işletmenin var-
lıklarında ya da borçlarında bir etki yaratmamak-
ta; ancak ileride iade edildiğinde eşleştirilmesi için
bilginin saklanması istenmektedir. Bu tür bilgiler
borçlu nazım hesap ve alacaklı nazım hesap olarak
karşılıklı biçimde kayıt altına alınmaktadır. Nazım
hesaplar, mali karakterli bir olayı ifade etmek için
kullanılmadıklarından hiçbir zaman ana hesaplarla
karşılıklı olarak kullanılmazlar. Dolayısıyla, nazım
hesaplar ve bu hesaplara kaydedilen tutarlar bilan-
ço ve gelir tablosu toplamlarını etkilemez.
dikkat
Bir nazım hesap her zaman yalnızca başka bir
nazım hesapla birlikte kullanılır.
34
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci
Hesapların İşleyişi
Muhasebe öğretiminde kolaylık sağlamak için
hesaplar “T” şekli ile ifade edilir (Şekil 2.3). Bu şe-
kil, geleneksel hesap çizelgesinin (Şekil 2.1) sadece
üst ve orta çizgisini temsil eder. Her hesap, sol ta-
rafı “borç” sağ tarafı ise “alacak” olarak adlandırılan
iki taraflı bir yapıya sahiptir. Büyük defter hesapla-
rı, T harfi ile sembolize edildikleri için “T hesabı”
olarak da adlandırılmaktadırlar.
BORÇ HESABIN ADI ALACAK
Şekil 2.3 Muhasebe Öğretiminde Hesapların Gösterimi
Muhasebenin kendine özgü bir terminoloji-
si (dili) vardır. Muhasebenin kavranmasında bu
terminolojinin bilinmesi muhasebe çalışmalarını
kolaylaştırır ve hata yapma olasılığını azaltır. Yuka-
rıda, hesabın sol tarafına borç tarafı, sağ tarafına
ise alacak tarafı adı verildiği ifade edilmişti. Buna
göre, işletme tarafından gerçekleştirilen finansal
işlemlerin etkileri niteliklerine göre ilgili oldukları
hesapların borç veya alacak tarafına kaydedilir. He-
sapların borç tarafına kayıt yapılması hesabın borç-
landırılması olarak adlandırılırken, alacak tarafına
kayıt yapılması hesabın alacaklandırılması olarak
ifade edilir. Borçlandırma ve alacaklandırma te-
rimleri muhasebede, mali nitelikteki olaylar sonu-
cunda finansal tablo unsurlarında meydana gelen
değişimlerin yönünü belirten “artış” veya “azalış”
kelimeleri yerine kullanılmaktadır.
dikkat
İzleyen kısımlarda hesap gösterimlerinde “Borç”
tarafı “B” harfiyle, “Alacak” tarafı “A” harfi ile
ifade edilecektir.
Hesaplarla ilgili olarak kullanılan terimler genel
olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Finansal Muhasebe
• Hesabın açılması: Hesabın türüne göre bir he-
sabın borç ya da alacak tarafına ilk kez bir tu-
tarın yazılması başka bir deyişle, hesabın borç
ya da alacak tarafına ilk kez kayıt yapılmasıdır.
• Hesabın borçlandırılması: Bir hesabın borç
tarafına kayıt yapılmasıdır.
• Hesabın alacaklandırılması: Bir hesabın ala-
cak tarafına kayıt yapılmasıdır.
• Hesabın kalanı (bakiyesi): Hesabın borç ta-
rafındaki tutarların toplamı ile alacak tara-
fındaki tutarların toplamı arasındaki farktır.
Herhangi bir hesabın herhangi bir zamanda
borç tarafı toplamı ve alacak tarafı toplamı
alındığında;
- Borç tarafı toplamının, alacak tarafı top-
lamından büyük olmasına hesabın borç
kalanı (bakiyesi) vermesi denir. Aradaki
fark borç kalanı şeklinde ifade edilir.
- Alacak tarafı toplamının, borç tarafı top-
lamından büyük olmasına hesabın alacak
kalanı (bakiyesi) vermesi denir. Aradaki
fark alacak kalanı şeklinde ifade edilir.
- Borç ve alacak tarafındaki tutarların bir-
birine eşit olmasına hesabın kapanması
denir. Hesabın kalan (bakiye) vermemesi
olarak da ifade edilir.
İşletmede farklı tarihlerde ve tarih olarak bir-
birini izleyen bir sırada gerçekleştirilen işlemlerin
belirli bir sistem dahilinde finansal tablolarda su-
nulabilir hale getirilmesi gerekmektedir. İşlemlerin
sonuçları hesabın iki tarafından birine kaydedilmek
suretiyle hesabın bakiyesinde artış ya da azalış ya-
ratmaktadır. Bu kayıtların sonucunda dönem son-
larında kümülatif etki göz önünde bulundurularak
nihai bakiye elde edilmekte ve bu bakiyeler tablola-
ra yansıtılmaktadır. Bir işlem gerçekleştiğinde, ya-
rattığı sonucun muhasebeleştirilmesi için öncelikle
işlemin içeriğinin (özünün) anlaşılması gerekmek-
tedir. İşlemin anlaşılmasının ardından sırasıyla;
• Etkilenen hesaplar,
• Etkinin yönü (artış veya azalış) ve tutarı,
• Etkinin hesabın hangi tarafına kaydedilece-
ği belirlenmelidir.
Bir işlemin sonucunun ilgili hesaplarda hangi
tarafa kayıt edileceği, söz konusu işlemin hangi un-
surları etkilediğine bağlı olarak değişir. Bu nedenle,
mali nitelikteki işlemlerin varlıklar, kaynaklar, ge-
lirler ve giderler üzerinde meydana getirdiği artış
veya azalış yönündeki değişmelerin, bu unsurlar
temelinde ayrı ayrı izlenmesi gerekir.
2
Hesabın işleyişi kavramı, bir işlemin sonu-
cunun ilgili hesaplarda meydana getirdiği
artış veya azalış tutarının, hesabın hangi
tarafına kaydedileceğini ifade etmektedir.
Bilanço Hesaplarının İşleyişi
Bilanço hesaplarının işleyişi, varlık hesapları
(aktif hesaplar), kaynak hesapları (pasif hesaplar)
ve düzenleyici hesaplar olmak üzere üç grupta ele
alınabilir.
• Varlık Hesaplarının İşleyişi: İşletmenin kasa
veya bankasındaki parası, nakit benzeri kıy-
metleri, zaman içinde paraya dönüşecek un-
surları ile işletme faaliyetlerinde kullanılacak
kıymetleri işletmelerin varlıklarını oluşturur.
Bu varlıklarda meydana gelen artış veya aza-
lışların izlendiği hesaplar, varlık hesaplarıdır.
Varlık hesaplarında ilk kayıt (açılış) borç ta-
rafına yapılır. Gerçekleşen mali nitelikteki
işlem işletmenin varlıklarında artış meydana
getirdiğinde, bu artış ilgili varlık hesabının
borç tarafına kaydedilir. Başka bir deyişle,
varlık hesaplarında artış olması durumunda
hesap borçlandırılır. Bir mali nitelikteki iş-
lem varlıklarda azalış meydana getirdiğinde
ise, söz konusu azalış tutarı ilgili varlık he-
sabının alacak tarafına kaydedilir. Yani bir
varlık hesabında azalış olması durumunda
hesap alacaklandırılır. Varlık hesapları ilgi-
li dönem sonunda ya hiç kalan vermezler
(borç tarafı toplamı ile alacak tarafı toplamı
birbirine eşit olur) ya da kalan verecekse borç
kalanı (borç bakiyesi) verirler.
• Kaynak Hesaplarının İşleyişi: İşletmelerin
kaynakları, yukarıda da belirtildiği üzere,
kısa vadeli ve uzun vadeli yabancı kaynak-
ları (borçları) ile öz kaynaklarından oluşur.
Yabancı kaynaklarda ve öz kaynaklarda
meydana gelen artış veya azalışların izlen-
diği hesaplara, kaynak hesapları denir. Kay-
nak hesaplarında ilk kayıt hesabın alacak
tarafına yapılır. Gerçekleşen mali nitelik-
teki işlem işletmenin kaynaklarında artış
meydana getirdiğinde, bu artış ilgili kaynak
hesabının alacak tarafına kaydedilir. Başka
bir deyişle, kaynak hesaplarında artış olması
durumunda hesap alacaklandırılır. Bir mali
35
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

nitelikteki işlem işletmenin kaynaklarında azalış meydana getirdiğinde ise, söz konusu azalış tutarı
ilgili kaynak hesabının borç tarafına kaydedilir. Yani bir kaynak hesabında azalış olması durumun-
da hesap borçlandırılır. Kaynak hesapları ilgili dönem sonunda ya hiç kalan vermezler (borç tarafı
toplamı ile alacak tarafı toplamı birbirine eşit olur) ya da kalan verecekse alacak kalanı verirler.
• Düzenleyici Hesapların İşleyişi: Düzenleyici hesaplar ise aktifi düzenleyici ve pasifi düzenleyici he-
saplar olarak ikiye ayrılır. Aktifi düzenleyici hesaplar, bilançonun aktif tarafında yer alırlar. Ancak
işleyiş özellikleri pasif hesaplar (kaynak hesapları) gibidir. Yani, aktifi düzenleyen hesaplarda artışlar
alacak tarafına, azalışlar ise borç tarafına kaydedilir. Pasifi düzenleyici hesaplar ise bilançonun pasif
tarafında yer almalarına rağmen, aktif hesaplar (varlık hesapları) gibi işleyiş özelliğine sahiptirler.
Başka bir deyişle, pasifi düzenleyen hesaplarda artış olduğunda ilgili hesabın borç tarafına, azalış
olduğunda ise alacak tarafına kayıt yapılır.

Gelir Tablosu Hesaplarının İşleyişi

İşletmelerin temel ve değişmez amacı kâr elde etmektir. İşletmenin kâr elde edebilmesi için bir dö-
nemde elde ettiği toplam gelirlerin toplam giderlerinden büyük olması gerekir. Gelir, işletme faaliyetleri
sonucunda işletme sahiplerinin haklarında meydana gelen brüt artışlardır. Gider ise, işletme faaliyetleri
sonucunda işletme sahiplerinin haklarında meydana gelen azalışları ifade eder. İşletmenin bir dönemde
elde ettiği gelirler ve katlandığı giderler gelir tablosunda yer alan hesaplarda izlenir. Gelir tablosu hesapları,
gelir hesapları ve gider hesapları olarak ikiye ayrılır.
• Gelir Hesaplarının İşleyişi: Gelir hesaplarında ilk kayıt hesabın alacak tarafına yapılır. Dönem içinde
gelirlerde meydana gelen artışlar da ilgili gelir hesaplarının alacak tarafına kaydedilir. Dönem sonunda,
bu hesaplar dönem kârı veya zararını oluşturmak üzere ilgili hesaplara devredilerek kapatılırlar. Gelir
hesaplarına üç istisnai durum dışında, hiçbir zaman azalış kaydı (borç tarafına kayıt) yapılmaz. Çünkü,
gelirler bir kez meydana geldikten sonra azalmaz. Dönem boyunca ardı ardına elde edilen gelirler ne-
deniyle, gelir hesaplarında sürekli bir birikim olur. Yalnızca; (i) dönem içinde gelir hesaplarının alacak
tarafına yapılan hatalı kayıtların düzeltilmesi, (ii) hesabın başka bir hesaba devri ve (iii) dönem sonunda
hesabın kapatılması durumlarında gelir hesaplarının borç tarafına azalış kaydı yapılabilir. Dolayısıyla,
gelir hesapları dönem içinde bir kalan verecekse alacak kalanı verir.
• Gider Hesaplarının İşleyişi: Gider hesaplarında ilk kayıt hesabın borç tarafına yapılır. Dönem içinde gi-
derlerde meydana gelen artışlar da ilgili gider hesaplarının borç tarafına kaydedilir. Dönem sonunda,
bu hesaplar dönem kârı veya zararını oluşturmak üzere ilgili hesaplara devredilerek kapatılırlar. Gider
hesaplarına üç istisnai durum dışında, hiçbir zaman azalış kaydı (alacak tarafına kayıt) yapılmaz. Çün-
kü, giderler bir kez meydana geldikten sonra azalmaz. Dönem boyunca ardı ardına yapılan giderler
nedeniyle, gider hesaplarında sürekli bir birikim olur. Yalnızca; (i) dönem içinde gider hesaplarının
borç tarafına yapılan hatalı kayıtların düzeltilmesi, (ii) hesabın başka bir hesaba devri ve (iii) dönem
sonunda hesabın kapatılması durumlarında gider hesaplarının alacak tarafına azalış kaydı yapılabilir.
Dolayısıyla, gider hesapları dönem içinde bir kalan verecekse borç kalanı verir.
Yapılan açıklamalar doğrultusunda, mali nitelikteki işlemlerin sonuçlarının hesaplara üzerindeki etki-
leri, başka bir deyişle hesapların işleyişleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.

B VARLIKLAR A B KAYNAKLAR A

Artış Azalış Azalış Artış

B GELİRLER A B GİDERLER A

Artış Artış

36
 2
Finansal Muhasebe

Gerçekleşen mali nitelikteki işlemlerin hesaplar üzerindeki etkisi yevmiye defterine yapılan kayıtlar
aracılığıyla kendini gösterir. Mali nitelikteki işlemlere ilişkin olarak yevmiye defterine yapılan kayıtlar
hesaplar üzerinden gerçekleştirilir. Dolayısıyla bu kayıtlar, hesapların borç ve alacak taraflarında tutarlar
birikmesine neden olur. Bu süreç, Muhasebe Süreci başlığı altında açıklanacaktır.
Öğrenme Çıktısı

1 Hesap kavramını tanımlayabilme

2 Hesap türlerini ifade edebilme
3 Hesapların işleyişini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Varlıklarda artış olması

durumunda borç tarafına,
kaynaklarda artış durumun-
da ise alacak tarafına kayde-
dilmesinin temel nedenini
araştırınız.
Access programının kul-
Hesapların kullanımının
lanımı ile yardımcı hesap
muhasebeleştirme açısından
kullanımı arasındaki ilişkiyi
önemini anlatınız.
değerlendiriniz.

MUHASEBE SÜRECİ
Bir işletmede raporlama dönemi içerisinde ortaya çıkan işlemlerin sonuçlarının kaydedilmesi, sınıflandırıl-
ması ve raporlanması şeklinde gerçekleştirilen muhasebe işlemlerinin tamamını kapsayan süreç “muhasebe süre-
ci” olarak adlandırılmaktadır. Bu sürecin doğru işletilmesiyle, bilgi kullanıcılarının kararlarında kullanabilecek-
leri gerçeğe uygun bilgi işletme tarafından oluşturulup sunulmuş olmaktadır. Mali nitelikteki işlemlerin yarattığı
etkinin doğru hesaplara doğru tutarlarda kaydedilmesi bilginin kullanılabilirliği adına hayati öneme sahiptir. Bu
nedenle, süreç içerisinde belirli aşamalarda henüz raporlama aşamasına geçilmeden sistemin işleyişini kontrol
etmeye ve herhangi bir yanlış olup olmadığını ortaya çıkarmaya yönelik işlemler de yerine getirilmektedir.
Muhasebe sürecini oluşturan işlemler gerçekleştirildikleri zamana göre “dönem başı işlemleri”, “dönem içi iş-
lemleri” ve “dönem sonu işlemleri” olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Dönem kavramı finansal raporların kapsadığı
zaman aralığını ifade etmekle birlikte, genellikle 1 Ocak ile 31 Aralık tarihleri arasında kalan süre esas alınmaktadır.
Muhasebe işlemleri gerçekleştirildikleri zaman aralığına göre şu şekilde sıralanmaktadır:
Dönem Başı İşlemleri
1. Dönem başı envanterinin yapılması
2. Dönem başı (Açılış) bilançosunun oluşturulması
3. Açılış kaydının yapılması
Dönem İçi İşlemleri
4. Günlük işlemlerin Yevmiye Defter (Günlük Defter) kayıtlarının yapılması
5. Günlük işlemlerin Büyük Defter (Defter-i Kebir) kayıtlarının yapılması
6. Geçici ve Genel Geçici Mizanların oluşturulması
Dönem Sonu İşlemleri
7. Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması
8. Sonuç (Gelir - Gider) hesaplarının kapatılması
9. Kesin mizanın düzenlenmesi
10. Dönem sonu bilançosunun ve gelir tablosunun düzenlenmesi
11. Bilanço hesaplarının kapatılması (Kapanış Kaydı)
37
2
Dönem Başı İşlemleri
Bir işletmenin döneme ilişkin muhasebe bil-
gisi, dönem başındaki durumu, dönem içerisinde
ortaya çıkan olayların bu durum üzerindeki etkisi
ve dönem sonunda ulaşılan son durum olarak üç
bileşenden oluşmaktadır. Bu bağlamda, işletmenin
muhasebe sürecinde ilk olarak dönem başındaki fi-
nansal durumu ortaya koyması gerekmektedir.
Dönem Başı Envanterinin Yapılması
Envanter çıkarmak; bilanço günündeki varlık-
ları, alacakları ve borçları saymak ölçmek tartmak
ve değerlemek sureti ile kesin bir şekilde ve detaylı
olarak tespit etmektir. Hali hazırda faaliyette bu-
lunan bir işletme için dönem başı envanterinin çı-
karılması gerekmeyebilir. Faaliyetleri devam eden
işletmelerde her dönemin sonunda yapılan envan-
ter, izleyen dönemin dönem başı envanteri yerine
geçmektedir. Örneğin 2020 yılının dönem başı (1
Ocak) envanteri aslında 2019 yılı sonunda çıkartı-
lan dönem sonu (31 Aralık) envanteri ile aynıdır.
Ancak yeni faaliyete başlayan bir işletmede mu-
hasebe sürecinin ilk aşamasında envanter çıkarılır.
Dönem başı envanteri veya açılış envanterinden
sonra ortaya çıkan bilgilerden faydalanarak dönem
başı bilançosu hazırlanır.
Dönem Başı (Açılış) Bilançosunun
Oluşturulması
Dönem boyunca gerçekleşen olayların sonuçları
ile şekillenen dönem sonu finansal durumu ortaya
koyabilmek için öncelikle işletmenin dönem başı
itibariyle mevcut finansal durumunun belirlenmesi
gerekmektedir. Bu doğrultuda, dönem başlarında
işletmeler varlıkları ve bu varlıkların kaynaklarını
ortaya koyacak şekilde bir açılış bilançosu oluştu-
rarak muhasebe sürecini başlatırlar. Bu süreç faa-
liyetlerine devam eden işletmeler ile yeni kurulan
işletmeler açısından bazı farklılıklar göstermesine
rağmen temelde varılan sonuç aynı olmaktadır.
İşletme yeni kurulmuşsa açılış bilançosu olarak
kuruluş bilançosu (işe başlama bilançosu) düzen-
lemektedir. Bu durumdaki işletmeler için dönem
başlangıcı işletmenin kuruluş tarihidir. Kuruluş
bilançosunun oluşturulabilmesi için öncelikle iş-
letmenin kuruluşunda sahip olduğu varlıkları ve
bu varlıkların kaynaklarını belirlemesi ve parasal
38
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci
olarak değerlemesi, diğer bir ifadeyle kuruluş en-
vanteri çıkarması gerekmektedir. Elde edilen en-
vanter bilgileri ayrıca “envanter defteri” adı verilen
ve yasal olarak tutulması zorunlu olan bir deftere
de kaydedilmektedir. Öte yandan, işletme faaliye-
te devam eden bir işletme ise, önceki dönem sonu
envanteri ve bilançosu geçerli olduğu için tekrar
bilanço ve envanter çıkarmasına gerek yoktur (Er-
doğan, 2012).
Belirli bir tarihte varlık ve kaynakların tu-
tarını belirleyebilmek üzere yapılan sayım
ve değerleme işlemine “envanter”; yapılan
envanter sonucunda elde edilen bilgileri-
nin kaydedildiği ve yasal olarak tutulması
zorunlu olan deftere ise “envanter defteri”
adı verilir.
Açılış Kaydının Yapılması
Açılış bilançosunun oluşturulmasının ardından
yapılan “açılış yevmiye kaydı” ile yevmiye defte-
rinde de açılış yapılmış olmaktadır. Ardından yev-
miye maddesi ile açılışı yapılan tüm finansal tablo
kalemleri için dönem boyunca gerçekleştirilen iş-
lemlerin sonuçlarının işleneceği birer büyük defter
hesabı açılmaktadır. Böylece dönemin işlemlerinin
muhasebeleştirilmesi için altyapı da sağlanmış ol-
maktadır. Açılış maddesindeki tutarların büyük
defter hesaplarının oluşturulmasının ardından,
dönem olaylarının işletme üzerindeki etkilerinin
kaydedilmesi sürecine geçilmektedir.
Dönem İçi İşlemleri
Dönem başında işletmenin varlık ve kaynak-
larına ilişkin hesapların açılmasının ardından, dö-
nem içerisinde ortaya çıkan olayların etkilerinin
bu kayıtlara (ve açılacak yeni kayıtlara) yansıtıldığı
dönem içi işlemleri gerçekleştirilmektedir. Bunun
yapılabilmesi için, tarafsızlık ve belgelendirme il-
kesi gereği, finansal olaylara ilişkin ispat edici belge
(fatura, makbuz, bordro, dekont vb.) ve bilgilerin
elde edilip yorumlanması gerekmektedir. Ulaşılan
yoruma göre söz konusu olayın hangi hesaplara ne
ölçüde etki ettiği belirlenerek, yevmiye defterine
doğru kayıtların yapılması sağlanabilecektir.
 2
Finansal Muhasebe

Günlük İşlemlerin Yevmiye Defter
(Günlük Defter) Kayıtlarının Yapılması
Muhasebe sürecinin bu aşaması kaydetme işlevi-
nin yerine getirildiği aşamadır. Olayların belgelerle
kanıtlanan sonuçları etki ettikleri hesaplara yansı-
tılmak üzere bu aşama ile kayıt altına alınmaktadır.
Çift taraflı kayıt yönteminin sonucu olarak, finan-
sal işlemlerin yevmiye maddelerine kaydedilmesi ile
olayların varlıklar ve kaynaklar üzerinde yarattığı
karşılıklı borç/alacak etkisi bir arada görülebilmekte-
dir. Böylece olayın veya kaydın hatalı olup olmadığı
daha kolay anlaşılabilmektedir (Erdoğan, 2012).
Çift Taraflı Kayıt Yöntemi: Her muhase-
be işlemi veya olayının karşılıklı olarak en
az iki hesaba kaydedilmesi ve hesaplara
ait tutarların eşitliği ilkesini esas alan ka-
yıt yöntemidir. Çift taraflı kayıt yöntemi
sayesinde, herhangi bir mali nitelikteki
olayın işletmenin varlık, kaynak, gelir ve
giderleri üzerindeki etkilerinin bir arada
gösterilebilmesi olanaklı hale gelmiştir.
Diğer bir ifadeyle, bilançonun aktif ve pasif
toplamlarının eşitliğinin bozulmaması için bir ola-
yın borç ve alacak kayıt tutarlarının birbirine eşit
olması gerekmektedir. Bilançonun bir tarafında
yaratılan etkinin hangi hesap ya da hesaplara ters
yönde yapılan kayıtlarla dengelendiğini bir arada
göstermesi açısından yevmiye defteri (günlük def-
ter) oldukça önemli bir kayıt aracıdır.
dikkat
Çift taraflı kayıt yöntemi, finansal etki yaratan
olayların kayıt altına alınmasında yevmiye defte-
rinin borç tarafına yapılan kayıtlardaki tutar top-
lamları ile alacak tarafına yapılan kayıtlardaki tu-
tar toplamlarının birbirine eşit olmasını gerektirir.
Yevmiye defterini, belgelere dayanarak elde edi-
len bilginin tarih sırasına göre ve maddeler halinde
kayıt altına alındığı ve yasal olarak tutulması zo-
runlu kılınan defter olarak tanımlamak mümkün-
dür. Yevmiye defterinde kayıt altına alınan madde-
ler ise “yevmiye maddesi” olarak adlandırılır. Şekil
2.4 yevmiye defterinin şeklini göstermektedir.

Sayfa No.

Büyük Defter Yevmiye Hesap Adı, Kayıt Tarihi, Tutar Tutar

Bağlantı No. Mad. No. Açıklama (Borç) (Alacak)

Şekil 2.4 Yevmiye Defteri Örneği

Yevmiye maddeleri tarihlerine göre alt alta yazılırlar ve her sayfanın sonunda o sayfanın borç ve alacak
toplamları yer alır. Bu toplamların birbirine eşit olması gerekmektedir. Eğer eşitlik sağlanamadıysa, bu
durum kayıt esnasında hata yapıldığını gösterir. Örneğin bir hesaba yanlış tarafa ya da yanlış tutarda kayıt
yapılmış olması mümkündür. Bu durumda, yapılan hata, ancak düzeltici bir yevmiye maddesi oluştu-
rularak giderilebilir. Çünkü yevmiye maddeleri üzerinde düzeltme amacıyla kazıma, karalama, silme vb.
işlemler yapılamaz.
Muhasebe öğretiminde kolaylık ve anlatımda pratiklik sağlamak adına kitabınızda yevmiye defteri for-
matı Şekil 2.5’teki gibi sadeleştirilerek kullanılacaktır.

39
2
---------------------------Tarih --------------------------
BORÇLU HESAP
ALACAKLI HESAP
-----------------------------/------------------------------
Şekil 2.5 Özet Yevmiye Maddesi Formatı
Yevmiye maddeleri oluşturulurken, borçlu he-
sabın adı ve ilgili kayıt tutarı alacaklı hesaba kıyasla
sol tarafta yazılmaktadır. Yevmiye defterine yapılan
kayıtlarda kullanılan hesap sayısına göre üç tür yev-
miye maddesi söz konusudur. Bunlar;
• Basit Madde: Bir yevmiye maddesinin hem
borç tarafında hem de alacak tarafında tek
bir hesabın olduğu maddedir.
• Bileşik Madde: Birden fazla borçlu hesaba
karşılık tek hesabın alacaklı olduğu ya da
tek hesabın borçlanmasına karşılık birden
fazla hesabın alacaklandığı madde türüdür.
• Karma Madde: Bir yevmiye maddesinin
hem borç tarafında hem de alacak tarafında
birden fazla hesabın olduğu maddedir. Örne-
ğin; açılış ve kapanış maddeleri karma mad-
de şeklinde yevmiye defterine kaydedilir.
Yevmiye defterine kayıt yapılırken, muhasebe
fişlerinden yararlanılabilir. Muhasebe fişleri, iş-
lemlerin yevmiye defterine kaydedilmesinde olası
hataların önüne geçer. Muhasebe fişleri bölümün
ilerleyen kısımlarda detaylı olarak açıklanacaktır.
Günlük İşlemlerin Büyük Defter
(Defter-i Kebir) Kayıtlarının Yapılması
İşlemlerin sonuçlarının yevmiye defterine kay-
dedilmesi borç/alacak dengesinin gözetilmesi açı-
sından önemli olmasına rağmen, finansal tablonun
herhangi bir unsurunda meydana gelen değişimle-
rin bir arada görülmesi ve o unsurun bakiyesinin
... HESABI
Yevmiye Yevmiye
Açıklama Tutar
tarihi numarası
Toplam
Şekil 2.6 Büyük Defter Örneği
40
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci
Borçlu Hesap Tutarı
Alacaklı Hesap Tutarı
belirlenebilmesi için yevmiye defteri uygun bir araç
değildir. Yevmiye defterinde aynı hesaba ilişkin yüz-
lerce kayıt olduğu göz önünde bulundurulduğunda,
o hesaba ilişkin tutarların belirlenmesi ve bakiyenin
hesaplanması için bütün yevmiye maddelerinin tek
tek incelenmesi gerekmektedir. Ancak bu yol özel-
likle işlem sayısı binlerle ölçülen büyük işletmeler
açısından olanak dışıdır. Bu nedenle, yevmiye def-
terine kaydedilen her tutar aynı zamanda büyük
defterdeki (defter-i kebir) hesaplara da kaydedilerek
hesap bazında sınıflandırılmış olmaktadır. Böylece,
dönem içerisinde herhangi bir zamanda hangi he-
sabın ne kadar bakiyesi olduğunun belirlenmesi de
mümkündür. Özetle, yevmiye defteri sonuçları iş-
lem bazında bir arada gösterirken, büyük defter he-
sap bazında bir arada görmeyi sağlamaktadır. Büyük
defter de yevmiye defteri ve envanter defteri gibi tu-
tulması yasal olarak zorunlu olan bir defterdir.
Yevmiye defterine kaydedilen işlemlerin
niteliklerine göre hesaplara dağıtılması ve
benzer hesaplara dağıtılan işlem sonuçları-
nın bir arada görülmesini sağlayan deftere
büyük defter (defter-i kebir) denir.
Büyük defter hazırlanırken ait olduğu hesabın
adı, yevmiye defterine kayıt tarihi ve yevmiye mad-
de numarası, borçlu ya da alacaklı tutar ve tutarlara
ilişkin açıklamaların yer alması gerekmektedir. Şekil
2.6’da örnek bir büyük defter formatı sunulmaktadır.
Yevmiye Yevmiye
Açıklama Tutar
tarihi numarası
Toplam

Finansal Muhasebe
Büyük defterin resmi biçimi yukarıda gösteril-
mekle birlikte, kitabınızda muhasebe işlemlerinde
Şekil 2.7’de gösterilen özet büyük defter formatı
kullanılacaktır.
BORÇ ... HESABI ALACAK
TUTAR TUTAR
TOPLAM BORÇ TOPLAM ALACAK
(BORÇ – ALACAK) (ALACAK – BORÇ)
Şekil 2.7 Özet Büyük Defter Örneği
İşlemler yevmiye defterinden ilgili büyük defter
hesabına aktarılırken, yevmiye defterinde borçlan-
dırılan tutarlar büyük defter hesabının borç tarafı-
na, alacaklandırılan tutarlar ise büyük defter hesa-
bının alacak tarafına aktarılmaktadır.
Defter-i Kebire kaydedilen hesaplar ihtiyaç ha-
linde ayrıntıları hakkında bilgi edinmek amacıyla
yardımcı defterlere kaydedilebilirler. Büyük defter-
deki bir ana hesabın ayrıntılarını izlemek amacıy-
la açılan hesaplara yardımcı (tali, muavin, ikincil)
hesap denmektedir. Yardımcı defterde, yardımcı
hesaplar izlenirler. Örneğin; birden fazla bankada
parası bulunan işletme bankalardaki bütün parası-
nı “Bankalar Hesabı” adındaki ana defter-i kebir
hesabında izlerken, söz konusu parayı her bir ban-
ka bazında “A Bankası Hesabı”, “Z Bankası Hesa-
bı” gibi yardımcı defter hesaplarında izler. Yardımcı
(muavin) defter, tutulması kanunen zorunlu olma-
yan bir defterdir.
Geçici ve Genel Geçici Mizanların
Oluşturulması
Muhasebe sürecinin önceki iki aşamasında,
yani mali nitelikteki işlemlerin yevmiye defterine
kaydedilmesi ve büyük deftere aktarılması sırasın-
da bazı hataların yapılması mümkündür. Örneğin,
tutarların hesapların yanlış tarafına ve/veya yanlış
tutarlarla kaydedilmiş ya da aktarılmış olması ola-
sılığı söz konusudur. Bu nedenle, sürecin güvenilir-
liğinin sağlanabilmesi açısından belirli zamanlarda
2
hesapların hatalara karşı kontrol edilmesi gerek-
mektedir. Bu kontrolün sağlanabilmesi için büyük
defter hesaplarının borç ve alacak toplamları ve
sonuç bakiyeleri ile birlikte listelenerek sunulduğu
bir tablo oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu tablo-
ya “mizan” adı verilmektedir. Mizanlar temel amaç
olarak, yevmiye defterindeki toplamın büyük def-
ter hesaplarına yapılan toplam kayıt tutarı ile eşit
olup olmadığını kontrol ederken, aynı zamanda
kaydedilen toplam borç ve alacak bakiyelerini kar-
şılaştırmaya da olanak sağlamaktadır.
Büyük defter hesaplarının borç ve alacak
toplamları ve sonuç bakiyelerini gösterir
şekilde listelenmesi sonucu elde edilen ve
yevmiye defteri toplamlarının büyük def-
ter kayıtlarının toplamı ile eşitliğini kont-
rol etme temeline dayanan tabloya mizan
adı verilir.
Mizanlar kontrol amacı ile oluşturuldukları
için süreç içerisinde çeşitli zamanlarda düzenle-
nebilmekte ve düzenlenme zamanına göre deği-
şik isimler almaktadırlar. Genellikle aylık kontrol
yapılması için ay sonlarında düzenlenen mizana
“geçici mizan”denir. Aylık mizan olarak da adlan-
dırılan geçici mizanlar, düzenlendikleri ayın adıyla
anılırlar. Örneğin; Şubat ayı mizanı, Mart ayı miza-
nı gibi. Aylık mizanlar, dönem başından düzenlen-
diği ayın sonuna kadar olan tüm işlemleri kapsar.
Yılın son ayında (31 Aralık’ta) düzenlenen ve 12
aylık kontrolün yapılmasını sağlayan mizan ise “ge-
nel geçici mizan” olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca
dönem sonlarında düzeltme ve envanter kayıtları-
nın yapılmasının ardından düzenlenen ve finansal
tablolara temel teşkil eden son bir mizan daha var-
dır. Bu mizana “kesin mizan” adı verilir (Erdoğan,
2012).
Mizanlar hem toplam borç ve alacak tutarlarını
karşılaştıracak hem de sonuç bakiyeleri arasındaki
borç-alacak dengesini kontrol edecek şekilde dü-
zenlenmektedir. Şekil 2.8 örnek bir mizan formatı
sunmaktadır.
41
2
…. İŞLETMESİ
../../202X tarihli Mizanı
Sıra
HESAP İSMİ
No BORÇ
TOPLAM
Şekil 2.8 Mizan Örneği
Şekil 2.8’de de görüldüğü üzere, hesaplar sıra-
lanırken hesaba dönem içinde yapılan toplam borç
ve toplam alacak kaydı tutarı “Tutar” kolonlarına
yazılırken, borç ya da alacak sonuç bakiyeleri ise
“Kalan” kolonlarına yazılmaktadır. Mizanın son sa-
tırında ise bütün hesapların borç ve alacak toplam-
ları ile yine bütün hesapların borç ve alacak baki-
yelerinin toplamı hesaplanmaktadır. Toplam borç
tutarı ile toplam alacak tutarının eşit olmaması
süreç içerisinde bir yerde hata yapıldığını gösterir.
Öte yandan, bu bakiyelerin birbirini tutuyor olma-
sı ise (mizanın dengede olduğu şeklinde ifade edilir)
kesin olarak hatasız olduğunu göstermez.
Aylık olarak oluşturulan geçici mizan ay-
lık kontrollerin yapılmasını sağladığı için diğer
mizan türlerine göre daha zamanında düzeltme
imkânı sunmaktadır. Bununla birlikte düzeltme
dönem sonu envanteri çıkarmadan önce kayıtsal
doğruluğun kontrolünü sağlaması açısından ge-
nel geçici mizan da önemlidir. On iki aylık iş-
lemlerin kayıtlarının kontrol edilmesi ile dönem
içi işlemler tamamlanıp, dönem sonu işlemlere
başlanmaktadır.
Dönem Sonu İşlemleri
Dönem içerisinde gerçekleşen olayların so-
nuçlarının finansal tablolara yansıtılmak üzere
kaydedilmesi ve sınıflandırılmasının yapılmasının
ardından dönem sonunda yapılması gereken işlem-
ler tamamlanarak kullanıcılara ihtiyaç duydukları
bilgiler sunulmaktadır.
42
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci
TUTAR KALAN
ALACAK BORÇ ALACAK
Dönem Sonu Envanter İşlemlerinin
Yapılması
Dönem içi işlemler sonucunda elde edilen genel
geçici mizan, işlemlerin sonuçlarının doğruluğunu
kayıtsal açısından kontrol etmektedir. Diğer bir ifa-
deyle, işlem sonuçlarının kaydedilmesinde bir hata
yapılıp yapılmadığı üzerine odaklanmaktadır. Ancak
hesapların gerçek durumu yansıtıp yansıtmadığı ko-
nusunda bir bilgi sunmamaktadır. Bu nedenle, dö-
nem sonu işlemlerinden ilki işletmenin gerçekte ne
durumda olduğunun sayım ve değerleme yapmak
suretiyle belirlenmesidir. Muhasebe kayıtlarından
bağımsız olarak gerçekleştirilen ve işletmenin gerçek
durumunun belirlenmesini sağlayan bu işleme mu-
hasebe dışı envanter adı verilmektedir.
İşletmenin varlık ve kaynaklarının, mu-
hasebe kayıtlarından bağımsız olarak, sa-
yılmak ve değerlenmek yolu ile ölçülerek
listelenmesine muhasebe dışı envanter adı
verilmektedir.
Muhasebe dışı envanter işletmenin bilanço gü-
nündeki bütün varlık ve yükümlülüklerinin sayım,
kontrol ve değerleme işlemlerinin gerçekleştiril-
diği aşamadır. Öncelikle depo, kasa, cüzdan veya
dosya gibi yerlerde saklanan kıymetlerin sayımı ve
sayım listesinin hazırlanması ile başlar. Ardından,
işletmenin sahip olduğu bütün varlıklar ve kaynak-
lar, gerektiğinde pay defteri gibi destekleyici bel-

Finansal Muhasebe
gelerden de yararlanılarak, sayı ve değer cinsinden
ölçülerek bu listeye işlenir. Değerleme yöntemi
ele alınan varlığın ya da kaynağın niteliğine göre
değişmektedir. Örneğin işletmenin deposundaki
ticari mal stokları için sayma, ölçme, tartma gibi
işlemler yapılması gerekirken, alacakların envanteri
alıcılar ile mutabakatlar yapılmasına dayanır (Ak-
yel ve Karaca, 2014).
Ayrıca dönem içerisinde gerçekleştirilen bazı
işlemlerin sonuçları birden fazla dönemi etkileye-
bilmektedir. Dönemsellik ilkesi gereğince işlem-
lerin hangi dönemin finansal sonuçlarına etki et-
tiklerinin belirlenmesi ve ilgili oldukları döneme
kaydedilmeleri gerekmektedir. Böylece dönemin
performansı yalnızca o dönemde gerçekleşen faali-
yetler ile belirlenebilecektir. Bu doğrultuda, muha-
sebe dışı envanter ile döneme ait gelir ve giderlerin
tümünün belirlenmesi ve yalnızca ilgili dönemin
performansını etkileyen unsurların gelir ve gider
olarak kayıt altına alınması sağlanır.
Muhasebe dışı envanter sonucunda ulaşılan so-
nuçlar kayıtlarda yer alan sonuçlar ile karşılaştırılır.
Bu karşılaştırma sonucunda herhangi bir fark be-
lirlenirse hesapların gerçek duruma göre düzeltil-
mesi gerekmektedir. Muhasebe kayıtları ile gerçek
durum arasındaki uyumsuzlukların giderildiği bu
işleme de muhasebe içi envanter denmektedir (Er-
doğan, 2012).
Envanter sonuçları ile fiili tutarlar arasın-
daki farkların, hesapların fiili duruma göre
düzeltilip, yapılan kayıtlarla ortadan kaldı-
rılması işlemine muhasebe içi envanter denir.
dikkat
Muhasebe dışı envanter ile “sayım ve değerle-
me” işlemleri; muhasebe içi envanter ile ise “dü-
zeltme” işlemleri ifade edilir.
Envanter işleminin ardından gerekli düzeltme
kayıtlarının da yapılması ile birlikte işletmelerin
finansal tablolarını oluşturan unsurlarının gerçe-
ği yansıtması sağlanmış olmaktadır. Bu durumda
2
düzeltme kayıtlarının ardından ortaya çıkan he-
sapların kullanımı ile finansal raporların oluştu-
rulması mümkün olmaktadır. Ancak finansal tab-
loların oluşturulmasından önce düzeltme kayıtları
sırasında da hatalı kayıt olma ihtimali göz önünde
bulundurularak tekrar bir mizan oluşturulmalıdır.
Düzeltme sonrasında oluşturulan mizanda varlık,
kaynak, gelir ve gider hesapları tekrar sıralanmak-
tadır. Oluşturulan bu mizanda da borç toplamı
ile alacak toplamı denkliği olduğu belirlenirse, he-
saplar finansal tablo oluşturulması için uygun du-
rumda demektir. Ancak bilançonun hesap grup-
larından öz kaynaklar hesabının altında yer alan
dönem kârı bu aşamada henüz belirlenmediği için
öncelikle sonuç hesaplarının kapatılması ve işlet-
menin dönem kârı veya zararının tespit edilmesi
gerekmektedir.
Sonuç (Gelir - Gider) Hesaplarının
Kapatılması
Gelir tablosu işletmenin belirli bir döneme iliş-
kin performansını gösteren tablo olarak tanımlan-
dığına göre, her döneme gelir tablosu hesaplarının
sıfır (0) bakiye ile başlaması gerektiği açıktır. Bu
doğrultuda, her dönemin sonunda gelir tablosunu
oluşturan hesapların bakiyeleri sıfırlanır. Bu işleme
hesabın kapanması adı verilir.
Dönem içerisinde oluşturulup dönem sonu gel-
diğinde kapanmaları ve izleyen dönemlere aktarıla-
mamaları nedeniyle gelir tablosunu oluşturan he-
saplara “geçici hesaplar” da denmektedir. Döneme
ait gelir ve gider hesaplarının kapanması için gelir
hesaplarının da gider hesaplarının da tamamının
mevcut bakiyelerinin ters tarafına kayıt yapılarak
kapatılmasıyla işletmenin dönem kârı veya zararı
tespit edilir.
Kesin Mizanın Düzenlenmesi
Gelir tablosu hesaplarının kapatılmasının ar-
dından bilançonun oluşturulabilmesi için tama-
men bilanço kalemlerinden oluşan bir liste oluş-
turulmaktadır. Bu liste ile bilanço oluşturulmadan
önce aktif ve pasif hesapların birbirleri ile denge
kurup kurmadığı da kontrol edilmiş olmaktadır.
Kesin mizan adı verilen bu liste ile dönem sonu
bilançosunun içeriği ve tutarları belirlenir.
43
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

Dönem Sonu Bilançosunun ve Gelir tına alınmış durumdadır. İşletmeler bu aşamada

Tablosunun Düzenlenmesi
Hazırlanan kesin mizanın dengede olması du-
rumunda mizandaki hesaplar kullanılarak işlet-
menin dönem sonu itibariyle finansal durumunu
gösteren bilanço düzenlenmektedir. Dönem sonu
bilançosunun oluşturulmasında Kesin mizanın ka-
lan veren hesapları kullanılmaktadır.
Gelir ve gider (sonuç) hesaplarından ise gelir
tablosu düzenlenmektedir. Düzeltme kayıtları
sonrasında oluşturulan kesin mizanda işletme-
nin bütün gelir ve giderleri son hallerini almış
durumdadır. Diğer bir ifadeyle, gerçekleştirilen
işlemlerin sonucunda dönem içerisinde ortaya
çıkan bütün gelirler ve bütün giderler kayıt al-
gelir ve giderlerini muhasebe tekniği ve ilkelerine
uygun olarak sıralamak suretiyle gelir tablolarını
oluşturmaktadırlar.
Bilanço Hesaplarının Kapatılması
(Kapanış Kaydı)
Muhasebe sürecinin son aşaması kalan veren
tüm bilanço hesaplarının kapatılmasıdır. Bilanço-
nun hazırlanmasının ardından bilanço hesapları da
yevmiye ve büyük defterde kapatılmaktadır. Bu-
nun için, borç kalanı veren hesapların alacak tarafı-
na, alacak kalanı veren hesapların ise borç tarafına
kayıt yapılır. Bütün hesapların kapatıldığı yevmiye
maddesine kapanış maddesi denilmektedir.

Öğrenme Çıktısı

4 Muhasebe sürecinin aşamalarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yardımcı defter kavramını Muhasebe dışı envanter ile ba- Finansal raporların güveni-
ve muhasebe açısından kul- ğımsız denetim süreci arasın- lirliği açısından mizanların
lanım amacını araştırınız. daki ilişkiyi değerlendiriniz. önemini anlatınız.

MUHASEBEDE KULLANILAN BELGELER

Daha önce de ifade edildiği gibi muhasebenin birincil işlevi, mali nitelikteki olayların yarattığı de-
ğişmelerle ilgili bilgileri toplamak, kaydetmek, sınıflandırmak ve özetlemektir. Muhasebede, mali nitelik
taşıyan işlemlerin ilgili defterlere kaydedilebilmesi için, işlemlerin objektif belgelere dayandırılması gerekir.
Kayıt tutma sürecinin başlangıcında, öncelikle kaydedilecek olayın tanımlanması gerekmektedir. Bu ise,
söz konusu olayı ispatlayan belgelerin toplanması veya düzenlenmesi ile mümkün olabilmektedir.
Dolayısıyla, mali nitelikteki olayın meydana gelmesi ile
başlayan ve finansal tabloların çıkarılması ile sonuçlanan
kayıt tutma sürecinde ilk aşama, olayın tanımlanmasını
sağlayan güvenilir bilgileri içeren belgelerin elde edilmesi- Mali olaylara ait ve ispat edici özelliği olan
dir. Bu işleme belgelendirme denir. unsurlara belge denir.
Düzenlenecek belgeler, Türk Ticaret Kanunu (TTK)
ve Vergi Usul Kanunu (VUK) gibi yasal düzenlemelerden Belgelendirme, mali nitelikteki bir olayın
kaynaklanacağı gibi, işletmelerin kendi ihtiyaçları doğrul- taraflar, tarih, konu, miktar ve tutar olarak
tusunda da şekillenebilmektedir. Başka bir deyişle, bazı belirlenmesi işlemidir.
belgelerin kullanımı ve belgelerde bulunması gereken as-
gari unsurlar yasalarla düzenlenirken, bazı belgelerin kulla-
nımı ve şekli işletme tarafından belirlenir.
44

Finansal Muhasebe
Yasal Düzenlemelere Tabi Belgeler
Yasal düzenlemelere tabi belgeler TTK ve VUK’da
açıklanmaktadır. TTK’ya göre başlıca belgeler; çek,
senet, hisse senedi ve tahvildir. VUK’a göre başlıca
belgeler ise; fatura, perakende satış vesikaları, gider
pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek mak-
buzları, ücret bordrosu ve diğer vesikalardır.
Çek, senet, hisse senedi ve tahviller ilerleyen
bölümlerde anlatılacağı için bu kısımda VUK
tarafından düzenlenmiş belgeler açıklanacaktır.
Muhasebe kayıtlarına esas teşkil eden ve VUK
tarafından düzenlenmiş başlıca belgeler aşağıdaki
gibi tanımlanmaktadır:
• Fatura: Satılan emtia veya yapılan iş karşı-
lığında müşterinin borçlandığı tutarı gös-
termek üzere emtiayı satan veya işi yapan
tüccar tarafından müşteriye verilen ticari
belgedir.
• Perakende Satış Vesikaları: Birinci ve ikinci
sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit
edilenler ile defter tutmak zorunda olan
çiftçilerin fatura vermek mecburiyetinde
olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin be-
delleri aşağıdaki belgelerden herhangi biri
ile belgelendirilir:
- Perakende satış fişleri,
- Makineli kasaların kayıt ruloları,
- Giriş ve yolcu taşıma biletleri.
• Gider Pusulası: Vergiden muaf esnafa yaptı-
rılan işler karşılığında düzenlenen ve fatura
yerine geçen belgelerdir.
• Müstahsil Makbuzu: Vergiye tabi olmayan
çiftçilerden satın alınan malların bedelini
göstermek üzere düzenlenen belgelerdir.
• Serbest Meslek Makbuzu: Serbest meslek er-
babı tarafından yapılan hizmet karşılığında
düzenlenen makbuzlardır.
• Diğer Evrak ve Vesikalar: VUK’da sayılan
diğer belgelerden başlıcaları ücret bordrosu,
taşıma irsaliyeleri, yolcu listeleri ve günlük
müşteri listeleridir.
- Ücret bordrosu: İşverenlerin çalışanlara
her ay ödedikleri ücretler için düzenle-
mek zorunda oldukları belgelerdir.
- Taşıma irsaliyeleri: Eşya taşıyan gerçek
ve tüzel kişilerin düzenlemek zorunda
olduğu belgedir. Taşıma irsaliyesin-
2
de sürücünün adı soyadı, aracın plaka
numarası, malın cinsi, miktarı, malın
nereye ve kime nakledildiği, nakliye üc-
reti belirtilir. Taşıma irsaliyes seri ve sıra
numaralıdır. Taşıma irsaliyesi üç nüsha
düzenlenir ve ilgili taraflara birer nüsha
verilir.
- Yolcu listeleri: Şehirlerarası yapılan yol-
cu taşımalarında yolcu taşıma bileti kes-
mek zorunda olan mükellefler tarafın-
dan düzenlenen belgedir. Yolcu taşıma
bileti kesmeye mecbur olan mükellefler,
taşıtların her seferi için müteselsil seri ve
sıra numaralı ve oturma yerlerini planlı
şekilde gösteren iki nüsha yolcu listesi
düzenlerler ve bu listenin bir nüshasını
sefer sonuna kadar taşıtta ve diğer nüs-
hasını işyerinde bulundururlar.
- Günlük müşteri listeleri: Otel, motel ve
pansiyon gibi konaklama yerleri, oda-
lar, bölmeler ve yatak planlarına uygun
olarak müteselsil seri ve sıra numaralı
günlük müşteri listeleri düzenlerler ve
işletmede bulundururlar.
İşletmelerin İhtiyaçlarından Doğan
Belgeler
İşletmelerin ihtiyaçları doğrultusunda oluştur-
dukları ve kullandıkları belgelere örnek olarak;
muhasebe fişleri, işletme içi sevkiyat belgeleri,
mutabakatlaşma mektupları, cari hesap kartları
ve stok kartları verilebilir. Bu kısımda, kaydetme
işleviyle doğrudan ilişkisi nedeniyle muhasebe fiş-
leri ele alınacaktır.
Dönem içi işlemlerin ilk aşaması işlemlerin
sonuçlarının yevmiye maddelerine kaydedilmesi
olmasına rağmen, bazı işletmeler bilgileri yevmi-
ye defterine kaydetmeden önce muhasebe fişlerine
kaydetmektedir. Genellikle büyük işletmeler tara-
fından tercih edilen bu yöntemde yevmiye defteri-
ne kaydedilecek muhasebe maddelerinin taslakları
hazırlanıp bu fişlere kaydedilir. Ardından hazırla-
nan fişler bir üst yetkiliye onaylatılmaktadır. Böy-
lelikle bilginin doğruluğu onaylanmış olmaktadır.
Ayrıca yevmiye defteri üzerinde herhangi bir silme
ya da karalama gibi işlemlere izin verilmediği için
muhasebe fişlerinin kullanımı ile hata ve eksiklikler
kayıt öncesi belirlenebilmektedir.
45
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

Muhasebe fişlerinin onaylanmasının ardından belirli bir süre içerisinde yevmiye defterine kaydının yapıl-
ması gerekmektedir. Kullanımı zorunlu olmayan bu fişlerin standart bir şekli de yoktur. Ancak, muhasebe
fişlerinin kullanılması ile işletmeler yevmiye defterine yapacakları kayıtların ön kontrolünü yapmış olmakta-
dırlar. Bilginin üstteki yetkililere onaylatılması ile hem kayıtlarda düzen sağlanmakta hem de yanlış kayıt ya-
pılması olasılığının önünde geçilmektedir. İşlem sonuçlarının önce fişlere kaydedilmesi ve yevmiye maddele-
rine belli bir süre sonra işlenebilmesi sayesinde aynı nitelikteki işlemler de toplu olarak kaydedilebilmektedir.
Kasa tahsil fişi, kasa tediye fişi ve mahsup fişi olmak üzere üç çeşit muhasebe fişi bulunmaktadır.
1. Kasa Tahsil Fişi: İşletmenin kasasına para girişi olduğunda düzenlenen fişlerdir. Tahsil edilen para-
nın alınma nedeni ve karşılığında hangi hesabın alacaklandırıldığı bilgilerini içermektedir. Nakit
tahsil edilmesi sonucu işletmeye nakit girişi olacağı için borçlu hesap her zaman “100 Kasa” hesa-
bıdır. Kasa tahsil fişinin bir örneği Şekil 2.9’da sunulmuştur.

Yev. Mad.
AÇIKLAMA BORÇ ALACAK
No
1 Tarih

100 KASA HESABI

ALACAKLI HESAP

Açıklama

Şekil 2.9 Kasa Tahsil Fişi Örneği

2. Kasa Tediye (Ödeme) Fişi: Tahsil fişinin tersine tediye fişi işletmenin kasasından para çıkması duru-
munda oluşturulan fiştir. İşletmenin nereye neden para ödediğini ve çıkan nakit karşılığında hangi
hesabın borçlandırılacağı bilgisini sunmaktadır. Kasadan nakit çıkması sonucunda oluşturulması
nedeniyle “100 Kasa” her zaman alacaklı hesaptır. Şekil 2.10’da kasa tediye fişi örneği sunulmuştur.

Yev. Mad.
AÇIKLAMA BORÇ ALACAK
No
1
Tarih

BORÇLU HESAP

100 KASA HESABI

Açıklama

Şekil 2.10 Kasa Tediye (Ödeme) Fişi Örneği

3. Mahsup Fişi: Nakit giriş çıkışı yaratmayan işlemlerin kaydedilmesinde kullanılmaktadır. Önceki
fişlerin aksine, bu fişte kaydın her iki tarafında da sabit bir hesap olmadığı için borçlu ve alacaklı
hesaplar için iki bölüm vardır. Dolayısıyla hangi hesabın/hesapların borçlandırılacağı ve hangi he-
sabın/hesapların alacaklandırılacağı ve kayıt tutarlarına ilişkin bilgiler içermektedir. Şekil 2.11’de
mahsup fişi örneği sunulmuştur.

46
 2
Finansal Muhasebe

Yev. Mad.
AÇIKLAMA BORÇ ALACAK
No
1 Tarih

BORÇLU HESAP

ALACAKLI HESAP

Açıklama

Şekil 2.11 Mahsup Fişi Örneği

Öğrenme Çıktısı

5 Muhasebe sürecinde yararlanılan belgeleri tanımlayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Kasa tahsil ve tediye fişleri- Muhasebe fişi kullanımı ile Muhasebe fişi kullanmanın
nin kullanımı ile nakit akış tükenmez kalemle yazma hesapların doğruluğunu
tablosu arasındaki ilişkiyi arasındaki ilişkiyi değerlen- sağlama konusundaki öne-
araştırınız. diriniz. mini anlatınız.

TEK DÜZEN HESAP PLANI raporlanması ile mümkündür. Bu nedenle, kul-

İşletmelerde hesap dönemi boyunca işletmenin
büyüklüğüne göre yüzlerce finansal nitelikli işlem
gerçekleşebilmektedir. Bu işlemler için her seferin-
de farklı bir hesap açılması ve sonuçlarının bu he-
saplarda izlenerek dönem sonunda ayrı ayrı rapor-
lanması mantıklı değildir. İşlemin özü bakımından
benzer içeriğe sahip olan hesapların bir araya ge-
tirilmesi ve tek hesap olarak sunulması gerekmek-
tedir. Bu nedenle, işlemlerin muhasebeleştirilmesi
için belirli hesaplar kullanılarak, her işlemin sonu-
cu bu hesaplarda kayıt altına alınmaktadır.
Bununla birlikte, her işletmenin kendine özgü
hesaplar kullanması, sunulan bilginin kullanılabi-
lirliğini kısıtlayacaktır. İşletmelerin finansal tab-
loları aracılığıyla topluma sundukları bilgilerin,
kendi içinde tutarlı olduğu kadar, diğer işletme-
lerin sundukları bilgiler ile de karşılaştırılabilir
olması gerekmektedir. Karşılaştırılabilirliğin sağ-
lanabilmesi ise benzer nitelikteki işlemlerin bütün
işletmelerin finansal tablolarında aynı hesaplarla
lanılacak hesapların önceden belirlenmesi ve bu
hesaplardan oluşan genel bir liste oluşturularak
bütün işletmeler tarafından uygulanması sağlan-
malıdır. Hesapların sistemli bir şekilde gruplan-
dırıldığı bu liste hesap planı olarak adlandırılmak-
tadır. Ayrıca hesap planı işletmeden işletmeye
değişiklik göstermeden uygulandığı için tek düzen
hesap planı olarak adlandırılmaktadır.
Hesap planı; işletmede kullanılacak tüm
hesapların sistemli ve gruplandırılmış ola-
rak yer aldığı listedir.
Tek Düzen Hesap Planının Genel
Yapısı
Hesap planının oluşturulmasında finansal tab-
loların genel kullanım şeklinin gözetilmesi ve tab-
lolar aracılığı ile sunulan bilginin alınan kararlara

47
2
temel oluşturabileceği bir sistematik ile düzenlen-
miş olması önemlidir. Bu bakımdan hesap planı,
varlık, kaynak, gelir ve giderleri kendi içlerinde
sınıflandırarak sunacak şekilde düzenlenmiştir. Sı-
nıfların / grupların oluşturulmasında hem gerçek-
leşme zamanı hem de hesabın içeriği göz önünde
bulundurulmaktadır. Aşağıda tek düzen hesap pla-
nını oluşturan ana hesap sınıfları verilmiştir:
1. Dönen Varlıklar
2. Duran Varlıklar
3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5. Öz Kaynaklar
6. Gelir Tablosu Hesapları
7. Maliyet Hesapları
9 . Nazım Hesaplar
1992 yılında yayınlanan Muhasebe Sistemi Uy-
gulama Genel Tebliği ile Türkiye’deki işletmelere
01.01.1994 tarihinden itibaren Tek Düzen Hesap
Planını uygulama zorunluluğu getirilmiştir. Bu
plana göre hesapların sınıflandırılması, Muhasebe
Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde yer alan bilan-
ço ve gelir tablosu paralelindedir. Zira tek düzen ile
ulaşılmak istenen amaç, bütün işletmeler arasında
ve muhasebe sistemi ile finansal tablolar arasında
uyumluluk sağlamaktır.
Hesapların Kodları ve Tanımlanması
Hesap planında yer alan hesapların 1’den 9’a
kadar numaralandırılarak sınıflandırılması belir-
li bir sistematik çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.
Hesap planını oluşturan listede yer alan hesaplar,
finansal tabloların düzenlenmesine ve bu tablolar
üzerinde yapılacak analizlere kolaylık sağlayacak
şekilde gruplandırılmıştır. Yukarıda ana hatlarıy-
la verilmiş hesap planında görüldüğü üzere hesap
planını oluşturan ilk 5 hesap sınıfı bilançonun
yapısına uygun iken, 6 numaralı hesap sınıfı gelir
tablosunda raporlanan hesaplara aittir. 7 numa-
ralı kod ile ifade edilen sınıf Maliyet Hesapları
ve son olarak 9 kodlu sınıf ise Nazım Hesaplar
olarak adlandırılmaktadır.
Ana hesap grupları bazında yapılan bu sınıflan-
dırma gerçekleşme zamanı esas alınarak yapılan bir
sınıflandırmadır. Örneğin bir varlıktan elde edil-
mesi beklenen faydanın kısa sürede (genellikle 1 yıl
içinde) gerçekleşeceği öngörülüyorsa söz konusu
48
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci
varlık “1 Dönen Varlıklar” hesap sınıfına kayde-
dilirken, faydanın bir yıldan uzun süreye yayılarak
gerçekleşmesinin beklenmesi durumunda ise “2
Duran Varlıklar” hesap sınıfında raporlanması ge-
rekmektedir. Benzer şekilde borçlar da vadelerine
yani geri ödeme sürelerine göre gruplandırılmak-
tadır. Buna göre, en çok bir yıl veya işletmenin fa-
aliyet dönemi sonuna kadar ödenecek borçlar “3
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar” hesap sınıfında,
bir yıldan daha uzun sürede ödenecek olan işlet-
me borçları ise “4 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar”
hesap sınıfında raporlanmaktadır. Öz kaynak he-
sapları ise hem sonsuz vadeye sahip olmaları hem
de işletmenin sahiplerinin/ortaklarının işletmedeki
haklarını temsil etmeleri açısından yabancı kaynak-
lardan ayrı biçimde “5 Öz Kaynaklar” hesap sını-
fında raporlanmaktadır.
dikkat
“Kısa süre” ifadesi genellikle 1 yıl olarak tanım-
lanmakla birlikte faaliyet döngüsü bir yıldan
uzun olan işletmelerde uzun olan sürenin esas
alınması gerekmektedir.
Hesap sınıfları da kendi içlerinde, içerdikleri
hesapların niteliğine göre hesap gruplarına ayrıl-
maktadır. Örneğin “1 Dönen Varlıklar” sınıfı var-
lığın niteliğine göre (varlığın nakit, alacak, stok,
vb. olması gibi) “10 Hazır Değerler”, “12 Ticari
Alacaklar”, “15 Stoklar” gibi hesap gruplarından
oluşmaktadır.
Bölünmenin üçüncü ve son aşaması ise hesap
gruplarının büyük defter hesapları bazında ayrıl-
masıdır. Diğer bir ifadeyle, hesap gruplarının altın-
da raporlanan hesaplar, bireysel olarak işlemlerin
ya da olayların sonuçlarının yansıtıldığı çizelgeleri
ifade etmektedirler. Örneğin “10. Hazır Değerler”
hesap grubu “100 Kasa”, “101 Alınan Çekler”,
“102 Bankalar” gibi hesapları içermektedir.
Tek Düzen Hesap Planı da bu üç aşamalı ayrımı
yansıtacak şekilde üç haneli kodlardan oluşmakta-
dır. Şekil 2.12’de hesap planındaki kodlama sistemi
açıklanmaktadır. Buna göre hesap planındaki ilk
rakam hesap sınıfını, ikinci rakam hesap grubunu
ve üçüncü rakam da hesabın adını kodlamak için
kullanılmaktadır. Örneğin “321 Borç Senetleri”
 2
Finansal Muhasebe

hesabı ele alınacak olursa; baştaki “3” bu hesabın bir Kısa Vadeli Yabancı Kaynak olduğunu gösterirken,
ortadaki “2” bu kaynağın bir ticari borç olduğunu (32 Ticari Borçlar hesap grubunda yer aldığını) ve son
olarak da “1” rakamı senetli bir borç olduğunu ifade etmektedir.

Şekil 2.12 Hesapların Kodlama Sistemi

Kaynak: Kaygusuz, 2015: 59.

Gelir tablosunun bir dönem içerisindeki performansı yansıttığı göz önünde bulundurulduğunda, 6 ile
temsil edilen Gelir Tablosu Hesapları sınıfının gerçekleşme zamanına göre sınıflandırılamayacağı açıktır.
Gelir tablosu hesapları işlevlerine göre (fonksiyon esasına göre) sınıflandırılmaktadır. Böylece, gelir veya
gider unsurları hangi fonksiyona ilişkin olarak ortaya çıktılarsa o fonksiyonun etkilediği performans öl-
çütüne (kâr) yansıtılmış olmaktadırlar. Örneğin “62 Satışların Maliyeti” hesap grubu brüt satış kârının
hesaplanmasına etki ederken, “63 Faaliyet Giderleri” grubu faaliyet kârının hesaplanmasında göz önünde
bulundurulmaktadır. Hesap grubunun alt boyutu olarak da gelir tablosunda raporlanan hesapların ken-
dileri yer almaktadır (60 Brüt Satışlar hesap grubunun altında yer alan 600 Yurtiçi Satışlar hesabı gibi).
“7 Maliyet Hesapları” sınıfı da aynı “9 Nazım He-
saplar” gibi finansal tablolarda raporlanmamaktadır. Bu
sınıftaki hesaplar, kaynakların tüketimine bağlı olarak
ortaya çıkan maliyetlerin kaydedilmesi ve tüketim nede- dikkat
Tek Düzen Hesap Planında bilanço hesapları-
nine göre ya gider olarak “63 Faaliyet Giderleri” hesap
nın bulunduğu gruplarda (1, 2, 3, 4 ve 5 no’lu
grubundaki ilgili hesaba ya da varlık olarak bilançodaki
gruplarda) adının sonunda eksi (-) işareti bulu-
ilgili hesaplara aktarılması için oluşturulan hesaplardır.
nan hesaplar düzenleyici hesaplar olarak adlan-
“9 Nazım Hesaplar”, işletmelerin varlıklarında veya dırılırken, gelir tablosu hesaplarının bulunduğu
kaynaklarında artış veya azalış meydana getirmeyen, fakat grupta (6 no’lu grupta) adının sonunda eksi (-)
işletmeyle ilgili tarafların alacakları kararları etkileyebile- işareti bulunan hesaplar gider hesaplarıdır.
cek olayların kayıt altına alınabilmesi için oluşturulmuş
hesap sınıfıdır. Bu hesap sınıfındaki hesaplar ihtiyaca
göre adlandırılarak açılır. Bir nazım hesap yalnızca bir başka nazım hesap ile karşılıklı çalışır. Olayın baş-
langıcında ilgili nazım hesaplar açılır ve bu hesaplar olay sonlandığında karşılıklı ters kayıtlarla kapatılır.
1’den 9’a kadar olan hesap sınıfları içinde yer alan hesap grupları ve hesaplar Tablo 2.1’de verilen “Tek
Düzen Hesap Planı”nda ayrıntılı olarak gösterilmektedir. Kitabınızın bundan sonraki bölümlerinde, iş-
lemlerin kaydında Tek Düzen Hesap Planındaki hesaplar kullanılacaktır. Ancak, muhasebe öğreniminin
başlangıç aşamasında temel konular ve bunların kayıt şekilleri önemli olduğundan, hesap planında yer alan
bütün hesaplar anlatılmayacak, sadece temel konulara ait hesaplar üzerinde durulacaktır.

49
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

Tablo 2.1 Ayrıntılı Tek Düzen Hesap Planı

1 DÖNEN VARLIKLAR 2 DURAN VARLIKLAR
10 Hazır Değerler 22 Ticari Alacaklar
100 Kasa 220 Alıcılar
101 Alınan Çekler 221 Alacak Senetleri
102 Bankalar 222 Alacak Senetleri Reeskontu (-)
103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-) 224 Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)
108 Diğer Hazır Değerler 226 Verilen Depozito ve Teminatlar
11 Menkul Kıymetler 229 Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-)
110 Hisse Senetleri 23 Diğer Alacaklar
111 Özel Kesim Tahvil Senet Bonoları 231 Ortaklardan Alacaklar
112 Kamu Kes. Tahvil Senet Bonoları 232 İştiraklerden Alacaklar
118 Diğer Menkul Kıymetler 233 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 235 Personelden Alacaklar
12 Ticari Alacaklar 236 Diğer Çeşitli Alacaklar
120 Alıcılar 237 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-)
121 Alacak Senetleri 239 Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-)
122 Alacak Senetleri Reeskontu (-) 24 Mali Duran Varlıklar
124 Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-) 240 Bağlı Menkul Kıymetler
126 Verilen Depozito ve Teminatlar 241 Bağlı Menkul Kıymet. Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
128 Şüpheli Ticari Alacaklar 242 İştirakler
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-) 243 İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-)
13 Diğer Alacaklar 244 İştirakler Sermaye Pay. Değer Düşükl. Karşılığı (-)
131 Ortaklardan Alacaklar 245 Bağlı Ortaklıklar
132 İştiraklerden Alacaklar 246 Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri
133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 247 Bağlı Ortaklık. Sermaye Pay. Değer Düşük. Karş. (-)
135 Personelden Alacaklar 248 Diğer Mali Duran Varlıklar
136 Diğer Çeşitli Alacaklar 249 Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı (-)
137 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-) 25 Maddi Duran Varlıklar
138 Şüpheli Diğer Alacaklar 250 Arazi ve Arsalar
139 Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-) 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri
15 Stoklar 252 Binalar
150 İlk Madde ve Malzeme 253 Tesis akin eve Cihazlar
151 Yarı Mamuller 254 Taşıtlar
152 Mamuller 255 Demirbaşlar
153 Ticari Mallar 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar
157 Diğer Stoklar 257 Birikmiş Amortismanlar (-)
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar
159 Verilen Sipariş Avansları 259 Verilen Avanslar
17 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri 26 Maddi Olmayan Duran Varlıklar
170-178 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri 260 Haklar
178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme 261 Şerefiye
179 Taşeronlara Verilen Avanslar 262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
18 Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir 263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri
Tahakkukları 264 Özel Maliyetler
180 Gelecek Aylara Ait Giderler 267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar
181 Gelir Tahakkukları 268 Birikmiş Amortismanlar (-)
19 Diğer Dönen Varlıklar 269 Verilen Avanslar
190 Devreden KDV 27 Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
191 İndirilecek KDV 271 Arama Giderleri
192 Diğer KDV 272 Hazırlık ve Geliştirme Giderleri
193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar 277 Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
195 İş Avansları 278 Birikmiş Tükenme Payları (-)
196 Personel Avansları 279 Verilen Avanslar
197 Sayım ve Tesellüm Noksanları 28 Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
198 Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler
199 Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı (-) 281 Gelir Tahakkukları
29 Diğer Duran Varlıklar
291 Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV
292 Diğer KDV
293 Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar
294 Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar
295 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar
297 Diğer Çeşitli Duran Varlıklar
298 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
299 Birikmiş Amortismanlar (-)

50
 2
Finansal Muhasebe

3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 40 Mali Borçlar

30 Mali Borçlar 400 Banka Kredileri
300 Banka Kredileri 401 Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
301 Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar 402 Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)
302 Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-) 405 Çıkarılmış Tahviller
303 Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri 407 Çıkarılmış Diğer Menkul kıymetler
304 Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri 408 Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-)
305 Çıkarılmış Bonolar ve Senetler 409 Diğer Mali Borçlar
306 Çıkarılmış Diğer Menkul kıymetler 42 Ticari Borçlar
308 Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-) 420 Satıcılar
309 Diğer Mali Borçlar. 421 Borç Senetleri
32 Ticari Borçlar 422 Borç Senetleri Reeskontu (-)
320 Satıcılar 426 Alınan Depozito ve Teminatlar
321 Borç Senetleri 429 Diğer Ticari Borçlar
322 Borç Senetleri Reeskontu (-) 43 Diğer Borçlar
326 Alınan Depozito ve Teminatlar 431 Ortaklara Borçlar
329 Diğer Ticari Borçlar 432 İştiraklere Borçlar
33 Diğer Borçlar 433 Bağlı Ortaklıklara Borçlar
331 Ortaklara Borçlar 436 Diğer Çeşitli Borçlar
332 İştiraklere Borçlar 437 Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)
333 Bağlı Ortaklıklara Borçlar 438 Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş
335 Personele Borçlar Borçlar
336 Diğer Çeşitli Borçlar 44 Alınan Avanslar
337 Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) 440 Alınan Avanslar
34 Alınan Avanslar 449 Alınan Diğer Avanslar
340 Alınan Avanslar 47 Borç ve Gider Karşılıkları
349 Alınan Diğer Avanslar 472 Kıdem Tazminat Karşılığı
35 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri 479 Diğer Borç ve Gider Karşılıkları
350-357 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri 48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
358 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme 480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler
36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler 481 Gider Tahakkukları
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar 49 Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri 492 Gelecek Yıl. Ertelenen veya Terkin Edilecek KDV
368 Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi 493 Tesise Katılma Payları
ve Diğer Yükümlülükler 499 Diğer Çeşitli Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
369 Ödenecek Diğer Yükümlülükler
37 Borç ve Gider Karşılıkları 5 ÖZ KAYNAKLAR
370 Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları 50 Ödenmiş Sermaye
371 Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer 500 Sermaye
Yükümlülükleri (-) 501 Ödenmemiş Sermaye (-)
372 Kıdem Tazminat Karşılığı 52 Sermaye Yedekleri
373 Maliyet Gider Karşılığı 520 Hisse Senedi İhraç Primleri
379 Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 521 Hisse Senedi İptal Kârları
38 Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları 522 MDV Yeniden Değerleme Artışları
380 Gelecek Aylara Ait Gelirler 523 İştirakler Yeniden Değerleme Artışları
381 Gider Tahakkukları 524 Maliyet Bedeli Artış Fonu
39 Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 529 Diğer Sermaye Yedekleri
391 Hesaplanan KDV 54 Kâr Yedekleri
392 Diğer KDV 540 Yasal Yedekler
393 Merkez ve Şubeler Cari Hesabı 541 Statü Yedekleri
397 Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları 542 Olağanüstü Yedekler
399 Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar 548 Diğer Kâr Yedekleri
549 Özel Fonlar
57 Geçmiş Yıllar Kârları
570 Geçmiş Yıl Kârları
58 Geçmiş Yıllar Zararları (-)
580 Geçmiş Yıl Zararları (-)
59 Dönem Net Kârı (Zararı)
590 Dönem Net Kârı
591 Dönem Net Zararı (-)

51
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

6 GELİR TABLOSU HESAPLARI 7 MALİYET MUHASEBESİ HESAPLARI

60 BRÜT SATIŞLAR
600 Yurtiçi Satışlar (7/A SEÇENEĞİ MALİYET HESAPLARI)
601 Yurtdışı Satışlar 70 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları
602 Diğer Gelirler 700 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları
61 SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) 701 Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı
610 Satıştan İadeler (-) 71 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
611 Satış İskontoları (-) 710 Direkt ilk Madde ve Malzeme Giderleri
612 Diğer İndirimler (-) 711 Direkt İlk Madde ve Malzeme Yansıtma Hesabı
NET SATIŞLAR 712 Direkt ilk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı
62 SATIŞLARIN MALİYETİ (-) 713 Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı
620 Satılan Mamuller Maliyeti (-) 72 Direkt İşçilik Giderleri
621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 720 Direkt İşçilik Giderleri
622 Satılan Hizmet Maliyeti (-) 721 Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı
623 Diğer Satışların Maliyeti (-) 722 Direkt İşçilik Ücret Farkı
BRÜT SATIŞ KÂRI VEYA ZARARI 723 Direkt İşçilik Süre (Zaman) Farkı
63 Faaliyet Giderleri (-) 73 Genel Üretim Giderleri
630 Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 730 Genel Üretim Giderleri
631 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) 731 Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
632 Genel Yönetim Giderleri (-) 732 Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları
FAALİYET KÂRI VEYA ZARARI 733 Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları
64 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 734 Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları
640 İştiraklerden Temettü Gelirleri 74 Hizmet Üretim Maliyeti
641 Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 740 Hizmet Üretim Maliyeti
642 Faiz Gelirleri 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı
643 Komisyon Gelirleri 742 Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesapları
644 Konusu Kalmayan Karşılıklar 75 Araştırma ve Geliştirme Giderleri
645 Menkul Kıymet Satış Kârları 750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri
646 Kambiyo Kârları 751 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı
647 Reeskont Faiz Gelirleri 752 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Fark Hesabı
648 Enflasyon Düzeltmesi Kârları 76 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar 760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
65 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE 761 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma
ZARARLAR (-) Hesabı
653 Komisyon Giderleri (-) 762 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabı
654 Karşılık Giderleri (-) 77 Genel Yönetim Giderleri
655 Menkul Kıymet Satış Zararları (-) 770 Genel Yönetim Giderleri
656 Kambiyo Zararları (-) 771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı
657 Reeskont Faiz Giderleri (-) 772 Genel Yönetim Giderleri Fark Hesabı
658 Enflasyon Düzeltmesi Zararları (-) 78 Finansman Giderleri
659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar (-) 780 Finansman Giderleri
66 FİNANSMAN GİDERLERİ (-) 781 Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı
660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 782 Finansman Giderleri Fark Hesabı
661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
OLAĞAN KÂR VEYA ZARAR 79 (7/B SEÇENEĞİ MALİYET HESAPLARI)
67 OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR 790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri
671 Önceki Dönem Gelir ve Kârları 791 İşçi Ücret ve Giderleri
679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar 792 Memur Ücret ve Giderleri
68 OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
680 Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-) 794 Çeşitli Giderler
681 Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) 795 Vergi, Resim ve Harçlar
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararları (-) 796 Amortisman ve Tükenme Payları
69 DÖNEM NET KÂR VEYA ZARARI 797 Finansman Giderleri
690 Dönem Kârı veya Zararı 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı
691 Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılığı (-) 799 Üretim Maliyet Hesabı
692 Dönem Net Kâr veya Zararı
9 NAZIM HESAPLAR

52
 2
Finansal Muhasebe

Araştırmalarla
İlişkilendir
AZERBAYCAN VE TÜRKİYE MUHASEBE SİSTEMİNDE HESAP PLANLARI
KARŞILAŞTIRILMASI
Khasay MANSUROV
ÖZ: Muhasebenin temel görevi işletme içi ve işletme dışı kişi ve kuruluşlara bilgi üretmektir. Üre-
tilen bilgileri doğru analiz ederek kullanan işletmeler başarılı olmaktadır. Günümüzde, artan teknolojik
imkanlar ve ülkeler arasındaki sınırların ortadan kalkmasıyla işletmeler teknoloji, küreselleşme, artan
rekabet şartları gibi konularda sürekli değişmektedir. Söz konusu durum farkı ülke ve kuruluşların
muhasebe bilgilerini herkes tarafından anlaşılan bir “dil”de, yani benzer standartta hazırlanmak zo-
runda bırakmıştır. Artık, birçok ülke Uluslararası Muhasebe Standartları bazında kendi standartlarını
hazırlamıştır. Bu çalışmada Azerbaycan ve Türkiye hesap planları incelenerek benzer ve farklı yönleri
karşılaştırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Uluslararası Muhasebe Standartları, Azerbaycan Muhasebe Hesap Planı, Tür-
kiye Tek Düzen Hesap Planı, TMS/TFRS.
GİRİŞ
Uzun yıllar Soyvetler Birliği’nin içerisinde yer alan Azerbaycan, bağımsızlığını ilan ettikten sonra
ekonomik ve mali sistemlerini zaman içerisinde değiştirirken, muhasebe sisteminde de değişikliğe git-
miş, kendi muhasebe sistemini uygulamaya sokmuştur. Bununla birlikte, …
AZERBAYCAN MUHASEBE SİSTEMİ
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılması ile bağımsızlığı-
nı ilan etmesinin ardından, …
TÜRKİYE MUHASEBE SİSTEMİ
Ulusal anlamda tek düzen hesap planına ilişkin gelişmelere özellikle 1960 yılından itibaren rastla-
mak mümkündür. Yıllar boyu yapılan çalışmalar, …
AZERBAYCAN VE TÜRKİYE MUHASEBE SİSTEMLERİNDE KULLANILAN HESAP
PLANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
Belge Düzenler Açısından Karşılaştırma
Azerbaycan ve Türkiye muhasebe sisteminde benzer belgeler yer almakta olup, …
Kayıt Düzen Açısından Karşılaştırma
Hem Azerbaycan hem de Türkiye muhasebe kayıt düzeninde, defterler ve bunların düzenlenmesin-
de benzerlikler vardır. Azerbaycan’da …
Hesap Planları Açısından Karşılaştırma
Çizelge 1: Alt Hesaplar Bazında Karşılaştırma
Hesap kodlarına göre karşılaştırma
Çizelge 2: Hesap Planı Karşılaştırması (Hesap Sınıfları)
SONUÇ
Türk ve Azerbaycan muhasebe sisteminde belge ve kayıt düzen açısından benzerlikler bulunmakta-
dır. Her iki ülke muhasebe sistem karşılaştırıldığı zaman Tek Düzen Hesap Planları açısından farklılıklar
ortaya çıkmaktadır. …

Kaynak: Mansurov, K. (2019). AZERBAYCAN VE TÜRKİYE MUHASEBE SİSTEMİNDE HESAP

PLANLARI KARŞILAŞTIRILMASI. Ida Academia Muhasebe ve Maliye Dergisi, 2(1), 1-22. Retrieved
from http://www.idaacademia.org/en/pub/issue/43491/453177

53
2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

Öğrenme Çıktısı

6 Tek Düzen Hesap Planının kullanım amacını belirtebilme

7 Tek Düzen Hesap Planının temel gruplarını tanımlayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Maliyet hesaplarının kulla- Finansal raporlamada her

Maliyet hesaplarının fonksi-
nımı ile kontrol aracı olarak işletme için aynı hesap pla-
yona göre ya da çeşide göre
bütçe kullanımı arasındaki nının geçerli olmasının ya-
sınıflandırılmasını araştırınız.
ilişkiyi değerlendiriniz. rarlarını anlatınız.

54
 2
Finansal Muhasebe

1 Hesap kavramını
tanımlayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Hesap türlerini ifade
edebilme

3 Hesapların işleyişini
açıklayabilme

Hesap Kavramı

Finansal raporlama dönemi boyunca ortaya çıkan işlemlerin veya olayların sonuçlarının etkilediği unsur bazında
takip edilebilmesini sağlayan çizelgelere hesap adı verilmektedir. Hesaplar şu şekilde sınıflandırılmaktadır:
Finansal tablolarda sunulan hesaplara “ana hesap”, finansal tablolarda sunulmayan ve ana hesapların detaylarını
sunan hesaplara “yardımcı hesap” adı verilir.
Finansal tablolarda brüt tutarları ile sunulan hesaplar “asli hesap” iken bu hesapların net değerleri ile raporlan-
masını sağlayan hesaplara “düzenleyici hesap” adı verilir.
Nazım hesaplar ise işletmenin finansal tablo unsurları üzerinde etkisi olmamakla birlikte ileride etki yaratabile-
ceği düşünülerek saklanan bazı bilgilerin sunulduğu hesaplardır.
Gerçekleşen mali nitelikteki işlemlerin varlık, kaynak, gelir ve gider unsurlarında meydana getirdiği değişimlerin
ilgili hesaplarda ne şekilde ifade edileceğini hesapların işleyiş kuralları belirler. İşletmenin varlıklarında meydana
gelen artışlar ilgili varlık hesaplarının borç tarafına kaydedilirken, varlıklardaki azalışlar ilgili varlık hesaplarının
alacak tarafına kaydedilir. İşletmenin kaynaklarında artış olduğunda ise ilgili kaynak hesaplarının alacak tarafına
kayıt yapılırken, işletmenin kaynaklarında meydana gelen azalışlar ilgili kaynak hesaplarının borç tarafına kay-
dedilir. İşletmenin gelirlerinde artış olduğunda ilgili gelir hesaplarının alacak tarafına kayıt yapılırken, giderlerde
meydana gelen artışlar ilgili gider hesaplarının borç tarafına kaydedilir.

4 Muhasebe sürecinin
aşamalarını açıklayabilme

Muhasebe Süreci

Muhasebe süreci açılış bilançosunun oluşturulması ile başlar. Bu bilançoda yer alan unsurların yevmiye mad-
desine kaydı ve büyük defter hesaplarının açılması ile dönem başı işlemler tamamlanıp dönem içi işlemlere
geçilmektedir. Dönem içi işlemler dönem boyunca gerçekleşen işlem ve olayların önce yevmiye maddelerine
ardından da büyük deftere kaydedilmesi ile gerçekleştirilir. Dönem içerisinde belirli tarihlerde yevmiye defteri
ile büyük defter tutarlarının denkliğini kontrol etmek amacıyla geçici mizan oluşturulmaktadır.
Yıl sonunda oluşturulan genel geçici mizanın ardından envanter işlemlerinin yapılması ile dönem sonu işlemleri
başlamış olur. Bu esnada, gelir ve gider hesapların kullanımı ile gelir tablosu oluşturulur ve gelir tablosu he-
saplarının kapatılması ile birlikte işletmenin sonucu tespit edilir. Yapılan envantere göre kayıtların düzeltilmesi
sonucunda kesin mizan oluşturulur. Kesin mizanda listelenen hesapların bilanço ilkeleri ile uyumlu şekilde dü-
zenlenmesi ile bilanço oluşturulur. Son olarak bilanço hesapları da izleyen dönem başında tekrar açılmak üzere
kapanış kaydı ile kapatılır.

55
 2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

5 Muhasebe sürecinde yararlanılan belgeleri

tanımlayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Muhasebede Kullanılan
Belgeler

Yasal düzenlemelere tabi başlıca belgeler; fatura, perakende satış vesikaları, gider pusulası, müstahsil makbuzu,
serbest meslek makbuzları, ücret bordrosu ve diğer vesikalardır. İşletmelerin ihtiyaçları doğrultusunda oluştur-
dukları ve kullandıkları belgelere örnek olarak; işletme içi sevkiyat belgeleri, mutabakatlaşma mektupları, cari
hesap kartları, stok kartları ve muhasebe fişleri verilebilir.
İşletmelere yevmiye defterine yapılacak kayıtları önceden fişlere kaydedip, onaylatıldıktan sonra deftere kaydet-
me seçeneği sunulmuştur. Bunu tercih eden işletmeler genelde büyük işletmelerdir. Üç adet muhasebe fişi vardır.
Bunlar kasaya giren nakit karşılığı hangi kaydın yapılacağını gösteren “Kasa Tahsil Fişi”, kasadan para çıktığında
düzenlenen ve hangi kaydın yapılacağını gösteren “Kasa Tediye Fişi” ve son olarak kasayı ilgilendirmeyen işlem-
lerin kaydedilmesi sırasında düzenlenen “Mahsup Fişi” olarak sıralanmaktadır.

6 Tek Düzen Hesap Planının kullanım

amacını belirtebilme

7 Tek Düzen Hesap Planının temel

gruplarını tanımlayabilme

Tek Düzen Hesap Planı

Benzer işlemlerin aynı hesap altında izlenmesini sağlamak üzere hesapların sistematik bir listesi oluşturulur. Bu
listeye hesap planı adı verilmektedir. Ancak hesap planı uygulanması işletmelerin bilgilerinin her kullanıcı için
yeterli fayda sağlamasına yeterli değildir. İşletme tablolarının diğer işletmelerin tabloları ile karşılaştırılabilir
olması için bütün işletmelerin aynı hesap planını kullanması gerekir. İşletmelere özgü olarak değişiklikler yapı-
lamayan bu hesap planına, bu nedenle tek düzen hesap planı adı verilmektedir.
Tek düzen hesap planı temelde aşağıdaki hesap sınıflarından oluşur:
1. Dönen Varlıklar: Kısa vadede fayda sağlanacak varlıkların raporlandığı hesapların yer aldığı hesap sınıfıdır.
2. Duran Varlıklar: Sağlanacak faydası bir yıldan uzun vadeye yayılan varlıkların raporlandığı hesapların yer
aldığı hesap sınıfıdır.
3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar: Kısa vadede ödenmesi gereken borçların raporlandığı hesapların yer aldığı
hesap sınıfıdır.
4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar: Uzun vadede ödenmesi gereken borçların raporlandığı hesapların yer aldığı
hesap sınıfıdır.
5. Öz Kaynaklar: Sermayeye etki eden işlemlerin kaydedildiği hesapların yer aldığı hesap sınıfıdır.
6. Gelir Tablosu Hesapları: Gelir ve giderlerin kaydedilerek gelir tablosunda sunulduğu hesaplardır.
7. Maliyet Hesapları: Finansal tablolarda yer almayan ve oluşan maliyetlerin kaydedilerek gider hesaplarına ya
da varlık hesaplarına yansıtıldığı hesaplardır.
9. Nazım Hesaplar: Finansal tablolara yansıtılmamakla birlikte ileride kullanılmak üzere hatırlanmak istenen
geçici hesaplardır.

56
 2
Finansal Muhasebe

1 Aşağıdakilerden hangisi işletme sahip ve or- 6 Kasaya para girmesi durumunda oluşturu-
taklarının işletme üzerindeki haklarının tek düzen lup üst yönetime onaylatılan belge aşağıdakilerden
hesap planında izlendiği hesap sınıfıdır? hangisidir?

neler öğrendik?
A. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar A. Kasa tediye fişi B. Perakende fişi
B. Dönen Varlıklar C. Kasa sayım fişi D. Mahsup fişi
C. Öz Kaynaklar E. Kasa tahsil fişi
D. Duran Varlıklar
E. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
7 Artış olduğunda hesabın borç tarafına kayıt
yapıldığı, azalış olduğunda ise hesabın alacak ta-
2 Birden fazla bankada parası bulunan ve ban- rafına kayıt yapıldığı hesap türü aşağıdakilerden
kalardaki parasını her bir banka bazında ayrı ayrı hangisidir?
izlemek isteyen bir işletme aşağıdaki hesap türle-
A. Pasifi düzenleyici hesap
rinden hangisini kullanmalıdır?
B. Yabancı kaynak hesabı
A. Asli Hesap B. Ana Hesap C. Öz kaynak hesabı
C. Nazım Hesap D. Yardımcı Hesap D. Gelir hesabı
E. Düzenleyici Hesap E. Aktifi düzenleyici hesap

3 Hesap işleyişleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirme- 8 Muhasebe sürecinin sonunda bilanço hesap-
lerden hangisi yanlıştır? larının kapatılması aşamasında yapılan yevmiye
A. Varlık hesabında artış – Borç tarafına kayıt maddesinin türü aşağıdakilerden hangisidir?
B. Gelir hesabında artış – Borç tarafına kayıt A. Tamamlayıcı Madde B. Basit Madde
C. Yabancı Kaynak hesabında artış – Alacak tarafı- C. Karma Madde D. Bileşik Madde
na kayıt E. Düzeltme Maddesi
D. Gider hesabında artış - Borç tarafına kayıt
E. Öz Kaynak hesabında artış – Alacak tarafına
kayıt 9 Varlıkların ve borçların fiili tutarları ile kayıt-
lardaki tutarları arasındaki farkın belirlendiği işlem
aşağıdakilerden hangisidir?
4 Aşağıdakilerden hangisi yevmiye defterine yapı- A. Muhasebe içi envanter
lan kayıtların büyük deftere aktarımını matematiksel
olarak kontrol etme amacına hizmet etmektedir? B. Muhasebe dışı envanter
C. Mahsup
A. Yevmiye maddesi B. Gelir tablosu D. Sınıflandırma
C. Geçici mizan D. Düzeltme kaydı E. Mizan dengeleme
E. Büyük defter hesabı

10 Alacak tarafında “100 Kasa” hesabı sabit olan

5 İşletmenin finansal tablo unsurları üzerinde et- ve yevmiye defterine kayıt öncesinde düzenlenen
kisi olmayan hesap türü aşağıdakilerden hangisidir? muhasebe belgesi aşağıdakilerden hangisidir?
A. Nazım Hesaplar A. Kasa Tediye Fişi
B. Asli Hesaplar B. Kasa Tahsil Fişi
C. Pasif Hesaplar C. Perakende Satış Fişi
D. Düzenleyici Hesaplar D. Fatura
E. Ana Hesaplar E. Gider Pusulası

57
 2
Hesap Kavramı ve Muhasebe Süreci

1. C Yanıtınız yanlış ise “Tek Düzen Hesap Planı” 6. E Yanıtınız yanlış ise “Muhasebede Kullanılan
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Belgeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. D Yanıtınız yanlış ise “Hesap Kavramı” konu- 7. A Yanıtınız yanlış ise “Hesap Kavramı” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. B Yanıtınız yanlış ise “Hesap Kavramı” konu- 8. C Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Süreci” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. C Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Süreci” konu- 9. B Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Süreci” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

5. A Yanıtınız yanlış ise “Hesap Kavramı” konu- 10. A Yanıtınız yanlış ise “Muhasebede Kullanılan
sunu yeniden gözden geçiriniz. Belgeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

İşletmenin kişiliği ilkesi gereği sunulan finansal tablolar işletmenin varlık ve

kaynaklarını göstermektedir. İşletmenin varlıkları ortakların faaliyetlerde kul-
lanılmak üzere işletmeye emanet ettiği varlıklar olarak tanımlanacak olursa,
Araştır 1 işletmede varlık artışı aynı zamanda ortaklara olan borcun artması olarak da
düşünülebilmektedir. Aynı şekilde işletmenin borçlanması (yabancı kaynak
kullanması) durumunda işletme ortaklar adına borçlanmış olmakta ve bu ne-
denle ortaklardan alacaklı duruma geçmektedir. O nedenle, varlık arttığında
borç kaydı yapılırken kaynaklardaki artış alacak olarak kaydedilmektedir.

Yardımcı defterler finansal tablolarda doğrudan raporlanmayan, ancak rapor-

lanan ana hesapların detaylarının kaydedildiği defterlerdir. Ana hesapların
kayıtları ile aynı kayıt süreci uygulanmaktadır. Ana hesaplarda toplam tutar
Araştır 2 olarak belirtilen hesapların alt hesaplarının açıklanması ve işlemlerin daha de-
taylı incelenmesine olanak sağlaması açısından işletmeler için kontrol işlevi de
görmektedir.

Kasa tahsil fişleri de kasa tediye fişleri de sadece nakit girişi ya da nakit çıkışı
olduğunda düzenlenmektedir. Bu fişlere benzer şekilde nakit akış tablosu da
Araştır 3 nakit esasına göre düzenlenmektedir. Diğer bir ifadeyle yalnızca nakit girişi ya
da nakit çıkışı ile sonuçlanan işlemleri içermektedir. Dolayısıyla, nakit tablo-
sunun oluşturulmasında nakit fişleri de kontrol amaçlı kullanılabilmektedir.

58
 2
Finansal Muhasebe

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

7 numaralı hesap sınıfı olan Maliyet Hesapları 7/A ve 7/B hesapları olarak
ayrılmaktadır. Genellikle büyük ve orta büyüklükteki işletmelerin uygulama-
sı önerilen 7/A seçeneğinde giderler büyük defterde fonksiyon esasına göre,
nispeten küçük işletmelere daha uygun olan 7/B seçeneğinde ise çeşit esasına
göre kaydedilmektedir. 7/A maliyet hesapları 70-78 gruplarını içerirken 7/B
seçeneğinde yalnızca 79 numaralı hesap grubu kullanılmaktadır. Pazarlama
giderleri, genel yönetim giderleri, araştırma ve geliştirme giderleri bu seçe-
nekte kullanılan hesaplardandır. Ayrıca oluşan giderler yardımcı defterlerde eş
Araştır 4 zamanlı olarak hem çeşit esasına hem de ilgili gider yerlerine göre izlenmekte-
dirler. Böylece giderler aynı anda hem fonksiyonlarına hem çeşitlerine hem de
ilgili gider yerlerine göre izlenebilmektedir.
7/B seçeneğinde ise giderler büyük defter hesaplarına çeşitlerine göre kayde-
dilmektedirler. Gider çeşitleri mal ve hizmet üretiminde tüketilen/yararlanı-
lan kaynakların çeşidini ifade etmektedir. Bu seçenek ilk madde ve malzeme,
işçi ücret ve giderleri, amortismanlar, vergi resim ve harçlar gibi hesapların
kullanımını gerektirmektedir.

Kaynakça
Akyel, N. ve Karaca, N. (2014). Muhasebede Dönem Kaygusuz, S. (2015). Hesap. K. Banar ve V. Ekergil
Sonu İşlemleri. İkinci Baskı, Sakarya Yayıncılık. (Ed.), Genel Muhasebe I içinde (46-75 ss.).
Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Erdoğan, N. (2012). Muhasebeye Giriş. M. Erdoğan
(Ed.), Genel Muhasebe içinde (20-41 ss.). Anadolu Kaygusuz, S. (2015). Muhasebe Süreci. K. Banar ve
Üniversitesi Yayınları. V. Ekergil (Ed.), Genel Muhasebe I içinde (76-103
ss.). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Cemalcılar, Ö. (2009). Hesaplar. F. Sürmeli (Ed.),
Genel Muhasebe (10. Baskı) içinde (45-78 ss.). Sürmeli, F. (2009). Muhasebe Süreci. F. Sürmeli (Ed.),
Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1341, Eskişehir. Genel Muhasebe (10. Baskı) içinde (97-113 ss.).
Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1341, Eskişehir.
Cemalcılar, Ö. (2009). Muhasebede Kayıt Belgeleri ve
Defterler. F. Sürmeli (Ed.), Genel Muhasebe (10.
Baskı) içinde (79-96 ss.). Anadolu Üniversitesi
Yayını No: 1341, Eskişehir.

59
 Bölüm 3
Dönen Varlıklar I
Hazır Değerler

1 2
1 Hazır değerler grubunda yer alan Menkul Kıymetler
öğrenme çıktıları

hesaplara ilişkin muhasebe işlemlerini 2 Menkul kıymetlere ilişkin işlemlerin

yapabilme muhasebeleştirmesini yapabilme

3 4
Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar
3 Ticari alacaklara ilişkin faaliyetleri 4 Diğer alacaklara ilişkin faaliyetleri
kaydedebilme kaydedebilme

Anahtar Sözcükler: • Hazır Değerler • Alınan Çekler • Menkul Kıymetler • Hisse Senetleri
• Ticari Alacaklar • Diğer Alacaklar

60
 3
Finansal Muhasebe

GİRİŞ
Muhasebede varlık deyimi, işletme sahibinin veya ortakların işletmeye koydukları sermaye ile dönem
kârından işletmede bıraktıkları bölümler karşılığında ve üçüncü kişilere borçlanarak elde edilen maddi ve
maddi olmayan değerlerin bütündür. İşletmeye tahsis edilen kaynakların kullanım yerini gösteren işletme
varlıkları dönen ve duran varlıklar olarak iki gruba ayrılır.
Dönen varlıklar, bir işletmenin faaliyetlerini sağlıklı bir
biçimde sürdürebilmesi için sahip olması gereken, bir yıl Dönen varlıklar, işletmenin kasada ve ban-
veya daha kısa sürede tüketilmesi, kullanılması veya para- kada tuttuğu paralarla, normal koşullarda
ya dönüştürülmesi beklenen varlıklardır. Diğer bir ifade ile 1 yıl içinde ya da işletmenin normal faa-
dönen varlıklar, işletmenin nakit olarak elde tuttuğu pa- liyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya
ralarla, vadesiz veya bir yıla kadar vadeli olarak bankaya tüketilmesi öngörülen varlıklardır.
yatırılan paralar ve normal koşullarda bir yıl içinde nakde
dönüşecek veya kullanılacak varlıklardır.
Tek Düzen Hesap Planı’nda (TDHP) dönen varlıklar aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.
1 DÖNEN VARLIKLAR
10 HAZIR DEĞERLER
11 MENKUL KIYMETLER
12 TİCARİ ALACAKLAR
13 DİĞER ALACAKLAR
15 STOKLAR
17 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ
18 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR
Bu kitap kapsamında, dönen varlıklarla ilgili
işlemler Dönen Varlıklar I ve Dönen Varlıklar II
şeklinde bölümlendirilerek açıklanacaktır. Kitabın dikkat
bu bölümde, dönen varlıklar ana grubunda yer Dönen varlıklar işletmenin varlıkları olduğu için, bu grup-
alan hazır değerler, menkul kıymetler, ticari ala- ta yer alan hesaplarda artış olduğu zaman hesabın borç ta-
caklar ve diğer alacaklar gruplarıyla ilgili muhasebe rafına, azalış olduğunda ise alacak tarafına kayıt yapılır.
işlemleri hakkında bilgi verilecektir.

HAZIR DEĞERLER
Bu grup, nakit olarak elde veya bankada bulunan varlıklar ile istenildiği zaman değer kaybına uğrama-
dan paraya çevirme imkânı bulunan varlıkları kapsar. TDHP’de “10 Hazır Değerler” grubunda aşağıdaki
hesaplar yer almaktadır.
10 HAZIR DEĞERLER
100 Kasa
101 Alınan Çekler
102 Bankalar
103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-)
108 Diğer Hazır Değerler

Kasa
Bu hesap, işletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların, TL karşılığının izlenmesi için kullanı-
lır. Nedeni ne olursa olsun tahsil edilen paralar (para artışları) hesabın borç tarafına, ödemeler (para azalış-
ları) ise alacak tarafına kaydedilir. Hesap, ihtiyaca göre (merkez, şube gibi veya para cinsine göre) yardımcı

61
3
Dönen Varlıklar I

(alt) hesaplara ayrılabilir. İşletme, kasaya giren paradan daha fazla bir ödeme yapamayacağına göre, “100
Kasa” hesabı ya borç kalanı verir ya da kalan vermez. Hesabın borç kalanı, o anda işletmenin kasasında
bulunması gereken para miktarını gösterir.

Örnek: AND işletmesi 20.01.2020 tarihinde bir bankada 25.000 TL yatırarak vadesiz mevduat hesabı
açtırmıştır.
Bankada hesap açtırılması kaydı:

----------------------------------------20/01/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 25.000
100 KASA 25.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletme bankada 25.000 TL tutarında vadesiz hesap açtırdığında nakit parası azalmıştır. İşletme varlıkla-
rındaki bu azalışı nakit paralarını kaydettiği “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 25.000 TL kaydederek mu-
hasebeleştirmiştir. Ayrıca işletme bankada hesap açtırdığı için varlıklarında artış olmuştur. Bu artışı işletmenin
bankadaki paralarını kaydettiği “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 25.000 TL olarak kaydetmiştir.

Örnek: AND işletmesi 28.01.2020 tarihinde bankadaki vadesiz mevduat hesabına 15.000 TL yatırmıştır.
Bankaya para yatırılması kaydı:

---------------------------------------28/01/2020---------------------------------------
102 BANKALAR 15.000
100 KASA 15.000
----------------------------------------------/----------------------------------------------

İşletme bankadaki hesabına para yatırdığı için nakit parası azalmış ve bundan dolayı “100 Kasa” hesabı-
nın alacak tarafına 15.000 TL kaydetmiştir. Aynı şekilde bankadaki hesaba para yatırtıldığı için işletmenin
bankadaki paraları artığı için “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 15.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 05.02.2020 tarihinde bankadaki vadesiz mevduat hesabından 10.000 TL çekmiştir.
Bankadan para çekilmesi kaydı:

-------------------------------------------05/02/2020-----------------------------------
100 KASA 10.000
102 BANKALAR 10.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletme bankadaki hesabından para çektiği için kasasındaki nakit parası artığından “100 Kasa” he-
sabının borç tarafına 10.000 TL kaydedilmiştir. İşletme bankadaki vadesiz hesabından para çektiği için
bankadaki parası azalmış ve bu varlık azalışını “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 10.000 TL olarak
kaydetmiştir.

62
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 30.03.2020 tarihinde Satıcı Bay A’ya olan 50.000 TL tutarında veresiye borcu-
nu nakit olarak ödemiştir.
Veresiye borcun ödenmesi kaydı:

----------------------------------------30/03/2020-------------------------------------
320 SATICILAR 50.000
100 KASA 50.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

AND işletmesi Satıcı Bay A’ya olan borcunu nakit olarak ödediğinden kasadaki parasında azalış olmuş
ve bu azalışı “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 50.000 TL olarak kaydetmiştir. İşletme borcunu ödediği
için borçlarında yani kaynaklarında bir azalış olmuştur. Bundan dolayı veresiye borçlarını kaydettiği “320
Satıcılar” hesabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 07.04.2020 tarihinde Alıcı Bay C’den olan 80.000 TL tutarında veresiye ala-
cağını tahsil etmiştir.
Alacağın tahsil edilmesi kaydı:

----------------------------------------07/04/2020-------------------------------------
100 KASA 80.000
120 ALICILAR 80.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

AND işletmesi Alıcı Bay C’den olan 80.000 TL tutarındaki alacağını tahsil ettiğinden kasadaki nakit
parası yani varlığı artış ve bu artışı “100 Kasa” hesabının borç tarafına 80.000 TL olarak kaydetmiştir.
İşletmenin alacağını tahsil etmesi varlıklarında bir azalış meydana getirmiş ve veresiye mal satışlarından
ortaya çıkan alacaklarını kaydettiği “120 Alıcılar” hesabının alacak tarafına 80.000 TL kaydederek azalışı
kaydetmiştir.

Örnek: AND işletmesi 10.01.2020 tarihinde 50.000 TL tutarında ticari mal satın almış ve bedelini
nakit olarak ödemiştir (KDV ihmal edilmiştir).
Mal alış kaydı:

----------------------------------------10/01/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 50.000
100 KASA 50.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletme ticari mal almış ve bedelini nakit olarak

ödediğinden kasasındaki parada bir azalış olmuştur.
Bundan dolayı nakit paraların izlendiği “100 Kasa” dikkat
Ticari hayatta mal veya hizmet alım-satımlarında kat-
hesabın alacak tarafına 50.000 TL kayıt yapılmıştır.
ma değer vergisi (KDV) söz konusudur. Ancak kitabın
Ayrıca işletme ticari mal aldığı için varlıkları art-
bu bölümündeki örneklerde KDV dikkate alınmaya-
mış ve bu artışı ilgili varlık hesabı olan “153 Ticari
caktır. Dördüncü bölümde KDV konusu anlatıldıktan
Mallar” hesabının borç tarafına 50.000 TL olarak sonra örneklere KDV dahil edilecektir.
kaydetmiştir.

63
3
Dönen Varlıklar I

Yabancı Paralar
İşletmelerde kasa hesabında, ulusal paranın dışında yabancı ülke paralarının da işlem görmesi söz ko-
nusu olabilir. Bu tür paralar, işletme gereksinimlerine uygun olarak açılan “100 Kasa” hesabının yardımcı
hesaplarında, yabancı paraların cinsine göre (ABD Doları, Euro, Sterlin vb. gibi) izlenir. Muhasebenin
para ile ölçülme kavramı gereğince, işlemler hangi para birimiyle yapılırsa yapılsın, işlem günündeki kur
dikkate alınarak Türk Lirası cinsinden kayıtlarda gösterilir.
Yabancı paralar, alış bedeli üzerinden kaydedilir. Yabancı paraların, alış bedelinden daha yüksek bir
fiyatla kullanılmasından doğan kar tutarı “646 Kambiyo Kârları” hesabının alacak tarafına, alış bedelinin
altında bir fiyatla kullanılmasından doğan zarar tutarı ise “656 Kambiyo Zararları” hesabının borç tarafına
kaydedilir.
İşletmede yabancı para hareketi var ise, kasa hesabının para cinsleri bakımından alt hesaplara ayrılması
gerekir. Para cinsleri itibariyle hesap, aşağıdaki gibi alt hesaplara ayrılabilir:
100 KASA
100.01 Türk Lirası Kasası
100.02 Yabancı Para Kasası
100.02.01 Dolar Kasası
100.02.02 Euro Kasası

Örnek: AND işletmesi, 01.02.2020 tarihinde bir döviz bürosundan 1.000 ABD Doları satın almıştır.
İşlem gününde 1 ABD Doları = 5,5 TL’dir.
Dolar satın alınması kaydı:

-------------------------------------------01/02/2020------------------------------------
100 KASA 5.500
Dolar Kasası
100 KASA 5.500
TL Kasası
----------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletmenin Türk lirası verip yabancı para alma-

sı durumunda hem nakit parası artmakta hem de
nakit parası azalmaktadır. Bundan dolayı yapılan dikkat
yevmiye kaydında “100 Kasa” hesabının hem borç İşlemler, hangi para birimi ile yapılırsa yapılsın, mu-
tarafına hem de alacak tarafına kayıt yapılmıştır. hasebenin temel kavramlarından, Para ile Ölçülme
İşletme 1.000 Dolar almak için 5.500 TL (1.000 Kavramı gereğince o günkü TL kuru esas alınarak,
Dolar*5,5 TL) ödediğinden, nakit azalışını “100 TL cinsinden kayıtlara yansıtılır.
Kasa” hesabının alacak tarafına 5.500 TL olarak
kaydetmiştir. İşletmenin 1.000 Dolar alması, nakit paralarını arttırmış ve bu artışı Türk Lirası olarak
“100 Kasa” hesabının borç tarafına 5.500 TL olarak kaydetmiştir.

64
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 01.03.2020 tarihinde daha önce satın almış olduğu ABD Dolarından 500 Do-
larlık kısmını bir döviz bürosunda Türk Lirasına çevirmiştir. İşlem gününde 1 ABD Doları = 6,00 TL’dir.
Doları Türk Lirasına çevirme kaydı:

-----------------------------------------01/03/2020------------------------------------
100 KASA 3.000
TL Kasası
100 KASA 2.750
Dolar Kasası
646 KAMBİYO KÂRLARI 250
----------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletme 1 Dolar = 5,5 TL kur ile satın aldığı 1.000 ABD Dolarının 500 Dolarlık kısmını 1 Dolar = 6
TL kur ile Türk Lirasına çevirdiğinde, kurdaki yükselişten dolayı 250 TL ((6,00 - 5,5 )*500 $) gelir elde
etmiştir. Elde edilen bu gelir, “646 Kambiyo Kârları” hesabının alacak tarafına 250 TL olarak kaydedilmiş-
tir. Doların bir kısmının bozdurulması işletmenin nakit parasını azalmış ve bu azalış “100 Kasa” hesabının
alacak tarafına 2.750 TL olarak kaydedilmiştir. İşletme 500 Doları bozdurduğunda döviz bürosundan
3.000 TL (500 Dolar*6,00 TL) aldığından nakit parası artmış ve bu artışı “100 Kasa” hesabını 3.000 TL
borçlandırarak kaydetmiştir.

Örnek: AND işletmesi 01.04.2020 tarihinde daha önce satın almış olduğu 1.000 Doların kalan kısmı-
nı yani 500 Dolarlık kısmını bozdurmuştur. İşlem gününde 1 ABD Doları = 5,2 TL’dir.
Doları Türk Lirasına çevirme kaydı:

-----------------------------------------01/04/2020------------------------------------
100 KASA 2.600
TL Kasası
656 KAMBİYO ZARARLARI 150
100 KASA 2.750
Dolar Kasası
----------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletme 500 Dolarını bozdurduğunda o günkü kur ile 2.600 TL (500 Dolar*5,2 TL) para aldığı için
“100 Kasa” hesabının borç tarafına bu tutarı artış olarak kaydetmiştir. İşletmenin kendi için değeri 2.750
TL olan 500 Doları verip karşılığında 2.600 TL alması bir giderin doğmasını sağlamıştır. İşletme kur aza-
lışından kaynaklanan bu gideri 150 TL ((5,2 - 5,5)*500 Dolar) olarak “656 Kambiyo Zararları” hesabının
borç tarafına kaydetmiştir. İşletmenin dolar bozdurması varlıklarını yani nakit parasını azaltmış ve bu
azalış “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 2.750 TL olarak kaydedilmiştir.

Alınan Çekler
Bu hesap, gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletme-
ye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş
Çek, bankaya hitaben yazılmış ve Türk Tica-
çeklerin izlenmesini sağlar. Çek, işletmelerin mevduat
ret Kanunu (TTK)’nda belirtilen hükümlere
niteliğindeki paralarının, kredi yoluyla temin ettikleri,
göre düzenlenmiş ödeme niteliğinde, karşılı-
bankadaki emre hazır nakdin, üçüncü kişilere ödenmesi
ğı banka hesabında ödenecek yazılı belgedir.
için bankaya verilen ödeme emridir.

65
3
Dönen Varlıklar I

Mal veya hizmet satışı karşılığında çek alındığın-

da “101 Alınan Çekler” hesabının borç tarafına, tahsil
edildiğinde, ciro edildiğinde veya geri verilmesi gibi ne- Ciro: çek veya senetlerin üzerindeki hak-
denlerle elden çıkışında ise alacak tarafına kayıt yapılır. kın devredilmesi için yapılan işlemdir.
Çeklerin giriş-çıkışlarında aynı değer esas alındığından
“101 Alınan Çekler” hesabı ya borç kalanı verir veya kapanır. “101 Alınan Çekler” hesabının kalanı,
işletmenin elindeki çeklerin tutarını gösterir.
TTK 780. Maddesine göre çeklerde yer alması gereken bilgiler şunlardır:
a. Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe ’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek”
karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
b. Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
c. Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını,
d. Ödeme yerini,
e. Düzenlenme tarihini ve yerini,
f. Düzenleyenin imzasını,
g. Banka tarafından verilen seri numarasını,
h. Kare kodu
Ticari bir faaliyet karşılığı sonucunda alınan tüm çekler, tahsiline veya herhangi bir nedenle işletmeden
çıkışına kadar “Cüzdandaki Çekler” vb. gibi bir ad altında yardımcı hesapta izlenmesi gerekir. Bu anlamda,
“101 Alınan Çekler” hesabının yardımcı hesapları aşağıdaki gibi olabilir:
101 ALINAN ÇEKLER
101.01 Cüzdandaki Çekler
101.02 Tahsildeki Çekler
101.03 Teminattaki Çekler
101.04 Karşılıksız Çekler
101.05 Takipteki Çekler

Örnek: AND işletmesi 05.02.2020 tarihinde 100.000 TL tutarında mal satışı yapmıştır. Satış bedelinin
yarısı nakit tahsil edilmiş, geri kalan kısmı için ise 10 gün vadeli çek alınmıştır. (KDV ihmal edilmiştir.)
Mal satış kaydı:

-----------------------------------------05/02/2020-----------------------------------
100 KASA 50.000
101 ALINAN ÇEKLER 50.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 100.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmenin mal satışı karşılığında nakit para alması, işletmenin para miktarını artırdığı için “100 Kasa”
hesabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. Satış tutarının geri kalan kısmı için çek alınması işlet-
menin varlığını artırdığından, bu artış, çek alındığında kaydedilen “101 Alınan Çekler” hesabının borç
tarafına 50.000 TL olarak kaydedilmiştir. İşletmenin satış yapması gelirlerini artırmaktadır. Bundan dolayı
işletme mal satışı yaptığında bu şekilde oluşan gelirlerin kaydedildiği “600 Yurtiçi Satışlar” hesabı 100.000
TL alacaklandırılmıştır.

66
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 05.02.2020 tarihinde yapılan mal satışı karşılığında aldığı çeki vadesi doldu-
ğunda bankadan tahsil etmiştir.
Çekin tahsil edilmesi kaydı:

--------------------------------------15/02/2020---------------------------------------
100 KASA 50.000
101 ALINAN ÇEKLER 50.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme aldığı çeki tahsil ettiğinde varlıklarında yani aldığı çeklerde bir azalış olmuştur. Ortaya çıkan
bu azalış “101 Alınan Çekler” hesabının alacak tarafına 50.000 TL olarak kaydedilmiştir. İşletmenin çeki
tahsil etmesi nakit parasını arttırdığı için “100 Kasa” hesabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 10.04.2020 tarihinde 50.000 TL tutarında mal almış 20.000 TL’si nakit öden-
miş geri kalan kısım için çek ciro etmiştir.
Mal alış kaydı:

-----------------------------------------10/04/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 50.000
100 KASA 20.000
101 ALINAN ÇEKLER 30.000
-----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme 50.000 TL’lik ticari mal artışını “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İşlet-
me ödemenin 20.000 TL’lik kısmını nakit yaptığı için, para azalışını “100 Kasa” hesabının alacak tarafına
kaydetmiştir. İşletmenin çek ciro etmesi, daha önce mal satışı nedeniyle aldığı bir çeki, mal aldığı kişiye
vermesini (devretmesini) ifade eder. Bu durumda işletmenin elindeki çekler azaldığından, bu azalış “101
Alınan Çekler” hesabının alacak tarafına 30.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 15.06.2020 tarihinde 15.000 TL tutarında bir çekini tahsil için bankaya ver-
miştir. 18.06.2020 tarihinde bankaya tahsile verilen çek, banka tarafından tahsil edilmiş ve bankadaki
mevduat hesabına aktarılmıştır.
Çekin tahsil için bankaya verilmesi kaydı:

-------------------------------------15/06/2020----------------------------------------
101 ALINAN ÇEKLER 15.000
Tahsildeki Çekler
101 ALINAN ÇEKLER 15.000
Cüzdandaki Çekler
-----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme tahsil için çeklerini bankaya verdiğinde varlıklarında bir artış veya azalış meydana gelmemekte
sadece çekin yeri değişmektedir. İşletme çekte meydana gelen bu yer değiştirmeyi “101 Alınan Çekler”
hesabının alt hesaplarında değişim meydana getirerek muhasebe kayıtlarında ifade etmektedir. Bundan
dolayı “101 Alınan Çekler” hesabı (Cüzdandaki Çekler) 15.000 TL alacak tarafına kayıt yapılarak azaltılır-
ken, “101 Alınan Çekler” hesabı (Tahsildeki Çekler) 15.000 TL borç tarafına kayıt yapılarak arttırılmıştır.
Çekin banka tarafından tahsil kaydı:

67
3
Dönen Varlıklar I

----------------------------------------18/06/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 15.000
101 ALINAN ÇEKLER 15.000
Tahsildeki Çekler
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Banka çeki işletme adına tahsil ettiğinde işletmenin çekleri azaldığından, “101 Alınan Çekler” hesabı-
nın (Tahsildeki Çekler) alacak tarafına 15.000 TL kaydedilmiştir. Banka çek bedelini işletmenin bankada-
ki hesabına aktardığından, işletmenin bankadaki paralarında ortaya çıkan artış “102 Bankalar” hesabının
borç tarafına 15.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Bankalar
Bu hesap, işletme tarafından yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri finans kurumlarına yatırılan ve çe-
kilen paraların izlenmesini sağlar. Hesabın işleyişi “100 Kasa” hesabına benzemektedir. Bankalara nakden
veya hesaben yatırılan paralar hesabın borç tarafına, çekilen tutarlar ile üçüncü kişilerce tahsil edildiği
anlaşılan çek ve ödeme emirleri alacak tarafına kaydedilir.
“102 Bankalar” hesabı aşağıda gösterildiği gibi banka adına, hesabın vade yapısına, Türk Lirası veya
yabancı para oluşuna göre yardımcı hesaplara ayrılabilir:
102 BANKALAR
102.01 Z Bankası Ankara Şubesi
102.01.01.…..Nolu Vadesiz TL Mevduat Hesabı
102.01.01…...Nolu Vadeli TL Mevduat Hesabı
102.02 Y Bankası Ankara Şubesi
Hesabın işleyişine ilişkin örneklere geçmeden önce, bankacılıkta yaygın olarak kullanılan bazı kavram-
ları burada açıklamak faydalı olabilir:
• Dekont: Herhangi bir işlemin hesapta yarattığı değişmenin kayda alındığını hesap sahibine bildiren
belgedir.
• Hesap Özeti: Hesabın açık kaldığı sürece topladığı tüm işlemleri gösteren bir surettir. Ekstre de
denilmektedir.
• Virman: Aynı banka ile çalışan kişilerin, hesapları arasında yapılan aktarmaya denir.
• Havale: Aynı banka müşterileri arasındaki yapılan para aktarma işlemidir.
• Elektronik Fon Transferi (EFT): Ayrı bankalar arasında yapılan para transferidir.

Örnek: AND işletmesi 01.07.2020 tarihinde bir bankada 400.000 TL tutarında vadesiz mevduat he-
sabı açtırmıştır.
Bankada vadesiz hesap açtırılması kaydı:

------------------------------------------01/07/2020-----------------------------------
102 BANKALAR 400.000
100 KASA 400.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Mevduat hesabı açtırıldığında işletme kasasındaki parayı, bankaya yatırmıştır. Bu durumda işletmenin
kasasındaki parası azalacağından “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 400.000 TL kaydedilmiştir. İşletme
bankaya para yatırdığında bankadaki parası artacağından “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 400.000
TL kaydedilmiştir.

68
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 10.07.2020 tarihinde bankadaki vadesiz mevduat hesabından 15.000 TL çekmiştir.
Bankadan para çekilmesi kaydı:

-----------------------------------------10/07/2020-----------------------------------
100 KASA 15.000
102 BANKALAR 15.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme bankadaki vadesiz mevduat hesabından para çektiğinde bankadaki parası azaldığından “102
Bankalar” hesabının alacak tarafına 15.000 TL kaydedilmiştir. Ayrıca işletmenin nakit parası arttığı için
“100 Kasa” hesabı 15.000 TL borçlandırılmıştır.

Örnek: AND işletmesi 18.07.2020 tarihinde 200.000 TL tutarında mal almış ve ödemenin 100.000
TL’lik kısmını nakit, geri kalan kısmını bankadaki vadesiz mevduat hesabından havale yapmıştır.
Mal alış kaydı:

--------------------------------------18/07/2020---------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 200.000
100 KASA 100.000
102 BANKALAR 100.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme mal aldığı için oluşan varlık artışını “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına 200.000 TL
olarak kaydetmiştir. Ödemenin yarısını nakit olarak yaptığı için para azalışını “100 Kasa” hesabının alacak
tarafına kaydetmiştir. Geri kalan ödeme bankadaki işletmenin bankadaki vadesiz hesabından yapıldığın-
dan, bankadaki parası azalmış ve bu azalış “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 100.000 TL olarak
kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 15.08.2020 tarihinde bir bankada yıllık %12 faiz oranlı 1 ay vadeli 40.000 TL
tutarında vadeli mevduat hesabı açtırmıştır.
Bankada vadeli hesap açtırılması kaydı:

--------------------------------------15/08/2020--------------------------------------
102 BANKALAR 40.000
100 KASA 40.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme bankaya 40.000 TL yatırarak vadeli hesap açtırdığında nakit parası azaldığı için “100 Kasa” he-
sabının alacak tarafına bu tutar kaydedilmiştir. İşletmenin vadesiz hesap gibi bankada vadeli hesap açtırma-
sı da bankadaki parasını arttırdığından “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 40.000 TL kaydedilmiştir.

69
3
Dönen Varlıklar I

Örnek: AND işletmesi vade sonu olan 15.09.2020 tarihinde bankadaki vadeli mevduat hesabını ka-
patmış ve faizi ile birlikte anaparayı çekmiştir (Vergiler dikkate alınmamıştır).
Vade sonunda hesabın kapatılması kaydı:

--------------------------------------15/09/2020---------------------------------------
100 KASA 40.400
102 BANKALAR 40.000
642 FAİZ GELİRLERİ 400
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme vadeli bir hesap açtırdığında vade sonunda bankadan tahsil ettiği faiz, gelirlerinde artış meyda-
na getirir. Bu şekilde oluşan gelirler “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Bu durumda
vade sonunda ne kadar faiz geliri elde edildiğini belirlemek için aşağıdaki faiz hesaplaması yapılarak 400
TL faiz geliri elde edildiği belirlenir.
Faiz = (Anapara*Faiz Oranı*Vade) / 1.200
Faiz = (40.000TL*12*1ay) / 1.200 = 400 TL Faiz
İşletme elde ettiği 400 TL faiz gelirini “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. Ay-
rıca vade sonunda bankadaki vadeli hesap kapatıldığı için işletmenin bankadaki parası azalmış ve bu azalış
“102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 40.000 TL olarak kaydedilmiştir. İşletmenin vade sonunda vadeli
hesabı kapattığında bankadan toplamda 40.400 TL para alması, işletmenin nakit parasını arttırdığından
“100 Kasa” hesabı borçlandırılmıştır.

Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-)

İşletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri ile yapacağı ödemeler bu hesapta izlenir.
Aktifi düzenleyici bir hesaptır. Bu nedenle kişilere çek ve ödeme emri verildiğinde alacak tarafına kayıt
yapılan bu hesap, çek ve ödeme emrinin bankadan ödenmesi durumunda ise borç tarafına kayıt yapılır.
“103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabı, “aktifi düzenleyici” niteliğiyle, “10 Hazır Değerler”
grubunda “102 Bankalar” hesabının altında (-) işaretle, bir indirim kalemi şeklinde yer alır. “102 Bankalar”
hesabını netleştiren, bir başka ifade ile kullanılabilir mevduatı belirten hesaptır.

Örnek: AND işletmesi 10.04.2020 tarihinde Satıcı Bay E’ye olan 40.000 TL tutarındaki veresiye bor-
cu için aynı tutarda bir çek düzenleyip vermiştir.
Çek verilerek borç ödenmesi kaydı:

-----------------------------------------10/04/2020------------------------------------
320 SATICILAR 40.000
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 40.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

AND işletmesi Satıcı Bay E’ye olan borcunu çek düzenleyip ödediğinden “103 Verilen Çekler ve Öde-
me Emirleri” hesabında artış kaydetmek gerekir. “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabı aktifi
düzenleyici bir hesap olduğundan, artışlar kaynak hesaplarında olduğu gibi alacak tarafına kaydedilir.
Bundan dolayı işletme çek verdiğinde “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabının alacak tarafına
40.000 TL kaydetmiştir. İşletme çek vererek borcunu ödediği için borçlarında yani kaynaklarında bir azalış
olmuştur. Bundan dolayı veresiye borçların izlendiği “320 Satıcılar” hesabı 40.000 TL borçlandırılmıştır.

70
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: 20.04.2020 tarihinde Satıcı Bay E’ye verilen 40.000 TL’lik çekin bankadan ödendiği anlaşılmıştır.
Çekin ödeme kaydı:

---------------------------------------20/04/2020-------------------------------------
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 40.000
102 BANKALAR 40.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Çek bedeli bankadan ödendiğinde işletmenin bankadaki parasında azalış olduğundan “102 Bankalar”
hesabının alacak tarafına 40.000 TL kaydedilmiştir. İşletme çek ödemesini yaptığı için “103 Verilen Çekler ve
Ödeme Emirleri” hesabının azaltılması gerekir. Bu hesapta oluşan azalışlar pasif hesaplarda olduğu gibi borç-
landırılarak kaydedildiğinden, “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabı 40.000 TL borçlandırılmıştır.

Örnek: AND işletmesi 01.07.2020 tarihinde 400.000 TL tutarında ticari mal almıştır. Bu tutarın
150.000 TL’lik kısmı peşin ödenmiş, geri kalan kısım için çek verilmiştir.
Mal alış kaydı:

---------------------------------------01/07/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 400.000
100 KASA 150.000
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 250.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme ticari mal aldığı için varlıklarında ortaya çıkan artış, “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına
400.000 TL olarak kaydedilmiştir. Toplam ödemenin 150.000 TL tutarındaki kısmı peşin ödendiğinden,
işletmenin kasasında para azalışı olmuştur. Bundan dolayı “100 Kasa” hesabının alacak tarafına kayıt ya-
pılmıştır. Ödemenin geri kalan kısmı için çek düzenlenip verildiğinden “103 Verilen Çekler ve Ödeme
Emirleri” hesabının alacak tarafına 250.000 TL kaydedilmiştir.

Diğer Hazır Değerler

Nakit para, alınan çekler ve bankadaki paralar dışında kalan hazır değer niteliğindeki varlıklar topluca
“108 Diğer Hazır Değerler” hesabında izlenir. Bu hesap, nitelikleri itibariyle hazır değer sayılan pullar, va-
desi gelmiş kuponlar, tahsil edilecek banka ve posta havaleleri (yoldaki paralar) gibi değerleri kapsar. Ayrıca
işletmenin satışlarında veya tahsilatlarında kredi kartı kabul etmesinden dolayı alınan kredi kartı slipleri
belli bir vade içermiyor ve bankaya ibrazında tahsil edilebiliyorsa yine bu hesap kullanılır.
Diğer hazır değer niteliğindeki varlıklar elde edildiğinde bu hesabın borç tarafına, elden çıkarıldığında
veya gidere dönüştüğünde alacak tarafına kayıt yapılır.
Bu hesabın kesinlikle yardımcı bir hesap ile birlikte kullanılması gerekir. Çünkü hesap niteliği gereği
birçok varlık unsurunu kapsamaktadır. Hesapta izlenecek değerlere göre, aşağıdaki gibi bir bölümleme
yapılabilir:
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER
108.00 Vadesi Gelmiş Kuponlar
108.01 Pullar
108.02 Kredi Kartı Slipleri
108.03 Tahsil Edilecek Banka - Posta Havaleleri
108.04 Yoldaki Paralar
108.09 Diğer Çeşitli Hazır Değerler

71
3
Dönen Varlıklar I

Örnek: AND işletmesi 07.01.2020 tarihinde faaliyetlerinde kullanmak üzere 2.000 TL tutarında posta
pulunu çek düzenleyip vererek satın almıştır.
Pul satın alınması:

---------------------------------------07/01/2020--------------------------------------
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 2.000
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 2.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Satın alınan pullar “108 Diğer Hazır Değerler” hesabına kaydedildiğinden, AND işletmesi de pul
aldığında ortaya çıkan varlık artışını “108 Diğer Hazır Değerler” hesabının borç tarafına 2.000 TL olarak
kaydetmiştir. Ödeme çek düzenlenerek yapıldığından “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabında-
ki artış, 2.000 TL alacaklandırılarak kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 10.01.2020 tarihinde kredi kartı karşılığında 20.000 TL tutarında mal satışı
yapmıştır.
Kredi kartı ile mal satış kaydı:

----------------------------------------10/01/2020------------------------------------
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 20.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 20.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Kredi kartı ile satış yapıldığında alınan slipler, işletmenin bankadaki hesabına aktarılana kadar “108
Diğer Hazır Değerler” hesabının borç tarafına kaydedildiğinden, yapılan kayıtta bu hesap 20.000 TL borç-
landırılmıştır. İşletmenin satış yapması gelirlerini arttırdığından, oluşan gelir artışı “600 Yurtiçi Satışlar”
hesabının alacak tarafına 20.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Öğrenme Çıktısı
1 Hazır değerler grubunda yer alan hesaplara ilişkin muhasebe işlemlerini yapabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Kur farklarının mali tablo-

Bir yabancı para işleminde Çeklerde kısmi tahsilat ile lar üzerindeki etkisini, der-
ilk muhasebeleştirmenin muhasebeleştirilmesi arasın- sinizle ilgili çevrimiçi açı-
nasıl yapıldığını araştırınız. daki ilişkiyi değerlendiriniz. köğretim platformlarında
anlatınız.

72

Finansal Muhasebe
MENKUL KIYMETLER
Bu grup, faiz geliri veya kâr payı sağlamak veya
fiyat değişmelerinden yararlanarak kârlar elde et-
mek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere
satın alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu,
finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi,
kâr-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi
gibi, menkul kıymetler ile bunlara ait değer azalma
karşılıklarının izlenmesi amacıyla kullanılır.
Menkul kıymetler; sahibine ortaklık veya ala-
caklılık hakkı sağlayan, belli bir tutarı tem-
sil eden, kısa veya uzun vadeli yatırım aracı
olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren kıy-
metli evraklardır.
“11 Menkul Kıymetler” grubunda, bankalardaki
mevduat faizlerinden daha yüksek bir gelir sağlamak
veya alış ve satış fiyatları arasındaki olumlu farklar-
dan yararlanmak amacı ile işletmenin nakit ihtiyacı-
nın az olduğu zaman satın aldığı, nakit ihtiyacının
arttığı zamanlarda ise nakde çevrilen hisse senetle-
rinin ve tahvillerin kayıt ve takip edildiği hesaplar
yer alır. Bu nitelikteki yatırımlar geçici yatırımlardır.
Bu grupta yer alan hesaplara geçmeden önce,
menkul kıymetler ve menkul kıymetler gibi işlem
gören kıymetli evraklar başta hisse senedi ve tahvil
olmak üzere aşağıdaki gibi açıklanabilir:
• Hisse Senetleri: Anonim şirketlerin, ana sta-
tüleri hükümleri gereğince sermaye payları
karşılığında çıkardıkları belgelerdir. Hisse
senedi bir ortaklık belgesidir. Bu özelliği
nedeni ile hisse senedi sahipleri yıl sonunda
şirket kârından pay alır. Bu paya “kar payı”
veya “temettü” adı verilir.
• Tahvil: Devletin veya özel şirketlerin ödünç
para temin etmek amacıyla çıkardıkları bir
yıldan uzun vadeli borçlanma senetleridir.
Tahvil, bir alacaklılık belgesidir. Bu özelliği
ile tahvil sahipleri vade sonlarında “faiz ka-
zancı” elde eder.
• Hazine Bonosu: Devletin ödünç para temin
etmek amacıyla çıkardığı ve vadesi bir yılın
altında olan borçlanma senetleridir.
• Finansman Bonosu: Özel şirketlerin ödünç
para temin etmek amacıyla çıkardıkları ve
vadesi bir yılın altında olan borçlanma se-
netleridir.
3
• Yatırım Fonu: Halktan katılma belgeleri
karşılığında toplanan paralarla, sermaye
piyasası araçları, gayrimenkul ve diğer kıy-
metli madenler portföyünü işletmek ama-
cıyla kurulan mal varlığıdır.
• Varlığa Dayalı Menkul Kıymet: Çeşitli fi-
nansal kuruluşların alacakları karşılığında
çıkardıkları menkul kıymetlerdir.
• Kar-Zarar Ortaklığı Belgesi: Sahibine kara
veya zarara katılma hakkı veren ancak oy
hakkı vermeyen belgedir.
• Gelir Ortaklığı Senedi: Gerçek ve tüzel kişi-
lerin köprü, baraj, elektrik santrali, karayo-
lu, denizyolu, telekomünikasyon sistemleri
ile sivil kullanıma yönelik deniz ve hava
limanları vb kamu kurum ve kuruluşlarına
ait olanların gelirlerine ortak olunmasını
sağlamak amacıyla çıkarılan senetlerdir.
TDHP’de “11 Menkul Kıymetler” grubunda
aşağıdaki hesaplar yer almaktadır.
11 MENKUL KIYMETLER
110 Hisse Senetleri
111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları
112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları
118 Diğer Menkul Kıymetler
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü
Karşılığı (-)
Menkul kıymetler satın alındıklarında alış be-
deli üzerinden yukarıdaki hesapların borç tarafına,
elden çıkartıldığında veya satıldıklarında ise yine
alış bedeli üzerinden alacak tarafına kayıt yapılır.
Hisse Senetleri
İşletmenin, gelirinden veya fiyat farkından ya-
rarlanmak ve bu amacın gerçekleşmesi veya nakde
gereksinim duyulması halinde satmak üzere kısa
süre için edindiği hisse senetleri bu hesapta izle-
nir. İşletmenin uzun süreli ortak olmak amacıyla
edindiği hisse senetleri bu hesaba kaydedilmez. Bu
tür hisse senetleri; ortaklık oranına göre; “240 Bağ-
lı Menkul Kıymetler”, “242 İştirakler” veya “245
Bağlı Ortaklıklar” hesaplarına kaydedilir. Bu he-
saplara ilişkin bilgilere kitabın beşinci bölümünde
yer verilmiştir.
73
3
Dönen Varlıklar I

Hisse senetleri, anonim şirketler tarafından çıkarılan, esas sermayeyi temsil eden
ve sahibine başta ortaklık olmak üzere belirli haklar sağlayan kıymetli evraklardır.

İşletmeler geçici yatırım amacıyla hisse senetleri satın aldıklarında, alış bedeli üzerinden “110 Hisse Se-
netleri” hesabının borç tarafına, satıldıklarında yine alış bedeli ile alacak tarafına kayıt yapılır. Hisse senedi
satın alınması ve satılması esnasında ortaya çıkan giderler “653 Komisyon Giderleri” hesabında izlenir.
Hisse senetlerinin satılması esnasında, hisse senetlerinin alış tutarı ile satış tutarı arasındaki olumlu farklar
bir gelir hesabı olan “645 Menkul Kıymet Satış Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilirken, olumsuz
farklar bir gider hesabı olan “655 Menkul Kıymet Satış Zararları” hesabının borç tarafına kaydedilir.

Örnek: AND işletmesi 12.01.2020 tarihinde elindeki nakit fazlasını değerlendirmek ve geçici yatırım
amacıyla Z Anonim Şirketi’nin hisse senetlerinden 20.000 TL’lik kısmını banka aracılığıyla satın almıştır.
Bu alım nedeniyle komisyon gideri olarak ayrıca, 1.000 TL de banka hesabından ödenmiştir.
Hisse senedi alış kaydı:

--------------------------------------12/01/2020----------------------------------------
110 HİSSE SENETLERİ 20.000
653 KOMİSYON GİDERLERİ 1.000
102 BANKALAR 21.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme hisse senedi satın aldığında varlıkları arttığından bir varlık hesabı olan “110 Hisse Senetleri” he-
sabının borç tarafına 20.000 TL kaydedilmiştir. İşletmenin bu alım dolayısıyla ayrıca 1.000 TL komisyon
ödemesi giderlerini artırmış ve bundan dolayı bu türde giderlerin kaydedildiği “653 Komisyon Giderle-
ri” hesabının borç tarafına 1.000 TL kaydedilmiştir. Hisse senedi alımı ve komisyon ödemesi işletmenin
bankadaki hesabından yapıldığından, işletmenin bankadaki parasında azalış olmuş ve bu nedenle de “102
Bankalar” hesabının alacak tarafına 21.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 20.02.2020 tarihinde, daha önce satın aldığı hisse senetlerinin yarısını 13.000
TL’ye banka aracılığıyla satmıştır.
Hisse senetlerinin satış kaydı:

---------------------------------------20/02/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 13.000
110 HİSSE SENETLERİ 10.000
645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI 3.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme 20.000 TL’ye satın aldığı hisse senetlerinin yarısını 13.000 TL’ye sattığında, alış bedelinin üze-
rinde bir fiyatla satış gerçekleştiğinden oluşan 3.000 TL tutarındaki gelir, “645 Menkul Kıymet Satış
Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir. İşletme hisse senetlerini sattığında varlıkları içinde yer
alan hisse senetlerinde bir azalış oluşacağından “110 Hisse Senetleri” hesabının alacak tarafına 10.000 TL
kaydedilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, satış fiyatı ne olursa olsun hisse senetleri alış fiyatı
üzerinden azaltılır. Bundan dolayı, hisse senetleri 13.000 TL’ye satılmış olmasına rağmen, “110 Hisse
Senetleri” alacak tarafına 10.000 TL kaydedilmiştir. Hisse senetleri banka aracılığıyla satıldığından işlet-
menin bankadaki parası artmış ve bu doğrultuda “102 Bankalar” hesabı 13.000 TL borçlandırılmıştır.

74
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 15.03.2020 tarihinde, daha önce satın aldığı hisse senetlerinin kalan kısmını
8.000 TL’ye banka aracılığıyla satmıştır.
Hisse senetlerinin satış kaydı:

-------------------------------------15/03/2020----------------------------------------
102 BANKALAR 8.000
655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI 2.000
110 HİSSE SENETLERİ 10.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme 20.000 TL’ye satın aldığı hisse senetlerinin 10.000 TL tutarındaki geri kalan kısmını 8.000
TL’ye sattığında, alış bedelinin altında bir fiyatla satış gerçekleştiğinden işletme bu satımdan 2.000 TL
zarar elde edecektir. Hisse senedi satımlarında doğan zararlar (giderler) “655 Menkul Kıymet Satış Zarar-
ları” hesabının borç tarafına kaydedildiğinden, işletme bu hesabı 2.000 TL borçlandırmıştır. İşletme hisse
senetlerini sattığında hisse senetlerini alış fiyatı üzerinden azaltması gerektiğinden “110 Hisse Senetleri”
hesabı 10.000 TL alacaklandırılmıştır. Ayrıca hisse senetleri banka aracılığıyla satıldığından işletmenin
bankadaki parası artmış ve bu doğrultuda “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 8.000 TL kaydedilmiştir.

Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları

Tahvil veya bonolar, devletin veya özel şirketlerin ödünç para temin etmek amacıyla çıkarmış oldukları
borçlanma senetleridir. Tahvillerde vade bir yıldan fazla, bonolarda ise genellikle bir yıldan daha azdır. Özel
sektörün çıkarmış olduğu tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir. Özel kesim tarafından çıkartılmış tah-
vil, senet ve bono şeklinde bir menkul kıymet edinildiğinde alış bedeli üzerinden “111 Özel Kesim Tahvil,
Senet ve Bonoları” hesabının borç tarafına, menkul kıymetin herhangi bir nedenle elden çıkarılmasında
ise aynı bedelle alacak tarafına kayıt yapılır. Bu tahvil, senet veya bonoları ellerinde bulunduranlar belli
dönemlerde faiz geliri elde ederler.

Örnek: AND işletmesi 01.01.2020 tarihinde geçici yatırım amacıyla, Y A.Ş.’nin ihraç ettiği 10.000 TL
nominal bedelli finansman bonolarını banka aracılığıyla satın almıştır.
Finansman bonosunun satın alınması:

------------------------------------------01/01/2020-----------------------------------
111 ÖZEL KESİM, TAHVİL SENET VE BONOLARI 10.000
102 BANKALAR 10.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme özel sektör firmalarından bir firmanın ihraç ettiği finansman bonosunu satın aldığında varlık-
ları arttığından, bu artışı “111 Özel Kesim, Tahvil Senet ve Bonoları” hesabının borç tarafına 10.000 TL
olarak kaydetmiştir. İşletme bono bedelini bankadaki hesabından ödediğinden, bankadaki para azalışını
“102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 10.000 TL olarak kaydetmiştir.

Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları

Kamu tarafından çıkartılmış bulunan tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir. Kamu tarafından çı-
kartılmış tahvil, senet ve bono şeklinde bir menkul kıymet edinildiğinde “112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet
ve Bonoları” hesabının borç tarafına, menkul kıymetin herhangi bir nedenle elden çıkartılması ile alacak
tarafına kayıt yapılır.

75
3
Dönen Varlıklar I

Örnek: AND işletmesi 15.03.2020 tarihinde yıllık %12 faiz oranlı 3 ay vadeli 100.000 TL nominal
değerli hazine bonolarını, ihraç tarihinde banka aracılığıyla satın almıştır.
Hazine bonosu satın alınması kaydı:

----------------------------------------15/03/2020-------------------------------------
112 KAMU KESİMİ, TAHVİL SENET VE BONOLARI 100.000
102 BANKALAR 100.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmenin hazine bonosu satın alması varlıklarını artırmış ve bu varlık artışı ilgili varlık hesabı olan
“112 Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları” hesabının borç tarafına 100.000 TL olarak kaydedilmiştir.
İşletme bono bedelini bankadaki hesabından ödediğinden, bankadaki para azalışını “102 Bankalar” hesa-
bının alacak tarafına 100.000 TL olarak kaydetmiştir.

Örnek: 15.03.2020 tarihinde satın alınan hazine bonolarının vadesi dolmuş ve vade sonunda aracı
banka faizi ile birlikte anapara tutarını işletmenin bankadaki hesabına aktarmıştır (Vergiler dikkate
alınmamıştır).
Hazine bonolarının vade sonunda tahsil kaydı:

-----------------------------------------15/06/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 103.000

112 KAMU KESİMİ, TAHVİL SENET VE BONOLARI 100.000

642 FAİZ GELİRLERİ 3.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Hazine bonoları vade sonunda işletmenin faiz geliri elde etmesini sağladığından, elde edilen gelirin
“642 Faiz Gelirleri” hesabına kaydedilmesi gerekir. Yapılan faiz hesaplaması sonucunda bulunan 3.000 TL
faiz tutarı ((100.000 TL*12*3 ay) / 1.200) “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
İşletme artık hazine bonolarına sahip olmadığı için oluşan varlık azalışı, “112 Kamu Kesimi Tahvil Senet
ve Bonoları” hesabı 100.000 TL alacaklandırılarak kaydedilmiştir. İşletmenin bankadaki hesabına vade
sonunda faizle birlikte toplam 103.000 TL aktarıldığından, bankadaki para artışı “102 Bankalar” hesabı
borçlandırılarak ifade edilmiştir.

Öğrenme Çıktısı
2 Menkul kıymetlere ilişkin işlemlerin muhasebeleştirmesini yapabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hisse senetleri ve tahviller

Türkiye Muhasebe
Varlığa dayalı menkul kıy- arasındaki farklılıkları der-
Standartları’na göre men-
met uygulaması ve muhase- sinizle ilgili çevrimiçi açı-
kul kıymetler sınıflandırıl-
beleştirilmesini inceleyiniz. köğretim platformlarında
masını araştırınız.
anlatınız.

76
 3
Finansal Muhasebe

TİCARİ ALACAKLAR
Bir malın teslimi, bir hizmetin sunulması ya da borç verilmesi karşılığında ortaya çakan belirli bir paranın
işletilmesi hakkına “Alacak” adı verilir. Alacaklar, vadelerine göre; kısa vadeli ve uzun vadeli, ticari bir işlem-
den kaynaklanıp kaynaklanmadıklarına göre ise; ticari alacaklar ve diğer alacaklar olarak sınıflandırılabilir.
TDHP’de “12 Ticari Alacaklar” grubunda, aşağıdaki hesaplar yer almaktadır.
12 TİCARİ ALACAKLAR
120 Alıcılar
121 Alacak Senetleri
122 Alacak Senetleri Reeskontu (-) Ticari Alacaklar; işletmenin asıl faaliyet
126 Verilen Depozito ve Teminatlar konusunu oluşturan mal ve hizmet sa-
tışından doğan ve bir yıl içinde paraya
127 Diğer Ticari Alacaklar
dönüşmesi öngörülen senetli ve senetsiz
128 Şüpheli Ticari Alacaklar alacakları ifade eder.
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-)

Alıcılar
Bu hesap, senetsiz (kredili-veresiye) mal veya hizmet satışlarından doğan ve vadesi bir yılın altında
olan alacakların izlendiği hesaptır. Senetsiz alacağın doğması ile “120 Alıcılar” hesabının borç tarafına,
tahsil edilmesi halinde (ödemeler, aktarmalar ve hesaben mahsuplar dahil) ise alacak tarafına kayıt yapılır.
“120 Alıcılar” hesabı ya borç kalanı verir ya da kalan vermez. Hesabın borç kalanı, işletmenin alıcılardan
(müşterilerinden) olan senetsiz alacaklarını gösterir. Her alıcıdan olan alacağın ayrı ayrı takip edilmesi
istendiğinde, ayrı bir defterde her alıcı için ayrı bir yardımcı defter açılması gerekir.

Örnek: AND işletmesi 18.01.2020 tarihinde 50.000 TL tutarındaki malı bir müşterisine veresiye satmıştır.
Veresiye mal satış kaydı:

--------------------------------------18/01/2020---------------------------------------
120 ALICILAR 50.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 50.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmenin veresiye ticari mal satması ticari alacaklarında bir artış meydana getirir. Veresiye mal satım-
ları sonucu oluşan alacaklar “120 Alıcılar” hesabına kaydedildiğinden, işletme bu hesapta meydana gelen
artışı hesabı 50.000 TL borçlandırarak kaydetmiştir. Bu durumda defteri kebirde “120 Alıcılar” hesabının
borç tarafına aktarılan bu tutar, AND işletmesinin müşterisinden 50.000 TL alacağı olduğunu gösterir.
İşletmenin ticari mallarını satması gelirlerini artırdığından “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına
50.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: 25.01.2020 tarihinde müşteri, veresiye borcunun tamamını işletmenin banka hesabına yatıra-
rak ödemiştir.
Veresiye alacağın tahsil kaydı:

--------------------------------------25/01/2020---------------------------------------
102 BANKALAR 50.000
120 ALICILAR 50.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

77
3
Dönen Varlıklar I

AND işletmesi alacağını tahsil ettiğinde artık alacağı kalmadığı için, oluşan bu azalış “120 Alıcılar”
hesabının alacak tarafına 50.000 TL olarak kaydedilmiştir. Müşteri işletmenin banka hesabına para yatı-
rarak borcunu ödediğinden, bankadaki para artışı “102 Bankalar” hesabının 50.000 TL borçlandırılması
ile ifade edilmiştir.

Alacak Senetleri
Ticari hayatta, alıcı her zaman aldığı malın bedelini hemen ödeyecek durumda olmayabilir. Bu nedenle
alıcı, satıcıdan kendisine kredi verilmesini talep edebilir. Bu durumda, kredi, karşılıklı güven sonucu her-
hangi bir belgeye gerek görülmeden verilebilir. Genellikle uygulamada, söz konusu kredinin güvence altına
alınması amacı ile bir ticari senet düzenlenerek borçlu tarafından imzalandıktan sonra alacaklıya verilir.
Ticari senetler; poliçe, bono ve çek olmak üzere üçe ayrılır:
• Bono: Bono (emre muharrer senet), borçlu tarafından (muhatap) alacaklıya (lehtar) hitaben düzen-
lenen ve belirli bir tarihte ödeneceğini taahhüt eden bir senettir. Bonoda, alacaklı ve borçlu olmak
üzere ikili bir ilişki vardır. Bono; düzenleyen, imzalayan yani muhatap olan için muhasebede borç
senedi, bonoyu teslim alan alacaklısı için ise alacak senedi niteliği taşır.
• Poliçe: Belirli bir alacağın belirli bir müddet sonunda üçüncü bir şahsa veya emrine ödenmesini
sağlamak amacıyla düzenlenen bir senettir. Poliçede üç taraf vardır. Bunlar; Keşideci, Hamil ve Mu-
hataptır. Keşideci; poliçeyi düzenleyen kimsedir. Keşideci, hamile borçlu, muhataptan alacaklıdır.
Hamil; poliçe bedelinin ödeneceği kimsedir. Başka bir ifade ile poliçeyi taşıyan kimsedir. Hamile
keşideciden olan alacağını muhatap ödeyecektir. Muhatap ise poliçe tutarını ödeyecek olan kişidir.
Keşideciye borçludur. Bu nedenle keşidecinin emrine uyarak poliçe tutarını hamile ödeyecektir.
“121 Alacak Senetleri” hesabı, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından
kaynaklanan senede bağlanmış alacakları kapsar. Hesabın borç tarafına; alınan bonolar, alınan poliçeler,
hatır senedi alınması; alacak tarafına ise, tahsil
edilen, üçüncü kişilere ciro edilen, iskonto etti-
rilen, değiştirilmek üzere iade edilen senetler ve Hatır senedi; senedin alacaklısı görünen fakat gerçekte
şüpheli ya da değersiz alacak haline geldiği için alacaklı olmayan kimsenin paraya olan ihtiyacı nedeni
cüzdandan çıkarılan senetler kaydedilir. Hesap ile düzenlenirler. Bu durumda senet alacaklısı, sene-
ya borç kalanı verir ya da kalan vermez. Hesabın din borçlusu görünen ancak gerçekte borçlu olmayan
borç kalanı henüz tahsil edilmemiş olan alacak kimsenin itibarından faydalanacaktır.
senetlerinin tutarını gösterir.
TDHP’de alacak senetleri ile ilgili tek bir hesap yer almaktadır. Ancak alacak senetleri ile ilgili detayla-
rın yardımcı hesaplarda takip edilmesi gerekir. Bu nedenle TDHP’ye göre “121 Alacak Senetleri” hesabı-
nın alt hesapları aşağıdaki gibi planlanabilir:
121.01 Cüzdandaki Senetler
121.02 Tahsildeki Senetler
121.03 İskontolu Senetler
121.04 Teminattaki Senetler
121.05 Yenilenen Senetler

Alacak Senetlerinin Ortaya Çıkması ve Tahsil Edilmesi

“121 Alacak Senetleri” hesabı, mal veya hizmet satışı sonucunda karşı taraftan senet alınması halinde
ortaya çıkar. Alacak senetleri vade sonuna kadar beklenip borçludan tahsil edilebilir. Alacak senetleri ço-
ğunlukla, bankalar vasıtası ile tahsil edilir. Bunun için senet tahsil için bankaya verilir. Vade geldiğinde
senet banka tarafından tahsil edilir.

78
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 01.02.2020 tarihinde 100.000 TL tutarında mal satışı yapmıştır. Karşılığında
müşteriden 2 ay vadeli senet almıştır.
Senet karşılığı mal satış kaydı:

--------------------------------------01/02/2020---------------------------------------
121 ALACAK SENETLERİ 100.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 100.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmenin mal satışı oluşan alacağı senetli bir alacak olduğundan “121 Alacak Senetleri” hesabının
borç tarafına 100.000 TL kaydedilerek işletmenin varlıklarında meydana gelen artış gösterilmiştir. Ticari
mal satışı oluşan gelirlerdeki artış ise “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 2 ay sonra vadesi dolduğunda senetli alacağını nakit olarak tahsil etmiştir.
Senetli alacağın tahsil kaydı:

--------------------------------------01/04/2020---------------------------------------
100 KASA 100.000
121 ALACAK SENETLERİ 100.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

AND işletmesi senetli alacağını tahsil ettiğinde alacak senetlerinde oluşan azalışı “121 Alacak Senet-
leri” hesabının alacak tarafına 100.000 TL olarak kaydetmiştir. Senedin borçlusu borcunu nakit olarak
ödediğinden, nakit para tutarındaki artış “100 Kasa” hesabının 100.000 TL borçlandırılması ile ifade
edilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 01.07.2020 tarihinde, vadesi gelen 200.000 TL’lik alacak senedini tahsil için
bankaya vermiş ve aynı tarihte bankadan gelen dekonttan senedin tahsil edildiği ve 2.000 TL komisyon
kesildikten sonra kalan kısmın bankadaki mevduat hesabına aktarıldığı anlaşılmıştır.
Senedin banka tarafından tahsili:

-------------------------------------------01/07/2020-----------------------------------
102 BANKALAR 198.000
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 2.000
121 ALACAK SENETLERİ 200.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmeler senetli alacaklarını banka kanalıyla tahsil edebilir. Banka bu tahsil işlevini yerine getirdiği için
bir ücret alacaktır. Komisyon olarak nitelendirilen bu ücret işletmenin giderlerinde artış meydana getire-
cektir. Bu şekilde oluşan bir gider işletmenin faaliyetleri ile ilgili olduğundan “770 Genel Yönetim Gider-
leri” hesabının borç tarafına kaydedilir. Bundan dolayı işletme 2.000 TL tutarındaki komisyon kesintisini
“770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Senet tahsil edildiğinde işletmenin
alacak senetleri azaldığı için “121 Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına 200.000 TL kaydedilmiştir.
Banka 2.000 TL komisyon kesildikten sonra kalan tutarı işletmenin bankadaki mevduat hesabına aktardı-
ğından “102 Bankalar” hesabı 198.000 TL borçlandırılmıştır.

79
3
Dönen Varlıklar I

dikkat
İşletmelerin asıl faaliyetleri ile ilgili giderler, ortaya çıktıklarında ilk olarak TDHP’deki 7
nolu gruptaki maliyet hesaplarına kaydedilirler. Bu hesaplara kaydedilen giderler dönem
sonlarında gelir tablosundaki hesaplara aktarılırlar.

Senetlerin İskonto Ettirilmesi

Normal olarak senetler, borçlusundan vadeleri sonunda tahsil edilir. Ancak bazen işletmeler, nakit ge-
reksinimlerini karşılayabilmek amacıyla, aktifinde kayıtlı olan senetlerini vadelerinden önce bankadan
veya bir finans kuruluşundan tahsil edebilirler. Senet iskontosu olarak ifade edilen bu durumda banka veya
finans kuruluşu, senet bedelinin tümünü işletmeye ödemeyecektir. Banka bu işlemleri karşılığında, belirli
bir oranda faiz alacaktır. Senedin iskonto ettirilmesi ile mülkiyeti elden çıkar. Ancak, alacaklının senet ile
ilişkisi tamamen ortadan kalkmaz. Senedin borçlusu, senet tutarını ödemediği takdirde, bankanın senet
tutarını, iskonto ettiren işletmeden isteme hakkı vardır.

Örnek: AND işletmesi vadesi 15.05.2020 tarihinde dolacak olan 100.000 TL tutarındaki alacak se-
nedini 15.02.2020 tarihinde bankaya iskonto ettirilmiş ve 10.000 TL’lik faiz kesildikten sonra kalan tutar
banka tarafından işletmenin hesabına aktarılmıştır.
Senedin iskonto ettirilmesi kaydı:

--------------------------------------15/02/2020---------------------------------------
102 BANKALAR 90.000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ 10.000
121 ALACAK SENETLERİ 100.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmenin vadesi 15.05.2020 tarihinde dola-

cak olan 100.000 TL tutarındaki alacak senedini
15.02.2020 tarihinde bankaya iskonto ettirmesi,
dikkat
nakit gereksinimden dolayı senedi vadesinden önce
İşletmenin finans fonksiyonunu ilgilendiren gider-
tahsil etmesi anlamına gelmektedir. Bu durumda
ler, ortaya çıktıklarında ilk olarak TDHP’deki 7
banka senedin nominal değerinin aynısını işletme-
nolu gruptaki maliyet hesaplarına kaydedilirler. Bu
ye ödemez, daha az bir tutar öder. Senedin nominal
hesaplara kaydedilen giderler dönem sonlarında ge-
değeri ile tahsil edilen tutar arasındaki fark, işletme
lir tablosundaki hesaplara aktarılırlar.
için bir gider olduğundan “780 Finansman Giderle-
ri” hesabına kaydedilir.
İşletme alacak senedini bankaya iskonto ettirdiğinde sahip olduğu alacak senetlerinde azalış olacağın-
dan “121 Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına 100.000 TL kaydedilmiştir. Banka işletmenin he-
sabına iskonto sonucunda 90.000 TL aktardığından, “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 90.000 TL
kaydedilmiştir. İşletmenin 100.000 TL tutarındaki senedini verip, 90.000 TL nakit para alması, 10.000
TL tutarında bir giderin ortaya çıkmasını sağlamıştır. İşletme oluşan bu gideri “780 Finansman Giderleri”
hesabının borç tarafına kaydetmiştir.

80
 3
Finansal Muhasebe

Senetlerin Yenilenmesi
Bazı durumlarda işletmenin alacak senedini ödeyecek olan borçlu, borcunu vadesinde ödeyemeyeceğini
beyan ederek ek vade isteğinde bulunabilir. Alacak senedini elinde bulunduran işletmenin bu isteği kabul
etmesi durumunda, senedin yenilenmesi işlemi yapılır. Bu yenileme işlemiyle vadesi dolan senet, kararlaş-
tırılan yeni vade ve vade farkını içeren yeni tutarlı bir senetle değiştirilip yenilenir ve eski senet borçluya
iade edilir. Bu durumda yeni senet ile eski senet arasındaki vade farkından kaynaklanan tutar farkını, sene-
din alacaklısı “642 Faiz Gelirleri” hesabına kaydeder.

Örnek: AND işletmesi, elinde bulunan ve vadesi 25.02.2020 tarihinde dolacak olan 40.000 TL’lik
alacak senedini, borçlunun vadenin 2 ay uzatılması karşılığında 45.000 TL tutarında yeni bir senetle de-
ğiştirme önerisini 20.02.2020 tarihinde kabul etmiştir.
Alacak senedinin yenilenmesi kaydı:

--------------------------------------20/02/2020---------------------------------------
121 ALACAK SENETLERİ 45.000
121 ALACAK SENETLERİ 40.000
642 FAİZ GELİRLERİ 5.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme 40.000 TL tutarındaki alacak senedini borçluya iade ettiği için, senetlerindeki azalışı “121
Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına kaydederek ifade etmiştir. Aynı şekilde borçludan 45.000 TL
tutarında yeni bir senet aldığından, senetlerinde ortaya çıkan bu tutardaki artışı ise “121 Alacak Senetle-
ri” hesabını 45.000 TL borçlandırarak göstermiştir. İşletmenin 40.000 TL tutarındaki senedine karşılık
45.000 TL tutarında yeni senet alması 5.000 TL gelirlerinde artış meydana getirmiştir. Vade farkı dolayı-
sıyla oluşan bu gelir “642 Faiz Gelirleri” hesabının borç tarafına 5.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Verilen Depozito ve Teminatlar

Bu hesap, işletme tarafından üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasını, üstlenilmesi, işletmenin ger-
çekleşecek bir borcunun ödenmesi veya geri verilmek üzere aldığı bir değerin geri verilmesinin garanti
edilmesi amacıyla, bir akdin karşılığı olarak, nakden ödenen tutarların izlenmesinde kullanılır. Depozito
veya teminat verildiğinde “126 Verilen Depozito ve Teminatlar” hesabının borç tarafına, geri alınması veya
hesaba sayılarak kapatılmasında ise alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 10.04.2020 tarihinde resmi bir kurumun ihalesine girebilmek için 10.000 TL
nakit teminatı ilgili kuruma ödemiştir.
Nakit teminat verilmesi kaydı:

---------------------------------------10/04/2020--------------------------------------
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 10.000
100 KASA 10.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletmenin ihale için nakit teminat yatırması, nakit para tutarında azalış meydana getirdiğinden “100
Kasa” hesabının alacak tarafına 10.000 TL kaydedilmiştir. İşletme ihale için ödediği teminat tutarını, geri
alma durumu olduğu için, bir varlık olarak “126 Verilen Depozito ve Teminatlar” hesabının borç tarafına
10.000 TL olarak kaydetmiştir.

81
3
Dönen Varlıklar I

Örnek: 20.04.2020 tarihinde ihale sonuçlanmış ve AND işletmesi ihaleyi kazanamadığından yatırmış
olduğu teminatı ilgili kuruluştan nakit olarak geri almıştır.
Teminatın geri alınması kaydı:

-----------------------------------------20/04/2020------------------------------------
100 KASA 10.000
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 10.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

AND işletmesi daha önce ihaleye girmek için 10.000 TL teminat yatırmıştı. İhale sonuçlanmış ve
işletme ihaleyi kazanamadığından yatırdığı teminatı geri aldığında nakit parası attığından “100 Kasa” he-
sabının borç tarafına 10.000 TL kaydedilmiştir. “126 Verilen Depozito ve Teminatlar” hesabının ise alacak
tarafına 10.000 TL kaydedilerek hesabın kapanması sağlanmıştır.

Şüpheli Ticari Alacaklar

Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla
istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz alacaklar “128 Şüpheli Ticari Alacak-
lar” hesabında izlenir. Senetli veya senetsiz alacağın şüpheli hale gelmesi durumunda ilgili hesabın alacak
tarafına, bu hesabın ise borç tarafına kayıt yapılır. Şüpheli alacağın tahsil edilmesi veya tahsilinin mümkün
olamayacağının kesinleşmesi halinde alacak tarafına kayıt yapılır.

Tahsilinin mümkün olamayacağı kesinleşmiş alacaklara değersiz alacaklar adı verilir.

Değersiz alacaklar; kazai bir hükme (yargı kararına) veya kanaat verici bir vesikaya
göre tahsiline imkân kalmayan alacaklardır. Değersiz alacaklar, bu mahiyete girdikleri
tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara (“689 Diğer
Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabı) geçirilerek yok edilirler.

Örnek: AND işletmesi 10.03.2020 tarihinde vadesi gelen ve birkaç kez istenmesine rağmen tahsil
edemediği 15.000 TL’lik senetli alacağı için icra mahkemesinde dava açmıştır.
Senetli alacağın şüpheli hale gelme kaydı:

--------------------------------------10/03/2020--------------------------------------
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR 15.000
121 ALACAK SENETLERİ 15.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

Vadesi gelen ve birkaç istenmesine rağmen tahsil edilemeyen senetli alacak için işletme 10.03/2020
tarihinde mahkemeye başvurmuştur. Tahsil edilemeyen bir alacak için mahkemeye başvurulduğunda, bu
alacak normal alacak olmaktan çıkar ve tahsili şüpheli bir alacak haline gelir. Dolayısıyla mahkemeye baş-
vurulduğu tarihte yapılan yevmiye kaydında “121 Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına 15.000 TL
kaydedilerek, alacağın bu hesaptan çıkartılması sağlanmıştır, Bu durumda 15.000 TL tutarındaki alacak,
“128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabının borç tarafına aktarılarak bu hesapta izlenmesi sağlanmıştır. Bu
durumda işletmenin yine 15.000 TL tutarında bir alacağı söz konusudur. Ancak bu alacak artık, şüpheli
bir alacaktır.

82
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: 25.09.2020 tarihinde mahkeme sonuçlanmış ve alacağın 7.000 TL’lik kısmı tahsil edilebilmiş,
geri kalan kısmının ise tahsil edilmesinin mümkün olmadığı mahkeme kararından anlaşılmıştır.
Şüpheli alacağın tahsil edilmesi kaydı:

--------------------------------------25/09/2020--------------------------------------
100 KASA 7.000
689 DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR 8.000
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR 15.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

25.09.2020 tarihinde mahkeme sonuçlandığında, işletme şüpheli hale gelen alacağından 7.000 TL
tahsil edebildiğinden “100 Kasa” hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilmiştir. Alacağın geri kalan 8.000
TL’lik kısmının tahsil olanağının kalmadığı mahkeme kararı ile anlaşıldığından, işletmenin bu tutarı gider
olarak kaydetmesi gerekir. Bundan dolayı işletme oluşan gideri “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar”
hesabının borç tarafına 8.000 TL olarak kaydetmiştir. Mahkeme sonucunda işletmenin artık bu şekilde
bir alacağı kalmadığı için “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabı 15.000 TL alacaklandırılarak kapatılmıştır.
Öğrenme Çıktısı
3 Ticari Alacaklara ilişkin faaliyetleri kaydedebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Vergi Usul Kanunu

Hatır senetlerinden doğan
(VUK)’na göre bir alacağın
Değersiz alacaklar ile şüp- alacakların muhasebeleş-
şüpheli bir alacak olarak ta-
heli alacaklar arasındaki iliş- tirilmesini, dersinizle ilgili
nımlanıp, karşılık ayrılma-
kiyi değerlendiriniz. çevrimiçi açıköğretim plat-
sı için gerekli olan şartları
formlarında anlatınız.
araştırınız.

DİĞER ALACAKLAR
Bu hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil
edilmesi düşünülen senetli ve senetsiz alacakların izlenmesini sağlar. Bu grupta yer alan hesapların işleyişi
benzerdir. Alacak ortaya çıktığında ilgili hesapların borç tarafına, tahsil edildiklerinde ise alacak taraflarına
kayıt yapılır.
TDHP’de “13 Diğer Alacaklar” grubunda, aşağıdaki hesaplar yer almaktadır.
13 DİĞER ALACAKLAR
131 Ortaklardan Alacaklar
132 İştiraklerden Alacaklar
133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
135 Personelden Alacaklar
136 Diğer Çeşitli Alacaklar
137 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-)
138 Şüpheli Diğer Alacaklar
139 Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-)

83
3
Dönen Varlıklar I

Ortaklardan Alacaklar
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya
çıkan) ortaklarından (ferdi işletmelerde işletme sahibinden) alacaklı bulunduğu tutarların izlendiği he-
saptır. Böyle bir alacağın doğması halinde “131 Ortaklardan Alacaklar” hesabının borç tarafına, alacağın
tahsili halinde ise alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 01.04.2020 tarihinde ortaklarından biri olan KLM işletmesine 50.000 TL borç
para vermiştir.
İşletmenin kendi ortağına borç vermesi kaydı:

---------------------------------------01/04/2020-------------------------------------
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 50.000
100 KASA 50.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme ortaklarından biri olan KLM işletmesine borç para verdiğinde bir alacağı oluşacaktır. Alacaklar
işletmenin bir varlığı olduğundan, oluşan varlık artışı “131 Ortaklardan Alacaklar” hesabının borç tarafına
50.000 TL olarak kaydedilmiştir. İşletme borç para verdiğinde kasasındaki para miktarı azaldığı için “100
Kasa” hesabının alacak tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: 15.05.2020 tarihinde işletmenin ortağı KLM işletmesi borcunu nakit olarak ödemiştir.
Ortağın borcunu ödemesi kaydı:

---------------------------------------15/05/2020-------------------------------------
100 KASA 50.000
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 50.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme ortağından olan alacağını tahsil ettiğinde kasasındaki para miktarı arttığı için “100 Kasa” he-
sabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. Ayrıca işletme ortağından olan alacağını tahsil ettiğinde
artık böyle bir alacağı kalmadığı için “131 Ortaklardan Alacaklar” hesabını 50.000 TL alacaklandırarak
kapatmıştır.

İştiraklerden Alacaklar - Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar

İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri
dolayısı ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle) iştirakle-
rinden ve bağlı ortaklıklarından olan senetli ve senetsiz
alacakları “132 İştiraklerden Alacaklar” ya da “133 Bağlı dikkat
İştirak ve bağlı ortaklık tanımları için kitabın 5.
Ortaklıklardan Alacaklar” hesaplarında izlenir. Bu gibi
Bölümünde yer alan Mali Duran Varlıklar ko-
alacakların doğması durumunda bu hesapların borç ta-
nusuna bakınız.
raflarına, tahsil edilen veya mahsubu yapılanlar ise ala-
cak taraflarına kaydedilir.

84
 3
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 05.07.2020 tarihinde iştiraki olan V firmasına 10.000 TL ve bağlı ortaklığı
olan Y firmasına 20.000 TL nakit olarak borç para vermiştir.
İştirak ve bağlı ortaklığa borç verilmesi kaydı:

--------------------------------------05/07/2020--------------------------------------
132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR 10.000
133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR 20.000
100 KASA 30.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme iştirakine ve bağlı ortaklığına borç verdiğinde oluşan alacaklarını, ilgili varlık hesapları olan
“132 İştiraklerden Alacaklar” ve “133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar” hesaplarının borç taraflarına kay-
detmiştir. İşletme borç verme dolayısıyla oluşan toplam 30.000 TL tutarındaki nakit azalışını “100 Kasa”
hesabının alacak tarafına kaydetmiştir.
İşletme ilerleyen zamanlarda iştirakinden ve bağlı ortaklığından olan alacaklarını tahsil ettiğinde “132
İştiraklerden Alacaklar” ve “133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar” hesaplarının alacak taraflarına kayıt yapa-
rak kapanmalarını sağlar. Tahsilat şekline bağlı olarak “100 Kasa” veya “102 Bankalar” hesaplarının borç
tarafına kayıt yapabilir.

Personelden Alacaklar
İşletme için çalışanlardan mal veya hizmet satışından doğan alacaklar, çalışanlara kira ile verilen lojman-
lar nedeni ile doğan kira alacakları gibi alacaklar, personelden alacaklara örnek olarak verilebilir. Başka bir
ifade ile “135 Personelden Alacaklar” hesabı, işletme personelinin işletmeye olan borçlarının takip edildiği
hesaptır. Tahakkuk eden personel borçları bu hesabın borç tarafına kaydedilir. Bu borçlara karşılık perso-
nelin ödediği veya ücretinden kesilen tutarlar ise hesabın alacak tarafına kaydedilir.

Örnek: AND işletmesi 17.06.2020 tarihinde personeli Bay Z’ye kişisel ihtiyaçları için 3.000 TL nakit
borç vermiştir.
Personele borç verilmesi kaydı:

----------------------------------------17/06/2020------------------------------------
135 PERSONELDEN ALACAKLAR 3.000
100 KASA 3.000
----------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme çalışanı Bay Z’ye borç verdiğinde oluşan alacağını “135 Personelden Alacaklar” hesabının borç
tarafına 3.000 TL olarak kaydetmiştir. Borç verdiğinde oluşan nakit para azalışını “100 Kasa” hesabının
alacak tarafına 3.000 TL olarak kaydetmiştir. İşletme ilerleyen zamanlarda personelinden alacağını tahsil
ettiğinde “135 Personelden Alacaklar” hesabını alacaklandırarak kapatır. Tahsilat şekline bağlı olarak ilgili
varlık hesabının borç tarafına kayıt yapılır.

85
3
Yaşamla İlişkilendir
COVİD-19 Salgınının Finansal Raporlamaya
Etkisi
Doç. Dr. Ahmet GÖKGÖZ
Son günlerde dünya Coronavirus salgını ili
boğuşuyor. Yıllardır finansal olayların neden ol-
duğu krizler ile boğuşmaya alışmış insanlık biyo-
lojik bir olayın neden olduğu kriz ile sersemledi
ve ne yapacağını bilemez duruma geldi. Zira bu
kriz finansal ve finansal olmayan her alanı etki-
si altına aldı, her alanda işleyen sistemi felç etti.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından pan-
demi olarak ilan edilen “Covid-19”un insan sağ-
lığının yanı sıra, üretim, finans, ticaret, eğitim ve
ulaşım gibi birçok alana kısıtlayıcı etkileri oldu.
Her alanı etkileyen Covid-19 salgını dolaylı
olarak şirketlerin finansal raporlamalarını da et-
kileyecektir. Finansal raporlamada en bariz etki
şirketlerin beklenen kredi zararları ile ilgili olacağı
düşünülmektedir. Çünkü sektörlerin çoğunlu-
ğunda ya üretim durdu ya da kısmi çalışma siste-
mine geçildi. Zaman geçtikçe şirketlerin ödemeler
konusunda sorun yaşayacağı aşikâr. Alacakların
tahsilatında sorun yaşayan şirketlerin ticari ala-
caklarını tahsil kabiliyetinin düşmesinden dolayı
beklenen kredi zararları artacaktır. Yine banka
kredilerinin ödenememesi, bankalar açısından
beklenen kredi zararlarını olumsuz etkileyecektir.
Ticari alacaklardaki tahsilat sorunu beklenen
kredi zararları üzerinde nasıl bir olumsuz etki oluş-
turacağını açıklamaya çalışalım. Ticari alacaklar,
ticari yaşam içerisindeki risklerden dolayı tahsil
edilememe olasılığını bünyesinde barındırmakta-
dır. Dolayısıyla ticari alacakların raporlama tari-
hinde tahsil edilebilme olasılığının analiz ve de-
ğerlendirmeye tabi tutularak, söz konusu analiz ve
değerlendirmelerin bilanço ve gelir tablosu üzerin-
deki etkilerinin belirlenmesi önem arz etmektedir.
Raporlama tarihinde, tahsil edilebilme kabi-
liyetini yitirmiş ticari alacakların finansal durum
tablosundan çıkarılacak kâr veya zarar tablosu ile
ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Tahsil kabili-
yetini kaybetmiş, yani şüpheli hale gelmiş ticari
alacaklar için kâr veya zarar tablosu ile ilişkilen-
dirilmesi gereken gider tutarının belirlenmesin-
de TFRS 9 Finansal Araçlar Standardı, “bekle-
nen kredi zararları” olarak ifade edilen farklı bir
yaklaşım getirmiştir. Önceki uygulamalarda tica-
ri alacakların şüpheli kısmının belirlenmesinde
86
Dönen Varlıklar I
vadesi geçen alacaklar üzerine değerlendirmeler
yapılırken, TFRS 9 Standardı ile alacakların va-
desi geçmese de alacakların tahsil edilememe ih-
timaline karşılık temerrüt risklerinin belirlenmesi
gerekmektedir. Özetle şüpheli alacaklar için ay-
rılacak karşılık tutarı belirlenirken vadesi geçen
veya geçmeyen bütün alacaklar bir bütün olarak
değerlendirilip bütün alacakların tahsil edileme-
me ihtimalini içeren kredi riskleri belirlenmesi
gerekecektir. Böylece bir alacağın vadesi geçmese
de kredi riskine göre karşılık ayrılması söz konu-
su olacaktır. Kredi riskleri doğrultusunda ticari
alacakları için beklenen kredi zararları tespit edi-
lerek finansal tablolara alınacaktır.
TFRS 9 çerçevesinde, “itfa edilmiş maliyeti
üzerinden ölçülen finansal varlıklar” ile “gerçeğe
uygun değer farkı diğer kapsamlı gelire yansıtıla-
rak ölçülen finansal varlıklar” değer düşüklüğüne
tabi olup, söz konusu bu varlıklara “beklenen kre-
di zararları” için karşılık ayrılması gerekmektedir.
Ticari alacaklar, itfa edilmiş maliyeti üzerinden
ölçülen bir finansal varlık olması nedeniyle ra-
porlama dönemlerinde beklenen kredi zararları-
nın hesaplanması söz konusudur.
Ticari alacaklara ilişkin beklenen kredi za-
rarlarının belirlenmesinde önem arz eden başlı-
ca konu ticari alacakların kredi risklerinin tespit
edilmesidir. TFRS 9 Standardı çerçevesinde fi-
nansal varlıklara ilişkin beklenen kredi zararları-
nın hesaplanmasında “genel yaklaşım” ve “basit-
leştirilmiş yaklaşım” olmak üzere iki seçenek söz
konusudur. Genel yaklaşımda ticari alacakların
ilk kayda alınmasından itibaren sürekli olarak kre-
di risklerinin ölçülmesi, raporlama tarihinde 12
aylık beklenen kredi zararlarına veya ömür boyu
beklenen kredi zararlarına eşit tutarda zarar karşı-
lığı ayrılması gerekmektedir. Basitleştirilmiş yak-
laşımda ise sadece raporlama tarihlerinde kredi
riskleri tespit edilerek ömür boyu beklenen kredi
zararlarına eşit tutarda zarar karşılığının ayrılması
gerekmektedir. İşletmelerin genelinde kredi risk-
lerini devamlı olarak ölçen kredi risk takip sistem-
lerinin bulunmaması, TFRS 9’da ticari alacaklar
için kolaylaştırıcı biri uygulama olarak basitleşti-
rilmiş yaklaşıma ilişkin düzenlemelere yer veril-
mesi gibi nedenler ile ticari alacakların beklenen
kredi zararlarının belirlenmesinde basitleştirilmiş
yaklaşımın tercih edilmesi makul görünmektedir.
 3
Finansal Muhasebe

Ticari alacakların kredi riskleri ile ağırlıklan-
dırılarak tespit edilen beklenen kredi zararlarına
ilişkin olarak, zarar karşılıkları kâr veya zarar tab-
losu ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir. İlerleyen
raporlama dönemlerinde beklenen kredi zararla-
rında azalış olması durumunda yine kâr veya zarar
tablosu ile ilişkilendirilerek zarar karşılıklarının
iptali söz konusu olacaktır.
Ticari alacakların kredi riskleri belirlenir-
ken, ticari alacaklar; vadesi geçmeyen, vadesi
0-30 gün geçen, 30-90 gün geçen, 90-180 gün
geçen, 180-365 gün geçen ve 365 günden faz-
la geçen şeklinde gruplandırılıp gruplar bazında
kredi risklerinin tespiti söz konusudur. Ticari
alacağın vadesi ne kadar çok geçerse o kadar kre-
di riski artacaktır. Covid-19 salgını ile birlikte
ticari alacakların vadelerindeki gecikme, kredi
riski yüksek olan gruptaki ticari alacakların tuta-
rını artıracak ve bu da beklenen kredi zararlarını
olumsuz etkileyecektir. Şirketler finansal rapor-
larını çıkarırken ve bağımsız denetim şirketleri
de denetimlerini yaparken bu hususun üzerinde
önemle durması gerekmektedir.
Bu yazının hazırlanmasında aşağıdaki kay-
naklardan yararlanılmıştır.
– Gökgöz, Ahmet (2019), “TFRS 9 Finansal
Araçlar Standardı Çerçevesinde Ticari Alacakla-
ra İlişkin Beklenen Kredi Zararlarının Tespiti ve
Muhasebeleştirilmesi”, Journal of Accounting
Finance and Auditing Studies, Vol 5, Issue 2:
163-178, İnternet Erişimi: https://jafas.org/artic-
les/2019-5-2/10_FULL_TEXT.pdf
– TFRS 9 Finansal Araçlar Standardı
Kaynak: https://www.alomaliye.com/2020/04/03/
covid-19-salgininin-finansal-raporlamaya-etkisi/
(Erişim Tarihi: 24.07.2020).

Öğrenme Çıktısı
4 Diğer alacaklara ilişkin faaliyetleri kaydedebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Şahıs ve sermaye şirketleri

Ortaklardan alacaklar hesa-
bına faiz işletilir mi? Araş-
tırınız.
Ortaklardan alacaklar ve or-
açısından işletmelerin or-
taklara borçlar hesaplarının
taklarına borç verme du-
oluşturulması muhasebenin
rumlarını, dersinizle ilgili
temel kavramlarından han-
çevrimiçi açıköğretim plat-
gisiyle ilişkilidir? Tartışınız.
formlarında tartışınız.

87
 3
Dönen Varlıklar I

Hazır değerler grubunda yer

1 alan hesaplara ilişkin muhasebe
işlemlerini yapabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Hazır Değerler

Bu grup, nakit olarak elde veya bankada bulunan varlıklar ile istenildiği zaman değer kaybına uğramadan
paraya çevirme imkânı bulunan varlıkları kapsar. TDHP’de “10 Hazır Değerler” grubunda aşağıdaki hesap-
lar yer almaktadır.
10 HAZIR DEĞERLER
100 Kasa
101 Alınan Çekler
102 Bankalar
103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-)
108 Diğer Hazır Değerler
Hazır değerler grubunda yer alan hesaplardan 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabı dışındaki
hesapların işleyişi ve muhasebeleştirilmeleri benzerdir. İlgili varlık hesabında artış olduğunda hesabın borç
tarafına, azalış olduğunda ise alacak tarafına kayıt yapılır.
“100 Kasa” hesabı, ulusal ve yabancı para ile ilgili işlemlerde kullanılır. Yabancı paralı işlemlerde, işlem han-
gi para birimi ile yapılırsa yapılsın o günkü TL kuru esas alınarak TL cinsinden kayıtlarda gösterilir. Daha
sonra yabancı paranın bozdurulması durumunda alış ve satış kuru arasındaki fark dikkate alınarak “646
Kambiyo Kârları” veya “656 Kambiyo Zararları” hesapları kullanılabilir.
“101 Alınan Çekler” hesabı, çek karşılığı mal veya hizmet satışı durumunda alınan çeklerin izlendiği hesap-
tır. Çek alındığında bu hesabın borç tarafına çek tahsil edildiğinde veya ciro edildiğinde ise alacak tarafına
kayıt yapılır.
“102 Bankalar” hesabı, bankalarda açtırılan vadesiz veya vadeli mevduat hesaplarının takibinde kullanılır.
Bankalarda hesap açtırıldığında ve para girişi olduğunda bu hesabın borç tarafına, herhangi bir şekilde ban-
kadaki hesaptan para çekildiğinde, ödeme yapıldığında veya hesap kapatıldığında ise alacak tarafına kayıt
yapılır.
“103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-)” hesabı ise bu gruptaki diğer hesaplardan farklı olarak aktifi dü-
zenleyici bir hesaptır. Diğer bir ifade ile çek verildiğinde alacak tarafına kayıt yapılan bu hesap, ödendiğinde
ise borç tarafına kayıt yapılır.
“108 Diğer Hazır Değerler” hesabı ise işletmenin faaliyetlerinde kullanmak üzere satın aldığı posta ve dam-
ga pulları, tahsil edilecek banka ve posta havaleleri (yoldaki paralar) veya vadesi gelmiş kuponlar, gibi de-
ğerleri kapsar. Ayrıca işletmenin satışlarında veya tahsilatlarında kredi kartı kabul etmesinden dolayı alınan
kredi kartı slipleri belli bir vade içermiyor ve bankaya ibrazında tahsil edilebiliyorsa yine bu hesap kullanılır.

88
 3
Finansal Muhasebe

2 Menkul kıymetlere ilişkin işlemlerin

muhasebeleştirmesini yapabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Menkul Kıymetler

Menkul kıymetler; sahibine ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlayan, belli bir tutarı temsil eden, kısa veya
uzun vadeli yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren kıymetli evraklardır. Menkul kıymetler
edinildiğinde alış bedeli üzerinden bu grupta yer alan hesapların borç tarafına, elden çıkartıldığında ise, aynı
değerle alacak tarafına kayıt yapılır.
TDHP’de “11 Menkul Kıymetler” grubunda aşağıdaki hesaplar yer almaktadır.
11 MENKUL KIYMETLER
110 Hisse Senetleri
111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları
112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları
118 Diğer Menkul Kıymetler
119 Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
“110 Hisse Senetleri” hesabında işletmenin geçici yatırım amacıyla başka bir şirketin hisse senetlerini satın
alması durumunda kullanılır. Satın alındığında alış bedeli ile bu hesabın borç tarafına, satıldığında ise yine
alış bedeli ile alacak tarafına kayıt yapılır.
“111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları” hesabı işletmenin geçici yatırım amacıyla başka bir şirketin,
tahvil veya finansman bonolarını satın alması durumunda kullanılır. Satın alındığında alış bedeli ile bu
hesabın borç tarafına satıldığında ise yine alış bedeli ile alacak tarafına kayıt yapılır.
“112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları” hesabı işletmenin geçici yatırım amacıyla devletin çıkardığı
tahvil veya hazine bonolarını satın alması durumunda kullanılır. Satın alındığında alış bedeli ile bu hesabın
borç tarafına satıldığında ise yine alış bedeli ile alacak tarafına kayıt yapılır.

89
 3
Dönen Varlıklar I

3 Ticari alacaklara ilişkin

faaliyetleri kaydedebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ticari Alacaklar

Bir malın teslimi, bir hizmetin sunulması ya da borç verilmesi karşılığında ortaya çakan belirli bir paranın
işletilmesi hakkına “Alacak” adı verilir. Ticari alacaklar; işletmenin asıl faaliyet konusunu oluşturan mal ve
hizmet satışından doğan ve bir yıl içinde paraya dönüşmesi öngörülen senetli ve senetsiz alacakları ifade eder.
TDHP’de “12 Ticari Alacaklar” grubunda, aşağıdaki hesaplar yer almaktadır.
12 TİCARİ ALACAKLAR
120 Alıcılar
121 Alacak Senetleri
122 Alacak Senetleri Reeskontu (-)
126 Verilen Depozito ve Teminatlar
127 Diğer Ticari Alacaklar
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-)
Mal ve hizmet satımından doğan, “120 Alıcılar” hesabı senetsiz, “121 Alacak Senetleri” hesabı ise senetli
alacakları izlemekte kullanılırlar. Alacak ortaya çıktığında hesapların borç tarafına, tahsili halinde ise alacak
tarafına kayıt yapılır.
“126 Verilen Depozito ve Teminatlar” hesabı, işletme tarafından üçüncü kişilere bir akdin karşılığı olarak
geri alınmak üzere ödenen tutarların izlenmesinde kullanılır. Depozito veya teminat verildiğinde hesabın
borç tarafına, geri alınması durumunda ise alacak tarafına kayıt yapılır.
“128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabı ise bir alacağın vadesi gelmesi ve birkaç kez istenmesine rağmen tahsil
edilememesi nedeniyle yasal yollara başvurulması halinde kullanılan hesaptır.

4 Diğer alacaklara ilişkin

faaliyetleri kaydedebilme

Diğer Alacaklar

“13 Diğer Alacaklar” hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir
yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacakların izlenmesini sağlar. Bu grupta yer alan tüm
hesapların işleyişi benzerdir. Alacak ortaya çıktığında ilgili hesabın borç tarafına, tahsil edildiğinde ise alacak
tarafına kayıt yapılır.
TDHP’de “13 Diğer Alacaklar” grubunda, aşağıdaki hesaplar yer almaktadır.
13 DİĞER ALACAKLAR
131 Ortaklardan Alacaklar
132 İştiraklerden Alacaklar
133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
135 Personelden Alacaklar
136 Diğer Çeşitli Alacaklar
137 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-)
138 Şüpheli Diğer Alacaklar
139 Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-)

90
 3
Finansal Muhasebe

1 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de “Hazır Değerler” grubunda yer alır?

A. Alıcılar B. Alınan Çekler

neler öğrendik?
C. Hisse Senetleri D. Alacak Senetleri
E. Verilen Depozito ve Teminatlar
2 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de “Ticari Alacaklar” grubunda yer almaz?
A. Alıcılar B. Alacak Senetleri
C. Personelden Alacaklar D. Şüpheli Ticari Alacaklar
E. Verilen Depozito ve Teminatlar
3 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de “Diğer Alacaklar” grubunda yer almaz?
A. Diğer Ticari Alacaklar B. Personelden Alacaklar
C. İştiraklerden Alacaklar D. Ortaklardan Alacaklar
E. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
4 VYZ işletmesi 150.000 TL tutarında ticari mal satın almış ve ödemenin 50.000 TL tutarındaki
kısmını nakit ödemiş, geri kalan kısmı için çek ciro etmiştir.
Bu bilgilere göre yapılacak yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A. -----------------------------------------------/--------------------------------------------
TİCARİ MALLAR 150.000
KASA 50.000
BANKALAR 100.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

B. ----------------------------------------------/---------------------------------------------
TİCARİ MALLAR 150.000
KASA 50.000
VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 100.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

C. ----------------------------------------------/---------------------------------------------
TİCARİ MALLAR 150.000
KASA 50.000
ALINAN ÇEKLER 100.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

D. ----------------------------------------------/---------------------------------------------
KASA 50.000
VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 100.000
TİCARİ MALLAR 150.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

E. ----------------------------------------------/---------------------------------------------
KASA 50.000
ALINAN ÇEKLER 100.000
TİCARİ MALLAR 150.000
----------------------------------------------/---------------------------------------------

91
3
Dönen Varlıklar I

5 KLM işletmesi 10.02.2020 tarihinde bir bankada, yıllık %24 faiz oranlı 3 ay vadeli 60.000 TL
tutarında vadeli mevduat hesabı açtırmış ve vade sonunda hesap, faizi ile birlikte kapatılarak nakit olarak
çekilmiştir.
neler öğrendik?

Bu bilgilere göre vade sonunda yapılması gereken muhasebe kaydı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
doğrudur?
A. Bankalar hesabının borç tarafına 60.000 TL kayıt yapılır.
B. Kasa hesabının alacak tarafına 63.600 TL kayıt yapılır.
C. Bankalar hesabının alacak tarafına 60.000 TL kayıt yapılır.
D. Faiz Gelirleri hesabının borç tarafına 3.600 TL kayıt yapılır.
E. Kasa hesabının borç tarafına 60.000 TL kayıt yapılır.

6 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de “Menkul Kıymetler” grubunda yer almaz?

A. Bağlı Menkul Kıymetler
B. Hisse Senetleri
C. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar
D. Diğer Menkul Kıymetler
E. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı
---------------------------------------------/---------------------------------------------
7 ALACAK SENETLERİ 25.000
ALACAK SENETLERİ 20.000
FAİZ GELİRLERİ 5.000
---------------------------------------------/---------------------------------------------

Bu yevmiye kaydı aşağıdaki işlemlerden hangisine aittir?

A. Alacak senetlerinin tahsil edilmesine
B. Alacak senetlerinin iskonto ettirilmesine
C. Alacak senetlerinin değersiz hale gelmesine
D. Alacak senetlerinin yenilenmesine
E. Alacak senetlerinin şüpheli hale gelmesine

92

Finansal Muhasebe
8 İşletme bir alacak senedini bankada iskonto
ettirdiğinde senedin nominal değeri ile tahsil ettiği
tutar arasındaki farkı aşağıdaki hesaplardan hangi-
sine ne şekilde kaydeder?
A. Faiz Gelirleri hesabına borç kaydı
B. Finansman Giderleri hesabına borç kaydı
C. Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabına
alacak kaydı
D. Komisyon Giderleri hesabına borç kaydı
E. Faiz Gelirleri hesabına alacak kaydı
9 ABC işletmesi 40.000 TL tutarında veresiye
borcunu, 10.000 TL’lik kısmını nakit ödeyerek,
geri kalan kısmını ise çek ciro ederek kapatmıştır.
Bu işleme ilişkin ABC işletmesinin yapacağı yevmiye
kaydında aşağıdaki hesaplardan hangisi doğrudur?
A. Kasa hesabı, 10.000 TL borçlu
B. Alıcılar hesabı, 40.000 TL alacaklı
C. Alınan Çekler hesabı, 30.000 TL borçlu
D. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesabı,
30.000 TL alacaklı
E. Alınan Çekler hesabı, 30.000 TL alacaklı
3
10 KLM işletmesi 01.02.2020 tarihinde geçi-
ci yatırım amacıyla 40.000 TL tutarındaki his-
se senetlerini banka aracılığıyla satın almıştır.
neler öğrendik?
04.05.2020 tarihinde işletme satın aldığı bu hisse
senetlerinin yarısını 25.000 TL bedelle banka ara-
cılığıyla satmıştır.
Bu bilgilere göre KLM işletmesinin hisse senetle-
rinin satışına ilişkin yapacağı yevmiye kaydında
aşağıdaki hesaplardan hangisi doğrudur?
A. Hisse Senetleri hesabı 20.000 TL alacaklı
B. Hisse Senetleri hesabı 40.000 TL alacaklı
C. Menkul Kıymet Satış Kârları hesabı 5.000 TL
borçlu
D. Bankalar hesabı, 20.000 TL borçlu
E. Hisse Senetleri hesabı, 12.500 TL alacaklı
93
 3
Dönen Varlıklar I

1. B Yanıtınız yanlış ise “Hazır Değerler” konusu- 6. A Yanıtınız yanlış ise “Menkul Kıymetler” ko-
nu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. C Yanıtınız yanlış ise “Ticari Alacaklar” konu- 7. D Yanıtınız yanlış ise “Ticari Alacaklar” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. A Yanıtınız yanlış ise “Diğer Alacaklar” konu- 8. B Yanıtınız yanlış ise “Ticari Alacaklar” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. C Yanıtınız yanlış ise “Hazır Değerler” konusu- 9. E Yanıtınız yanlış ise “Hazır Değerler” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

5. C Yanıtınız yanlış ise “Hazır Değerler” konusu- 10. A Yanıtınız yanlış ise “Menkul Kıymetler” ko-
nu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Bir yabancı para işlemi ilk muhasebeleştirme sırasında; yabancı para birimin-
deki tutara, geçerli para birimi ile işlem tarihindeki yabancı para birimi ara-
sındaki geçerli kur uygulanarak, geçerli para biriminden kaydedilir. Uygulama
kolaylığı nedeniyle, işlem tarihindeki gerçek kura yaklaşan bir kurun, örne-
Araştır 1
ğin, haftanın ya da ayının ortalama kurunun, o dönem içinde her bir yabancı
para biriminde gerçeklesen işlemlerin tümü için kullanılması mümkündür.
Bununla birlikte, döviz kurunun önemli ölçüde dalgalanması durumunda dö-
nem için ortalama kur kullanılmaz.

39 Nolu Türkiye Muhasebe Standartları, menkul kıymetler ile ilgilidir. Söz

konusu standart kapsamında, Finansal Varlıklar olarak ifade edilen menkul
kıymetler, üç farklı şekilde tanımlanmıştır. Bunlar:
• Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kâr/Zarara Yansıtılan Finansal Varlıklar: Bu
finansal varlıklar, genellikle alım satım amacıyla elde tutulmakta olup, iş-
letmelerde ortaya çıkan fon fazlasını değerlendirmek ve kısa vadeli fiyat
hareketlerinden kazanç sağlamak üzere edinilen yatırımları ifade etmekte-
dir. Bu gruba, borsada işlem gören menkul kıymetler ve aktif piyasası olan
menkul kıymetleri örnek olarak göstermek mümkündür.
Araştır 2
• Vadeye Kadar Elde Tutulacak Finansal Varlıklar: Vadeye kadar elde tut-
ma niyeti bulunan, sabit ya da belirlenebilir nitelikte ödemeleri kapsayan
ve sabit bir vadesi bulunan finansal varlıkları ifade etmektedir. Bu gruba,
hazine bonosu, devlet tahvili gibi üzerinde sabit ve belirlenebilir nitelikte
vadesi bulunan finansal varlıklar örnek olarak gösterilebilmektedir.
• Satışa Hazır Finansal Varlıklar: Satışa hazır finansal varlıklar, gerçeğe uy-
gun değer farkı kâr/zarara yansıtılan finansal varlıklar ve vadeye kadar elde
tutulacak finansal varlıklar dışında kalan ve türev araçlar olmayan finansal
varlıklardır.

94
 3
Finansal Muhasebe

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Tahsiline imkân kalmayan ticari alacaklar, VUK’a göre değersiz alacak ola-
rak nitelendirilirken, kısmen veya tamamen tahsil imkânı olan, fakat alacağın
miktarı, vadesi ve borçlusu gibi konularda ihtilaflı olan veya takip aşamasında
olup henüz değersiz alacak niteliğini haiz olmayan ticari alacaklar şüpheli ti-
cari alacak olarak tanımlanmaktadır. VUK’a göre, bir ticari alacağın şüpheli
alacak olarak tanımlanıp, karşılık ayrılması için aşağıdaki şartları taşıması ge-
rekir (VUK, Md. 323):
1. Alacak Ticari Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesi ile İlgili
Araştır 3
Olmalıdır.
2. Bilanço Esasına Göre Defter Tutulmalıdır.
3. Alacak Teminatsız Olmalıdır.
4. Alacağın Tahsili Şüpheli Hale Gelmelidir.
a. Alacağın Dava ve İcra Safhasında Bulunması
b. Dava ve İcra Takibine Değmeyecek Alacakların Protesto Edilmesi veya
Bir Defadan Fazla Yazı ile İstenmiş Olması
5 Karşılık, Alacağın Şüpheli Hale Geldiği Hesap Döneminde Ayrılmalıdır.

Bilançoda “131 Ortaklardan Alacaklar” hesabında bir tutar yer alması duru-
munda, işletmenin parasının ortaklara kullandırılmış olması söz konusudur.
Araştır 4 İşletmenin ayrı bir tüzel kişiliği mevcut olduğundan işletme kaynakları ortak-
lara bedelsiz olarak kullandırılamaz. Bu nedenle “131 Ortaklardan Alacaklar”
hesabına, mutlaka faiz işletilerek işletmenin mahrum kaldığı faiz geliri kayıt-
lara intikal ettirilmelidir.

Kaynakça
Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2000). Tek Düzen
Muhasebe Sistemi Uygulaması. Onuncu Baskı,
Gazi Kitapevi, Ankara.
Aygün, M. (2015). Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri,
Gazi Kitapevi, Ankara.
Çaldağ, Y. ve Ayanoğlu, Y. (2015). Genel Muhasebe.
Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Fidan, M. M. (2019). “Ticari Alacaklarda Değer
Düşüklüğü-TFRS 9 Finansal Araçlar Standardının
Basit Yaklaşımı ve Vergi Usul Kanunu ile
Karşılaştırılması”. Muhasebe ve Finansman Dergisi,
81, 37-58.
Karacan, S. (2010). Muhasebe. Orion Kitapevi,
Ankara.
Küçüksavaş, N. (2014). Finansal Muhasebe. Onüçüncü
Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
Lazol, İ. (2014). Genel Muhasebe. Yirminci Baskı,
Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
Örten, R., Kaval, H. ve Karapınar, A. (2011). Türkiye
Muhasebe-Finansal Raporlama Standartları.
Beşinci Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Özulucan, A., Arslan, S., ve Keleş, D. (2017). “Menkul
Kıymetlerin TMS 39 ve TFRS 9 Çerçevesinde
Muhasebeleştirilmesi”. Ömer Halis Demir
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 10 (4), 235-249.
Sevilengül, O. (2008). Genel Muhasebe. Ondördüncü
Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Tanış, V. N. (2016). Genel Muhasebe. Dokuzuncu
Baskı, Karahan Kitapevi, Adana.
Tek, N. ve Tektüfekçi, F. (2007). Finansal Muhasebe.
Birleşik Matbaacılık, İzmir.

95
 Bölüm 4
Dönen Varlıklar II
öğrenme çıktıları

Diğer Dönen Varlıklar

Stoklar 3 Katma değer vergisi ile ilgili mahsup

1 2
1 Stok kavramını tanımlayabilme işlemlerini yapabilme
2 Ticari mal alım ve satımına ilişkin işlemleri 4 Diğer dönen varlıklara ilişkin muhasebe
kaydedebilme işlemlerini yapabilme

Anahtar Sözcükler: • Stoklar • Ticari Mallar • Sürekli Envanter Yöntemi • Aralıklı Envanter Yöntemi
• Katma Değer Vergisi (KDV) • Diğer Dönen Varlıklar

96

Finansal Muhasebe
GİRİŞ
İşletme; satmak, yeni malların üretiminde ya
da diğer işletme çalışmalarında tüketmek üzere
bazı maddeleri önceden edinmek ve elde tutmak
durumundadır. Bu maddelerin tümüne “stok” de-
nir. Bu maddelerin bir yıl içinde en az bir kez kul-
lanılması veya nakde çevrilmesi beklenmektedir.
Stoklar; hammadde, yardımcı madde ve malzeme,
yarı mamul, mamul, yan ürün, atık ürün, ticari
mal gibi değişik türdeki varlıklardan oluşmaktadır.
Faaliyetlerini stoklar üzerine sürdüren tüm işletme-
lerde “stoklar” ekonomik ve finansal yapı (bilanço)
ile işletme başarı göstergesi olan kârın oluşumunu
(gelir tablosu) etkileyen en önemli varlık unsurla-
rından biridir. Stokların işletmeler için söz konusu
olan bu özelliği, stok hareketlerinin ayrıntılı ola-
rak izlenmesine olanak veren stok hesaplarının ve
kayıt yöntemlerinin muhasebe sisteminde ne denli
önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Kitabın bu bölümünde, stoklar ile birlikte kat-
ma değer vergisi hesapları başta olmak üzere diğer
dönen varlık hesapları açıklanacaktır.
STOKLAR
Stoklar, işletmenin satmak, üretimde kullan-
mak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde
ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mal, yan
ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede
kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çev-
rilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur. İşlet-
melerde bulunan stok çeşitleri faaliyet konularına
göre farklılık göstermektedir. Örneğin, üretim iş-
letmelerinde yukarıda sayılan stok çeşitlerinin he-
men hemen hepsine rastlamak mümkündür. Buna
karşılık, ticari işletmelerin esas faaliyet konusu
alım-satım olduğu için stokları da ticari mallar ve
bazı ambalaj malzemeleri ile sınırlıdır. İşletmenin
faaliyet konusu ne olursa olsun, stok kalemleri iş-
letmenin finansal durumunu etkileyen en önem-
li unsurlardan biridir. Bu nedenle stoklar ayrı bir
öneme sahip olmaktadır. Ticari işletmelerde stoklar
dönen varlıkların %60 - %90 gibi önemli bir kıs-
mını oluşturmaktadır.
Genel olarak yapılan tanıma göre stoklar;
• Olağan iş akışı içinde satılmak üzere elde
tutulan,
• Olağan iş akışı içinde satılmak üzere üretil-
mekte olan veya
4
• Üretim sürecinde veya hizmet sunumunda
kullanılacak hammadde ve malzeme şeklin-
de bulunan varlıklardır.
Stokların satın alma maliyetleri; satın alma fi-
yatı, ithalat vergileri ve diğer vergiler (işletme ta-
rafından daha sonra vergi idaresinden iade alınabi-
lecekler hariç) ile mamul, malzeme ve hizmetlerin
edinimiyle doğrudan ilişkilendirilebilen taşıma,
yükleme-boşaltma ve diğer maliyetleri içerir. Ticari
iskontolar, indirimler ve diğer benzer kalemler sa-
tın alma maliyetleri belirlenirken indirim konusu
yapılır.
TDHP’de “15 Stoklar” grubunda aşağıdaki he-
saplar yer almaktadır:
15 STOKLAR
150 İlk Madde ve Malzeme
151 Yarı Mamuller-Üretim
152 Mamuller
153 Ticari Mallar
157 Diğer Stoklar
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
159 Verilen Sipariş Avansları
Stoklar grubunda yer alan “150 İlk Madde ve
Malzeme”, “151 Yarı Mamuller-Üretim” ve “152
Mamuller” hesapları, daha çok üretim işletmeleri-
nin stok kalemlerini izlediği hesaplardır. Bu kitapta
temelde ticari faaliyetlerle ilgilenen işletmelere iliş-
kin muhasebe işlemlerine yer verildiğinden Ticari
Mallar hesabı ayrıntılı incelenecektir.
Ticari Mallar
Satmak amacı ile satın alınan ve üzerinde her-
hangi bir işlem yapılmadan, olduğu gibi satılacak
olan varlıklara “ticari mal” denir. Ticari mal stoku-
nun satın alınmış olma özelliği, onu mamullerden
ayırır. Ticari malları diğer stoklardan ayıran bir
başka özellik de satılmak üzere alınmasıdır. İşlet-
menin ticari mal hareketleri “153 Ticari Mallar”
hesabında izlenir.
Satın alınan ticari mallar, maliyet bedeli ile
“153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kay-
dedilir. Söz konusu mallar, satılmaları veya her-
hangi bir nedenle elden çıkarılmaları durumunda
ise maliyet değerleri ile bu hesabın alacak tarafına
kaydedilir. “153 Ticari Mallar” hesabının kalanı,
işletmede bulunan ve henüz satılmamış olan ticari
mal (emtia) stoklarını gösterir.
97
4
“153 Ticari Mallar” hesabı ile ilgili muhasebe
işlemlerine ilişkin açıklamalardan önce, bu kısımda
Katma Değer Vergisi hakkında bilgiler verilecektir.
Katma Değer Vergisi
Muhasebe öğretimini kolaylaştırmak amacıyla
kitabın önceki bölümlerinde Katma Değer Vergisi
(KDV) örneklere dahil edilmemişti. Kitabın bu bö-
lüm ve sonrasında KDV örneklere dahil edilecektir.
Bu nedenle, bu kısımda öncelikle KDV hakkında
bilgi verilecek ve daha sonra “153 Ticari Mallar”
hesabı ile ilgili işlemler üzerinde durulacaktır.
KDV, mal veya hizmetin üretimi veya ithalin-
den, tüketiciye kadar el değiştirme safhalarında ve
sadece o safhanın katma değeri üzerinden alınan
genel bir harcama vergisidir. KDV “katma değer”
üzerinden alınan bir vergidir. Bu nedenle katma
değer vergisinin izah edilebilmesi için öncelikle
katma değerin tanımlanması gerekmektedir. Kat-
ma değer, bir işletmede belirli bir zaman diliminde
üretilen mal ve hizmetlerin hasılat tutarı ile o ha-
sılatın elde edilmesi için dışarıdan satın alınıp sarf
edilen mal ve hizmetlerin maliyet tutarı arasındaki
olumlu farktır.
Türkiye’de KDV uygulaması, 1985 yılı başında
3065 sayı ve 02.11.1984 tarihli yasa ile başlamıştır.
3065 sayılı KDV Kanunu da katma değer vergi-
sinin dolaylı şekilde hesaplanmasını uygun gör-
müştür. Dolaylı şekilde hesaplama “satış fiyatı üze-
rinden vergi - alış fiyatı üzerinden vergi” yöntemi
olarak adlandırılmaktadır. KDV’nin dolaylı olarak
hesaplanmasında, her satış kademesindeki KDV
tutarı, malın satış değeri üzerinden hesaplanmak-
tadır. Bu şekilde hesaplanan KDV, satıcı tarafından
alıcıdan tahsil edilir. Dolayısıyla KDV yükü, nihai
alıcı üzerinde kalır. İşletmeler verginin ödenmesine
sadece aracılık eder.
KDV mal ve hizmet alımları esnasında, satın
alma bedelinin belirli bir yüzdesi oranında alıcı
tarafından satın alma bedeline ilave olarak öde-
nen bir vergi türüdür.
TDHP’de yurtiçi mal ve hizmet alım ve sa-
tımları amacıyla kullanılan iki KDV hesabı mev-
cuttur. Bunlar; “191 İndirilecek KDV” hesabı ve
“391 Hesaplanan KDV” hesabıdır. KDV’nin mu-
hasebeleştirilmesinde kullanılan bu hesaplar esasen
98
Dönen Varlıklar II
“19 Diğer Dönen Varlıklar” hesap grubunda yer
almakla birlikte, ticari mal alım satım işlemlerinde
KDV yer aldığı için, söz konusu hesaplar bu kısım-
da açıklanmıştır.
• “191 İndirilecek KDV” Hesabı: Her tür-
lü mal ve hizmetin satın alınması sırasın-
da, satıcılara ödenen veya ödenecek olan
KDV’nin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır.
Bu hesap, mal ve hizmet alımlarında öde-
nen ya da işletmede imal veya inşa edilen
duran varlıklarla ilgili olarak tahakkuk etti-
rilen KDV’lerin, işletme tarafından her tür-
lü satışta tahsil edilen KDV’den indirilin-
ceye kadar tutulması için kullanılır. Mal ve
hizmet alımlarında ödenen veya ödenecek
KDV bu hesabın borç tarafına kaydedilir.
Bu hesabın kalanı, işletmenin devletten
olan KDV alacağını gösterir.
• “391 Hesaplanan KDV” Hesabı: Bu hesap,
teslim edilen (satılan) mal veya ifa edilen
hizmetler üzerinden hesaplanarak işlet-
me tarafından tahsil edilen veya edilecek
KDV ile işlemi gerçekleşmeyen ya da iş-
lemden vazgeçilen mal ve hizmetlere ilişkin
KDV’nin izlendiği hesaptır. Mal ve hizmet
satımlarında tahsil edilen veya tahsil edile-
cek KDV bu hesabın alacak tarafına kayde-
dilir. Bu hesabın kalanı, işletmenin devlete
olan KDV borcunu gösterir.
dikkat
Her türlü alımda işletmeler tarafından ödenen veya
ödenecek KDV tutarı, işletmelerin devletten olan
KDV alacağını gösterdiğinden, bir varlık hesabı
olan “191 İndirilecek KDV” hesabında izlenir.
Her türlü satışta işletmeler tarafından tahsil edi-
len veya tahsil edilecek KDV tutarı, işletmelerin
devlete olan KDV borcunu gösterdiğinden, bir
kaynak hesabı olan “391 Hesaplanan KDV” he-
sabında izlenir.
KDV oranları, mal ve hizmetin cinsine göre
farklılık arz eder. Bu kitapta söz konusu farklılıkla-
ra girilmemiş, örneklerde genel olarak KDV oranı
%18 olarak dikkate alınmıştır. Daha önce de ifade
edildiği gibi, işletmeler tarafından alım satımı ya-
 4
Finansal Muhasebe

pılan ticari mallar “153 Ticari Mallar” hesabında izlenmektedir. “153 Ticari Mallar” hesabı ile ilgili mu-
hasebe işlemlerini iki başlık halinde ele aldıktan sonra işletmelerin stok hareketlerini izlemekte kullandığı
yöntemleri açıklamak daha faydalı olacaktır;
• Ticari Mal Alım İşlemleri
• Ticari Mal Satım İşlemleri

Ticari Mal Alım İşlemleri

Ticari mal alım işlemleri, aşağıdaki dört başlık altında incelenecektir.
• Mal Alışı
• Alış Giderleri
• Alıştan İadeler
• Alış İskontolar

Mal Alışı
İşletmelerin ana faaliyet konuları ile ilgili satın aldıkları mallar, mevcut ticari mal stoklarında bir artışa yol
açar. Satın alınan ticari mallar, maliyet bedeli üzerinden “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kaydedi-
lir. Alış nedeniyle ödenen KDV’ler ise ayrı olarak “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilir.

Örnek: ABC işletmesi 10.04.2020 tarihinde %18 KDV hariç 100.000 TL tutarında ticari mal satın
almış ve KDV tutarını peşin ödemesine karşın geri kalan kısmı veresiye satın almıştır.
ABC işletmesinin mal alış işlemine ilişkin olarak yapacağı kayıt aşağıdaki gibi olacaktır:

-------------------------------------10/04/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 100.000
191 İNDİRİLECEK KDV 18.000
100 KASA 18.000
320 SATICILAR 100.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesinin 10.04.2020 tarihinde gerçekleştirdiği 100.000 TL tutarındaki ticari mal alımı sonu-
cunda işletmenin ticari mal stoklarında artış olmuştur. Söz konusu mallar işletmenin varlığı olduğu için,
bu malların izlendiği “153 Ticari Mallar” hesabı da bir varlık hesabıdır. Bundan dolayı, ticari mallardaki
artış tutarı kadar “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kayıt yapılmıştır. Mal alışı esnasında ödenen
KDV ise “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. KDV tutarı peşin ödendiğinden
işletmenin kasasındaki nakit parada azalış olmuş, dolayısıyla “100 Kasa” hesabının alacak tarafına kayıt
yapılmıştır. KDV hariç işlemlerde, KDV tutarı aşağıdaki gibi hesaplanır:

KDV Tutarı = Maliyet x KDV Oranı

KDV Tutarı = 100.000 x 0,18 = 18.000 TL

İşletme söz konusu malı veresiye (kredili) olarak

satın aldığından, satıcıya 100.000 TL borcu oluş-
muştur. Veresiye ticari mal alım işlemi sonucunda
işletmenin satıcıya olan borcu, başka bir deyişle kay-
nağı arttığı için, bu artış “320 Satıcılar” hesabının
alacağına kaydedilmiştir.
İşletmeler veresiye (kredili) ticari mal alımların-
dan doğan borçlarını “320 Satıcılar” hesabında
izlerler. Bu hesap bir kaynak hesabıdır.

99
4
Dönen Varlıklar II

Alış Giderleri
Satın alınan malların satışa hazır hale getirilebilmesi için yapılan her türlü gider, alış gideri olarak ni-
telendirilir. Bu giderler; nakliye, yükleme, boşaltma, komisyon ve sigorta gibi giderlerdir. Muhasebenin
temel kavramlarından maliyet esası kavramı gereğince söz konusu giderler, satın alınan malın maliyetine
dahil edilir. Çünkü bu tip ödemelerin işletmenin genel giderleri ile bir ilgisi yoktur. Burada ticari malın
miktarı değil maliyeti artmaktadır. Bundan dolayı alış giderleri de “153 Ticari Mallar” hesabının borç
tarafına kaydedilir. Alış giderleri için ödenen KDV ise “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına
kaydedilir.

Örnek: ABC işletmesi 10.04.2020 tarihinde satın aldığı malların işletmeye getirilmesi amacıyla ayrıca
%18 KDV hariç 1.000 TL tutarında nakliye gideri yapmış ve nakliye bedelini kargo şirketine 12.04.2020
tarihinde peşin olarak ödemiştir.
Buna göre, ABC işletmesinin satın almış olduğu malların işletmeye getirilmesi amacıyla yaptığı alış
giderinin kaydı aşağıdaki gibi olacaktır:

-------------------------------------12/04/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 1.000
191 İNDİRİLECEK KDV 180
100 KASA 1.180
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Yukarıda belirtildiği üzere, mal satın alımı esnasında yapılan alış giderleri malın maliyetine dahil edil-
melidir. Bu nedenle, yevmiye kaydından da görüleceği üzere, 1.000 TL tutarındaki nakliye gideri “153
Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Aynen mal alımında olduğu gibi ödenen KDV, “191
İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Nakliye bedeli olarak toplam 1.180 TL nakit ola-
rak ödendiğinden “100 Kasa” hesabının alacak tarafına bu tutar kaydedilerek hesabın kalanı azaltılmıştır.

Alıştan İadeler
İşletme, satın almış olduğu malların bir kısmını veya tamamını değişik nedenlerden dolayı iade edebilir.
Bu gibi durumlarda, işletmenin ticari mal stoklarında azalış olacaktır. Bu nedenle, “153 Ticari Mallar”
hesabının alacak tarafına kayıt yapılır. KDV açısından ise, iadenin yapıldığı dönem itibariyle gerekli dü-
zeltme yapılmalıdır.

Örnek: ABC işletmesi 10.04.2020 tarihinde veresiye olarak satın almış olduğu 100.000 TL tutarında
malın %18 KDV hariç 5.000 TL’lik kısmını uygun niteliklerde olmaması nedeniyle 20.04.2020 tarihinde
satıcıya iade etmiştir. İade edilen mallara ilişkin KDV tutarı peşin olarak tahsil edilmiş, iade edilen mal
bedeli ise satıcıya olan borçtan düşülmüştür.
Buna göre, ABC işletmesinin satın almış olduğu malları iade etmesi durumunda yapacağı kayıt (alış
iadesi kaydı) aşağıdaki gibidir:

-------------------------------------20/04/2020-------------------------------------
100 KASA 900
320 SATICILAR 5.000
153 TİCARİ MALLAR 5.000
391 HESAPLANAN KDV 900
--------------------------------------------/-------------------------------------------

100
 4
Finansal Muhasebe

ABC işletmesinin daha önce satın almış olduğu
malların 5.000 TL tutarındaki kısmını satıcıya iade
etmesi, işletmenin ticari mal stoklarını azaltır. Bu
durumda, “153 Ticari Mallar” hesabının da azal-
tılması gerekmektedir. Dolayısıyla, iade edilen mal
tutarı (5.000 TL) kadar “153 Ticari Mallar” he-
sabının alacak tarafına kayıt yapılmıştır. İade edi-
len mallara ilişkin KDV tutarı (900 TL) ise, “391
Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına kay-
dedilmiştir. Çünkü, iade edilen malların KDV’si,
işletme açısından, tahsil edilen ve daha sonra dev-
lete ödenecek KDV niteliğindedir. Diğer taraftan,
peşin olarak tahsil edilen KDV tutarı işletmenin
kasasındaki para mevcudunda artışa yol açtığı için,
“100 Kasa” hesabının borç tarafına 900 TL kay-
dedilmiştir. Ticari mallar satıcıya iade edildiğinden
işletmenin satıcılara olan borcunda iade edilen mal
tutarı kadar bir azalma meydana gelmiştir. Dola-
yısıyla, işletmenin satıcılara olan borçlarını izlediği
“320 Satıcılar” hesabına 5.000 TL tutarında azalış
kaydedilmiş, yani hesabın borç tarafına kayıt ya-
pılmıştır.
Alış İskontoları
İskonto genellikle, alıcının borcunu vadesin-
den önce ödemesi durumunda, fiyattan indirilecek
yüzdeyi ifade etmektedir. İşletmeler, vadeli aldıkları
bir malın bedelini daha sonra ortaya çıkan nakit
olanaklarından yararlanarak vadeden önce öderler-
se, satıcının, daha önce satın alınan malın bedelin-
den bir indirim yapmasını isterler. Kasa iskontosu
olarak adlandırılan böyle bir indirim alış bedelinin
azaltılması anlamına geldiğinden, iadelerde olduğu
gibi, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına
kayıt yapılır.

Örnek: ABC işletmesi 10.04.2020 tarihinde satın aldığı ticari mallar dolayısıyla oluşan 95.000 TL
tutarındaki borcunu vadesinden önce 25.04.2020 tarihinde nakit olarak ödediğinden, işletmeye satıcı
tarafından 5.000 TL iskonto yapılmıştır.
Buna göre, ABC işletmesinin veresiye aldığı malların bedelini vadesinden önce ödediğinde yapacağı
kayıt (alış iskontosu kaydı) şu şekilde olacaktır:

-------------------------------------25/04/2020-------------------------------------
320 SATICILAR 95.000
100 KASA 90.000
153 TİCARİ MALLAR 5.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme satıcıya olan 95.000 TL tutarındaki borcunu vadesinden önce ödediğinden satıcı tarafından
işletmeye 5.000 TL tutarında iskonto yapılmıştır. Dolayısıyla işletme satıcıya 90.000 TL nakit ödeme
yapmıştır. Bu durumda, işletmenin kasasındaki nakit para miktarında azalış meydana geldiğinden, işlet-
menin kasasındaki nakit paranın izlendiği “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 90.000 TL tutarında kayıt
yapılarak, hesabın kalanı azaltılmıştır. ABC işletmesi daha önce 10.04.2020 tarihinde satın aldığı malları
“153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına maliyet bedeli üzerinden kaydetmişti. Ancak, yapılan iskonto
malların maliyetini azalttığından, iskonto tutarı olan 5.000 TL “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tara-
fına kaydedilmiştir. Böylece, ABC işletmesinin satın aldığı malların “153 Ticari Mallar” hesabında, iade
edilen mallarda dikkate alındığında, 90.000 TL maliyet bedeliyle gösterilmesi sağlanmıştır. Son olarak, ya-
pılan ödeme sonucunda ABC işletmesinin satıcıya borcu kalmadığı için, daha önce satıcıya olan borcunu
izlediği “320 Satıcılar” hesabına azalış kaydı yapılmıştır.

Ticari Mal Satım İşlemleri

Mal satış işlemleri aşağıda sıralanan dört başlık altında açıklanacaktır:
• Mal Satışı • Satış Giderleri
• Satıştan İadeler • Satış İskontoları

101
4
Dönen Varlıklar II

Mal Satışı
İşletmeler ana faaliyetleri ile ilgili mal satışı yaptıklarında, “600 Yurtiçi Satışlar” veya “601 Yurtdışı
Satışlar” hesabı kullanılır. Mal satışı esnasında bu hesapların alacak tarafına kayıt yapılır. Bu hesaplar aynı
zamanda bir gelir tablosu hesabı olup, işletmenin brüt satış hasılatını göstermektedir. Satış nedeni ile ay-
rıca alıcıdan KDV tahsil edilecektir. Tahsil edilen KDV’ler satış tutarına dahil edilmez, “391 Hesaplanan
KDV” hesabının alacak tarafına kaydedilir.

Örnek: KLM işletmesi 07.03.2020 tarihinde %18 KDV dahil 472.000 TL tutarında veresiye (kredili)
mal satışı yapmıştır.
Buna göre, KLM işletmesinin mal satışına ilişkin olarak yapacağı kayıt (mal satış kaydı) aşağıdaki gibidir:

-------------------------------------07/03/2020-------------------------------------
120 ALICILAR 472.000
600 YURT İÇİ SATIŞLAR 400.000
391 HESAPLANAN KDV 72.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

KLM işletmesi ticari mal satışı gerçekleştirerek gelir elde etmiştir. Ticari mal satışı işletmenin esas faa-
liyeti olduğu için, söz konusu satıştan elde edilen bu gelir “600 Yurtiçi Satışlar” hesabına kaydedilmelidir.
Gelir hesaplarında artışlar alacak tarafına kaydedilerek ifade edildiğinden, mal satış geliri “600 Yurtiçi Sa-
tışlar” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Ancak, örnekte KDV dahil satış tutarı verildiğinden, öncesinde
KDV’nin ayrıştırılarak satış tutarının belirlenmesi gerekmektedir. KDV dahil tutarlarda, KDV’siz tutar
aşağıdaki gibi hesaplanır:

KDV’siz Tutar = KDV Dahil Tutar / (1 + KDV Oranı)

KDV’siz Tutar = 472.000 / (1 + 0,18)
KDV’siz Tutar = 400.000 TL

Buna göre, “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına KDV’siz satış tutarı olan 400.000 TL kayde-
dilir. Yapılan satışta karşı taraftan tahsil edilecek olan KDV tutarı ise, işletmenin devlete daha sonra öde-
mesi gereken KDV’yi temsil ettiğinden, devlete olan KDV borçlarının izlendiği “391 Hesaplanan KDV”
hesabına kaydedilmelidir. Bu satış işlemine ilişkin katma değer vergisi; “KDV tutarı = KDV Dahil Tutar –
KDV’siz Satış Tutarı” eşitliğinden 72.000 TL olarak hesaplanır. “391 Hesaplanan KDV” hesabı bir kaynak
hesabı olduğu için devlete olan KDV borcundaki 72.000 TL tutarındaki artış bu hesabın alacak tarafına
kaydedilir. Diğer taraftan, KLM işletmesi mal satışını
veresiye (kredili) gerçekleştirdiğinden müşterisinden
(alıcıdan) alacaklı hale gelmiştir. Veresiye mal satış iş-
lemi sonucunda KLM işletmesinin alıcıdan 472.000 dikkat
KDV tutarını ilgili KDV hesaplarına kaydedebilmek
TL ticari alacağı doğmuştur. Söz konusu alacak işlet-
me için bir varlık olduğundan, işletmenin senetsiz ti- için, KDV dahil tutar söz konusu olduğunda öncelikle
cari alacaklarının izlendiği bir varlık hesabı olan “120 KDV tutarının bu tutardan ayrıştırılması gerekir.
Alıcılar” hesabının borç tarafına kaydedilir.

Satış Giderleri
Mal satışı esnasında ortaya çıkan giderlerdir. Bu giderler, alış giderlerinden farklı olarak malın maliyeti-
ne dahil edilmez ve dönem gideri olarak kabul edilir. Satış esnasında ortaya çıkan giderler, “760 Pazarlama,
Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilir.

102
 4
Finansal Muhasebe

Örnek: KLM işletmesi 07.03.2020 tarihinde satışını yaptığı malların müşteri işletmeye (alıcıya) gön-
derilmesi amacıyla ayrıca %18 KDV hariç 20.000 TL’lik nakliye gideri yapmış ve bedelini aynı tarihte
taşıma firmasına peşin olarak ödemiştir.
Bu işleme ilişkin olarak, KLM işletmesi tarafından yapılacak olan kayıt (satış gideri kaydı) aşağıdaki
gibi olacaktır:

-------------------------------------07/03/2020-------------------------------------
760 PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ 20.000
191 İNDİRİLECEK KDV 3.600
100 KASA 23.600
--------------------------------------------/-------------------------------------------

KLM işletmesi satışını yaptığı malların müşteriye gönderilmesi amacıyla 20.000 TL + %18 KDV tuta-
rında bir ödemeyi nakliye firmasına yaptığından, işletmenin kasasından 23.600 TL tutarında nakit çıkışı
olmuştur. Dolayısıyla, işletmenin nakit parasını izlediği “100 Kasa” hesabına 23.600 TL azalış kaydı yapıl-
mıştır. Satış anında yapılan 20.000 TL tutarındaki nakliye gideri KLM işletmesi tarafından ödendiğinden,
işletmenin esas faaliyetleri ile ilgili giderlerinde artış meydana gelmiştir. Bu nedenle, mal satışına ilişkin
nakliye gideri “760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilerek, faaliyet
giderlerindeki artış muhasebede de gösterilmiştir. İşletme nakliye firmasına hizmet alımı dolayısıyla öde-
diği 3.600 TL (20.000 * 0,18) tutarındaki KDV’yi, mal alımlarında olduğu gibi “191 İndirilecek KDV”
hesabının borç tarafına kaydetmiştir.

Satıştan İadeler
Müşteri; renk, boyut, kalite, beklediği standartlara veya teslim zamanına uygunsuzluk gibi çeşitli ne-
denlerden dolayı memnun kalmadığı durumlarda aldığı malı iade edebilir. Satılan maldan iade olduğu
takdirde, işletmenin satış geliri iade edilen satış tutarı kadar azalacaktır. Ancak, işletmenin satış gelirlerini
kaydettiği “600 Yurtiçi Satışlar” hesabı bir gelir hesabı olduğu için, iade edilen satış tutarının bu hesaba
azalış kaydedilmesi söz konusu değildir. İade edilen satış tutarı, işletme açısından satış gelirlerini azaltan bir
gider niteliğinde olduğundan, “610 Satıştan İadeler” adını taşıyan gider hesabına kaydedilir. Bu nedenle
satış iadelerinin gelir tablosunda brüt satışlardan düşülmesi gerekir. Yani net satışlar hesaplanırken, satıştan
iadeler düşülür. Satıştan iade durumunda, ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapılırken, 610 Satıştan İade-
ler hesabının borç tarafına kayıt yapılır. KDV açısından ise, iade edilen mallara isabet eden KDV’nin “191
İndirilecek KDV” hesabına kaydedilmesi gerekir.

Örnek: KLM işletmesinin 07.03.2020 tarihinde veresiye satmış olduğu 400.000 TL tutarındaki mal-
ların %18 KDV hariç 150.000 TL’lik kısmı, uygun niteliklerde olmaması nedeniyle 15.03.2020 tarihinde
müşteri (alıcı) tarafından iade edilmiştir.
Buna göre, alıcı malları iade ettiğinde KLM işletmesinin yapacağı kayıt (satış iadesi kaydı) aşağıdaki gibidir:

-------------------------------------15/03/2020-------------------------------------
610 SATIŞTAN İADELER 150.000
191 İNDİRİLECEK KDV 27.000
120 ALICILAR 177.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Yapılan bu kayıtta, alıcı tarafından KLM işletmesine iade edilen satış tutarı gider olarak “610 Satıştan
İadeler” hesabına kaydedilmiştir. Gider hesapları borç tarafından çalıştığı için, söz konusu gider artışı bu

103
4
Dönen Varlıklar II

hesabın borç tarafına yazılmıştır. Böylece, işletmenin daha önce satışı gerçekleştirdiği tarihte kaydettiği satış
geliri, gider olarak kaydedilen satış iadesi tutarı kadar azalmıştır. Ayrıca, satmış olduğu malların kendisine
iade edilmesi durumunda, işletme daha önce satışta tahsil edilecek KDV olarak kaydettiği ve müşteriden olan
alacaklara ilave ettiği tutarın, iade edilen satış tutarına karşılık gelen kısmını “191 İndirilecek KDV” hesabına
kaydetmiştir. Diğer taraftan, satış iadesi sonucunda işletmenin müşterisinden olan alacağı, iade edilen satış
tutarı ile buna ilişkin KDV tutarının toplamı kadar (177.000 TL) azalacağından, söz konusu tutar “120 Alı-
cılar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir. Yani, işletmenin alıcıdan olan alacağı 177.000 TL azaltılmıştır.

Satış İskontoları
Vadeli (veresiye, kredili) satılan bir malın bedelinin alıcı tarafından vadeden önce ödenmesi durumun-
da, satış iskontosu söz konusu olur. Satış iskontosu, işletme açısından satış gelirlerini azaltan bir unsurdur.
Bu nedenle, iskonto tutarı satış gelirlerini azaltan “611 Satış İskontoları” hesabının borç tarafına kaydedilir.

Örnek: KLM işletmesi, 07.03.2020 tarihinde yapmış olduğu veresiye satıştan doğan 295.000 TL tu-
tarındaki alacağını 30.03.2020 tarihinde vadesinden önce tahsil ettiği için, müşteri işletmeye (alıcıya)
20.000 TL tutarında iskonto uygulamıştır.

-------------------------------------30/03/2020-------------------------------------
611 SATIŞ İSKONTOLARI 20.000
100 KASA 275.000
120 ALICILAR 295.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletmenin daha önce veresiye sattığı malın bedeli, alıcı tarafından vadesinden önce ödendiğinden işlet-
me tarafından kendisine 20.000 TL iskonto yapılmıştır. Yapılan iskonto tutarı, işletme açısından satış ge-
lirini azaltan bir unsurdur. Dolayısıyla, bir gider olarak nitelendirilir ve gelir tablosunda satış gelirlerinden
düşülecek bir indirim kalemi niteliğinde olan “611 Satış İskontoları” adındaki gider hesabına kaydedilir.
Buna göre, 20.000 TL’lik iskonto tutarı “611 Satış İskontoları” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.
Yapılan iskonto sonucunda KLM işletmesi, alıcıdan 275.000 TL tahsil etmiş ve bu tutarı “100 Kasa” he-
sabının borç tarafına kaydetmiştir. Alıcı borcunu ödediğinden işletmenin herhangi bir alacağı kalmamış ve
veresiye satıştan olan alacağın izlendiği “120 Alıcılar” hesabı kapatılmıştır.

Stok İzleme Yöntemleri • Sürekli Envanter Yöntemi

Ticari işletmelerin ana faaliyet konusu mal alım
satımıdır. Bu nedenle, mal hareketlerinin muhasebe
kayıtlarında izlenmesi önemlidir. Mal alım-satım
işlemleri, işletmenin mal mevcudunu etkileyen te-
mel işlemlerdir. Bunun yanı sıra mal alım ve satım
işlemleri ile ilgili giderler, iadeler, iskontolar, stokla-
rın miktarını ve tutarını etkileyen diğer işlemleridir.
Bu işlemlerin mal mevcudunu ve mal alım satım-
larından doğan kâr ya da zararı belirleyen işlemler
olması, kayda alınmalarını gerekli kılar. İşletmenin
faaliyet konusu, alım-satıma konu olan malların
niteliği, çeşitliliği ve elde edilmek istenen bilgilerin
ayrıntıları farklı kayıt yöntemlerinin kullanılması-
na neden olur. Stok hareketlerinin izlenmesinde iki
yöntem kullanılır. Bu yöntemler şunlardır:
• Aralıklı Envanter Yöntemi
Her iki yöntemde de amaç, ticaret işletmelerin-
de mal alım satımı ve bunlara ilişkin gider, iade is-
konto işlemlerinin kayda alınmasıdır. Bunun yanı
sıra benzer şekilde üretim işletmeleri de satışa hazır
mamul stoklarının hareketlerini izlemekte bu yön-
temleri kullanabilirler.
İki yöntem arasındaki temel farklılık, mal satış-
larının muhasebeleştirilmesi ve dolayısıyla satılan
ticari malın maliyetinin hesaplanmasında ortaya
çıkmaktadır. Mal alışına ilişkin muhasebeleştirme-
de her iki yöntem arasında herhangi bir farklılık söz
konusu değildir. Aşağıda iki yöntem hakkında bilgi
verilmiştir.

104
 4
Finansal Muhasebe

Sürekli Envanter Yöntemi

Bu yöntemin uygulanabilmesi için, satış sırasında satılan ticari mal maliyetinin bilinmesi gerekir. Yön-
temin en belirgin özelliği, her satış işleminde satış kaydından sonra bir de satışa ilişkin maliyet kaydının
yapılmasıdır. Diğer bir ifadeyle, bu yöntemde, mal satışına ilişkin yevmiye kaydı yapılırken hem mal satış
kaydı hem de satılan ticari malın maliyet kaydı yapılır. Sürekli envanter yönteminde “153 Ticari Mallar”
hesabı, satın alınan malların maliyet bedeli üzerinden borçlandırılırken, satılan malların maliyet bedeli
üzerinden alacaklandırılır. Bu yöntem, bir yandan mal mevcudunu sürekli olarak göstermesi, diğer yandan
o ana kadar yapılan satışlardan elde edilen kâr veya zararın bilinmesine olanak vermesi bakımından çok
elverişli bir yöntem olmasına karşılık, uygulanması aralıklı envanter yöntemine göre daha güç olduğundan
kullanım alanı sınırlıdır. Yöntem, genellikle ürün çeşitliliği az olan ve birim değeri yüksek ürünler satan
işletmeler tarafından tercih edilir.

Örnek: Stok hareketlerini sürekli envanter yöntemi ile izleyen CMS işletmesi 01.05.2020 tarihinde
maliyeti 80.000 TL olan ticari mallarını %18 KDV dahil 106.200 TL’ye veresiye olarak satmıştır.
Buna göre, CMS işletmesi ilk olarak aşağıdaki şekilde veresiye mal satış kaydını yapacaktır:

-------------------------------------01/05/2020-------------------------------------
120 ALICILAR 106.200
600 YURT İÇİ SATIŞLAR 90.000
391 HESAPLANAN KDV 16.200
--------------------------------------------/-------------------------------------------

CMS işletmesi KDV dahil 106.200 TL tutarındaki veresiye mal satışından doğan alacağını “120 Alıcı-
lar” hesabına kaydetmiştir. İşletmenin satış geliri;

KDV’siz Satış Tutarı = KDV Dahil Tutar / (1 + KDV Oranı)

KDV’siz Satış Tutarı = 106.200 / (1 + 0,18)
KDV’siz Satış Tutarı = 90.000 TL’dir.

Bu tutar “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına kaydedilerek, satıştan elde edilen gelir mu-
hasebe kayıtlarında gösterilmiştir. Satışa ilişkin KDV tutarı ise, devlete olan KDV borçlarının izlendiği
“391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir. CMS işletmesi stok hareketlerini Sürekli
Envanter Yöntemi ile izlediğinden, yapılan satış kaydının hemen ardından satılan ticari malların maliyeti
kaydedilir. Buna göre, CMS işletmesinin yapacağı maliyet kaydı aşağıdaki gibidir:

-------------------------------------01/05/2020-------------------------------------
621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ 80.000
153 TİCARİ MALLAR 80.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Satılan ticari malın maliyet kaydında “621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabı malların maliyet
değeri üzerinden borçlandırılırken, satılan malın çıkışı nedeniyle “153 Ticari Mallar” hesabının alacak
tarafına kayıt yapılmıştır. Bu kayıtla, işletmenin satışa konu olan mallarının maliyeti gider olarak kayde-
dilmiştir. Ayrıca, satılan mallar işletmenin mülkiyetinden çıktığı için, işletmenin sahip olduğu mallarını
izlediği “153 Ticari Mallar” hesabı alacaklandırılarak azaltılmıştır.
Yukarıdaki yevmiye kayıtlarından da görüldüğü gibi, sürekli envanter yönteminde mal satışına iliş-
kin iki kayıt yapılmaktadır. Birinci madde mal satış kaydı, ikinci madde ise satılan ticari malın maliyet

105
4
Dönen Varlıklar II

kaydıdır. Daha önce ifade edildiği gibi yöntemin
en önemli özelliklerinden biri satış anında, satışa
ilişkin brüt kâr veya zararın hesaplanmasına olanak
vermesidir. “600 Yurtiçi Satışlar” hesabı ile “621
Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabının karşılaştı-
rılması, yapılan satışın sonucunu yani kârını ya da
zararını verecektir. Buna göre, CMS işletmesi ma-
liyeti 80.000 TL olan ticari mallarını 90.000 TL’ye
satmıştır. Dolayısıyla bu satışa ilişkin brüt satış kârı
10.000 TL’dir.
olarak, bu yöntemde satılan ticari malın maliyet
kaydı her satıştan sonra yapılmaz. Dönem sonun-
da bir kez yapılır. Diğer bir ifadeyle, bu yöntemde
“621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabı dönem
içinde kullanılmaz. Dolayısıyla, mal alım satım iş-
lemlerinden doğan kâr ya da zarar ancak mal mev-
cudunun saptanmasından sonra yapılacak bazı he-
saplamalarla bulunur.

Aralıklı Envanter Yöntemi
Aralıklı envanter yöntemi, stoka girişlerin sü-
rekli olarak, stoktan çıkan ve kalan malların ise
dönem sonunda yapılan envanter sonuçlarına göre
belirlenerek kayıtlara yansıtılmasını sağlayan yön-
temdir. Bu yöntem, işletmedeki mal mevcudunun
ancak belirli dönemlerde yapılacak sayım ve değer-
leme işlemleri ile belirlenebileceği esasına dayanan
bir yöntemdir. Yöntem, ürün çeşidinin çok ve kü-
çük hacimli ve nispeten düşük fiyatlı birimlerden
oluştuğu işletmeler tarafından tercih edilir. Çünkü,
bu tür işletmelerde satılan bir malın maliyetinin
belirlenmesi ve buna bağlı olarak her satıştan sonra
ortaya çıkacak kâr veya zararın muhasebe kayıtla-
rında izlenmesi çok güçtür.
Bu yöntem, satış sırasında satılan ticari mal-
ların maliyeti bilinmiyor veya kayıtlarda dikkate
alınmak istenmiyor ise kullanılır. Aralıklı envanter
yönteminde satılan malların maliyeti fiili sayım so-
nuçlarına dayanarak belirlenir. Bu yöntemde, satı-
lan ticari malın maliyeti dönem sonunda bir kez
hesaplanır. Sürekli envanter yönteminden farklı
dikkat
Aralıklı envanter yönteminde, işletmelerdeki mal
mevcudunun ve satılan malların maliyetinin saptan-
ması için sayım ve değerleme yapılması gereklidir.
Aralıklı envanter yönteminde “153 Ticari
Mallar” hesabının borç tarafında dönem başı mal
mevcudu, dönem içi alışlar ve alış giderleri yer
alırken, alış iadeleri ve alış iskontoları hesabın ala-
cak tarafında izlenir. Dönem içinde yapılan satış-
lar ise, “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacağına
kaydedilirken, satışların maliyeti ile ilgili bir kayıt
yapılmaz. Dolayısıyla, dönem sonuna gelindiğinde
satışlar bilinirken, satışların maliyeti bilinmemek-
tedir. Satılan malların maliyetini bulabilmek için,
dönem sonunda malların sayımının yapılması ge-
rekir. Ardından, sayım sonucu bulunan dönem
sonu mal mevcudu, “153 Ticari Mallar” hesabının
borç kalanından düşülerek satılan ticari malların
maliyeti bulunur. Buna göre, aralıklı envanter yön-
teminde satılan ticari malların maliyeti aşağıdaki
gibi hesaplanır:

Satılan Ticari Mallar Maliyeti = [(Dönem Başı Ticari Mal Mevcudu + Dönem İçi Ticari Mal Alımları +
Alış Giderleri) - (Alıştan İadeler + Alış İskontoları + Dönem Sonu Ticari Mal Mevcudu)]

Satılan ticari malların maliyeti hesaplandıktan sonra satışa ilişkin brüt kâr veya zarar aşağıdaki şekilde
hesaplanabilir:

Net Satışlar = Brüt Satışlar - (Satıştan İadeler + Satış İskontoları)

Brüt Kâr veya Zarar = Net Satışlar - Satılan Ticari Mallar Maliyeti

106
 4
Finansal Muhasebe

Örnek: Stok hareketlerini Aralıklı Envanter Yöntemi ile izleyen AYG işletmesinin 2019 yılı sonunda
ortaya çıkan ticari mal alış ve satış bilgileri aşağıdaki verilmiştir. Bu bilgilere göre, işletmenin satılan ticari
mallar maliyeti ve satışa ilişkin brüt satış kâr veya zararı kaç TL’dir?

Dönem Başı Mal Ticari Mevcudu 150.000 TL

Dönem İçi Ticari Mal Alımları 600.000 TL
Alış Giderleri 100.000 TL
Alıştan İadeler 60.000 TL
Alış İskontoları 50.000 TL
Dönem Sonu Ticari Mal Mevcudu 200.000 TL
Brüt Satışlar 900.000 TL
Satıştan İadeler 40.000 TL
Satış İskontoları 70.000 TL

Bu bilgilere göre, işletmenin satılan ticari mallar maliyetini ve satışa ilişkin brüt satış kâr veya zararını
hesaplamak için sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılır:

Satılan Ticari Mallar Maliyeti = [(Dönem Başı Ticari Mal Mevcudu + Dönem İçi Ticari Mal Alımları
+ Alış Giderleri) -(Alıştan İadeler + Alış İskontoları + Dönem Sonu Mal Mevcudu)]
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = [(150.000 + 600.000 + 100.000) - (60.000 + 50.000 + 200.000)]
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = 850.000 - 310.000
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = 540.000 TL

Net Satışlar = Brüt Satışlar - (Satıştan İadeler + Satış İskontoları)

Net Satışlar = 900.000 - (40.000 + 70.000)
Net Satışlar = 790.000 TL

Brüt Kâr veya Zarar = Net Satışlar - Satılan Ticari Malın Maliyeti
Brüt Kâr veya Zarar = 790.000 - 540.000
Brüt Kâr veya Zarar = 250.000 TL tutarında brüt kâr elde edilmiştir.

Diğer Stoklar olarak bu bölüm kapsamında değeri düşen stoklar

Diğer stoklar, yukarıdaki stok kalemlerinin hiç-
birinin kapsamına alınamayan ürün, artık ve hurda
gibi kalemlerin izlenmesinde kullanılır. Elde edilen
bu stoklar maliyet bedeli ile “157 Diğer Stoklar”
hesabının borç tarafına, satıldıklarında, devredil-
diklerinde veya kullanıldıklarında alacak tarafına
kayıt yapılır.
Bu hesap; kapsamında yer alan stok türlerine
göre, değeri düşen mamuller, yoldaki mallar, hurda
ilk madde ve malzemeler, kırpıntılar, üretim artıkla-
rı vb. ile küçük ve orta büyüklükteki ticari işletme-
lerde çeşitli malzemeler, müşterilere verilmek üzere
satın alınan promosyon ürünleri, malzemeleri vb.
gibi işletme gereksinimine göre uygun olarak bö-
lümlenebilir. “157 Diğer Stoklar” hesabı ile ilgili
üzerinde durulacaktır.
Ekonomik ya da fiziksel nedenlerle değer dü-
şüklüğüne uğramış olan malların ayrı bir hesap-
ta izlenmesi gerektiğinde söz konusu mallar “153
Ticari Mallar” hesabından çıkartılarak, “157 Diğer
Stoklar” hesabına alınır. Çünkü normal ve sağlam
olan malların, hasara uğramış veya deforme olmuş
mallar ile aynı hesapta izlenmesi, finansal analizde
veya yönetici kararlarında yanlışlıklara neden ola-
bilir. Bundan dolayı değeri düşen stoklar, ilgili stok
hesabından çıkarılarak bu hesaba alınır. Değer dü-
şüklüğünün kesin olup olmaması malın bu hesaba
kaydedileceği değeri etkiler. Değer düşüklüğünün
kesin olması halinde mal, saptanan yeni değeri ile
hesaba alınır. Değer düşüklüğünün kesin olmaması
halinde ise, mal bu hesaba maliyet değeri ile alınır.

107
4
Dönen Varlıklar II

Örnek (Değer Düşüklüğünün Kesin Olması Durumu): ADS işletmesinin deposunda 10.04.2020
tarihinde çıkan yangın sonucu maliyeti 200.000 TL olan ticari malları hasar görmüştür. Yapılan inceleme-
de, malların değerinde 50.000 TL tutarında değer düşüklüğünün kesin olduğu tespit edilmiştir.
Verilen bilgilere göre, ADS işletmesinin 200.000 TL tutarındaki ticari mallarının değerinde kesin ola-
rak 50.000 TL’lik azalış olduğu görülmektedir. Buna göre, ADS işletmesinin değeri düşen mallar ile ilgili
olarak yapacağı kayıt aşağıdaki gibi olacaktır:

-------------------------------------10/04/2020-------------------------------------
157 DİĞER STOKLAR 150.000
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 50.000
153 TİCARİ MALLAR 200.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletmenin deposunda çıkan yangın sonucu maliyeti 200.000 TL olan stoklarının değerinin 150.000
TL’ye düştüğü kesin olarak tespit edildiğinden, öncelikle değeri düşen stoklar normal stokların izlendi-
ği “153 Ticari Mallar” hesabından çıkartılmıştır. Diğer bir ifadeyle, sağlam ticari mallarda 200.000 TL
tutarında azalış olduğundan, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına 200.000 TL tutarında kayıt
yapılmıştır. Değer düşüklüğüne uğramış stoklar, yeni değerleri üzerinden “157 Diğer Stoklar” hesabının
borç tarafına kaydedilmiştir. Kesin olan 50.000 TL tutarındaki değer düşüklüğü ise işletme açısından bir
zarar niteliğinde olduğundan, bu zarar “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabının borç tarafına
kaydedilmiştir.

Örnek (Değer Düşüklüğünün Kesin Olmaması Durumu): ADS işletmesinin deposunda 10.04.2020
tarihinde çıkan yangın sonucu maliyeti 200.000 TL olan ticari malları hasar görmüştür.
Buna göre, ADS işletmesinin değeri düşen mallar ile ilgili olarak yapacağı kayıt aşağıdaki gibi olacaktır:

-------------------------------------10/04/2020-------------------------------------
157 DİĞER STOKLAR 200.000
153 TİCARİ MALLAR 200.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Değer düşüklüğü kesin değilse “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabı kullanılmaz. Hasara
uğramış fakat değer düşüklüğü tutarı kesin olarak belirlenememiş mallar, “153 Ticari Mallar” hesabından
doğrudan “157 Diğer Stoklar” hesabına aktarılır. Diğer bir ifadeyle, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak
tarafına, “157 Diğer Stoklar” hesabının ise borç tarafına kayıt yapılır.
İşletme değer düşüklüğüne uğrayan mallarını ilerleyen günlerde satabilir. Bu durum, aşağıdaki örnek
üzerinden görülebilir.

Örnek: Stok hareketlerini sürekli envanter yöntemi ile izleyen TAY işletmesinin deposunu 15.04.2020
tarihinde su basması nedeniyle maliyeti 50.000 TL olan malın fiziki yapısının bozulduğu ve değerinin düş-
tüğü tespit edilmiştir. TAY işletmesi söz konusu malın tamamını 25.04.2020 tarihinde %18 KDV hariç
40.000 TL’ye peşin bedelle satmıştır.
Bu bilgilere göre, TAY işletmesi öncelikle değeri düşen malın ilgili hesaba alınması kaydını yapacaktır.

108
 4
Finansal Muhasebe

-------------------------------------15/04/2020-------------------------------------
157 DİĞER STOKLAR 50.000
153 TİCARİ MALLAR 50.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Değer düşüklüğü tutarı kesin olarak belirlenemediği için, değeri düşen mal maliyet bedeli üzerinden
normal stokların izlendiği “153 Ticari Mallar” hesabından çıkartılarak, değeri düşen stokların izlendiği
“157 Diğer Stoklar” hesabına aktarılmıştır. Diğer bir ifadeyle, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafı-
na, “157 Diğer Stoklar” hesabının ise borç tarafına kayıt yapılmıştır.
TAY işletmesi hasarlı malı 25.04.2020 tarihinde sattığında ise sırasıyla aşağıdaki kayıtları yapacaktır:

-------------------------------------25/04/2020-------------------------------------
100 KASA 47.200
600 YURT İÇİ SATIŞLAR 40.000
391 HESAPLANAN KDV 7.200
--------------------------------------------/--------------------------------------------
-------------------------------------25/04/2020-------------------------------------
621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ 50.000
157 DİĞER STOKLAR 50.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme değeri düşen malı 25.04.2020 tarihinde %18 KDV hariç 40.000 TL’ye peşin satmış ve sa-
tıştan elde ettiği 40.000 TL tutarında geliri “600 Yurtiçi Satışlar” hesabına kaydetmiştir. Satışta tahsil
ettiği KDV’yi ise devlete olan KDV borçlarını izlediği “391 Hesaplanan KDV” hesabına kaydetmiştir.
Diğer taraftan, satış geliri ve KDV peşin olarak tahsil edildiği için işletmenin nakit para mevcudunda artış
meydana gelmiş ve dolayısıyla “100 Kasa” hesabının borç tarafına 47.200 TL tutarında kayıt yapılmıştır.
Böylece ticari mal satış kaydı gerçekleştirilmiştir. TAY işletmesi stok hareketlerini sürekli envanter yöntemi
ile izlediğinden, mal satışından sonra bir de satışa ilişkin maliyet kaydı yapılmıştır. Maliyet kaydında, satışı
gerçekleştirilen malın maliyeti olan 50.000 TL “621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabına kaydedilmiş-
tir. Hesap bir gider hesabı olduğu için borç tarafına kayıt yapılmıştır. Diğer taraftan, söz konusu mal artık
işletmenin mülkiyetinde olmadığı için, malın izlendiği “157 Diğer Stoklar” hesabının alacak tarafına azalış
kaydedilerek malın hesaplardan çıkışı gerçekleştirilmiştir.

Verilen Sipariş Avansları

Avans en genel tanımıyla, alacağına sayılmak üzere önceden yapılan ödeme, öndelik olarak ifade edilir.
Avanslar:
• Stok edinmek için ödendiklerinde; “Verilen Sipariş Avansı”,
• Çalışanların işlemiş ancak tahakkuk ettirilmemiş ücretlerine ya da yapacakları bir gidere karşılık
ödendiklerinde; “Personel Avansı”,
• İşletmenin bir işinin gördürülmesi için ödendiklerinde; “İş Avansı”,
• Bir duran varlık edinme aşamasında ödendiklerinde; “Verilen Avanslar” olarak adlandırılır.
Sipariş avansları, mal veya hizmet isteme hakkını temsil eden ve normal olarak bir mal veya hizmetin
maliyetine dönüşecek olan önceden verilmiş olan para ve benzeri ekonomik değerlerdir. Yurt içinden ya
da yurt dışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemeleri “159
Verilen Sipariş Avansları” hesabında izlenir. Sipariş avansı, yurtiçi satıcılara olduğu gibi yurtdışı satıcılara
da ödenebilir. Bu doğrultuda satıcıya avans ödendiğinde “159 Verilen Sipariş Avansları” hesabının borç

109
4
Dönen Varlıklar II

tarafına kayıt yapılır. Sipariş verilen malların teslim alınması, avansın kısmen ya da tamamen geri alınması,
avansın şüpheli veya değersiz alacak haline gelmesi durumlarında ise hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: ABC işletmesi 15.04.2020 tarihinde yurt içinden bir firmaya %18 KDV hariç 100.000 TL tu-
tarında mal siparişi vermiş ve mal bedelinin 20.000 TL tutarındaki kısmını avans olarak banka aracılığıyla
ödemiştir. 30.04.2020 tarihinde sipariş edilen mallar işletmeye ulaşmış ve ödemenin geri kalan kısmı için
ABC işletmesi çek vermiştir.
Buna göre, ABC işletmesi ticari mal alımıyla ilgili avans ödemesini aşağıdaki gibi kaydeder;

-------------------------------------15/04/2020-------------------------------------
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI 20.000

102 BANKALAR 20.000

--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesi yurt içinden satın alacağı 100.000 TL tutarındaki mala ilişkin olarak banka aracılığıyla
ödediği 20.000 TL avansı “159 Verilen Sipariş Avansları” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Bankadan
ödeme yapıldığından ve işletmenin bankadaki parasında azalışı olduğundan, “102 Bankalar” hesabının
alacak tarafına kayıt yapılmıştır.
ABC işletmesi sipariş ettiği malları 30.04.2020 tarihinde teslim aldığında ise aşağıdaki kaydı yapacaktır:

-------------------------------------30/04/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 100.000
191 İNDİRİLECEK KDV 18.000

159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI 20.000

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 98.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesinin siparişi teslim almasıyla birlikte, ticari mallarında artış olduğundan “153 Ticari Mal-
lar” hesabının borç tarafına kayıt yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle, teslim alınan mallar “153 Ticari Mallar”
hesabına kaydedilmiştir. Sipariş teslim alındığından, verilmiş olan avansın izlendiği “159 Verilen Sipariş
Avansları” hesabının alacak tarafına kayıt yapılmış ve hesap kapatılmıştır. Mal alımına ilişkin olarak öde-
nen 18.000 TL (100.000*0,18) tutarındaki KDV ise, devletten olan KDV alacaklarının izlendiği “191
İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme, mal bedelinin kalan kısmı için çek ver-
diğinden (keşide ettiğinden), verilen çek tutarı kadar “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabının
alacak tarafına kayıt yapılmıştır.

110
 4
Finansal Muhasebe

Araştırmalarla
İlişkilendir
MUHASEBEDE İSKONTO VE KOMİS- hak kazanıldığı yılın geliri olarak beyan edilme-
YON UYGULAMALARI si gerektiği, vergi matrahının hesaplanmasında
Dr. Erol DEMİR iskontoların ticari teamüllere uygun olup olma-
dığı konusunun özellikle ilişkili taraflarla yapılan
Öz: Bu çalışma ile muhasebe uygulamaları
işlemlerde emsallere uygunluk ilkesi uyarınca
bakımından iskonto ve komisyonlar arasındaki
tespit edilmesi gerektiği, ciro primini elde eden
benzerlikler örnek muhasebe kayıtları yardımıyla
alt firma eğer gerçek kişi mükellef ise elde edi-
ortaya konulmuştur. Ticari hayatta yapılan uy-
len gelirin ticari kazanç olduğu, kurumlar vergisi
gulamalarda iskontoların KDV matrahına dahil
mükellefi ise elde edilen gelirin kurum kazancı
olmaması için; ticari teamüllere uygun miktarda
olarak vergilendirilmesi gerektiği hususları ayrı
olması, mal ve hizmet satışına ilişkin olarak dü-
ayrı ele alınmıştır.
zenlenen asıl fatura veya benzeri belge üzerinde
ayrıca gösterilmesi, bedelden indirim şeklinde Anahtar sözcükler: Muhasebe, İskonto,
gerçekleştirilmesi gerektiği yasal mevzuat açısın- Ciro primi, Komisyon, Vergi.
dan ortaya konulmuştur. Ardından ciro primle-
rine yılsonu itibariyle hak kazanıldığından fatu- Kaynak: Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi,
ra sonraki yılda düzenlense dahi muhasebenin 2015, 50, (1): 124-153.
tahakkuk esasının bir gereği olarak bu primlerin

Öğrenme Çıktısı
1 Stok kavramını tanımlayabilme
2 Ticari mal alım ve satımına ilişkin işlemleri kaydedebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İşletme bir mal satın aldı- Stokların işletmeler açısın-

Stokların hangi hallerde
ğında fatura bedelinin ya- dan önemini dersinizle ilgili
gider kaydedileceğini ince-
nında alışla ilgili ne tür gi- çevrimiçi açıköğretim plat-
leyiniz.
derler yapabilir? Araştırınız. formlarında anlatınız.

DİĞER DÖNEN VARLIKLAR

Dönen varlıklar hesap sınıfında yer alan önceki gruplara girmediği için özellikle kendi bölümlerinde
tanımlanmamış olan diğer dönen varlık kalemleri bu grupta yer alır. Diğer bir ifadeyle, bu grupta, dönen
varlık olmakla birlikte ayrı bir grup olma özelliği taşımayan varlıklar bulunmaktadır. TDHP’de bu grupta
aşağıdaki hesaplar yer almaktadır:
19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR
190 Devreden KDV
191 İndirilecek KDV
192 Diğer KDV

111
4
193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar
195 İş Avanslar
196 Personel Avansları
197 Sayım ve Tesellüm Noksanları
198 Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar
199 Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı (-)
Devreden KDV
“190 Devreden KDV” hesabı, bir dönemde in-
dirilemeyen ve izleyen döneme devreden katma de-
ğer vergisinin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Ay
sonlarında “191 İndirilecek KDV” hesabının kala-
nı, “391 Hesaplanan KDV” hesabının kalanından
büyükse aradaki fark bu hesabın borç tarafına kay-
dedilir. Bu hesaptaki tutar, izleyen ay ya da aylarda
“391 Hesaplanan KDV” hesabı ile karşılaştırılarak
kapatılır.
Daha önce de belirtildiği üzere, alım ve satım
işlemlerinde KDV ödemesi ya da tahsili yapılmak-
tadır. Buna göre, kanun tarafından muaf tutulmuş
mal ve hizmetler dışındaki bütün alımlarda işlet-
meler tarafından KDV ödemesi yapılırken, bütün
satışlarda devlet adına KDV tahsilatı yapılır. Ticari
mallar ile ilgili işlemlerin anlatıldığı kısımda da ifa-
de edildiği üzere, mal ve hizmet alımlarında işlet-
meler tarafından ödenen KDV tutarları “191 İndi-
rilecek KDV” hesabında izlenirken, mal ve hizmet
satışlarında işletmeler tarafından tahsil edilen KDV
tutarı ise “391 Hesaplanan KDV” hesabının ala-
cak tarafına kaydedilir. İşletme tarafından yapılan
satın almalarda ödenen KDV işletmenin devletten
olan alacağını temsil ederken, yapılan satışlarda
devlet adına işletme tarafından tahsil edilen KDV
ise işletmenin devlete olan vergi borcunu gösterir.
KDV mevzuatı ve işleyiş gereği işletme devlete olan
KDV borcunun tamamını vergi dairesine ödemez.
Bunun yerine işletme, ilgili ay içinde ödediği ve
devletten alacağını gösteren KDV’yi devlete olan
KDV borcundan düşer ve kalan tutarı vergi daire-
sine öder. Diğer taraftan, işletmenin ilgili ay içinde
ödediği KDV tutarı devlet adına tahsil ettiği KDV
tutarından yüksek ise, bu durumda işletme devlet-
ten olan KDV alacağını izleyen aylarda ortaya çıka-
bilecek KDV borcuna mahsup etmek üzere “190
Devreden KDV” hesabına aktarır ve bu hesapta
izlemeye devam eder.
112
Dönen Varlıklar II
İndirilecek KDV
“191 İndirilecek KDV” hesabı, her türlü mal
veya hizmetin satın alınması sırasında ödenen
KDV’nin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Mal
ve hizmet alımlarından doğan indirilecek KDV
bu hesabın borç tarafına, mevzuat gereği yapılan
indirimler ve hesaba yapılan düzeltmeler ile indiril-
meyen ve “190 Devreden KDV” hesabına aktarılan
borç bakiyesi bu hesabın alacak tarafına kaydedilir.
Yukarıda da ifade edildiği gibi, KDV’de vergi-
lendirme dönemi bir ay olduğundan, ay sonu itiba-
riyle “191 İndirilecek KDV” ile “391 Hesaplanan
KDV” hesaplarında biriken tutarlar karşılaştırılır
ve duruma göre işletmenin devlete ödeyeceği veya
devredeceği KDV tutarı tespit edilir. Bu karşılaş-
tırmada, “191 İndirilecek KDV” hesabının kala-
nı, “391 Hesaplanan KDV” hesabının kalanından
büyükse aradaki fark “190 Devreden KDV” hesa-
bının borç tarafına kaydedilir. “391 Hesaplanan
KDV” hesabının kalanı, “191 İndirilecek KDV”
hesabının kalanından büyükse aradaki “360 Öde-
necek Vergi ve Fonlar” hesabının alacak tarafına
kaydedilir. Yapılan bu işleme KDV mahsup işlemi,
bu işleme ilişkin olarak muhasebede yapılan kayda
ise KDV mahsup kaydı denir.
Örnek: AND işletmesi tarafından 2020 Mayıs
ayında gerçekleştirilen işlemlerin sadece aşağıdaki
işlemlerden oluştuğunu varsayalım:
• AND işletmesi KDV tutarını peşin ödeye-
rek 15.05.2020 tarihinde %18 KDV hariç
200.000 TL tutarındaki ticari malı veresiye
satın almıştır.
• AND işletmesi 20.05.2020 tarihinde %18
KDV hariç 150.000 TL’ye peşin olarak mal
satmıştır.
• AND işletmesi 25.05.2020 tarihinde satışı-
nı yaptığı malların müşteriye nakliyesi için
%18 KDV hariç 20.000 TL ödemeyi nakli-
ye firmasına peşin olarak yapmıştır.
• Mayıs ayı sonu (31.05.2020) itibariyle
KDV mahsup işlemi yapılmıştır.
AND işletmesinin Mayıs ayında gerçekleştirmiş
olduğu işlemlere ilişkin yevmiye kayıtları aşağıdaki
gibi olacaktır.
 4
Finansal Muhasebe

Mal alış kaydı:

-------------------------------------15/05/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 200.000
191 İNDİRİLECEK KDV 36.000
100 KASA 36.000
320 SATICILAR 200.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Buna göre, işletmenin 15.05.2020 tarihinde yapmış olduğu 200.000 TL tutarındaki mal alışı nedeniyle
ticari mal stoklarında meydana gelen artış, “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kaydedilerek gös-
terilmiştir. İşletme alımı veresiye yaptığı için, satıcıya olan borcunda artış meydana gelmiş ve bu artış ne-
deniyle “320 Satıcılar” hesabının alacak tarafına kayıt yapılmıştır. Mal alışı dolayısıyla ödenen 36.000 TL
tutarındaki KDV ise “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. KDV peşin ödendiği
için, işletmenin parasını izlediği “100 Kasa” hesabı 36.000 TL alacaklandırılarak, azaltılmıştır.
Mal satış kaydı:

-------------------------------------20/05/2020-------------------------------------
100 KASA 177.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 150.000
391 HESAPLANAN KDV 27.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme tarafından 20.05.2020 tarihinde yapılan mal satışından elde edilen gelir “600 Yurtiçi Satışlar”
hesabına kaydedilirken, devlet adına müşteri işletmeden tahsil edilen 27.000 TL tutarındaki KDV ise
“391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir. Satış bedeli ve KDV ile birlikte toplam
177.000 TL tahsil edildiğinden, “100 Kasa” hesabının borç tarafına kayıt yapılmıştır.
Satışla ilgili nakliye giderinin kaydı:

-------------------------------------20/05/2020-------------------------------------
760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ 20.000
191 İNDİRİLECEK KDV 3.600
100 KASA 23.600
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme tarafından satılan malların müşteriye taşınması için ödenen 20.000 TL bir satış gideri olduğu
için, “760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabında artış kaydı yapılmıştır. Diğer taraftan, nakliye
hizmeti alımına ilişkin olarak ödenen 3.600 TL tutarındaki KDV ise “191 İndirilecek KDV” hesabının
borç tarafına kaydedilmiştir. Mayıs ayında gerçekleştirilen alım ve satım işlemlerine ilişkin yevmiye kayıt-
ları sonucunda KDV hesaplarının büyük defter görünümü aşağıdaki gibi oluşacaktır:

B 391 HESAPLANAN KDV A B 191 İNDİRİLECEK KDV A

27.000 36.000
3.600

27.000 39.600

113
4
Dönen Varlıklar II

Bu durumda, AND işletmesi tarafından Mayıs ayı sonunda yapılacak KDV mahsup kaydı aşağıdaki
gibi olacaktır:

-------------------------------------31/05/2020-------------------------------------
391 HESAPLANAN KDV 27.000
190 DEVREDEN KDV 12.600
191 İNDİRİLECEK KDV 39.600
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Yukarıda da ifade edildiği üzere, ay sonlarında “191 İndirilecek KDV” hesabı ile “391 Hesaplanan
KDV” hesabı kalanları karşılaştırılarak kapatılır. AND işletmesinin “191 İndirilecek KDV” hesabının borç
kalanı 39.600 TL, “391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak kalanı ise 27.000 TL’dir. KDV mahsup kay-
dında her iki hesap ters kayıt ile kapatılır. Diğer bir ifadeyle, “191 İndirilecek KDV” hesabının alacak
tarafına, “391 Hesaplanan KDV” hesabının ise borç tarafına kayıt yapılır. Buna göre, “191 İndirilecek
KDV” hesabının kalanı, “391 Hesaplanan KDV” hesabının kalanından 12.600 TL daha fazladır. Dolayı-
sıyla, işletmenin KDV alacağı vardır. İşletmenin bu alacağı, izleyen aylarda ortaya çıkacak KDV borcundan
mahsup edilmek üzere “190 Devreden KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: KLM işletmesinin 2020 yılı Ocak ayı sonunda KDV hesaplarının kalanları aşağıdaki gibidir:
191 İndirilecek KDV hesabı: 40.000 TL
391 Hesaplanan KDV hesabı: 50.000 TL
Bu bilgilere göre, işletmenin Ocak ayı sonunda yapacağı KDV mahsup kaydı aşağıdaki gibi olacaktır:

-------------------------------------31/01/2020-------------------------------------
391 HESAPLANAN KDV 50.000
191 İNDİRİLECEK KDV 40.000
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 10.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

KLM işletmesinin Ocak ayına ait KDV mahsup kaydı yapılırken, “191 İndirilecek KDV” hesabı ile
“391 Hesaplanan KDV” hesabı karşılıklı olarak kapatılmıştır. Verilen bilgilere göre, “391 Hesaplanan
KDV” hesabındaki tutarın (50.000 TL), “191 İndirilecek KDV” hesabındaki tutardan (40.000 TL) büyük
olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, aradaki fark (10.000 TL), işletmenin devlete KDV borcu olarak izleyen
ayda ödenmek üzere “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: ABC işletmesinin 2020 yılı Ocak, Şubat ve Mart ayları sonunda KDV hesaplarının kalanları
aşağıdaki gibidir:

AYLAR 191 İNDİRİLECEK KDV 391 HESAPLANAN KDV

OCAK 150.000 90.000
ŞUBAT 100.000 120.000
MART 110.000 180.000

Bu bilgilere göre ABC işletmesinin Ocak, Şubat ve Mart 2020 aylarına ait KDV mahsup kayıtları aşa-
ğıdaki gibi olacaktır.

114
 4
Finansal Muhasebe

Ocak ayı KDV mahsup kaydı:

-------------------------------------31/01/2020-------------------------------------
391 HESAPLANAN KDV 90.000
190 DEVREDEN KDV 60.000
191 İNDİRİLECEK KDV 150.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Görüldüğü üzere Ocak ayında “191 İndirilecek KDV” hesabının kalanı, “391 Hesaplanan KDV” hesa-
bının kalanından büyüktür. Dolayısıyla, ay sonunda KDV mahsup kaydı yapılmış ve iki hesap ta kapatıl-
mıştır. İşletmenin devletten olan KDV alacağını gösteren aradaki fark (60.000 TL), “190 Devreden KDV”
hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Bir sonraki ayın KDV mahsup kaydı yapılırken bu hesaptaki tutar
dikkate alınmalıdır.
Şubat ayı KDV mahsup kaydı:

-------------------------------------29/02/2020-------------------------------------
391 HESAPLANAN KDV 120.000
191 İNDİRİLECEK KDV 100.000
190 DEVREDEN KDV 20.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesinin Şubat ayında “391 Hesaplanan KDV” hesabının kalanı 120.000 TL, “191 İndirilecek
KDV” hesabının kalanı ise 100.000 TL’dir. Hesaplanan KDV tutarı 20.000 TL daha fazla olduğundan iş-
letmenin devlete KDV borcu söz konusudur ve bu nedenle aradaki farkın “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar”
hesabına yazılması gerekir. Ancak, işletmenin Ocak ayından devreden 60.000 TL tutarında bir KDV alacağı
söz konusudur. Dolayısıyla, işletmenin Şubat ayı KDV hareketleri sonucunda ortaya çıkan KDV borcu,
Ocak ayından kalan KDV alacağı ile karşılaştırılmıştır. Buna göre, önceki aydan kalan KDV alacaklarının
izlendiği “190 Devreden KDV” hesabındaki 60.000 TL’nin 20.000 TL’si bu hesaptan çıkarılarak “391 He-
saplanan KDV” hesabındaki tutara mahsup edilmiştir. İşletmenin KDV alacağı ödenecek vergi tutarından
fazla olduğundan herhangi bir ödeme doğmamıştır. Bu nedenle “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabı
kullanılmamıştır. Bu durumda Mart ayına devreden KDV tutarı ise 40.000 TL olmuştur (60.000-20.000).
Mart ayı KDV mahsup kaydı:

-------------------------------------31/03/2020-------------------------------------
391 HESAPLANAN KDV 180.000
191 İNDİRİLECEK KDV 110.000
190 DEVREDEN KDV 40.000
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 30.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesinin Mart ayında “391 Hesaplanan KDV” hesabının kalanı 180.000 TL, “191 İndirilecek
KDV” hesabının kalanı ise 110.000 TL’dir. Hesaplanan KDV tutarı, İndirilecek KDV tutarından büyük oldu-
ğundan aradaki fark olan 70.000 TL’nin ABC işletmesinin devlete ödeyeceği KDV borcu olarak “360 Ödenecek
Vergi ve Fonlar” hesabında gösterilmesi gerekir. Ancak, işletmenin Şubat ayından Mart ayına devreden ve “190
Devreden KDV” hesabında kayıtlı 40.000 TL tutarında KDV alacağı söz konusudur. Dolayısıyla, öncelikle
ödenecek tutar bu hesaptan karşılanmış ve bu tutarı aşan kısım olan 30.000 TL ise işletmenin devlete ödeyeceği
KDV tutarı olarak “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

115
4
Dönen Varlıklar II

Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar
“193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar” hesabı,
mevzuat gereğince peşin ödenen ve bir yıl içinde
indirim konusu yapılabilecek gelir vergisi, kurum-
lar vergisi ve diğer vergiler ile fonların kayıt ve ta-
kip edildiği hesaptır. Bu hesapta, Kurumlar Vergisi
Kanunu ve Gelir Vergisi Kanunu gereğince üçer
aylık dönemlerde ödenen geçici vergiler ile dönem
içinde mevzuat gereğince yapılmış vergi vb. ke-
sintilerden dönemin kârı üzerinden hesaplanacak
Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi tutarlarından
mahsubu yapılacak olanlar izlenir. Bunun yanı sıra
bu hesap, bankalarda açılan vadeli mevduatlara iliş-
kin faiz üzerinden hesaplanan stopaj kesintilerinde
de kullanılır. Peşin ödenen ve bir yıl içinde indirim
konusu yapılabilecek gelir vergisi, kurumlar vergisi
ve diğer vergiler ile fonlar, bu hesabın borç tarafına
kaydedilir.
Stopaj; sözlük anlamı tevkif ya da kaynaktan kes-
medir. Stopaj, gelir veya kurumlar vergisine tabi
bir kazanca ilişkin hasılatın ilgilisine ödenmesi
aşamasında, ödemeyi yapanlarca, yasa ile belir-
lenmiş oranlar üzerinden ödeme tutarının bir kıs-
mının tutulup, hasılatı elde eden adına ve onun
peşin vergisi olarak vergi dairesine yatırılması şek-
linde uygulanan vergileme yöntemidir.

Örnek: ABC işletmesi 01.03.2020 tarihinde Z bankasında 3 ay vadeli yıllık %10 faiz oranlı 40.000
TL’lik vadeli mevduat hesabı açtırmıştır. Vade sonunda %15 gelir vergisi stopajı kesildikten sonra anapara
faizi ile birlikte bankadan çekilmiştir.
ABC işletmesi bankada vadeli mevduat hesabı açtırdığında aşağıdaki kaydı yapacaktır:

-------------------------------------01/03/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 40.000
100 KASA 40.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesi 01.03.2020 tarihinde kasasındaki paranın 40.000 TL’sini bankaya yatırarak vadeli mev-
duat hesabı açtırmıştır. Bu işlem sonucunda, işletmenin kasasında bir para azalışı olduğundan “100 Kasa”
hesabının alacak tarafına, bankadaki parada bir artış olduğundan “102 Bankalar” hesabının borç tarafına
kayıt yapılmıştır.
İşletme vade sonunda bankadaki hesabı kapatıp, anapara ile faizi tahsil ettiğinde ise aşağıdaki kaydı
yapacaktır:

-------------------------------------01/06/2020-------------------------------------
100 KASA 40.850
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR 150
102 BANKA 40.000
642 FAİZ GELİRLERİ 1.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Bankada açtırılan hesap yıllık %10 faiz oranlı ve 3 ay vadeli olduğundan, işletme hesabın vadesi so-
nunda 1.000 TL faiz geliri elde etmiştir (Faiz = 40.000*10*3/1.200). İşletmenin elde etmiş olduğu bu faiz
geliri “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir. Diğer taraftan, işletmenin elde etmiş
olduğu faiz gelirine %15 oranında stopaj uygulandığı için, işletme toplamda 40.850 TL tahsil etmiş ve
“100 Kasa hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Hesaplanan 150 TL tutarındaki stopaj tutarı ise, “193
Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Vade sonunda bankadaki hesap
kapatıldığından “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına kayıt yapılarak hesap kapatılmıştır.

116
 4
Finansal Muhasebe

İş Avansları
“195 İş Avansları” hesabı, işletme adına mal ve hizmet satın alacak, işletme adına bir kısım gider ve
ödemeleri yapacak personel ve personel dışındaki kişilere verilen iş avanslarının izlendiği hesaptır. Avans
verildiğinde bu hesabın borç tarafına, avansı alanın ibraz ettiği harcama veya ödeme belgelerine dayanıla-
rak ilgili hesapların borç tarafı karşılığında bu hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. Avansın harcama veya
ödemeyi aşan kısmı tahsil edilerek iş avansı kapatılır.

Örnek: ABC işletmesi, pazarlama müdürü Bay A’ya başka bir şehirde pazar araştırması yapmak üzere
15.03.2020 tarihinde 10.000 TL avansı nakit olarak ödemiştir. 20.03.2020 tarihinde Bay A işletmeye geri
dönmüş ve yaptığı harcamalara ilişkin olarak %18 KDV hariç 7.000 TL gider faturasını işletmeye ibraz
etmiş ve avanstan geri kalan kısmı ise işletmeye iade etmiştir.
İş avansının ödenmesi ve iş avansının kapatılması kayıtları:

-------------------------------------15/03/2020-------------------------------------
195 İŞ AVANSLARI 10.000
100 KASA 10.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

-------------------------------------20/03/2020-------------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 7.000
191 İNDİRİLECEK KDV 1.260
100 KASA 1.740
195 İŞ AVANSLARI 10.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

ABC işletmesi 15.03.2020 tarihinde personeline 10.000 TL tutarında iş avansını ödediğinde kasadan
para azalışı olduğundan “100 Kasa” hesabının alacak tarafına kayıt yapılmıştır. İşin görülmesi için per-
sonele verilen avans aynı zamanda “195 İş Avansları” hesabının ise borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme
personeli 20/03/2020 tarihinde geri dönmüş ve işin görülmesi için yaptığı giderlere ilişkin 7.000 TL +
%18 KDV tutarındaki faturayı işletmeye ibraz etmiştir. Yapılan 7.000 TL tutarındaki gider “770 Genel
Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Ödenen KDV ise “191 İndirilecek KDV” hesa-
bının borç tarafına kaydedilmiştir. Verilen iş avansından ödenen gider ve KDV toplamı düşüldükten sonra
kalan 1.740 TL personel tarafından işletmeye iade edildiğinden “100 Kasa” hesabının borç tarafına kayıt
yapılmıştır. “195 İş Avansları” hesabı ise alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılmıştır.

Personel Avansları
“196 Personel Avansları” hesabı, personel ve işçilere maaş, ücret ve yapacakları iş seyahati giderlerine
(yolluklarına) mahsuben önceden ödenen avansların izlendiği hesaptır. Yapılan ödemeler bu hesabın borç
tarafına; personelin beyan ettiği belgeli giderler, nakden iade ettiği avans kalanları ve ücretinden kesilen
avans tutarları ise bu hesabın alacak tarafına kaydedilir.

117
4
Dönen Varlıklar II

Örnek: ABC işletmesi ay sonunda maaşından kesilmek üzere personeli Bay A’ya 10.03.2020 tarihinde
1.500 TL avansı peşin olarak ödemiştir.
Personel avansı ödeme kaydı:

-------------------------------------10/03/2020-------------------------------------
196 PERSONEL AVANSLARI 1.500
100 KASA 1.500
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Ödenen personel avansı, “196 Personel Avansları” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Yapılan avans
ödemesi sonucunda, işletmenin kasasındaki parada 1.500 TL tutarında azalış meydana geldiği için “100
Kasa” hesabının alacak tarafına kayıt yapılmıştır.

Sayım ve Tesellüm Noksanları

“197 Sayım ve Tesellüm Noksanları” hesabı, nakit, menkul değer, stok ve demirbaş eşyanın sayımların-
da veya teslim alınmaları (tesellümleri) sırasında noksan çıkan değerlerin, noksanlık nedenlerinin araştırıl-
ması süresince tutulduğu hesaptır. Sayım ya da teslim alma sırasında noksan çıkan ve araştırılmasına karar
verilen varlıkların tutarları üzerinden hesabın borç tarafına kayıt yapılır.
Bu hesap geçici bir hesaptır ve farkın nedeni bulununca kapatılır. Aşağıdaki durumlarda bu hesabın
alacak tarafına kayıt yapılarak hesap kapatılır:
• Noksanlığın sebebinin tespit edilmesi,
• Noksanlığın sebebinin tespit edilememesi ve personelin sorumlu tutulması,
• Noksanlığın sebebinin tespit edilememesi ve noksanlığın sonuç hesaplarına aktarılmasına karar
verilmesi.

Örnek: KLM işletmesinde, 10.05.2020 tarihinde yapılan kasa sayımında fiili kasa tutarı 3.000 TL
olarak bulunmuştur. Aynı gün itibariyle “100 Kasa” hesabının borç toplamı 20.000 TL, alacak toplamı ise
15.000 TL’dir. Yapılan ilk incelemede farkın nedeni tespit edilememiş ve nedeni araştırılmak üzere ilgili
hesaba alınmıştır.
Kasa noksanı kaydı:

-------------------------------------10/05/2020-------------------------------------
197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 2.000
100 KASA 2.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Bütün işletmeler her günün sonunda fiili kasa tutarı ile kasa hesabına göre kasada olan para miktarını
karşılaştırır. Normal koşullarda fiili kasa tutarı ile “100 Kasa” hesabının kalanı birbirine eşit olmalıdır.
Ancak bazen, eksik veya fazla ödeme, tahsilat veya ödeme kaydının unutulması gibi nedenlerle farklılık söz
konusu olabilir. Kasadaki mevcut para miktarının kasa hesabının kalanından az olması durumunda kasa
noksanlığı, tersi durumda ise kasa fazlalığı söz konusu olur. Bu gibi durumlarda farkın nedeni, aynı gün
yapılan incelemelerde tespit edilemez ise, fark hesapları adı verilen “197 Sayım ve Tesellüm Noksanları”
veya “397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları” hesapları kullanılır.
Bu örnekte, KLM işletmesinin kasasında fiili olarak 3.000 TL olmasına karşın, “100 Kasa” hesabına
göre muhasebe kayıtlarında, 20.000 TL - 15.000 TL = 5.000 TL görülmektedir. İşletmenin kasasındaki
mevcut para miktarı, kasa hesabının kalanından daha az olduğundan kasa sayım noksanlığı söz konusudur.

118
 4
Finansal Muhasebe

Bu duruma göre kasada, 5.000 TL - 3.000 TL = 2.000 TL tutarında bir noksanlık söz konusudur. Yapılan
incelemede farkın nedeni bulunamadığından ve araştırılmasına karar verildiğinden bu noksanlık, nedeni
tespit edilene kadar “197 Sayım Tesellüm ve Noksanları” hesabının borç tarafına kaydedilerek izlemeye
alınmıştır.
KLM işletmesinin kayıtlara aldığı 2.000 TL tutarındaki kasa sayım noksanlığıyla ilgili olarak ilerleyen
günlerde üç farklı durum söz konusu olabilir. Bu durumlara ilişkin olarak yapılacak kayıtlar aşağıda üç ayrı
senaryo üzerinden gösterilmiştir.
• Durum 1: Farkın nedeninin tespit edilmesi
KLM işletmesi yaptığı incelemeler sonucunda, kasa noksanlığının Satıcılara yapılan 2.000 TL’lik öde-
menin kaydının unutulmasından kaynaklandığını 25.05.2020 tarihinde tespit etmiştir.
Nedeni bulunan kasa noksanın kaydı:

-------------------------------------25/05/2020-------------------------------------
320 SATICILAR 2.000
197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 2.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Farkın nedeninin tespit edilmesi durumunda “197 Sayım ve Tesellüm Noksanları” hesabı, alacak tara-
fına kayıt yapılarak kapatılır. Ardından farkın nedenine ilişkin kayıt yapılır. Yapılan incelemede satıcılara
yapılan 2.000 TL tutarındaki ödemenin kaydının unutulduğu görülmüştür. Buna göre, işletmenin satıcı-
lara olan borçlarını izlediği “320 Satıcılar” hesabına azalış kaydı yapılır.
• Durum 2: Farkın nedeninin tespit edilememesi ve personelin sorumlu tutulması
Yapılan incelemelere rağmen farkın nedeni tespit edilememiş ve kasa noksanlığının kasadan sorumlu
personelden tahsil edilmesine 25.05.2020 tarihinde karar verilmiştir.
Kasa noksanlığından personelin sorumlu tutulması kaydı:

-------------------------------------25/05/2020-------------------------------------
135 PERSONELDEN ALACAKLAR 2.000
197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 2.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Yapılan inceleme sonucunda farkın nedeninin tespit edilememesi üzerine, ilgili personelin sorumlu
tutulması durumunda “197 Sayım ve Tesellüm Noksanları” hesabının alacak tarafına kayıt yapılarak hesap
kapatılır. İşletme 2.000 TL tutarındaki noksanlığı personelinden tahsil etmeye karar verdiği için, söz konu-
su tutar personelden tahsil edilene kadar, işletmenin personelinden alacaklarını izlediği “135 Personelden
Alacaklar” hesabına kaydedilir.
• Durum 3: Farkın nedeninin dönem sonuna kadar tespit edilememesi ve hesabın kapatılmasına karar
verilmesi
Dönem sonuna kadar yapılan tüm araştırmalara rağmen 2.000 TL tutarındaki kasa noksanlığının ne-
deni tespit edilemediğinden hesabın kapatılmasına karar verilmiştir.

119
4
Dönen Varlıklar II

Nedeni bulunamayan kasa noksanlığının sonuç hesaplarına aktarılması kaydı:

-------------------------------------31.12.2020-------------------------------------
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 2.000
197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 2.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

Dönem sonuna kadar farkın nedeninin tespit edilememesi ve hesabın kapatılmasına karar verilmesi
durumunda, söz konusu noksanlık işletme açısından bir gider niteliğinde olduğundan “197 Sayım ve
Tesellüm Noksanları” hesabından “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabına aktarılarak gider
kaydedilir.

Öğrenme Çıktısı
3 Katma değer vergisi ile ilgili mahsup işlemlerini yapabilme
4 Diğer dönen varlıklara ilişkin muhasebe işlemlerini yapabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Katma Değer Vergisinin uy-

Katma değer vergisi mevzu-
İndirilemeyecek Katma De-
atı ile muhasebe uygulama-
ğer Vergisini araştırınız?
larını ilişkilendiriniz.
gulanma nedenlerini anlatan
bir sunu hazırlayarak dersiniz-
le ilgili çevrimiçi açıköğretim
platformlarında paylaşınız.

120
 4
Finansal Muhasebe

1 Stok kavramını tanımlayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ticari mal alım ve satımına ilişkin
2 işlemleri kaydedebilme

Stoklar

İşletmenin faaliyet konusu ne olursa olsun, stok kalemleri işletmenin finansal durumunu etkileyen en
önemli unsurlardan biridir. Bu nedenle stokların takibi ayrı bir öneme sahip olmaktadır. Stoklar, işletme-
nin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde ve malzeme, yarı mamul,
mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede kullanılacak olan veya bir yıl
içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur.
Satmak amacı ile satın alınan ve üzerinde herhangi bir işlem yapılmadan, olduğu gibi satılacak olan var-
lıklara “ticari mal” denir. Satın alınan ticari mallar maliyet bedeli ile “153 Ticari Mallar” hesabının borç
tarafına, satılması veya herhangi bir nedenle elden çıkarılması durumunda maliyet değeri ile bu hesabın
alacak tarafına kaydedilir. Ticari mallar hesabının kalanı, işletmenin deposunda bulunan ve henüz satıl-
mamış olan emtia stoklarını gösterir.
İşletmeler, ana faaliyet konuları ile ilgili satın aldıkları mallar, mevcut ticari mallarında bir artışa yol açacak-
tır. Satın alınan ticari mallar, maliyet bedeli ile “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kaydedilir. Satın
alınan malların, satışa hazır hale getirilebilmesi için yapılan her türlü giderlere, alış giderleri denir. Bu gider-
ler; nakliye, yükleme, boşaltma, komisyon ve sigorta gibi giderlerdir. Muhasebenin temel kavramlarından
Maliyet Esası kavramı gereğince söz konusu giderler, satın alınan malın maliyetine dahil edilir. Alış giderleri
ticari malların maliyetini artırdığından dolayı, “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına kaydedilir. İşlet-
me, satın almış olduğu malların bir kısmını veya tamamını değişik nedenlerden dolayı iade edebilir. Alıştan
iadeler olarak ifade edilen bu durumda işletmeden bir mal azalışı söz konusu olacaktır. Bu nedenle, alıştan
iadeler durumunda, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır. Aynı şekilde alış iskontoları
da ticari malın maliyetini azalttığından “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır.
İşletmeler ana faaliyetleri ile ilgili mal satışı yaptıklarında, “600 Yurtiçi Satışlar” veya “601 Yurtdışı Satış-
lar” hesabı kullanılır. Mal satışı esnasında bu hesapların alacak tarafına kayıt yapılır. Mal satışı esnasında
ortaya çıkan giderler olarak ifade edilen satış giderleri, alış giderlerinden farklı olarak malın maliyetine
dahil edilmez ve dönem gideri olarak kabul edilir. Satış esnasında ortaya çıkan giderler, “760 Pazarlama,
Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilir. Müşteri; renk, boyut, stil, kalite, örneğe
veya teslim zamanına uygunsuzluk gibi çeşitli nedenlerden dolayı memnun kalmadığı durumlarda aldığı
malı iade edebilir. Satılan maldan iade olduğu takdirde, iade edilen mal tutarı kadar satış hasılatı aza-
lacaktır. Satıştan iade durumunda, ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapılırken, “610 Satıştan İadeler”
hesabının borç tarafına kayıt yapılır. Vadeli satılan bir malın bedelinin vadeden önce ödenmesi nedeniyle
alıcıya peşin ödemesinden dolayı bir indirim yapıldığında, satış iskontosu söz konusu olur. Satış iskon-
tosu durumunda “611 Satış İskontoları” hesabının borç tarafına kayıt yapılır.
Stok hareketlerinin izlenmesinde iki yöntem kullanılır. Bunlar; sürekli envanter yöntemi ve aralıklı en-
vanter yöntemidir. İki yöntem arasındaki temel farklılık, mal satışlarının muhasebeleştirilmesi ve dolayı-
sıyla satılan ticari malın maliyetinin hesaplanmasında ortaya çıkmaktadır. Sürekli envanter yönteminde
her satış işleminden sonra bir de satışa ilişkin maliyet kaydı yapılır. Satılan ticari malın maliyeti kaydında
“153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına, “621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabının ise borç
tarafına kayıt yapılır. Aralıklı envanter yönteminde satışa ilişkin maliyet kaydı yıl sonunda tek bir defa
yapılır. Aralıklı Envanter Yöntemine göre, satılan ticari malın maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanır:

Satılan Ticari Mallar Maliyeti=((Dönem Başı Ticari Mal Mevcudu+Dönem İçi Ticari Mal Alımları+Alış
Giderleri)-(Alıştan İadeler+Alış İskontoları+Dönem Sonu Ticari Mal Mevcudu))

121
 4
Dönen Varlıklar II

3 Katma değer vergisi ile ilgili mahsup

işlemlerini yapabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Diğer dönen varlıklara ilişkin

4 muhasebe işlemlerini yapabilme

Diğer Dönen Varlıklar

KDV, mal veya hizmetin üretimi veya ithalinden, tüketiciye kadar el değiştirme safhalarında ve sadece
o safhanın katma değeri üzerinden alınan genel bir harcama vergisidir. TDHP’de mal ve hizmet alım ve
satımları amacıyla kullanılan iki KDV hesabı mevcuttur. Bunlar; “191 İndirilecek KDV” hesabı ve “391
Hesaplanan KDV” hesabıdır.
“191 İndirilecek KDV” hesabı, her türlü mal veya hizmetin satın alınması sırasında ödenen KDV’nin
kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Mal ve hizmet alımlarından doğan indirilecek KDV bu hesabın borç
tarafına kaydedilir
“391 Hesaplanan KDV” hesabı, her türlü mal veya hizmetin satılması sırasında alınan KDV’nin kay-
dedildiği ve izlendiği hesaptır. Mal ve hizmet satımından doğan hesaplanan KDV bu hesabın alacak
tarafına kaydedilir.
Ay sonlarında “191 İndirilecek KDV” ve “391 Hesaplanan KDV” tutarları karşılaştırılır ve duruma
göre işletmenin ödeyeceği veya devredeceği vergi oluşur. “191 İndirilecek KDV” hesabının kalanı, “391
Hesaplanan KDV” hesabının kalanından büyükse aradaki fark “190 Devreden KDV” hesabının borç
tarafına kaydedilir. “391 Hesaplanan KDV” hesabının kalanı, “191 İndirilecek KDV” hesabının kala-
nından büyükse aradaki “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Yapılan
bu kayda KDV mahsup kaydı denir.
Diğer dönen varlıklar, nitelikleri itibariyle dönen varlık olarak kabul edilen ancak dönen varlıklar gru-
bunda yer alan diğer grupların kapsamına girmediği için kendi bölümlerinde tanımlanmamış olan he-
saplardan oluşur. Bu grupta yer alan hesaplardan “193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar” hesabı, mevzuat
gereğince peşin ödenen ve bir yıl içinde indirim konusu yapılabilecek gelir vergisi, kurumlar vergisi ve
diğer vergiler ile fonların kayıt ve takip edildiği hesaptır. “195 İş Avansları” hesabı, işletme adına mal ve
hizmet satın alacak, işletme adına bir kısım gider ve ödemeleri yapacak personel ve personel dışındaki
kişilere verilen iş avanslarının izlendiği hesaptır. Avans verildiğinde bu hesabın borç tarafına, avansı ala-
nın ibraz ettiği harcama veya ödeme belgelerine dayanılarak ilgili hesapların borç tarafı karşılığında bu
hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. 196 Personel Avansları” hesabı, personel ve işçilere maaş, ücret ve
yapacakları iş seyahati giderlerine (yolluklarına) mahsuben önceden ödenen avansların izlendiği hesaptır.
Yapılan ödemeler bu hesabın borç tarafına; personelin beyan ettiği belgeli giderler, nakden iade ettiği
avans kalanları ve ücretinden kesilen avans tutarları ise bu hesabın alacak tarafına kaydedilir. “197 Sayım
ve Tesellüm Noksanları” hesabı, nakit, menkul değer, stok ve demirbaş eşyanın sayımlarında veya teslim
alınmaları (tesellümleri) sırasında noksan çıkan değerlerin, noksanlık nedenlerinin araştırılması süresince
tutulduğu hesaptır. Sayım ya da teslim alma sırasında noksan çıkan ve araştırılmasına karar verilen var-
lıkların tutarları üzerinden hesabın borç tarafına kayıt yapılır. Farkın nedeni bulununca hesap kapatılır.

122
 4
Finansal Muhasebe

1 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de Stoklar hesap grubu içerisinde yer almaz?
A. Ticari Mallar B. Yarı Mamuller

neler öğrendik?
C. Satılan Ticari Mallar Maliyeti D. Verilen Sipariş Avansları
E. Diğer Stoklar

2 Mal veya hizmet satışı sırasında yapılan giderler aşağıdaki hesaplardan hangisine kaydedilir?
A. Ticari Mallar B. Yurtiçi Satışlar
C. Satıştan İadeler D. Finansman Giderleri
E. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri

3 KLM işletmesi %18 KDV hariç 50.000 TL tutarında mal satışı yapmıştır. KDV tutarı peşin tahsil
edilmiş, geri kalan kısım ise veresiyedir. Bu bilgilere göre yapılacak yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?

A. B.
-----------------/----------------- -----------------/-----------------
TİCARİ MALLAR 50.000 KASA 9.000
İNDİRİLECEK KDV 9.000 ALICILAR 50.000
KASA 9.000 YURT İÇİ SATIŞLAR 50.000
SATICILAR 50.000 İNDİRİLECEK KDV 9.000
-----------------/----------------- -----------------/-----------------

C. D.
-----------------/----------------- -----------------/-----------------
KASA 9.000 KASA 9.000
SATICILAR 50.000 ALICILAR 50.000
YURT İÇİ SATIŞLAR 50.000 YURT İÇİ SATIŞLAR 50.000
HESAPLANAN KDV 9.000 HESAPLANAN KDV 9.000
-----------------/----------------- -----------------/-----------------

E.
-----------------/-----------------
KASA 9.000
ALICILAR 50.000
TİCARİ MALLAR 50.000
HESAPLANAN KDV 9.000
-----------------/-----------------

4 Aralıklı Envanter Yöntemini kullanan bir işletme aşağıdaki hesaplardan hangisini dönem içinde kul-
lanmaz?
A. Satılan Ticari Mallar Maliyeti
B. Yurtiçi Satışlar
C. Ticari Mallar
D. İndirilecek KDV
E. Hesaplanan KDV

123
 4
Dönen Varlıklar II

5 Aralıklı Envanter Yöntemini kullanan bir işletmenin cari yıla ait ticari mal alış ve satış bilgileri aşağıda
verilmiştir.
neler öğrendik?

Dönem Başı Ticari Mal Mevcudu 200.000 TL

Dönem İçi Ticari Mal Alımları 500.000 TL
Alış Giderleri 100.000 TL
Alıştan İadeler 50.000 TL
Dönem Sonu Ticari Mal Mevcudu 150.000 TL
Brüt Satışlar 600.000 TL
Satıştan İadeler 30.000 TL
Satış İskontoları 80.000 TL

Bu bilgilere göre, satılan ticari mallar maliyeti kaç TL’dir?

A. 750.000
B. 600.000
C. 550.000
D. 500.000
E. 450.000

6 İşletme ticari mal satın aldığında ortaya çıkan KDV’yi hangi hesaba ne şekilde kaydeder?
A. İndirilecek KDV hesabının alacak tarafına
B. Hesaplanan KDV hesabının alacak tarafına
C. İndirilecek KDV hesabının borç tarafına
D. Hesaplanan KDV hesabının borç tarafına
E. Devreden KDV hesabının borç tarafına

7 Ay sonunda yapılan KDV mahsup kaydında Hesaplanan KDV hesabının kalanı, İndirilecek KDV
hesabının kalanından büyükse aradaki fark hangi hesaba ne şekilde kaydedilir?
A. Devreden KDV hesabının borç tarafına
B. Devreden KDV hesabının alacak tarafına
C. Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabının borç tarafına
D. Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabının alacak tarafına
E. Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar hesabının borç tarafına

124
 4
Finansal Muhasebe

8 ABC işletmesinin Mart ayı sonunda KDV hesaplarının kalanları aşağıdaki gibidir:
Hesaplanan KDV 50.000 TL
İndirilecek KDV 80.000 TL

neler öğrendik?
Bu bilgilere göre, Mart ayı sonunda yapılacak olan KDV mahsup kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A.
--------------------------/--------------------------
HESAPLANAN KDV 50.000
DEVREDEN KDV 30.000
İNDİRİLECEK KDV 80.000
--------------------------/--------------------------

B. --------------------------/--------------------------
İNDİRİLECEK KDV 80.000
HESAPLANAN KDV 50.000
ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 30.000
--------------------------/--------------------------

C. --------------------------/--------------------------
İNDİRİLECEK KDV 80.000
HESAPLANAN KDV 50.000
DEVREDEN KDV 30.000
--------------------------/--------------------------

D. --------------------------/--------------------------
HESAPLANAN KDV 50.000
ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 30.000
İNDİRİLECEK KDV 80.000
--------------------------/--------------------------

E. --------------------------/--------------------------
İNDİRİLECEK KDV 80.000
HESAPLANAN KDV 50.000
PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 30.000
--------------------------/--------------------------

125
 4
Dönen Varlıklar II

9 ABC işletmesinin 15 Mayıs tarihinde yapılan kasa sayımında fiili kasa tutarının 4.000 TL olduğu tespit
edilmiştir. Aynı gün “100 Kasa” hesabının borç toplamının 22.000 TL, alacak toplamının ise 15.000 TL
olduğu görülmüştür. Yapılan ilk incelemede farkın nedeni tespit edilememiş ve nedeni araştırılmak üzere
neler öğrendik?

ilgili hesaba alınmıştır.

Bu bilgilere göre yapılması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A. -------------------/------------------- B. -------------------/-------------------
KASA 3.000 KASA 3.000
SAYIM VE TESELLÜM SAYIM VE TESELLÜM
3.000 3.000
NOKSANLARI FAZLALARI
-------------------/------------------- -------------------/-------------------

C. -------------------/------------------- D. -------------------/-------------------
SAYIM VE TESELLÜM SAYIM VE TESELLÜM
NOKSANLARI 3.000 FAZLALARI 3.000
KASA 3.000 KASA 3.000
-------------------/------------------- -------------------/-------------------

E. -------------------/-------------------
SAYIM VE TESELLÜM
FAZLALARI 3.000
SAYIM VE TESELLÜM
NOKSANLARI 3.000
-------------------/-------------------

10
Aralıklı Envanter Yöntemini kullanan bir işletmenin cari yıla ilişkin ticari mal alış ve satış bilgileri aşa-
ğıdaki tabloda verilmiştir.
Dönem Başı Ticari Mal Mevcudu 150.000 TL
Dönem İçi Ticari Mal Alımları 300.000 TL
Alış Giderleri 20.000 TL
Alıştan İadeler 40.000 TL
Dönem Sonu Ticari Mal Mevcudu 110.000 TL
Brüt Satışlar 500.000 TL
Satıştan İadeler 30.000 TL

Bu bilgilere göre, işletmenin Brüt Satış Kârı veya Zararı kaç TL’dir?
A. 150.000 TL kâr
B. 140.000 TL kâr
C. 50.000 TL kâr
D. 60.000 TL zarar
E. 150.000 TL zarar

126
 4
Finansal Muhasebe

1. C Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. E Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni- 7. D Yanıtınız yanlış ise “Diğer Dönen Varlıklar”
den gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. D Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni- 8. A Yanıtınız yanlış ise “Diğer Dönen Varlıklar”
den gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. A Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni- 9. C Yanıtınız yanlış ise “Diğer Dönen Varlıklar”
den gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. B Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni- 10. A Yanıtınız yanlış ise “Stoklar” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Satın alınan belirli bir malla ilgili fatura bedelinden ayrı olarak yapılan har-
camalar, alış giderlerini oluşturur. Satın alınan mal ile doğrudan ilgili olan
alış giderleri, mal alış maliyetinin unsurlarıdır. Alış giderlerine; taşıma ücreti,
komisyon ücreti, sigorta bedeli, gümrük bedeli, depolama ücreti vb. giderler
Araştır 1 örnek verilebilir. Alışla doğrudan ilgili olan bu tür giderler dönem gideri ol-
mayıp, alışların maliyetine eklemek amacıyla “153 Ticari Mallar” hesabının
borcuna yazılarak muhasebeleştirilirler. Çünkü bu tür harcamalar, alınan ma-
lın işletmeye olan maliyetini arttırırlar.

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunun 30. Maddesinde, mükelleflerin

vergiye tabi işlemleri nedeniyle yüklendikleri Katma Değer Vergisini, indi-
rim konusu yapamayacağı haller bentler halinde sayılmıştır. Aşağıdaki vergiler
mükellefin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan katma değer vergisin-
den indirilemez:
a) Vergiye tabi olmayan veya vergiden istisna edilmiş bulunan malların tes-
limi ve hizmet ifası ile ilgili alış vesikalarında gösterilen veya bu mal ve
hizmetlerin maliyetleri içinde yer alan katma değer vergisi,
Araştır 2 b) Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya
çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç olmak
üzere işletmelere ait binek otomobillerinin alış vesikalarında gösterilen kat-
ma değer vergisi,
c) Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir se-
bep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi
olan mallara ait katma değer vergisi,
d) Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarına göre kazancın tespitinde indirimi
kabul edilmeyen giderler dolayısıyla ödenen katma değer vergisi.

127
4
Dönen Varlıklar II

Kaynakça
Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2000). Tek Düzen Örten, R., Kaval, H. ve Karapınar, A. (2011). Türkiye
Muhasebe Sistemi Uygulaması. (10. Baskı), Gazi Muhasebe-Finansal Raporlama Standartları. (5.
Kitapevi, Ankara. Baskı), Gazi Kitapevi, Ankara.
Aygün, M. (2015). Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri, Öz, E., Kaya, M. G. ve Ilgar, B. (2018). “3065
Gazi Kitapevi, Ankara. Sayılı Katma Değer Vergisi Kanuna Göre
İndirilemeyecek KDV ve Buna İlişkin Özellikli
Benligiray, Y. (2009). Stoklar. F. Sürmeli (Ed.),
Durumlar”. Gümrük ve Ticaret Dergisi, (11), 12-
Genel Muhasebe (10. Baskı) içinde (131-156 ss.).
25.
Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1341, Eskişehir.
Sevilengül, O. (2008). Genel Muhasebe. (14. Baskı),
Çaldağ, Y. ve Ayanoğlu, Y. (2015). Genel Muhasebe.
Gazi Kitapevi, Ankara.
(10. Baskı), Gazi Kitapevi, Ankara.
Tanış, V. N. (2016). Genel Muhasebe. (9. Baskı),
Karacan, S. (2010). Muhasebe. Orion Kitapevi,
Karahan Kitapevi, Adana.
Ankara.
Tek, N. ve Tektüfekçi, F. (2007). Finansal Muhasebe.
Küçüksavaş, N. (2014). Finansal Muhasebe. (13.
Birleşik Matbaacılık, İzmir.
Baskı), Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
Lazol, İ. (2014). Genel Muhasebe. (20. Baskı), Ekin
Basım Yayın Dağıtım, Bursa.

128
 Bölüm 5
Duran Varlıklar

1 2
Mali Duran Varlıklar Maddi Duran Varlıklar
öğrenme çıktıları

1 Mali duran varlıklarla ilgili muhasebe 2 Maddi duran varlıklarla ilgili muhasebe
işlemlerini yapabilme işlemlerini yapabilme

3
Maddi Olmayan Duran Varlıklar
3 Maddi olmayan duran varlıklarla ilgili
muhasebe işlemlerini yapabilme

Anahtar Sözcükler: • Duran Varlıklar • Mali Duran Varlıklar • Maddi Duran Varlıklar
• Maddi Olmayan Duran Varlıklar

130
 5
Finansal Muhasebe

GİRİŞ
Bir yıldan ya da bir normal faaliyet döneminden daha uzun süre sonra tahsil edilecek alacaklar, tüketi-
lecek stoklar, yararlanılacak peşin ödemeler ile bir yıldan daha uzun süre boyunca yararlanılacak maddi ve
maddi olmayan duran varlıklar ve özel tükenmeye tabi varlıklar duran varlıkları oluşturur. Özetle, bir yılda
veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıkların tümü
duran varlık sayılır. Yani duran varlıklar satılmak için değil, kullanılmak üzere alınan iktisadi varlıklardır.
Duran varlıklar özellikle üretim işletmelerinde önem arz et-
mektedir. Bu işletmelerin varlıklarının önemli bir kısmını
duran varlıklar oluşturmaktadır. Duran varlıklar, bir yıldan veya normal
TDHP’de duran varlıklar, bir yıldan uzun vadeli tica- faaliyet döneminden daha uzun sürelerle,
ri alacaklar ve diğer alacaklar, mali duran varlıklar, mad- işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi
di duran varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar, özel için kullanılmak amacıyla elde edilen ve
tükenmeye tabi varlıklar, gelecek yıllara ait giderler ve ilke olarak bir yılda veya normal faaliyet
gelir tahakkukları ile diğer duran varlıklar hesap grupla- dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tü-
rından oluşmaktadır. TDHP’de duran varlıklar aşağıdaki ketilmesi öngörülmeyen varlıklardır.
gibi sıralanmıştır:
2 DURAN VARLIKLAR
22 TİCARİ ALACAKLAR
23 DİĞER ALACAKLAR
24 MALİ DURAN VARLIKLAR
25 MADDİ DURAN VARLIKLAR
26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
27 ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR
28 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
29 DİĞER DURAN VARLIKLAR
Duran varlıklar sınıfında yer alan ticari alacaklar ve diğer alacaklar, kitabın üçüncü bölümünde dönen
varlıklar başlığı altında ele alınan ticari ve diğer alacaklar gruplarıyla vadeleri dışında muhasebe kayıtları
açısından benzer özelliktedir. Dolayısıyla kitabın bu bölümünde; mali duran varlıklar, maddi duran varlık-
lar ile maddi olmayan duran varlıklar açıklanacaktır.

MALİ DURAN VARLIKLAR

Uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle elde tutulan, uzun vadeli menkul kıymetlerle
veya paraya dönüşme niteliğini kaybetmiş uzun vadeli menkul kıymetler bu grupta izlenir. Ayrıca, diğer
bir işletmeye veya bağlı ortaklığa ortak olmak amacıyla edinilen sermaye payları da bu grupta yer alır.
Bu grupta yer alan hesaplarının işleyişi ve muhasebeleştirilmeleri “11 Menkul Kıymetler” hesap grubuna
benzemektedir. Satın alındıklarında alış bedeli ile ilgili hesapların borç tarafına, herhangi bir nedenle elden
çıkarıldıklarında yine alış bedeli ile ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. TDHP’de bu grupta aşağıdaki
hesaplar yer alır:
24 MALİ DURAN VARLIKLAR
240 Bağlı Menkul Kıymetler
241 Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
242 İştirakler
243 İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-)
244 İştirakler Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
245 Bağlı Ortaklıklar

131
5
Duran Varlıklar

246 Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-)

247 Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
248 Diğer Mali Duran Varlıklar
249 Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı (-)

Bağlı Menkul Kıymetler

İştirak olarak nitelendirilebilmek için aranan asgari sermaye payı yüzdesini taşımadığı için “242 İş-
tirakler” hesabında izlenemeyen, ancak uzun vadede elde tutulması amaçlanan hisse senetleri ile hisse
senetleri dışında kalan ve uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklarla veya paraya dönüşme niteliği
kaybolduğu için elde tutulan menkul kıymetler bu hesapta izlenir. “240 Bağlı Menkul Kıymetler” hesabı,
bir şirketinin sermaye payının %10’una kadarlık kısmına ait ortaklık payının satın alınması durumunda
kullanılır. Bağlı menkul kıymetler edinildiğinde hesabın borç tarafına, elden çıkarıldıklarında ise alacak
tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 01.03.2020 tarihinde uzun vadeli yatırım amacıyla Y Anonim şirketinin serma-
yesinin %8’lik kısmına isabet eden hisse senetlerini 10.000 TL’ye banka aracılığıyla satın almıştır.
Bağlı menkul kıymet yatırımı amacıyla hisse senedi satın alınması kaydı:

-----------------------------------01/03/2020-------------------------------------

240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER 10.000

102 BANKALAR 10.000
--------------------------------------/------------------------------------------------

AND işletmesi hisse senetlerini uzun vadeli yatırım amacıyla satın aldığı için, söz konusu hisse senet-
leri mali duran varlık olarak nitelendirilir. İşletmenin satın aldığı hisse senetlerinin Y Anonim şirketinin
sermayesinin %8’lik kısmına isabet etmesi nedeniyle bağlı menkul kıymet ilişkisi söz konusu olacağından,
bu hisse senetleri “240 Bağlı Menkul Kıymetler” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Ödeme banka
aracılığıyla yapıldığından işletmenin bankadaki para mevcudunda 10.000 TL azalış meydana gelmiş ve
dolayısıyla “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına kayıt yapılmıştır.

İştirakler
“242 İştirakler” hesabı, işletmenin, doğrudan veya do-
laylı olarak diğer şirketlerin yönetimine ve ortaklık politi- İştirak; yatırımcı işletmenin, adi ortaklık
kalarının belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse se- gibi tüzel kişiliği olmayan işletmeler de
netleri veya ortaklık paylarının izlendiği hesaptır. İştirakler dahil olmak üzere, iş ortaklığı veya bağlı
hesabı, bir ortaklıktaki en fazla %50 oranında olan sermaye ortaklık niteliği olmayan ancak üzerinde
payları veya oy haklarının izlenmesinde kullanılır. İştirak önemli etkisinin bulunduğu işletmelerdir.
edilen ortaklıklarda iştirak ilişkisinden bahsedebilmek için
sermaye payı dikkate alınmaksızın sahip olunan oy hakkı veya yönetime katılma hakkının en az %10
oranında bulunması gerekir. İştirak için sermaye taahhüdünde bulunulduğunda veya hisse senedi edinil-
diğinde bu hesabın borç tarafına, hisse senetlerinin elden çıkarılmalarında ise alacak tarafına kayıt yapılır.

132
 5
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 10.05.2020 uzun vadeli yatırım amacıyla Z Anonim şirketinin sermayesinin
%25’lik kısmına isabet eden hisse senetlerini 75.000 TL’ye banka aracılığıyla satın almıştır.
İştirak yatırımı amacıyla hisse senedi satın alınması kaydı:

-----------------------------------10/05/2020------------------------------------

242 İŞTİRAKLER 75.000

102 BANKALAR 75.000
--------------------------------------/-----------------------------------------------

AND işletmesi uzun vadeli yatırım amacıyla Z Anonim şirketinin sermayesinin %25’lik kısmına isabet
eden hisse senetlerini satın alması durumunda iştirak ilişkisi söz konusu olacağından, satın alınan hisse
senetleri “242 İştirakler” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Böylece, işletmenin sahip olduğu hisse
senetlerindeki 75.000 TL tutarındaki artış, ilgili varlık hesabında gösterilmiştir. Diğer taraftan, işletme
hisse senetlerinin bedelini bankadaki parasını kullanarak ödediğinden, bankada para mevcudunda 75.000
TL azalış meydana gelmiş ve bu azalış “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına kaydedilerek gösterilmiştir.

İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-)

“243 İştiraklere Sermaye Taahhütleri” hesabı, iştiraklerle ilgili sermaye taahhütlerinin izlendiği hesaptır.
Aktifi düzenleyici bir hesaptır. Dolayısıyla, bu hesapta artışlar alacak tarafına, azalışlar ise borç tarafına
kaydedilir. İştirak için sermaye taahhüdünde bulunulduğunda “242 İştirakler” hesabının borç tarafı karşı-
lığında bu hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. Taahhüt yerine getirildikçe, yani ödeme yapıldıkça hesabın
borç tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 20.05.2020 tarihinde, sermaye artırımına giden iştiraki Z Anonim şirketinde-
ki sermaye payını 25.000 TL arttırma taahhüdünde bulunmuştur. İşletme, sermaye artırım taahhüdünü
30.05.2020 tarihinde banka aracılığıyla yerine getirmiştir.
Sermaye artırım taahhüdü kaydı:

---------------------------------------20/05/2020---------------------------------

242 İŞTİRAKLER 25.000

243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ 25.000

------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi sermaye artırımına katılarak, iştiraki olan Z Anonim şirketindeki sermaye payını 25.000
TL artıracağını taahhüt ettiğinde, iştirak payı artmış olacaktır. Dolayısıyla bu artış, iştirak paylarının iz-
lendiği “242 İştirakler” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Diğer taraftan, taahhüt henüz yerine geti-
rilmediğinden, 25.000 TL tutarındaki sermaye artırım taahhüdü, aktifi düzenleyici bir hesap olan “243
İştiraklere Sermaye Taahhütleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
Taahhüdün yerine getirilmesi kaydı:

-----------------------------------30/05/2020--------------------------------------
243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ 25.000

102 BANKALAR 25.000

--------------------------------------/------------------------------------------------

133
5
Duran Varlıklar

AND işletmesi, 30.05.2020 tarihinde Z Anonim şirketine olan sermaye taahhüdünü banka aracılığıyla
ödediğinde, işletmenin bankadaki para mevcudu 25.000 TL azalmış ve bu azalış “102 Bankalar” hesabının
alacak tarafına kaydedilmiştir. Diğer taraftan, taahhüt yerine getirildiği için, “243 İştiraklere Sermaye Ta-
ahhütleri” hesabının borç tarafına 25.000 TL kayıt yapılarak hesap kapatılmıştır.

Bağlı Ortaklıklar
“245 Bağlı Ortaklıklar” hesabı, işletmenin doğrudan ya da do-
laylı olarak %50 oranından fazla sermaye ya da oy hakkına veya en Bağlı ortaklık; adi ortaklık gibi
az bu oranda yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olduğu tüzel kişiliği olmayan işletmeler
ortaklıkların sermaye paylarının izlendiği hesaptır. Bağlı ortaklık de dahil olmak üzere, başka bir
için sermaye taahhüdünde bulunulduğunda veya bu amaçla doğ- işletme tarafından kontrol edilen
rudan hisse senedi edinildiğinde bu hesabın borç tarafına, sermaye işletmelerdir.
payının elden çıkarılmasında ise alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 15.09.2020 tarihinde uzun vadeli yatırım amacıyla C Anonim şirketinin ser-
mayesinin %60’lık kısmına isabet eden hisse senetlerini 100.000 TL’ye banka aracılığıyla satın almıştır.
Bağlı ortaklık yatırımı amacıyla hisse senedi alımı:

-----------------------------------15/09/2020-------------------------------------

245 BAĞLI ORTAKLIKLAR 100.000

102 BANKALAR 100.000
--------------------------------------/------------------------------------------------

AND işletmesinin uzun vadeli yatırım amacıyla C Anonim şirketinin sermayesinin %60’lik kısmına
isabet eden hisse senetlerini satın alması durumunda bağlı ortaklık ilişkisi söz konusu olacağından, satın
alınan 100.000 TL tutarındaki hisse senetleri “245 Bağlı Ortaklıklar” hesabının borç tarafına kaydedilmiş-
tir. Ödeme işletmeni bankadaki hesabından yapıldığından, bankadaki para mevcudundaki 100.000 TL
tutarındaki azalış “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-)

“246 Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri” hesabı, bağlı ortaklıklarla ilgili sermaye taahhütlerinin
izlendiği, aktifi düzenleyici bir hesaptır. Bağlı ortaklık için sermaye taahhüdünde bulunulduğunda “245
Bağlı Ortaklıklar” hesabının borç tarafı karşılığında bu hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. Taahhüt edilen
sermaye ödendikçe, yani taahhüt yerine getirildikçe bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 30.10.2020 tarihinde, sermaye artırımına giden bağlı ortaklığı C Anonim şir-
ketine 50.000 TL sermaye taahhüdünde bulunmuş ve taahhüdünü 11.11.2020 tarihinde banka aracılığıy-
la ödeyerek yerine getirmiştir.
Sermaye artırım taahhüdü kaydı:

-------------------------------------30/10/2020------------------------------------

245 BAĞLI ORTAKLIKLAR 50.000

246 BAĞLI ORTAKLIKLARA SERMAYE TAAHHÜTLERİ

50.000
-------------------------------------------/-------------------------------------------

134
 5
Finansal Muhasebe

AND işletmesi, bağlı ortaklığı olan C Anonim şirketindeki sermaye payını 50.000 TL artırmayı taah-
hüt ettiğinde, işletmenin bağlı ortaklık payında meydana gelen artış “245 Bağlı Ortaklıklar” hesabının borç
tarafına kaydedilmiştir. Taahhüt edilen bu sermaye payı tutarı 50.000 TL aynı zamanda, taahhüt yerine
getirilene kadar “246 Bağlı Ortaklıklardan Sermaye Taahhütleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
Taahhüdün yerine getirilmesi kaydı:

--------------------------------------11/11/2020----------------------------------

246 BAĞLI ORTAKLIKLARA SERMAYE TAAHHÜTLERİ 50.000

102 BANKALAR 50.000
-------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi, 11.11.2020 tarihinde C Anonim şirketine olan taahhüdünü banka aracılığıyla yerine
getirdiğinden, söz konusu taahhüdün izlendiği “246 Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri” hesabının
borç tarafına 50.000 TL kayıt yapılarak hesap kapatılmıştır. Bankadaki para mevcudundaki 50.000 TL
tutarındaki azalış ise, “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Öğrenme Çıktısı

1 Mali duran varlıklarla ilgili muhasebe işlemlerini yapabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İşletmelerin uzun vadeli

hedeflerle fonlarının bir kıs-
mını başka bir işletmenin
Mali duran varlıklar ile
Önemli etki kavramını sermayesine yatırmasının
menkul kıymetler arasında-
araştırınız. nedenlerini açıklayan bir
ki ilişkiyi değerlendiriniz.
sunu hazırlayarak, dersiniz-
le ilgili açıköğretim plat-
formlarında paylaşınız.

MADDİ DURAN VARLIKLAR 253 Tesis, Makine ve Cihazlar

Maddi duran varlıklar; mal veya hizmet üreti- 254 Taşıtlar
mi veya arzında kullanılmak, başkalarına kiraya 255 Demirbaşlar
verilmek veya idari amaçlar çerçevesinde kulla- 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar
nılmak üzere elde tutulan ve bir dönemden daha
257 Birikmiş Amortismanlar (-)
fazla kullanımı öngörülen fiziki varlık kalemleridir.
Maddi duran varlıkların muhasebeleştirilmesinde 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar
TDHP’de yer alan aşağıdaki hesaplar kullanılır: 259 Verilen Avanslar
25 MADDİ DURAN VARLIKLAR Maddi duran varlıklar satın alındıklarında veya
250 Arazi ve Arsalar imal edildiklerinde maliyet değeri üzerinden ilgili
hesabın borç tarafına, satıldıklarında veya elden çı-
251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri
karıldıklarında ise yine maliyet değeriyle ilgili hesa-
252 Binalar bın alacak tarafına kayıt yapılır.

135
5
Duran Varlıklar

Duran varlıklar, maliyet değerleri üzerinden mu-

hasebeleştirilerek aktifleştirildikleri için, duran varlık-
Aktifleştirme; bir varlığın bilançonun aktif ta-
ların muhasebeleştirilmesinde duran varlığın maliyeti-
rafında görünmesini sağlamak üzere ilgili varlık
nin doğru olarak tespit edilmesi önemlidir. Bir maddi
hesabına kaydedilmesidir.
duran varlık kaleminin maliyeti aşağıdaki unsurları
içerir:
• İndirimler ve ticari iskontolar düşüldükten sonra, ithalat vergileri ve iade edilmeyen alış vergileri
dahil satın alma fiyatı,
• Varlığın yerleştirileceği yere ve yönetim tarafından amaçlanan koşullarda çalışabilmesini sağlayacak
duruma getirilmesine ilişkin her türlü maliyet,
• Maddi duran varlığın sökülmesi ve taşınması ile yerleştirildiği alanın restorasyonuna ilişkin tahmini
maliyeti,
• Doğrudan maddi duran varlık kaleminin elde edilmesiyle veya inşaatıyla ilgili çalışanlara sağlanan
faydalardan kaynaklanan maliyetler,
• Yerin hazırlanmasına ilişkin maliyetler,
• İlk teslimata ilişkin maliyetler,
• Kurulum ve montaj maliyetleri,
• Mesleki ücret maliyetleri.
Maddi duran varlıklar elde edildikten sonra, kullanıldıkları süre içerisinde bunlarla ilgili harcamaların
muhasebeleştirilmesinde ise aşağıdaki ilkeler dikkate alınır:
• Maddi duran varlıkları iyi çalışır durumda tutmak üzere yapılan harcamalar dönem gideri olarak
kaydedilir.
• Yapılan harcama, ilgili duran varlığın verimini, hizmet süresini ve iktisadi değerini artırdığında
aktifleştirilir.

Arazi ve Arsalar
İşletmeye ait her türlü arazi ve arsaların izlendiği hesaptır. İşletmeler satın aldıkları arazi ve arsaları “252
Arazi ve Arsalar” hesabının borç tarafına maliyet değeri ile kaydederler. Arazi ve arsaların maliyet değeri,
satın alma bedeline; alışa ilişkin noter, tapu, mahkeme kıymet takdiri, komisyon harçları, emlak vergisi vb.
giderlerden aktifleştirilmesi (maliyete dahil edilmesi) istenenlerin eklenmesiyle bulunur. Arazi ve arsaların
satılması, istimlak edilmesi gibi nedenlerle işletme mülkiyetinden çıkması veya üzerinde yapılan bina veya
tesisin maliyetine eklenmesi durumunda bu hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. Eğer, alınan bir arazi veya
arsanın kullanılabilir hale getirilmesi için üzerindeki eski yapıların yıkılması gerekirse, bu yıkım ile ilgili
giderlerin de arazi ve arsanın maliyetine eklenmesi gerekir. Yıktırılan yapıların enkazından bir gelir elde
edilirse bu tutarın arazi ve arsanın maliyetinden düşülmesi gerekir.

Arazi; tarım faaliyetlerine ayrılmış olan veya Arsa; belediye sınırları içinde olup, inşaa-
parsellenerek arsalara dönüştürülmeye uy- ta uygun parsellenmiş toprak parçalarına
gun bulunan geniş toprak parçasına denir. denir.

136
 5
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 01.04.2020 tarihinde, %18 KDV hariç 100.000 TL’ye peşin olarak bir arsa
satın almıştır.
Arsa satın alınması kaydı:

---------------------------------------01/04/2020---------------------------------

250 ARAZİ VE ARSALAR 100.000

191 İNDİRİLECEK KDV 18.000

100 KASA 118.000
------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi satın aldığı 100.000 TL maliyetli arsayı, “250 Arazi ve Arsalar” hesabının borç tarafına
kaydetmiştir. Arsa alımı esnasında ödenen 18.000 TL tutarındaki KDV ise, “191 İndirilecek KDV” he-
sabının borç tarafına kaydedilmiştir. Bu ödemeler sonucunda, işletmenin kasasındaki para mevcudunda
118.000 TL tutarında bir azalış meydana gelmiş ve dolayısıyla “100 Kasa” hesabı söz konusu tutar kadar
alacaklandırılmıştır.

Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri

“251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabı, işletme bünyesinde yer altında inşa edilen yapılar (tünel,
sarnıç, sığınak vb.) ile yer üstünde yapılan köprü, iskele, park, yol, bahçe, duvar, spor sahası gibi yapıların
kaydedildiği hesaptır. Yeraltı ve yerüstü düzenlerinin yapımı tamamlanıncaya kadar yapılan harcamalar,
“258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabına kaydedilir. Yapımı tamamlanan yeraltı veya yerüstü düzeninin
“258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabında oluşan maliyeti daha sonra “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenle-
ri” hesabının borç tarafına kaydedilerek aktarılır. Bunun yanı sıra, daha önce aktifleştirilmiş olan yeraltı ve
yerüstü tesislerinin ekonomik değerini arttırıcı bir harcama yapılmasında veya tamamlanmış olarak yeraltı
veya yerüstü tesisi satın alınması durumunda da “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabı borçlandırılır.
Yeraltı ve yerüstü düzeninin hizmet dışı kalması, yenilenmesi için sökülmesi veya devredilmesi durumunda
ise “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 15.06.2020 tarihinde işletme çevresine güvenlik duvarı yaptırmak üzere bir
müteahhit firmayla %18 KDV hariç 100.000 TL’ye anlaşmıştır. İşletme, anlaşma gereği 10.07.2020 ta-
rihinde müteahhit firmaya, bu tarihe kadar yapılan işler için %18 KDV hariç 40.000 TL’yi bankadaki
hesabından ödemiştir. Müteahhit firma 20.08.2020 tarihinde işi tamamlamış ve işletme banka hesabından
firmaya %18 KDV hariç 60.000 TL tutarında ödeme daha yapmıştır.
Duvar inşası için müteahhit firmaya 10.07.2020 tarihinde yapılan ödemenin kaydı:

---------------------------------------10/07/2020---------------------------------

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 40.000

191 İNDİRİLECEK KDV 7.200

102 BANKALAR 47.200
-------------------------------------------/------------------------------------------

137
5
Duran Varlıklar

AND işletmesinin, müteahhit firmaya yaptığı 40.000 TL tutarındaki ödeme esasen işletmenin yap-
tırmakta olduğu yerüstü düzeninin maliyetini oluşturmaktadır. Ancak, duvar inşası henüz tamamlanma-
dığı için, yapılan bu ödeme “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabına kaydedilmiştir. Müteahhit firma
tarafından işletmeye kesilen faturaya istinaden ödenen 7.200 TL tutarındaki KDV ise, “191 İndirilecek
KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Toplam 47.200 TL’lik ödeme işletmenin bankadaki hesabı
üzerinden gerçekleştirildiği için, “102 Bankalar” hesabı alacaklandırılmıştır.
Duvar inşası için müteahhit firmaya 20.08.2020 tarihinde yapılan ödemenin kaydı:

------------------------------------20/08/2020------------------------------------

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 60.000

191 İNDİRİLECEK KDV 10.800

102 BANKALAR 70.800
-----------------------------------------/--------------------------------------------

AND işletmesi tarafından 10.07.2020 tarihinde yapılan kayda benzer şekilde, 20.08.2020 tarihinde
müteahhit firmaya yapılan 60.000 TL tutarındaki ödeme de ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılmak
üzere “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Ödenen 10.800 TL tuta-
rındaki KDV ise, ayrıca “191 İndirilecek KDV” hesabına kaydedilmiştir.
İnşası tamamlanan güvenlik duvarının ilgili hesaba alınması kaydı:

------------------------------------20/08/2020------------------------------------

251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ 100.000

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 100.000
---------------------------------------/----------------------------------------------

İnşası tamamlanan ve maliyeti “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabında kayıtlı olan güvenlik du-
varı, işletmeye ait bir yerüstü düzeni olduğu için “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabına kaydedilme-
lidir. Bu nedenle, güvenlik duvarının yaptırılması için katlanılan maliyet bedeli olan ve “258 Yapılmakta
Olan Yatırımlar” hesabında kayıtlı 100.000 TL, bu hesaptan çıkarılarak “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri”
hesabına aktarılmıştır. Diğer bir ifadeyle, “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabı 100.000 TL alacak-
landırılarak kapatılmış ve bu hesaptaki tutar “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabının borç tarafına
kaydedilmiştir.

Binalar
Binalar, işletme faaliyetlerinin yürütülmesi için belirli amaçlara tahsis edilerek yararlanılan yapılardır.
Binalar; üretim binaları, mağazalar, depolar, ambarlar, yönetim binaları, sosyal, kültürel, spor amaçlı kul-
lanılan binalar, lojmanlar ve konutlar gibi türlerden oluştur.
“252 Binalar” hesabı, işletmenin her türlü binaları ve bunların ayrılmaz parçalarının izlendiği hesaptır.
Bina satın alındığında, işletme tarafından inşası tamamlanan binaların “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar”
hesabında birikmiş maliyetleri bu hesaba aktarıldığında, yeniden değerleme yapıldığında ve binanın eko-
nomik değerini arttıracak nitelikte harcamalar yapıldığında “252 Binalar” hesabının borç tarafına kayıt
yapılır. Binanın satılması veya işletmenin mülkiyetinden çıkması halinde ise hesabın alacak tarafına kayıt
yapılır.

138
 5
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 20.06.2020 tarihinde %18 KDV hariç 200.000 TL’ye bir bina satın almış ve
bedelini bankadan ödemiştir.
Bina satın alınması kaydı:

---------------------------------------20/06/2020---------------------------------

252 BİNALAR 200.000

191 İNDİRİLECEK KDV 36.000

102 BANKALAR 236.000
-------------------------------------------/------------------------------------------

AND işletmesinin yapmış olduğu alım nedeniyle bina vasfındaki maddi duran varlıklarında artış mey-
dana gelmiştir. Bu artış, “252 Binalar” hesabının borç tarafına 200.000 TL tutarında kayıt yapılarak göste-
rilmiştir. Alıma ilişkin olarak ödenen 36.000 TL tutarındaki KDV ise, “191 İndirilecek KDV” hesabının
borç tarafına kaydedilmiştir. Diğer taraftan, bina alımı nedeniyle işletmenin bankadaki parasında 236.000
TL’lik azalış olmuş ve dolayısıyla “102 Bankalar” hesabı azalış tutarı kadar alacaklandırılmıştır.

Tesis, Makine ve Cihazlar

“253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabı, işletme faaliyetlerinde kullanılan her türlü makine, tesis (elekt-
rik, buhar, havalandırma, ısıtma vb.) ve cihazlar ile bunların eklentileri ve bu amaçla kullanılan taşıma
gereçlerinin izlendiği hesaptır. Tesis, makine ve cihazların satın alınması, işletme tarafından imal edilmesi,
işletme tarafından sipariş edilerek imal ettirilmesi durumunda bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır. İş-
letme aktifine kayıtlı herhangi bir tesis makine ve cihazın satılması, hurdaya ayrılması, kazaya uğraması
vb. nedenlerle bir başka hesaba aktarılması söz konusu olduğunda ise hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 01.02.2020 tarihinde %18 KDV hariç 80.000 TL’ye bir makine almış ve be-
delini nakden ödemiştir.
Makine alınması kaydı:

---------------------------------------01/02/2020---------------------------------

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR 80.000

191 İNDİRİLECEK KDV 14.400

100 KASA 94.400
--------------------------------------------/-----------------------------------------

İşletme satın aldığı makineyi muhasebe kayıtlarında göstermek için, makine bedeli olan 80.000 TL’yi
“253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Alım sırasında ödenen 14.400 TL
tutarındaki KDV ise, “191 İndirilecek KDV” hesabına kaydedilmiştir. Makine bedeli ve KDV peşin olarak
ödendiğinden, işletme nakit mevcudundaki azalışı “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 94.400 TL kayde-
derek muhasebeleştirmiştir.

139
5
Duran Varlıklar

Taşıtlar
“254 Taşıtlar” hesabı, işletme faaliyetlerinde kullanılan tüm taşıtların izlendiği hesaptır. Satın alınan
veya işletme tarafından imal edilen veya ettirilen taşıtların maliyetleri üzerinden “254 Taşıtlar” hesabının
borç tarafına kayıt yapılır. Daha önce aktife alınmış bulunan bir taşıtın ekonomik değerini arttırıcı bir
harcama yapıldığında da bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır. Taşıtların herhangi bir nedenle elden çık-
masında ise hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi, personel servisi olarak kullanmak üzere, 01.08.2020 tarihinde %18 KDV hariç
200.000 TL’ye bir taşıt satın almış ve bedelini nakit olarak ödemiştir.
Servis aracı alınması kaydı:

---------------------------------------01/08/2020---------------------------------

254 TAŞITLAR 200.000

191 İNDİRİLECEK KDV 36.000

100 KASA 236.000
------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi satın almış olduğu servis aracı için ödediği 200.000 TL’yi “254 Taşıtlar” hesabının borç
tarafına kaydetmiştir. Böylece, işletmenin taşıt vasfına sahip maddi duran varlıklarındaki artış, muhasebe
kayıtlarında da gösterilmiştir. Alım sırasında ödenen KDV ise, “191 İndirilecek KDV” hesabının borç
tarafına kaydedilmiştir. Servis aracının bedeli ve KDV’si nakit olarak ödendiği için, “100 Kasa” hesabı
236.000 TL tutarında alacaklandırılmıştır.

Demirbaşlar
“255 Demirbaşlar” hesabı, işletme faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan her türlü büro makine ve
cihazları ile döşeme, masa, koltuk, dolap, mobilya gibi maddi varlıkların izlendiği hesaptır. Satın alınan
veya işletme tarafından üretilen demirbaşlar bu hesabın borç tarafına kaydedilir. Demirbaşın ekonomik
değerini artırıcı bir harcama yapıldığında ve yeniden değerleme yapıldığında da hesabın borç tarafına
kayıt yapılır. Demirbaşın satılmasında veya herhangi bir nedenle bir başka hesaba alınmasını gerektiren
durumlarda ise, hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. Diğer duran varlıklarda olduğu gibi demirbaşlar da
maliyet bedelleri üzerinden muhasebeleştirilir. Ancak işletme tarafından üretilen demirbaşlar, işletmede
kullanılmak üzere aktife alınmışsa üretim maliyeti ile kayda alınır.

Örnek: AND işletmesi faaliyetlerinde kullanmak üzere 25.07.2020 tarihinde %18 KDV hariç 15.000
TL’ye masa ve koltuk satın almış, karşılığında çek düzenleyip vermiştir.
Demirbaş alınması kaydı:

---------------------------------------25/07/2020---------------------------------

255 DEMİRBAŞLAR 15.000

191 İNDİRİLECEK KDV 2.700

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 17.700
-----------------------------------------/--------------------------------------------

140
 5
Finansal Muhasebe

AND işletmesi satın aldığı demirbaşlar için ödediği 15.000 TL’yi “255 Demirbaşlar” hesabının borç
tarafına kaydederek, demirbaşlarındaki artışı muhasebeleştirmiştir. Ayrıca bu alımla ilgili olarak 2.700 TL
devlet adına KDV ödendiği için “191 İndirilecek KDV” hesabında artış olmuş ve hesap borçlandırılmıştır.
Ödeme çek keşide edilerek yapıldığından, işletmenin vermiş olduğu çeklerde artış meydana gelmiş ve bu
artış “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Yapılmakta Olan Yatırımlar

“258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabı, işletmede yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi
duran varlık hesabına aktarılacak olan maddi duran varlıklar için yapılan her türlü harcamanın (malzeme,
işçilik vb.) kaydedildiği hesaptır. Yapılmakta olan yatırım projeleriyle ilgili harcamalar bu hesabın borç
tarafına, tamamlanan yatırım bedelleri ise ilgili maddi duran varlık hesabının borç tarafı karşılığında bu
hesabın alacak tarafına kaydedilir. Hesabın kalanı henüz yapımı, üretimi, satın alınması, montajı tamam-
lanmamış maddi duran varlıkların ve yapımı sürdürülen yatırım projelerinin maliyetini gösterir.

Örnek: AND işletmesi, 01.03.2020 tarihinde fabrika binası için ek bina yapımı için bir taşeron firma
ile anlaşmış ve inşaatta kullanılmak üzere %18 KDV hariç 200.000 TL tutarında inşaat malzemesini pe-
şin satın almıştır. Taşeron firma 30.08.2020 tarihinde, ek binanın inşası ile ilgili %18 KDV hariç 50.000
TL tutarında hizmet faturası kesmiş ve işletme fatura bedelini peşin olarak ödemiştir. Ek bina yapımı
01.09.2020 tarihinde tamamlanmış ve bina, ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılmıştır.
İnşaat malzemesi alınması kaydı:

----------------------------------------01/03/2020-------------------------------

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 200.000

191 İNDİRİLECEK KDV 36.000

100 KASA 236.000
------------------------------------------/-------------------------------------------

Yukarıda da açıklandığı üzere, işletme tarafından gerçekleştirilen yapım işleri tamamlanana kadar ya-
pılan tüm harcamalar “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabına kaydedilir. Dolayısıyla işletme, ek bina
yapımında kullanmak üzere satın almış olduğu inşaat malzemeleri için yaptığı 200.000 TL tutarındaki
harcamayı, “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İnşaat malzemesi alı-
mıyla ilgili olarak ödenen 36.000 TL tutarındaki KDV nedeniyle, işletmenin devlet adına ödediği KDV’de
artış meydana gelmiş ve bu artış “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Ödemeler
nakit olarak yapıldığı için, “100 Kasa” hesabı alacaklandırılmıştır.
Alınan inşaat hizmet bedelinin ödenmesi kaydı:

------------------------------------30/08/2020------------------------------------

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 50.000

191 İNDİRİLECEK KDV 9.000

100 KASA 59.000
------------------------------------------/-------------------------------------------

141
5
Duran Varlıklar

Yapımı süren maddi duran varlıklar için yapılan her türlü giderler de söz konusu maddi duran varlı-
ğın maliyetine ekleneceğinden, işletme tarafından ek bina yapımı için taşeron firmaya 30.08.2020 tari-
hinde ödenen 50.000 TL tutarındaki hizmet bedeli, “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabının borç
tarafına kaydedilmiştir. İşletme bir hizmet alımında bulunduğu için, ödenen KDV tutarı olan 9.000 TL
(50.000*0,18) “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme KDV ile birlikte
toplam 59.000 TL ödeme yaptığı için “100 Kasa” hesabı 59.000 TL alacaklandırılmıştır.
Tamamlanan yatırımın ilgili hesaba devri:

------------------------------------01/09/2020-----------------------------------

252 BİNALAR 250.000

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 250.000
------------------------------------------/-------------------------------------------

Ek bina inşaatı, 01.09.2020 tarihinde tamamlanmıştır. Dolayısıyla, daha önce “258 Yapılmakta Olan
Yatırımlar” hesabına kaydedilmiş olan ve ek bina maliyetini gösteren tutarların (200.000 TL + 50.000 TL)
bu hesaptan çıkarılarak, binaların kaydedildiği ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılması gerekmekte-
dir. Bu nedenle, AND işletmesi, “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabını alacak tarafına 250.000 TL
kayıt yaparak kapatmış ve bu hesaptaki tutarı, kullanıma hazır durumdaki binalarını izlediği “252 Binalar”
hesabının borç tarafına kaydetmiştir.

Verilen Avanslar
“259 Verilen Avanslar” hesabı, yurt içinden veya yurt dı-
şından satın alınmak üzere sipariş edilen maddi duran var-
lıklarla ilgili olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği he-
saptır. Bu hesap, maddi duran varlık sipariş avansı ile ilgili
giderleri de kapsar. Maddi duran varlık alımı veya yapımı
için avans verildiğinde bu hesabın borç tarafına, sipariş teslim
alındığında ise alacak tarafına kayıt yapılarak hesap kapatılır.
dikkat
Duran varlıklar hesap sınıfında yer alan “259
Verilen Avanslar”, “269 Verilen Avanslar” ve
“279 Verilen Avanslar” hesapları, bulunduk-
ları hesap grubuyla ilgili herhangi bir duran
varlık alımında yapılan avans ödemelerinin
izlenmesinde kullanılırlar.

Örnek: AND işletmesi faaliyetlerinde kullanmak üzere 01.08.2020 tarihinde başka şehirdeki bir teda-
rikçiden, satış bedeli 50.000 TL (%18 KDV hariç) olan bir makine sipariş etmiş ve sipariş avansı olarak
tedarikçiye 10.000 TL havale etmiştir. İşletme, makineyi 15.08.2020 tarihinde teslim almış ve geri kalan
tutarı nakit olarak ödemiştir.
Makine alımı için avans verilmesi kaydı:

--------------------------------------01/08/2020---------------------------------

259 VERİLEN AVANSLAR 10.000

100 KASA 10.000
---------------------------------------/----------------------------------------------

AND işletmesi faaliyetlerinde kullanmak üzere satın alacağı makine için verdiği 10.000 TL tutarındaki
sipariş avansını, daha sonra makine için ödeyeceği toplam tutardan düşmek üzere, “259 Verilen Avanslar”
hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Avans ödemesi banka havalesiyle yapıldığından, işletmenin banka-
daki para mevcudunda azalış olmuş ve bu azalış “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

142
 5
Finansal Muhasebe

Makinenin teslim alınması kaydı:

--------------------------------------15/08/2020---------------------------------

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR 50.000

191 İNDİRİLECEK KDV 9.000

259 VERİLEN AVANSLAR 10.000

100 KASA 49.000

------------------------------------------/-------------------------------------------

Makine alımına ilişkin olarak ödenmesi gereken tutar KDV dahil 59.000 TL’dir. Ancak, bu tutarın
10.000 TL’si 01.08.2020 tarihinde avans olarak ödendiğinden, işletmenin ödemesi gereken tutar 49.000
TL’dir. İşletme bu tutarı nakit olarak ödediğinden, “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 49.000 TL kayde-
dilmiştir. İşletme makineyi teslim aldığında, daha önce ödemiş olduğu 10.000 TL sipariş avansını makine
için ödeyeceği toplam tutardan düştüğü için “259 Verilen Avanslar” hesabının alacak tarafına bu tutarı
kaydederek hesabı kapatmıştır. Teslim alınan makine ise, maliyet bedeli olan 50.000 TL üzerinden “253
Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Alımda ödenen 9.000 TL KDV nede-
niyle, “191 İndirilecek KDV” hesabı borçlandırılmıştır.

Maddi Duran Varlıkların Satışı

Yukarıda da ifade edildiği üzere maddi duran varlıklar satın alındıklarında maliyet bedeli üzerinden,
ilgili hesabın borç tarafına kayıt yapılır. İşletmelerin maddi duran varlıkları edindiklerinde satma amaçları
olmasa da herhangi bir nedenle ellerinde bulunan maddi duran varlıklarını satmak durumunda kalabilir-
ler. Maddi duran varlıklar satıldığında maliyet bedeli ile ilgili maddi duran varlık hesabının alacak tarafına
kayıt yapılır.
Maddi duran varlıkların net aktif değerlerinin üzerinde bir bedelle satılmaları halinde satıştan kâr elde
edilir. Net aktif değerlerinin altında bir bedelle satılmaları durumunda ise, satış zararla sonuçlanmış olur.
Buna göre, duran varlık satışından elde edilen kâr veya zararın tespitinde aşağıdaki hesaplamadan yararlanılır:

Kâr veya Zarar = Duran Varlığın Satış Tutarı – Duran Varlığın Net Değeri

Elden çıkarılmak amacıyla satılan maddi duran varlıkların satışında elde edilen kâr “679 Diğer Ola-
ğandışı Gelirler ve Kârlar” hesabına kaydedilirken, satış zararı olması durumunda “689 Diğer Olağandışı
Giderler ve Zararlar” hesabı kullanılır.

dikkat
Maddi duran varlıkların satışında kâr veya zarar ortaya dikkat
Duran varlıklar satıldığında, satışa iliş-
çıkması varlığın net değeri ile ilişkilidir. Duran varlığın
kin KDV tutarı satış bedeli üzerinden
net değeri, varlığın kayıtlı değeri ile bu varlıkla ilgili ay-
hesaplanmaktadır.
rılan amortismanlar arasındaki farktır.

143
5
Duran Varlıklar

Örnek: AND işletmesi daha önce 100.000 TL’ye satın aldığı arsasını 20.10.2020 tarihinde %18 KDV
hariç 80.000 TL’ye peşin satmıştır.
Arsanın satış kaydı:

--------------------------------------20/10/2020---------------------------------

100 KASA 94.400

689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDERLER VE ZARARLAR 20.000

250 ARAZİ VE ARSALAR 100.000

391 HESAPLANAN KDV 14.400

-----------------------------------------/-------------------------------------------

Yukarıda ifade edildiği gibi, duran varlık satıldığında maliyet (alış) bedeli ile alacak tarafına kayıt yapılır.
Dolayısıyla, “250 Arazi ve Arsalar” hesabının alacak tarafına 100.000 TL kayıt yapılarak, işletmenin satışı-
nı yaptığı arsa ilgili hesaptan çıkarılmıştır. AND işletmesi 100.000 TL’ye satın aldığı arsasını 80.000 TL’ye
sattığı için, 20.000 TL zarar etmiştir. Maddi duran varlık satışına ilişkin bu zarar, işletmenin giderlerinde
artışa neden olduğu için, “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.
Satış fiyatı üzerinden hesaplanan ve devlet adına satışta tahsil edilen 14.400 TL (80.000*0,18) KDV tutarı
ise, “391 Hesaplanan KDV” hesabına kaydedilmiştir. Arsa satış bedeli ve KDV peşin olarak tahsil edildiği
için kasada 94.400 TL para artışı olmuş ve bu tutar “100 Kasa” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi, kayıtlı değeri 50.000 TL ve birikmiş amortismanı 10.000 TL olan bir ma-
kinesini elden çıkarmak amacıyla 20.07.2020 tarihinde %18 KDV hariç 45.000 TL’ye çek karşılığında
satmıştır.
Makine satış kaydı:

--------------------------------------20/07/2020---------------------------------

101 ALINAN ÇEKLER 53.100

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 10.000

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR 50.000

391 HESAPLANAN KDV 8.100

679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR 5.000

------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme makinesini sattığından bu varlığını kaydettiği hesapta azalış kaydetmesi gerekir. Varlık hesapla-
rında azalış hesabın alacak tarafına kaydedildiğinden, “253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabı 50.000 TL
alacaklandırılarak kapatılmıştır. “253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabı kapatıldığı için bu varlıkla ilgili
olarak ayrılmış olan amortisman tutarının izlendiği hesabın da kapatılması gerekir. “257 Birikmiş Amor-
tismanlar” hesabı aktifte yer alan bir düzenleyici hesap olduğundan borç tarafına 10.000 TL kaydedilerek
kapatılmıştır.
İşletme bir satış yaptığı için devlet adına tahsil ettiği KDV tutarı olan 8.100 TL’yi (45.000*0,18), “391
Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. İşletme makinenin satışı karşılığında, satış tutarı
ve KDV’nin toplamı (45.000 TL + 8.100 TL) kadar çek aldığı için “101 Alınan Çekler” hesabının borç
tarafına 53.100 TL kaydedilmiştir.

144
 5
Finansal Muhasebe

Daha önce belirtildiği üzere, duran varlıkların net değerinin üstünde bir bedelle satılması durumunda
kâr, altında bir bedelle satılması durumunda satış zararı ortaya çıkar. Bir duran varlığın net değeri, varlığın
kayıtlı değeri ile ayrılan amortismanlar arasındaki farktır. Buna göre, satışı yapılan makinenin net değeri
40.000 TL’dir (50.000 – 10.000). İşletme makineyi 45.000 TL’ye, yani net değerinin üstünde bir bedelle
sattığı için, makinenin satışından 5.000 TL kâr etmiştir (45.000 – 40.000). Makine elden çıkarılmak
amacıyla satıldığından, elde edilen 5.000 TL kâr tutarı gelir olarak, “679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar”
hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
MADDİ DURAN VARLIKLARIN TEK-
DÜZEN MUHASEBE SİSTEMİ İLE VERGİ
USUL KANUNU VE TMS-16 AÇISINDAN
İNCELENMESİ: BİR UYGULAMA
Öz
İşletme çevresini oluşturan bilgi kullanıcıla-
rının sağlıklı kararlar alabilmesi ancak finansal
tabloların güvenilirliğine bağlıdır. Güvenilirlik
ise doğru ölçüm ve muhasebeleştirmeyi gerekti-
rir. İşletme aktiflerinin önemli bir kısmını maddi
duran varlıklar oluşturur. Maddi duran varlıklar,
işletmelerin bir yıldan daha uzun sürelerde faali-
yetlerinde kullanmak amacıyla elinde bulundur-
duğu, kısa vadede nakde çevrilebilme özelliği ol-
mayan varlıklarıdır. Bu çalışmanın amacı maddi
duran varlıkları Tekdüzen Muhasebe Sistemi ile
Vergi Usul Kanunu ve TMS-16 Maddi Duran
Varlıklar Standardı çerçevesinde inceleyip, örnek
işletme üzerinde kayıtlarla muhasebeleştirmektir.
1. GİRİŞ
Maddi duran varlıklar işletme faaliyetlerin-
de kullanmak için alınan, bir varlık olarak uzun
vadelerde yarar beklenen varlıklardır. Diğer var-
lıklara göre kısa sürede elden çıkarılması düşü-
nülmez. Maddi duran varlıklar bilhassa üretim iş-
letmelerinin toplam aktiflerinde önemli bir paya
sahip oldukları için işletmelerin faaliyetlerini de
etkilemektedirler. Arz ettiği önem sebebiyle bu
varlıkların nasıl değerlendirileceği, finansal tab-
lolara nasıl yansıtılacağı ve değerinin nasıl tespit
edileceği mali tablo kullanıcıları açısından önem
taşımaktadır.
Maddi duran varlıklar, Tekdüzen Muha-
sebe Sistemi, Vergi Usul Kanunu ve TMS-16
Standardında düzenlemelere sahiptir. Belli başlı
konularda farklılıklar mevcuttur. Bunun sebebi
düzenleme yapanların farklı amaçlar taşımasıdır.
Örneğin, vergi almayı amaçlayan vergi kanunları
bu doğrultuda düzenlemeler içerirken, muhasebe
standartları uluslararası uyumu sağlamaya yöne-
lik düzenlemeler içerir.
Çalışmada maddi duran varlıklar Tekdüzen
Muhasebe Sistemi, VUK hükümleri ve TMS 16
Maddi Duran Varlıklar standardı kapsamında
incelenmiş, farklılıklar ortaya konmuş, örnek bir
işletme üzerinde uygulama yapılmış ve standart-
taki farkı muhasebeleştirilme açısından değerlen-
dirilmiştir.
…
Kaynak: Tekşen, Ö.ve Dağlı, S. (2017). MAD-
Dİ DURAN VARLIKLARIN TEKDÜZEN
MUHASEBE SİSTEMİ İLE VERGİ USUL
KANUNU VE TMS-16 AÇISINDAN İNCE-
LENMESİ: BİR UYGULAMA. Mehmet Akif
Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der-
gisi, 9 (20), 424-447. DOI: 10.20875/makuso-
bed.325930

145
5
Duran Varlıklar

Öğrenme Çıktısı

2 Maddi duran varlıklarla ilgili muhasebe işlemlerini yapabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Maddi duran varlıklarda

Satış amaçlı elde tutulan
duran varlık kavramını
araştırınız.
değer düşüklüğü olması du-
Maddi duran varlıklar ve
rumunu inceleyerek, edin-
bağımsız denetim ilişkisini
diğiniz bilgileri dersinizle
değerlendiriniz.
ilgili çevrimiçi açıköğretim
platformlarında anlatınız.

MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin
belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği
aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken hi- Maddi olmayan duran varlıklar, kulla-
maye gören haklar, şerefiye ve özel maliyetler “26 Maddi nımları sonucunda işletmenin gelirlerinde
Olmayan Duran Varlıklar” grubunu oluşturur. artış meydana getiren bir kısım haklar ile
TDHP’de bu grup içerisinde aşağıdaki hesaplar yer alır: işletmeye ticari bir fayda sağlayan ayrıca-
lıklar ve üstünlüklerden oluşur.
26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
260 Haklar
261 Şerefiye
262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri
264 Özel Maliyetler
267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar
268 Birikmiş Amortismanlar (-)
269 Verilen Avanslar
Maddi olmayan duran varlık hesapları, harcamanın İtfa: Maddi olmayan duran varlığın
yapılmasında borçlanır. Maddi olmayan varlığın bir bedel amortismana tabi tutarının, yararlı ömrü
karşılığında devredilmesi, değersiz hale gelmesi veya itfa boyunca sistematik olarak gidere dönüştü-
edilmesinde ilgili hesabın borcuna karşılık alacaklanır. rülmesini ifade eder.

Haklar
Bu hesap, imtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bir bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki
tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler do-
layısıyla yapılan harcamaları kapsar. Edinilen haklar, maliyet bedelleri ile bu hesabın borç tarafına kaydedilir.
Hesap, büyük işletmelerde hak türlerine göre aşağıdaki gibi bölümlenebilir. Küçük işletmeler bu hesabı
büyük defter düzeyinde tutabilir:
260.00 Patentler
260.01 Lisanslar

146
 5
Finansal Muhasebe

260.10 Ticari Marka ve İsimler

260.11 Ticaret Unvanı
260.12 Telif Hakları
260.20 İmtiyazlar
260.50 Başkasının Gayrimenkulü Üzerine Tesis Olunan Haklar
260.90 Diğer Haklar

Örnek: AND işletmesi 01.09.2020 tarihinde bir ürünü üretmek amacıyla patentini satın almış ve bu-
nun için %18 KDV hariç 25.000 TL nakit ödemiştir.
Patent hakkının satın alınması kaydı:

---------------------------------------01/09/2020---------------------------------

260 HAKLAR 25.000

191 İNDİRİLECEK KDV 4.500

100 KASA 29.500
-------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme satın almış olduğu patent hakkından gelecekte ekonomik fayda beklediği için, patent için yap-
mış olduğu 25.000 TL tutarındaki harcamayı bir maddi olmayan duran varlık olarak muhasebeleştirmiş,
yani “260 Haklar” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Patent hakkının satın alınması sırasında ödenen
4.500 TL (25.000*0,18) tutarındaki KDV ise, “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedil-
miştir. Patent bedeli ve KDV nakit olarak ödendiğinden, “100 Kasa” hesabı 29.500 TL alacaklandırılmıştır.

Şerefiye
Günlük dilde hava parası veya peştamallık olarak da bilinen şerefiye, bir işletme devralınırken katlanı-
lan maliyet ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net varlıklarının (öz varlık) değeri arasındaki
olumlu farktır. Şerefiye hesaplanırken rayiç bedelin tespit edilmemesi halinde, net defter değeri esas alınır.
Ödenen şerefiye bedellerinin tamamı “261 Şerefiye” hesabının borç tarafına kaydedilir. Şerefiyenin en
önemli özelliği, diğer varlık kalemlerine bağlı olarak ortaya çıkması, dolayısıyla tek başına alınıp satılması-
nın mümkün olmayışıdır. Bu özelliği ile şerefiye, devralınan şirketin tamamı ile ilişkilendirilebileceği gibi,
belirli bir bölümüne de bağlanabilir.

Şerefiye bedeli, devralınan işletme için ödenen para ile devralınan varlıkların rayiç bedeli ara-
sındaki farktır.

Örnek: AND işletmesi 10.09.2020 tarihinde başka bir işletmeyi, 300.000 TL nakit ödeyerek varlık ve
borçlarıyla birlikte devralmıştır. Devralınan işletmenin varlıkları ve borçları rayiç bedelleriyle aşağıdaki gibidir:
Ticari mallar 50.000 TL,
Binalar 100.000 TL,
Taşıtlar 90.000 TL,
Demirbaşlar 30.000 TL,
Satıcılar 20.000 TL.

147
5
Duran Varlıklar

İşletmenin devralınması ve şerefiye kaydı:

-------------------------------------10/09/2020-----------------------------------

153 TİCARİ MALLAR 50.000

252 BİNALAR 100.000
254 TAŞITLAR 90.000
255 DEMİRBAŞLAR 30.000
261 ŞEREFİYE 50.000
100 KASA 300.000

320 SATICILAR 20.000

-------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi devraldığı varlıkları ve borçları ilgili hesaplara kaydetmiştir. Devralınan işletmenin öz-
varlık değeri = (varlıklar) – (borçlar) = (50.000 + 100.000 + 90.000 + 30.000) – (20.000) = 250.000 TL’dir.
AND işletmesi özvarlık değeri 250.000 TL olan işletmeyi devralmak için 300.000 TL ödemiştir. Buna
göre, şerefiye tutarı 50.000 TL (300.000 TL – 2500.000 TL) olacaktır. Devralınan işletmenin özvarlık
değeri ile ödenen tutar arasındaki bu fark, “261 Şerefiye” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.

Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri

“262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri” hesabı; işletmenin kurulması, yeni bir şubenin açılması, işlerin
sürekli olarak genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir değer elde edilmeyen giderlerin aktifleş-
tirilmeleri durumunda izlendiği hesaptır. Kuruluş ve örgütlenme giderleri, maddi olmayan duran varlıklar
sınıfında yer alan haklardan farklı özellikler gösterirler. Haklar, mülkiyete konu olup bağımsız olarak alınıp
satılabilen lisans, ihtira beratı, telif gibi kıymetlerden oluşur. Kuruluş ve örgütlenme giderlerinin mülkiyete
konu olması ve alınıp satılması söz konusu değildir.
Bir giderin, kuruluş ve örgütlenme gideri sayılabilmesi için iki temel özelliği taşıması gerekir. Bunlar-
dan birincisi giderin işletmenin kuruluş, yeni şube açılması ya da genişletilmesi için yapılması, ikincisi
ise bu giderin karşılığında bir varlık edinilmemiş olmasıdır. Kuruluş ve örgütlenme giderleri için belirgin
örnekler şunlardır; etüt giderleri, sözleşmenin hazırlanması için yapılan giderler, kuruluşla ilgili seyahat
giderleri, kuruluş sırasında ödenen tanıtma ve reklam giderleri, hisse senedi basım ve çıkarma giderleri, ku-
ruluş sırasında ödenen işçi ve personelin eğitim giderleri, deneme imalat giderleri, kuruluşta ayni sermaye
konulması durumunda buna ilişkin bilirkişi giderleri vb.

Örnek: AND işletmesi 15.09.2020 tarihinde yeni açmış olduğu şubenin kuruluşu esnasındaki %18
KDV hariç 10.000 TL’lik kuruluş giderini nakit olarak ödemiştir. İşletme bu gideri aktifleştirmeye karar
vermiştir.
Kuruluş gideri ödeme kaydı:

--------------------------------------15/09/2020----------------------------------

262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ 10.000

191 İNDİRİLECEK KDV 1.800
100 KASA 11.800
-----------------------------------------/---------------------------------------------

148
 5
Finansal Muhasebe

AND işletmesi, yeni açtığı şubenin kuruluşu esnasında yaptığı ve gelecekte ekonomik fayda sağlaması-
nı beklediği 10.000 TL tutarındaki giderini aktifleştirmeye karar verdiği için, “262 Kuruluş ve Örgütlen-
me Giderleri” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Yapılan 1.800 TL tutarındaki KDV ödemesi, ödenen
KDV’de artışa neden olduğundan “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Ödeme-
ler nakit olarak yapıldığından, “100 Kasa” hesabı alacaklandırılmıştır.

Araştırma ve Geliştirme Giderleri

“263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri” hesabı, işletmede yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması,
mevcutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan her türlü harcamaların, aktifleştirilen kısımlarının
izlendiği hesaptır.
Araştırma, yeni bilimsel veya teknolojik bilgi veya bulgu elde etmek amacıyla yapılan özgün ve planlı
çalışmalardır. Geliştirme ise; arama faaliyeti sonunda bulunan bilginin üretim veya diğer satış planlarında
kullanılabilir hale getirilmesi için “ticari üretim veya kullanıma başlamadan önce, yeni veya önemli ölçüde
geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem ya da hizmetlerin üretim planı veya tasarımında araştırma
sonuçları ya da diğer bilgilerin uygulanması” olarak tanımlanır.
Araştırma giderleri ile geliştirme giderlerinin birbirlerinden ayrıştırılabiliyor olmaları durumunda
araştırma giderleri aktifleştirilmezken, geliştirme giderleri aktifleştirilir. Çünkü araştırma giderleri; yeni
bir bilgi edinilmesi, daha önceki bilgi ve bulguların başka bir ürün veya hizmet üretimi için değerlendi-
rilmesi, üretim sistem ve araçlarının alternatiflerinin araştırılması, yeni alet, edevat, ürün, süreç, sistem
ve hizmetlerin değerlendirilmesi gibi faaliyetlere ilişkin harcamaları kapsar ve bu faaliyetlerin gelecekte
işletmeye ekonomik fayda sağlayıp sağlamayacağı, yani sonuçları henüz belirsizdir. Geliştirme giderinde
ise, sonuç belirlenmiş ve artık söz konusu bilginin nasıl kullanılacağı üzerinde veya bir projeye adaptas-
yonunda çalışılıyordur. Eğer bir projede, araştırma faaliyetleri ile geliştirme faaliyetleri birbirlerinden
ayrılamıyorlar ise bu faaliyetlere ilişkin olarak yapılan harcamalar genellikle araştırma gideri olarak kabul
edilir ve aktifleştirilmez.

Örnek: AND işletmesi, prototip aşamasına gelmiş ve kendisi tarafından üretilecek bir ürün için
25.09.2020 tarihinde geliştirme gideri olarak %18 KDV hariç 60.000 TL tutarında harcama yapmış ve
bedelini nakit ödemiştir. Söz konusu gider aktifleştirilmiştir.
Geliştirme gideri ödenmesi kaydı:

--------------------------------------25/09/2020---------------------------------

263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ 60.000

191 İNDİRİLECEK KDV 10.800

100 KASA 70.800
------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi, kendi üreteceği ürün için yaptığı 60.000 TL tutarındaki geliştirme giderini “263 Araş-
tırma ve Geliştirme Giderleri” hesabının borç tarafına kaydederek aktifleştirmiştir. Başka bir ifadeyle, gele-
cekte işletmeye ekonomik yarar sağlaması beklenen bir harcama varlık olarak kaydedilmiştir. Devlet adına
yapılan 10.800 TL tutarındaki KDV ödemesi, “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedil-
miştir. Ödemeler nakit olarak yapıldığından, “100 Kasa” hesabı alacak tarafına 70.800 TL tutarında kayıt
yapılmıştır.

149
5
Duran Varlıklar

Özel Maliyetler
“264 Özel Maliyetler” hesabı, kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya ekonomik değerinin sü-
rekli olarak artırılması amacıyla yapılan giderler ile (normal bakım, onarım ve temizleme giderleri hariç)
bu gayrimenkulün kullanılması için yapılıp kira süresinin sonunda mal sahibine bırakılacak olan harcama-
ların kaydedildiği hesaptır.
Bir giderin özel maliyet olarak değerlendirilebilmesi için; üzerinde harcama yapılan gayrimenkulün bir
başkasına ait olması, giderlerin kiracı tarafından gerçekleştirilmiş olması, gayrimenkulü genişletmek ya da
iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak amacıyla yapılan giderlerden olması gerekir. Yapılan harcamalar
hesabın borç tarafına kaydedilir.

Örnek: AND işletmesi, 01.10.2020 tarihinde kiraladığı işyeri için %18 KDV hariç 15.000 TL’lik asma
tavan yaptırmış ve bedelini nakit ödemiştir.
Asma tavan için yapılan özel maliyet harcamasının kaydı:

--------------------------------------01/10/2020---------------------------------

264 ÖZEL MALİYETLER 15.000

191 İNDİRİLECEK KDV 2.700

100 KASA 17.700
------------------------------------------/-------------------------------------------

AND işletmesi, kiraladığı iş yerine 15.000 TL ödeyerek bir asma tavan yaptırmıştır. Yapılan bu har-
cama, kiralanmış olan gayrimenkulün değerini artıran bir harcama olduğundan, asma tavan bedeli “264
Özel Maliyetler” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Bu işleme ilişkin 2.700 TL tutarındaki KDV
ise ödenen KDV’lerin izlendiği “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Toplam
17.700 TL tutarındaki ödeme nakit olarak yapıldığından, “100 Kasa” hesabı alacaklandırılmıştır.

Öğrenme Çıktısı

3 Maddi olmayan duran varlıklarla ilgili muhasebe işlemlerini yapabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Maddi olmayan duran var-

Maddi olmayan duran var-
Negatif şerefiye kavramını
lığın işletme içinden oluş-
araştırınız.
turulmasını değerlendiriniz.
lıkların işletmeler açısından
önemini anlatan bir sunu
hazırlayarak, dersinizle ilgili
çevrimiçi açıköğretim plat-
formlarında paylaşınız.

150
 5
Finansal Muhasebe

1 Mali duran varlıklarla ilgili muhasebe

işlemlerini yapabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Mali Duran Varlıklar

Uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle elde tutulan uzun vadeli menkul kıymetler
ile paraya dönüşme niteliğini kaybetmiş uzun vadeli menkul kıymetler mali duran varlıklar grubunda
izlenir.
Bu grupta yer alan hesaplardan, “240 Bağlı Menkul Kıymetler”, “242 İştirakler” ve “245 Bağlı Ortaklık-
lar” hesapları önemlidir. İşletme uzun vadeli yatırım amacıyla başka bir şirketin sermaye paylarını satın
alması durumunda, %10’a kadarlık kısmına sahip olması durumunda Bağlı Menkul Kıymetler; %10 ile
%50 arasındaki kısmına sahip olması durumunda İştirak ve %50’dan fazla kısmına sahip olması halinde
Bağlı Ortaklık ilişkisi söz konusu olur.
Bu grupta yer alan hesaplarının işleyişi ve muhasebeleştirilmeleri “11 Menkul Kıymetler” hesap grubuna
benzemektedir. Satın alındıklarında alış bedeli ile ilgili hesapların borç tarafına, herhangi bir nedenle
elden çıkarıldıklarında yine alış bedeli ile ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.

2 Maddi duran varlıklarla ilgili muhasebe

işlemlerini yapabilme

Maddi Duran Varlıklar

Maddi duran varlıklar; mal veya hizmet üretimi veya arzında kullanılmak, başkalarına kiraya verilmek
veya idari amaçlar çerçevesinde kullanılmak üzere elde tutulan ve bir dönemden daha fazla kullanımı
öngörülen fiziki kalemlerdir. Duran varlıklarda muhasebe kayıtları maliyet değerleri üzerinden yapılır.
Maddi duran varlıklar grubunda yer alan hesapların işleyişi benzerdir. Maddi duran varlıklar satın alın-
dıklarında veya imal edildiklerinde maliyet bedeli üzerinden ilgili hesabın borç tarafına, satıldıklarında
veya elden çıkarıldıklarında yine maliyet bedeli üzerinden ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapılır. Alış
ve satış bedelleri arasında bir farklılık olması durumunda “679 Diğer Olağandışı Gelirler ve Kârlar” veya
“689 Diğer Olağandışı Giderler ve Zararlar” hesapları kullanılır.
“250 Arazi ve Arsalar” hesabında, işletmeye ait her türlü arazi ve arsalar izlenir.
“251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabında, işletme bünyesinde yer altında yapılan yapılar (tüneller,
sığınaklar vb.) ile yer üstünde yapılan köprüler, parklar, yürüme yolları, çiçeklik, piknik alanları, spor
sahaları, kafeteryalar gibi yapılar izlenir.
“252 Binalar” hesabı, işletmenin her türlü binaları ve bunların ayrılmaz parçalarının izlendiği hesaptır.
“253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabında, üretimde kullanılan her türlü makine, tesis ve cihazlar ile
bunların eklentileri ve bu amaçla kullanılan taşıma gereçleri izlenir.
“254 Taşıtlar” hesabında, işletme faaliyetlerinde kullanılan tüm taşıtlar izlenir.
“255 Demirbaşlar” hesabında, işletme faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan her türlü büro makine
ve cihazları ile döşeme, masa, koltuk, dolap, mobilya gibi maddi varlıklar izlenir.

151
 5
Duran Varlıklar

3 Maddi olmayan duran varlıklarla ilgili

muhasebe işlemlerini yapabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Maddi Olmayan Duran

Varlıklar

Maddi Olmayan Duran Varlıklar; herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli bir şekilde
yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye
gören haklar ve şerefiyelerin izlendiği hesap grubudur.
Maddi Olmayan Duran Varlıklar hesap grubunda yer alan hesapların işleyişleri benzerdir. Satın alındık-
larında veya edinildiklerinde ilgili hesabın borç tarafına, satıldıklarında veya elden çıkarıldıklarında ise
alacak taraflarına kayıt yapılır.
“260 Haklar” hesabı, imtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bir bedel ödenerek elde edilen bazı
hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi
yetkiler dolayısıyla yapılan harcamaları kapsar.
“261 Şerefiye” hesabı, bir işletme devralınırken katlanılan maliyet ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle
hesaplanan net varlıklarının (öz varlık) değeri arasındaki olumlu farkların izlenmesinde kullanılır.
“262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri” hesabında, işletmenin kurulması, yeni bir şubenin açılması, iş-
lerin sürekli olarak genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir değer elde edilmeyen giderlerden
aktifleştirilenler izlenir.
“263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri” hesabı, işletmede yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması, mev-
cutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan her türlü harcamaların aktifleştirilen kısımlarının iz-
lendiği hesaptır.
“264 Özel Maliyetler” hesabında, kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya ekonomik değerinin sü-
rekli olarak artırılması amacıyla yapılan giderler ile (normal bakım, onarım ve temizleme giderleri hariç)
söz konusu gayrimenkulün kullanılması için yapılıp kira süresinin sonunda mal sahibine bırakılacak olan
varlıkların bedelleri izlenir.

152
 5
Finansal Muhasebe

1 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de Mali Duran Varlıklar hesap grubunda yer almaz?
A. Bağlı Menkul Kıymetler

neler öğrendik?
B. Diğer Menkul Kıymetler
C. İştirakler
D. Bağlı Ortaklıklar
E. Diğer Mali Duran Varlıklar

2 İşletme tarafından uzun vadeli yatırım amacıyla başka bir işletmenin sermaye payının %8’lik kısmını temsil
eden hisse senetlerinin satın alınması durumunda aşağıdaki hesaplardan hangisi kullanılır?
A. Bağlı Menkul Kıymetler
B. İştirakler
C. Bağlı Ortaklıklar
D. Hisse Senetleri
E. Özel Kesim, Tahvil, Senet ve Bonolar

3 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de Maddi Duran Varlıklar hesap grubunda yer alır?
A. İştirakler
B. Şerefiye
C. Yapılmakta Olan Yatırımlar
D. Araştırma ve Geliştirme Giderleri
E. Arama Giderleri

4 İşletmenin sahip olduğu bir arazi üzerinde yaptırdığı köprü, park, yürüme yolu, bahçe, spor sahası gibi
yapılar aşağıdaki hesaplardan hangisine kaydedilir?
A. Binalar
B. Taşıtlar
C. Özel Maliyetler
D. Yer altı ve Yerüstü Düzenleri
E. Arazi ve Arsalar

153
5
Duran Varlıklar

5 İşletme kayıtlı değeri 60.000 TL ve birikmiş amortismanı 10.000 TL olan demirbaşını %18 KDV
hariç 40.000 TL’ye çek karşılığında satmıştır. Bu bilgiye göre, işletmenin maddi duran varlığını sattığında
yapacağı yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
neler öğrendik?

A.
-----------------------------------------------/---------------------------------------------

ALINAN ÇEKLER 47.200

DEMİRBAŞLAR 40.000
HESAPLANAN KDV 7.200
----------------------------------------------/----------------------------------------------
B.
-----------------------------------------------/---------------------------------------------

ALINAN ÇEKLER 47.200

BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 10.000
DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 10.000
DEMİRBAŞLAR 60.000
İNDİRİLECEK KDV 7.200
----------------------------------------------/----------------------------------------------
C.
----------------------------------------------/----------------------------------------------

ALINAN ÇEKLER 50.800

BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 10.000
DİĞER OLAĞANDIŞI GİDERLER VE ZARARLAR 10.000
DEMİRBAŞLAR 60.000
HESAPLANAN KDV 10.800
----------------------------------------------/----------------------------------------------
D.
----------------------------------------------/----------------------------------------------

ALINAN ÇEKLER 67.200

BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 10.000
DEMİRBAŞLAR 60.000
İNDİRİLECEK KDV 7.200
DİĞER OLAĞANDIŞI GELİRLER VE KÂRLAR 10.000
----------------------------------------------/----------------------------------------------
E.
----------------------------------------------/----------------------------------------------
ALINAN ÇEKLER 47.200
BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 10.000
DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 10.000
DEMİRBAŞLAR 60.000
HESAPLANAN KDV 7.200
----------------------------------------------/------------------------------------------------

154
 5
Finansal Muhasebe

6 Aşağıdaki hesaplardan hangisi TDHP’de Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesap grubunda yer almaz?
A. İştirakler B. Şerefiye

neler öğrendik?
C. Özel Maliyetler D. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
E. Haklar

7 Bir işletme devralınırken katlanılan maliyet ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net var-
lıklarının değeri arasındaki olumlu farkların izlenmesinde aşağıdaki hesaplardan hangisi kullanılır?
A. Özel Maliyetler
B. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
C. Haklar
D. Özel Fonlar
E. Şerefiye

8 Kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya ekonomik değerinin sürekli olarak artırılması amacıyla
yapılan giderler aşağıdaki hesaplardan hangisine kaydedilir?
A. Özel Maliyetler
B. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
C. Şerefiye
D. Genel Yönetim Giderleri
E. Araştırma ve Geliştirme Giderleri

9 Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı
beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyelerin izlendiği
hesap grubu aşağıdakilerden hangisidir?
A. Mali Duran Varlıklar
B. Maddi Duran Varlıklar
C. Maddi Olmayan Duran Varlıklar
D. Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
E. Diğer Duran Varlıklar

10
----------------------------------------------/----------------------------------------------

BİNALAR 100.000
YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 100.000
--------------------------------------------/------------------------------------------------

Bu yevmiye kaydı aşağıdaki işlemlerden hangisine aittir?

A. Kiralanmış binaya değer artırıcı harcama yapılması
B. İşletmenin bir bina satın alması
C. İşletmenin aktifindeki bir binayı satması
D. Yapılmakta olan binanın tamamlanması
E. Binanın kiraya verilmesi

155
 5
Duran Varlıklar

1. B Yanıtınız yanlış ise “Mali Duran Varlıklar” 6. A Yanıtınız yanlış ise “Maddi Olmayan Duran
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Varlıklar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. A Yanıtınız yanlış ise “Mali Duran Varlıklar” 7. E Yanıtınız yanlış ise “Maddi Olmayan Duran
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Varlıklar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. C Yanıtınız yanlış ise “Maddi Duran Varlıklar” 8. A Yanıtınız yanlış ise “Maddi Olmayan Duran
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Varlıklar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. D Yanıtınız yanlış ise “Maddi Duran Varlıklar” 9. C Yanıtınız yanlış ise “Maddi Olmayan Duran
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Varlıklar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. E Yanıtınız yanlış ise “Maddi Duran Varlıklar” 10. D Yanıtınız yanlış ise “Maddi Duran Varlıklar”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Türkiye Muhasebe Standartları 28: İştiraklerdeki ve İş Ortaklıklarındaki Yatı-

rımlar Standardına göre, Önemli Etki: Bir işletmenin doğrudan ya da dolay-
lı olarak (örneğin bağlı ortaklıkları vasıtasıyla) yatırım yapılan işletmenin oy
hakkının yüzde 20 ya da daha fazlasını elinde tutması durumunda, aksi açıkça
ortaya konulamadığı sürece, söz konusu işletmenin önemli etkisinin bulunduğu
kabul edilir. Diğer yandan, işletmenin doğrudan ya da dolaylı olarak (örne-
ğin bağlı ortaklıkları vasıtasıyla) yatırım yapılan işletmenin oy hakkının yüzde
20’sinden daha azını elinde bulundurması durumunda ise; böyle bir etkinin
bulunduğu açıkça ortaya konulamadığı sürece, söz konusu işletmenin önemli
etkisinin bulunmadığı kabul edilir. Yatırım yapılan bir işletmeye başka bir yatı-
rımcı tarafından önemli tutarda veya mutlak çoğunlukla sahip olunması, yatı-
Araştır 1 rımcı işletmenin önemli etkiye sahip olmasına kesin olarak engel teşkil etmez.
Aşağıdaki hususların bir ya da birden fazlasının varlığı halinde bir işletmenin
önemli etkisinin bulunduğu kabul edilir:
• Yatırım yapılan işletmenin yönetim kurulu ya da eşdeğer idari organında
temsil edilme,
• Temettüler ya da diğer dağıtım kararları dahil olmak üzere, işletmenin poli-
tika belirleme süreçlerine katılma,
• Yatırımcı işletme ile yatırım yapılan işletme arasında önemli işlemlerin ger-
çekleştirilmesi,
• İşletmeler arasında yönetici personel değişimi,
• İşletme için gerekli teknik bilginin sağlanması.

156
 5
Finansal Muhasebe

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Bir duran varlığın defter değerinin, duran varlığın mevcut ya da sürdürülmekte

olan kullanımdan ziyade satış işlemi vasıtası ile geri kazanılacak olması duru-
munda işletme söz konusu duran varlığı veya elden çıkarılacak varlık grubunu
satış amaçlı olarak sınıflandırır.
Satış olasılığının yüksek olması şartı aşağıdaki durumlar ya da işlemler yerine
getirildiğinde sağlanır:
• Uygun bir yönetim kademesi tarafından varlığın satışına ilişkin bir satış planı
yapılmış olmalıdır. Ayrıca alıcıların ya da müşterilerin belirlenmesi ile planın
tamamlanmasına yönelik aktif bir program başlatılmış olmalıdır.
• Varlık gerçeğe uygun değeriyle (yani piyasa fiyatı ile) aktif bir şekilde pazar-
lanıyor olmalıdır.
• Satış işleminin sınıflandırılma tarihinden itibaren, yani varlık satış amaçlı
olarak sınıflandırıldıktan sonra bir yıl içerisinde tamamlanacağının beklen-
mesi gerekir.
• Satış planını tamamlamak için gerekli işlemlerin, planda önemli değişiklikler ya-
pılması ve planın iptal edilmesi ihtimalinin düşük olduğunu göstermesi gerekir.
Araştır 2
Duran varlıklar veya elden çıkarılacak duran varlık grubu satış amaçlı elde tu-
tulan varlık olarak sınıflandırıldığında, defter değeri ile satış maliyeti düşülmüş
gerçeğe uygun değerinden düşük olanı ile ölçülmektedir.
Satışın bir yıldan uzun süre içerisinde gerçekleşmesi halinde, işletme satış mali-
yetini bugünkü değerinden ölçer. Satış maliyetinin bugünkü değerinde, zama-
nın geçmesinden kaynaklanan bir artış, finansman maliyeti olarak kâr veya zarar
içerisinde gösterilir.
Satış amaçlı elde tutulan olarak sınıflandırılan duran varlık veya duran varlık
grubu, amortismana tabi tutulmaz veya itfa edilmez. Ancak, satış amaçlı elde
tutulan olarak sınıflandırılan varlık grubuna ilişkin borçlara ait faiz veya diğer
giderler muhasebeleştirilmeye devam edilir.
İşletme, satış amaçlı elde tutulan olarak sınıflandırdığı duran varlık veya varlık
grubunu, satış amaçlı sınıflandırma kriterlerini yitirmesi halinde, satış amaçlı
elde tutulan olarak sınıflandırmaya son verir. Bu durumda; satış amaçlı elde tu-
tulan olarak sınıflandırılma öncesindeki varlığın değeri ve satış amaçlı sınıflan-
dırma yapılmaması halinde ortaya çıkacak olan amortisman, itfa veya yeniden
değerleme ile ilgili düzeltmeler göz önüne alınarak düzeltilir. Daha sonra dü-
zeltilerek bulunan değer ile ilgili varlığın satılmamasına karar verildiği tarihteki
geri kazanılabilir tutarı karşılaştırılır ve düşük olanı ile ölçüm yapılır.

Şerefiye, bir işletmenin kuruluş yerinin, şöhretinin ve iş hacminin yüksek po-

tansiyelli olması ile müşteri portföyü, ticari markası gibi sebeplerle değerinin öz
varlığından fazla olmasını ifade eder. Bu sebeplerle öz varlığın değerinden fazla
ödenen bedel şerefiyeyi meydana getirir. Çünkü, bu avantajlar sebebiyle gelecekte
meydana gelecek nakit akışları ve kârların benzer işletmelere göre fazla olması bek-
lenmektedir. Formülle ifade edilecek olursa, Şerefiye = İşletme İçin Ödenen Bedel
Araştır 3 – Öz Varlık şeklinde yazılabilir. Öz Varlık = Varlıklar – Borçlar olarak ifade edilir.
Negatif şerefiye ise yukarıda gösterilen formülün eksi değer alması halinde mey-
dana gelecektir. Diğer işletmelere kıyasla özelliklerin yetersiz kalması, rekabet
edilebilirliğin eksik olması ya da pazarlıklı satın alma sebebiyle ortaya çıkabilir.
Yani eğer işletmenin satın alınması ya da birleşme için ödenen bedel öz varlığının
gerçeğe uygun değerinden düşükse ortaya negatif şerefiye kavramı ortaya çıkar.

157
5
Duran Varlıklar

Kaynakça
Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2000). Tek Düzen Lazol, İ. (2014). Genel Muhasebe. Yirminci Baskı,
Muhasebe Sistemi Uygulaması. Onuncu Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
Gazi Kitapevi, Ankara.
Otlu, F., ve Gül, M. (2019). “TFRS 5 Satış Amaçlı
Akın, E. (2015). “Negatif Şerefiye Kavramının Elde Tutulan Duran Varlıklar ve Durdurulan
TMS/TFRS ve Vergi Kanunları Açısından Faaliyetler Standardına Yönelik Muhasebe Meslek
Değerlendirilmesi”, Vergi Dünyası, Ekim. Mensuplarının Bilgi Düzeylerinin Tespiti Üzerine
Bir Araştırma: Elazığ İli Örneği”, Akademik
Aygün, M. (2015). Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri,
Yaklaşımlar Dergisi, 10, 1-12.
Gazi Kitapevi, Ankara.
Örten, R., Kaval, H. ve Karapınar, A. (2011). Türkiye
Benligiray, Y. (2009). Duran Varlıklar. F. Sürmeli
Muhasebe-Finansal Raporlama Standartları.
(Ed.), Genel Muhasebe (10. Baskı) içinde (195-
Beşinci Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
208 ss.). Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1341,
Eskişehir. Sevilengül, O. (2008). Genel Muhasebe. On dördüncü
Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Çaldağ, Y. ve Ayanoğlu, Y. (2015). Genel Muhasebe.
Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara. Sürmen, Y. (2012). Muhasebe-1. Celepler Matbaacılık,
Trabzon.
Deran, A., ve Savaş, İ. (2013). “Maddi Olmayan
Duran Varlıkların Değerleme ve Finansal Tanış, V. N. (2016). Genel Muhasebe. Dokuzuncu
Tablolarda Sunum Esasları”. C.Ü. İktisadi ve İdari Baskı, Karahan Kitapevi, Adana.
Bilimler Dergisi, 14 (2), 73-95.
Tek, N. ve Tektüfekçi, F. (2007). Finansal Muhasebe.
Karacan, S. (2010). Muhasebe. Orion Kitapevi, Birleşik Matbaacılık, İzmir.
Ankara.
Küçüksavaş, N. (2014). Finansal Muhasebe. Onüçüncü
Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.

158
 Bölüm 6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

1 2
Mali Borçlar Ticari Borçlar
öğrenme çıktıları

1 Kısa ve uzun vadeli mali borçlarla ilgili 2 Kısa ve uzun vadeli ticari borçlarla ilgili
işlemleri muhasebeleştirebilme işletme faaliyetlerini kaydedebilme

3 4
Diğer Borçlar Alınan Avanslar
3 Kısa ve uzun vadeli diğer borçlara ilişkin 4 Kısa ve uzun vadeli alınan avanslarla ilgili
muhasebe işlemlerini yapabilme faaliyetleri yevmiye defterine kaydedebilme

5
Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
5 Ödenecek vergi ve diğer yükümlülüklerle
ilgili işlemleri muhasebeleştirebilme

Anahtar Sözcükler: • Mali Borçlar • Ticari Borçlar • Diğer Borçlar • Alınan Avanslar
• Ödenecek Vergi ve Fonlar

160
 6
Finansal Muhasebe

GİRİŞ
Bilançonun aktif tarafında işletmenin varlıkları yer almaktadır. İşletmeler bu varlıklara sahip olmak için
kaynak bulmak zorundadır. Bilançonun pasif tarafında, sahip olduğu varlıkları nasıl sağladığı, finanse et-
tiği yani kaynakları yer alır. Önceki bölümlerde ifade edildiği üzere kaynakların bir kısmı işletme dışından
(üçüncü taraflardan) borçlanılarak sağlanır. Varlıkların finansmanı için işletme dışından, geçici bir süre
için sağlanan kaynaklar, yabancı kaynaklar olarak nitelendirilir ve işletmenin yükümlülükleri yani borçları
olarak da adlandırılabilir.
İşletmenin borçları farklı nedenlerle ortaya çıkabilir. Borcun doğmasına yol açan olayların ve faaliyetle-
rin bilinmesi işletme hakkında karar verecekler açısından önemli olduğu için borçların ayrı ayrı hesaplarda
izlenmesi ve bilançoda da ayrı ayrı raporlanması gerekir. Ayrıca işletmenin gelecekteki ödeme yükümlü-
lüklerini ifade eden yabancı kaynaklar işletmenin mevcut borçlarıdır ve hangi nedenle ortaya çıkarsa çıksın
vadeleri geldiğinde mutlaka geri ödenmeleri gerekir. Bu nedenle bu kaynakların ödeme zamanları işletme-
nin mali yapısı açısından büyük önem taşır. Bundan dolayı yabancı kaynaklar vadelerine göre “kısa vadeli
yabancı kaynaklar” ve “uzun vadeli yabancı kaynaklar” olarak iki gruba ayrılmıştır.
Kısa vadeli yabancı kaynaklar, dönen varlıkların ayrımında kullanılan ölçüye uygun olarak, en çok bir
yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde ödenecek borçları kapsar. Uzun vadeli yabancı kaynaklar
ise vadeleri bir yılın üzerinde olan borçlardır. TDHP’de kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar aşağıdaki
gibi bölümlenmiştir.

Tablo 6.1 Tek Düzen Hesap Planında Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların Sınıflandırılması
3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
30 Mali Borçlar 40 Mali Borçlar
32 Ticari Borçlar 42 Ticari Borçlar
33 Diğer Borçlar 43 Diğer Borçlar
34 Alınan Avanslar 44 Alınan Avanslar
36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
37 Borç ve Gider Karşılıkları 47 Borç ve Gider Karşılıkları
38 Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider
48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
Tahakkukları
39 Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 49 Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Kitabın bu bölümünde kısa ve uzun vadeli ya-

bancı kaynaklarda yer alan sınıflandırmalar birlikte
açıklanacaktır. Sınıflandırmalar içinde yer alan 37
ve 47 nolu gruplardaki işlemler daha çok dönem
sonu muhasebe işlemlerini içerdiğinden, 38 ve 48
nolu gruplar ise kitabın sekizinci bölümünde an-
latıldığından, 39 ve 49 nolu gruplardaki işlemlere
kitabın önceki bölümlerinde yer verildiğinden bu
gruplar ile ilgili işlemler açıklanmayacaktır.
dikkat
Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar işletmenin yü-
kümlülükleri olduğu için, bu gruplarda yer alan he-
saplarda artış olduğu zaman hesabın alacak tarafına,
azalış olduğunda ise borç tarafına kayıt yapılır.

MALİ BORÇLAR
İşletmeler, yabancı kaynak ihtiyacının önemli bir kısmını, kredi kuruluşlarından borç alarak ya da
çıkardığı tahvil gibi menkul kıymetleri, para ve sermaye piyasasında satarak sağlayabilir. TDHP’de bu tür
borçlanmalar “Mali Borçlar” olarak adlandırılmıştır. Mali borçların ne şekilde sağlandığı ve zaman geri
ödenmesi gerektiğini görebilmek için borcun niteliğine ve vadesine göre TDHP’de kısa ve uzun vadeli mali
borçların izlenmesi için aşağıdaki ana hesaplar kullanılır.

161
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Tablo 6.2 TDHP’de Kısa ve Uzun Vadeli Mali Borçların Sınıflandırılması

30 MALİ BORÇLAR (Kısa Vadeli) 40 MALİ BORÇLAR (Uzun Vadeli)
300 Banka Kredileri 400 Banka Kredileri
301 Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar 401 Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
402 Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma
302 Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)
Maliyetleri (-)
303 Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri
304 Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri
305 Çıkarılmış Bono ve Senetler 405 Çıkarılmış Tahviller
306 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler 407 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler
308 Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-) 408 Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-)
309 Diğer Mali Borçlar 409 Diğer Mali Borçlar

“30 Mali Borçlar” grubunda, kredi kurumlarına olan kısa vadeli

borçlar ile kısa vadeli para piyasası araçları ile sağlanan krediler ve
Sermaye Piyasası, orta ve uzun vadesine bir yıldan daha az süre kalan uzun vadeli mali borçların ana-
vadeli fon arz ve talebinin kar- para taksit ve faizleri izlenir. “40 Mali Borçlar” grubunda ise, bilanço
şılaştığı piyasadır. Para Piyasası tarihi itibariyle vadesine bir yıldan fazla süre kalmış bulunan, banka
ise kısa vadeli fon arz ve talebi- ve diğer finans kuruluşlarından alınan krediler ile işletme tarafından
nin karşılaştığı piyasadır. kaynak sağlamak amacıyla ihraç edilmiş menkul kıymetler yer alır.
Mali borçlarla ilgili olarak ortaya çıkan faiz, komisyon, kur farkı vb.
borçlanma maliyetleri finansman gideri olarak muhasebeleştirilir.
Bu bölümde özellikle işletmelerin en çok kullandığı mali borç türleri olan “banka kredileri”, “çıkarılmış
bono ve senetler ile “çıkarılmış tahviller” ile ilgili muhasebeleştirme işlemleri anlatılacaktır.

Banka Kredileri
İşletmelerin varlıklarının finansmanında borçlanmaları yani yabancı kaynaklara başvurmaları kaçınıl-
mazdır. Bankalar, işletmelerin bu gereksinimlerini karşılayan en önemli mali kuruluşlar olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bankalar, tasarruf sahiplerinden sağladıkları paraları gereksinim duyan kişi veya kuruluşlara
belirli bir süre için ve belirli bir faiz karşılığında borç olarak verirler. Bankalar borç talep edenlere nakit
krediler ve nakit olmayan krediler (teminat mektubu gibi) şeklinde iki tür kredi sağlarlar.
Bankalardan nakit şeklinde sağlanan krediler işletmeye
para girişi sağlarken aynı zamanda bankaya olan borcun
İşletmelerin değişik kişi ve kuruluşlara karşı doğmasına yol açar. Bankaya olan bu kredi borcu “Ban-
olan bir taahhüdünü garanti altına alan, iş- ka Kredileri” ana hesabında izlenir. Kaynak hesaplarında
letmenin yükümlülüğünü yerine getirmedi- artış olduğunda ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapıl-
ğinde bankaya ödeme zorunluluğu getiren dığından, işletme bankadan borç alındığında işletmenin
mektuplara teminat mektubu denir. kaynakları artığı için Banka Kredileri hesabının alacak
tarafına kayıt yapmak gerekir. Kaynak hesaplarında azalış
olduğunda ilgili hesabın borç tarafına kayıt yapıldığından,
işletme bankaya olan kredi borcunu ödediğinde kaynakları yani borcu azaldığı için Banka Kredileri hesabı-
nın borç tarafına kayıt yapmak gerekir. Banka kredileri hesabı pasif karakterli bir hesap olduğu için alacak
kalanı verir ve hesabın kalanı işletmenin bankalara olan ödenmemiş borcunun toplam tutarını gösterir.
Kredi ne şekilde sağlanırsa sağlansın, alınan kredilerin vadeleri bir yılın altında olanlar “300 Banka
Kredileri” hesabında, uzun vadeli olanlar ise “400 Banka Kredileri” hesabında izlenir. Kredinin hangi
bankadan sağlandığı, hangi para birimi ile borçlanıldığı, kredinin türü gibi farklılıklar Banka Kredileri
hesabının alt hesaplarında izlenir.
162
 6
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 01.04.2020 tarihinde Y bankasından 3 ay vadeli yıllık %20 faiz oranlı 120.000
TL kredi çekmiş ve vade sonunda anapara ve faiz birlikte ödenerek borç kapatılmıştır.
Bankadan kredi çekilmesine ilişkin kayıt:

------------------------------------01/04/2020------------------------------------
100 KASA 120.000
300 BANKA KREDİLERİ 120.000
---------------------------------------------/-----------------------------------------

İşletme bankadan kredi çektiğinde nakit parası artmış yani varlıkları artmıştır. Varlık hesaplarında artış
ilgili hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “100 Kasa” hesabı 120.000 TL borçlandırılmıştır. İşletme
bankadan kredi çektiğinde borçları yani kaynakları artmıştır. Kaynak hesaplarında artış ilgili hesabın ala-
cak tarafına kaydedildiğinden “300 Banka Kredileri” hesabı 120.000 TL alacaklandırılmıştır.
Vade tarihinde borcun ödenmesine ilişkin kayıt:

------------------------------------01/07/2020------------------------------------
300 BANKA KREDİLERİ 120.000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ 6.000

100 KASA 126.000

(120.000x0,20x3/12)
------------------------------------------/--------------------------------------------

İşletme üç ay sonra yani 01.07.2020 tarihinde bankaya olan borcunu ödediğinden artık borcu kalma-
mıştır. Bu durumda borcunu izlediği hesabı kapatması yani azaltması gerekir. Pasif karakterli hesaplarda
azalış ilgili hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “300 Banka Kredileri” hesabı 120.000 TL borçlan-
dırılmıştır. İşletme vade sonunda aldığı borca ek olarak 6.000 TL faiz ödemesi gerektiğinden toplamda
126.000 TL ödeme yapmıştır. Nakit ödeme yaptığından varlığı azalmış ve varlık hesaplarında azalış ilgili
hesabın alacak tarafına kaydedildiğinden “100 Kasa” hesabı 126.000 TL alacaklandırılmıştır. İşletmenin
6.000 TL fazladan ödeme yapması giderlerinde bir artış meydana getirmiştir. Borçlanmalardan ortaya çı-
kan giderler “780 Finansman Giderleri” hesabına kaydedilir. Bu doğrultuda gider hesaplarında artış ilgili
hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “780 Finansman Giderleri” hesabı 6.000 TL borçlandırılmıştır.

Çıkarılmış Bono ve Senetler

İşletmeler kısa vadeli nakit şeklinde yabancı kaynak sağlamak üzere finansman bonoları gibi menkul
kıymetler ihraç ederek para piyasalarından borçlanabilirler. Bonolar, işletmelerin, borçlu sıfatıyla düzen-
leyip sattığı ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren, vadesi 30
günden az 364 günden fazla olmayan borçlanma araçlarıdır.
Bu hesap, işletmenin kısa vadeli kaynak sağlamak üzere çıkardığı ve piyasada sattığı finansman bono-
ları, vb. menkul kıymetler karşılığında borçlanılan tutarların izlendiği hesaptır. Kaynak hesaplarında artış
olduğunda ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapıldığından, işletme finansman bonosu ihraç ederek borç
alındığında işletmenin kaynakları arttığı için nominal bedelleri üzerinden “305 Çıkarılmış Bono ve Senet-
ler” hesabının alacak tarafına kayıt yapmak gerekir. Kaynak hesaplarında azalış olduğunda ilgili hesabın
borç tarafına kayıt yapıldığından, işletme vade sonunda borcunu ödediğinde kaynakları azaldığı için “305
Çıkarılmış Bono ve Senetler” hesabının borç tarafına kayıt yapmak gerekir.

163
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Örnek: AND işletmesi 01.03.2020 tarihinde 3 ay vadeli yıllık %20 faiz oranlı 50.000 TL’lik finansman
bonosunu banka aracılığıyla ihraç etmiştir. Vade sonunda, finansman bonosu karşılığı alınan borç tutarı
faizi ile birlikte banka hesabından ödenmiştir.
Finansman bonosunun ihracına (satışına) ilişkin kayıt:

-------------------------------------01/03/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 50.000
305 ÇIKARILMIŞ BONO VE SENETLER 50.000
---------------------------------------------/------------------------------------------

İşletme finansman bonosu ihraç edip borç aldığında bankadaki parası artmış yani varlıkları artmıştır.
Varlık hesaplarında artış ilgili hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “102 Bankalar” hesabı 50.000 TL
borçlandırılmıştır. İşletmenin finansman bonosu ihraç etmesi sonucunda borçları yani kaynakları artmış-
tır. Kaynak hesaplarında artış ilgili hesabın alacak tarafına kaydedildiğinden “305 Çıkarılmış Bono ve
Senetler” hesabı 50.000 TL alacaklandırılmıştır.
Vade sonunda borcun (anapara ve faizin) ödenmesine ilişkin kayıt:

------------------------------------01/06/2020-------------------------------------
305 ÇIKARILMIŞ BONO VE SENETLER 50.000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ 2.500
102 BANKALAR 52.500
(50.000x0,20x3/12)
---------------------------------------------/------------------------------------------

İşletme vade sonunda borcunu ödediğinde “305 Çıkarılmış Bono ve Senetler” hesabının kapatılması
gerekir. Pasif karakterli hesaplarda azalış ilgili hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “305 Çıkarılmış
Bono ve Senetler” hesabı 50.000 TL borçlandırılmıştır. İşletmenin vade sonunda 2.500 TL fazladan öde-
me yapması giderlerinde bir artış meydana getirmiştir. Gider hesaplarında artış ilgili hesabın borç tarafına
kaydedildiğinden “780 Finansman Giderleri” hesabı 6.000 TL borçlandırılmıştır. İşletme vade sonunda
toplamda 52.500 TL ödeme yapmıştır. Banka üzerinden ödeme yaptığında işletmenin bankadaki parası
azaldığından “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 52.500 TL kaydedilmiştir.
Finansman bonoları iskontolu olarak ihraç edildiklerinde nominal değerleri ile satış fiyatı arasındaki
fark “308 Menkul Kıymetler İhraç Farkları” hesabının borç tarafına kaydedilir. Bu hesap, nominal değe-
rinin altında bir değerle, yani iskontolu olarak, çıkarılan menkul kıymetlerin nominal değeri ile menkul
kıymeti alan kişiden tahsil edilen tutar arasındaki farkın kaydedilmesi ve bu farkların vade sonunda ya da
dönem sonlarında gidere dönüşmesine kadar bekletilmesi için kullanılır.
Bu hesap bilançonun pasif tarafında yer alan bir düzenleyici hesap
olduğundan varlık hesaplarında olduğu gibi artış olduğunda hesabın
borç tarafına, azalış olduğunda hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.
dikkat İskontolu ihraç durumlarında nominal değer ile satış fiyatı arasındaki
Menkul Kıymetler İhraç Farkları farklar bu hesabın borç tarafına, bu fark vade sonunda ya da dönem
hesabı bilançonun pasif tarafın- sonlarında “780 Finansman Giderleri”ne dönüştürüldüğünde ise he-
da yer alan düzenleyici bir hesap sabın alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Bu hesaptaki tutarlar, bi-
olduğundan varlık hesapları gibi lançonun pasif tarafında mali borçlar toplamından indirim biçiminde
işleyiş özelliğine sahiptir. gösterilmesi suretiyle, mali borçların net tutarının gösterilmesine yar-
dımcı olmaktadır.

164
 6
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 01.03.2020 tarihinde 3 ay vadeli 100.000 TL nominal değerli finansman bo-
nosunu 70.000 TL peşin değeri ile banka aracılığıyla ihraç etmiştir. Vade sonunda, finansman bonosunun
bedeli banka hesabından ödenmiştir.
Finansman bonosunun iskontolu ihracına ilişkin kayıt:

-------------------------------------01/03/2020-------------------------------------
102 BANKALAR 70.000
308 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI 30.000
305 ÇIKARILMIŞ BONO VE SENETLER 100.000
--------------------------------------------/-------------------------------------------

İşletme finansman bonosu ihraç ederek borç aldığından, borçları artmış ve “305 Çıkarılmış Bono ve
Senetler” hesabının alacak tarafına nominal değeri ile 100.000 TL kaydedilmiştir. İşletme bu ihraçtan
70.000 TL aldığı için varlıkları artmış ve “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 70.000 TL kaydedilmiş-
tir. Bononun nominal değeri ile satış fiyatı arasındaki 30.000 TL’lik fark ise “308 Menkul Kıymetler İhraç
Farkları” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. Görüldüğü gibi bu hesap kaynak hesapları içinde yer
almasına rağmen varlık hesapları gibi artış olduğunda borç tarafına kayıt yapılarak kaydedilmiştir.
Finansman bonosunun ödenmesi kaydı:

--------------------------------------01/06/2020--------------------------------------
305 ÇIKARILMIŞ BONO VE SENETLER 100.000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ 30.000
102 BANKALAR 100.000
308 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI 30.000
---------------------------------------------/--------------------------------------------

Vade sonunda bono bedeli ödendiği için “305 Çıkarılmış Bono ve Senetler” hesabının borç tarafına
100.000 TL kaydedilerek hesap kapatılmıştır. İşletme bononun nominal değeri olan 100.000 TL’yi ban-
kadan ödediği için varlıkları azalmış ve bundan dolayı “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 100.000
TL kaydedilmiştir. İşletme bu bononun ihracından 70.000 TL para almış ama vade sonunda 100.000 TL
ödediği için 30.000 TL gideri ortaya çıkmıştır. Vade sonunda “308 Menkul Kıymetler İhraç Farkları” he-
sabının alacak tarafına 30.000 TL kayıt yapılarak hesap kapatılmış ve bu tutar “780 Finansman Giderleri”
hesabına aktarılmıştır.

Çıkarılmış Tahviller
Anonim şirketlerin bir yıldan uzun vadeli olarak borç para bulabilmek amacıyla ihraç ettikleri borç-
lanma belgeleri tahvil olarak nitelendirilir. Tahvillerde bonolar gibi borçlanma belgeleridir. Bono ile tahvil
arasındaki en temel fark, bonoların en fazla bir yıla kadar borçlanmalarla ilgili, tahvillerin ise bir yıldan
uzun süreli borçlanmalarla ilgili belgeler olmalarıdır.
Tahvil çıkartarak yabancı kaynak sağlayan işletmeler aldıkları borçları “405 Çıkarılmış Tahviller” he-
sabında izlerler. İşletme tahvil ihraç ettiğinde nominal bedelleri (üzerinde yazılı olan değer) ile bu hesabın
alacak tarafına kaydeder. Uzun vadeli borçlar genellikle taksitler halinde ödendiğinden, dönem sonlarında
tahvillerle ilgili gelecek dönemde ödenecek olan anapara, taksit ve faizler, “30 Mali Borçlar” grubunda yer
alan “304 Tahvil Anapara, Borç, Taksit ve Faizleri” hesabına aktarılmalıdır. Bu aktarımda “405 Çıkarılmış
Tahviller” hesabı azaltılır yani borç tarafına kayıt yapılır. “304 Tahvil Anapara, Borç, Taksit ve Faizleri”
hesabında ise artış olduğundan alacak tarafına kayıt yapılır.

165
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Örnek: AND işletmesi banka aracılığıyla 01.08.2019 tarihinde nominal değeri 100.000 TL olan 2 yıl
vadeli yıllık %20 faiz oranlı tahvil ihraç etmiş ve tahvillerin tamamı satılarak bedeli işletmenin bankadaki
hesabına aktarılmıştır.
Tahvillerin ihracına (satışına) ilişkin kayıt:

-------------------------------------01/08/2019-----------------------------------
102 BANKALAR 100.000
405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 100.000
-------------------------------------------/------------------------------------------

İşletme tahvil ihraç ederek uzun vadeli borç aldığından, uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde yer alan
“405 Çıkarılmış Tahviller” hesabında artış olmuş ve hesabın alacak tarafına 100.000 TL kaydedilmiştir.
İşletme tahvil ihracından nakit para sağladığından varlıkları artmış ve “102 Bankalar” hesabının borç tara-
fına 100.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi, ihraç ettiği 2 yıl vadeli 500.000 TL nominal değerli tahvilleri 01.07.2019 tari-
hinde banka aracılığı ile 400.000 TL peşin bedelle satmıştır.
Tahvillerin iskontolu ihracına ilişkin kayıt:

------------------------------------01/07/2019------------------------------------
102 BANKALAR 400.000
408 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI 100.000
405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 500.000
-------------------------------------------/------------------------------------------

İşletme tahvil ihraç edip borç aldığında bir kaynak hesabı olan “405 Çıkarılmış Tahviller” hesabının
alacak tarafına 500.000 TL kaydedilerek ilgili hesaptaki artış kaydedilmiştir. İşletme tahvil ihracından
400.000 TL para girişi sağladığından, varlıkları artmış ve “102 Bankalar” hesabı 400.000 TL borçlandırıl-
mıştır. Tahvillerin nominal değeri ile satış fiyatı arasındaki 100.000 TL’lik fark ise “408 Menkul Kıymetler
İhraç Farkları” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. “408 Menkul Kıymetler İhraç Farkları” hesabı ay-
nen “308 Menkul Kıymetler İhraç Farkları” hesabı gibi bilançonun pasif tarafında yer alan bir düzenleyici
hesap olduğundan varlık hesapları gibi artış olduğunda borç tarafına kayıt yapılmıştır. Yapılan bu kayıttan
sonra işletmenin “40 Mali Borçlar” grubun bilançodaki görünümü aşağıdaki gibi olacaktır.

40. MALİ BORÇLAR 400.000

405. Çıkarılmış Tahviller 500.000
408. Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-) 100.000

166
 6
Finansal Muhasebe

Öğrenme Çıktısı

1 Kısa ve uzun vadeli mali borçlarla ilgili işlemleri muhasebeleştirebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Vergi Usul Kanunu (VUK) İşletmelerin hangi varlık-

açısından maddi duran var- larının finansmanında kısa
Kısa ve uzun vadeli mali
lık alımıyla ilgili kredi kul- ve uzun vadeli borçlardan
borç edinmeyi maliyetler
lanımında ortaya çıkan faiz yararlandıklarını dersinizle
açısından değerlendiriniz.
giderlerinin nasıl kaydedil- ilgili çevrimiçi açıköğretim
diğini araştırınız. platformlarında tartışınız.

TİCARİ BORÇLAR
İşletmenin esas ticari faaliyetlerini sürdürmek amacıyla satın aldığı mal ve hizmet bedellerinden doğan
borçları “ticari borç” olarak nitelendirilir. Ticari borçlar, açık hesap şeklinde bir belgeye dayalı olmadan
ortaya çıkabileceği gibi, senet gibi bir belgeye dayalı olarak da ortaya çıkabilir.
Ticari borçlar da ticari alacaklar gibi vadelerine göre sınıflandırılmışlardır. TDHP’de ticari borçlar, va-
delerine göre, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar olmak üzere iki grup halinde gösterilmiştir. İşletmenin
bir yıla kadar bir süre içinde ödeyeceği ticari borçları kısa vadeli yabancı kaynaklar grubunda, vadeleri
bir yılın üzerinde olan ticari borçları ise uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda gösterilir. Uzun vadeli
yabancı kaynaklar içinde yer alan fakat vadeleri zaman içinde bir yılın altına düşen borçlar, kısa vadeli
yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılırlar. TDHP’de kısa ve uzun vadeli ticari borçların
izlenmesi için aşağıdaki ana hesaplar kullanılır.

Tablo 6.3 TDHP’de Kısa ve Uzun Vadeli Ticari Borçların Sınıflandırılması

30 TİCARİ BORÇLAR (Kısa Vadeli) 40 TİCARİ BORÇLAR (Uzun Vadeli)
320 Satıcılar 420 Satıcılar
321 Borç Senetleri 421 Borç Senetleri
322 Borç Senetleri Reeskontu (-) 422 Borç Senetleri Reeskontu (-)
326 Alınan Depozito ve Teminatlar 426 Alınan Depozito ve Teminatlar
329 Diğer Ticari Borçlar 429 Diğer Ticari Borçlar

“322 – 422 Borç Senetleri Reeskontu” hesapları ile ilgili işlemler dönem sonu muhasebe işlemleri der-
sinin konuları olduğu için bu kitapta anlatılmayacaktır.

167
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Satıcılar
Bu hesap, işletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü senetsiz (kredili-veresiye) mal ve hizmet alım-
larından kaynaklanan borçlarının izlendiği hesaptır. Ödeme süresi bir yıla kadar olan senetsiz (kredili)
borçlar “320 Satıcılar” hesabına, vadelerine bir yıldan fazla süre bulunan senetsiz borçlar ise “420 Satıcılar”
hesabına kaydedilir.
Esas faaliyetlerle ilgili olarak ham madde – malzeme, ticari mal ya da hizmet kredili olarak satın alındı-
ğında işletmenin tedarikçiye (satıcıya) borcu doğar ve bu tutar satıcılar hesabının alacak tarafına kaydedilir.
İşletme tedarikçiye (satıcıya) ödeme yaptıkça (ödemeler, aktarmalar, hesaben yapılan mahsuplar dahil)
borcu azaldığı için bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır. Satıcılar hesabı pasif karakterli bir hesap olduğu
için alacak kalanı verir ve bu kalan işletmenin kredili mal ya da hizmet aldığı işletmelere (satıcılara) olan
henüz ödenmemiş senetsiz borç tutarını gösterir. Her bir satıcıya olan borç tutarının ayrı ayrı izlenebilmesi
için, hesap, her bir satıcı için bir yardımcı hesap açılarak bölümlenebilir.

Örnek: AND işletmesi 15.04.2020 tarihinde %18 KDV hariç 50.000 TL’lik malı, Satıcı Y işletmesin-
den kredili (veresiye) satın almıştır.
Kredili mal alış kaydı:

---------------------------------15/04/2020---------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 50.000
191 İNDİRİLECEK KDV 9.000
320 SATICILAR 59.000
Y İşletmesi
----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme ticari mal aldığı için varlıkları artmış ve varlık hesaplarında artış hesabın borç tarafına kaydedil-
diğinden “153 Ticari Mallar” hesabı 50.000 TL borçlandırılmıştır. İşletme bir alım dolayısıyla devlet adına
ödediği KDV’leri “191 İndirilecek KDV” hesabına kaydettiğinden, bu hesap 9.000 TL (50.000 TL *0,18)
borçlandırılmıştır. İşletmenin kredili alımdan dolayı Satıcı Y işletmesine toplam olarak 59.000 TL borcu
oluşmuş ve bu borç “320 Satıcılar” hesabının alacak tarafına artış olarak kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 20.04.2020 tarihinde %18 KDV hariç 30.000 TL’lik malı, 10.000 TL nakit
ödeyerek, geri kalan tutarı ise kredili olarak Satıcı K işletmesinden satın almıştır.
Mal alış kaydı:

---------------------------------20/04/2020----------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 30.000
191 İNDİRİLECEK KDV 5.400
100 KASA 10.000
320 SATICILAR 25.400
K İşletmesi
----------------------------------------/----------------------------------------

İşletme mal aldığında malları arttığı için “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına 30.000 TL kay-
dedilmiştir. Ayrıca bu alımla ilgili olarak 5.400 TL olarak devlet adına ödediği KDV’yi “191 İndirilecek
KDV” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İşletme bu alımla ilgili olarak Satıcı K işletmesine toplamda

168
 6
Finansal Muhasebe

35.400 TL ödemesi gerekir. İşletme bu ödemenin 10.000 TL’lik kısmını nakit olarak ödediğinden, “100
Kasa” hesabındaki azalış hesabın alacak tarafına kaydedilmiştir. İşletme geri kalan 25.400 TL’yi K işletme-
sine borçlandığı için, bu senetsiz borcunu “320 Satıcılar” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir.

Örnek: AND işletmesi 01.05.2020 tarihinde Satıcı Y işletmesine olan borcunun yarısını nakit olarak,
geri kalan kısmını çek düzenleyerek ödemiştir.
Borcun ödenmesi kaydı:

----------------------------------01/05/2020----------------------------------
320 SATICILAR 59.000
Y işletmesi
100 KASA 29.500
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 29.500
-----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme Y işletmesine olan 59.000 TL’lik borcunu ödediğinden borçlarında bir azalış olmuştur. Pasif
karakterli hesaplarda azalış hesabın alacak tarafına kaydedildiğinden “320 Satıcılar” hesabı alacaklandı-
rılmıştır. İşletme borcunun 29.500 TL’lik kısmını nakit olarak ödediğinden varlıkları azalmış ve “100
Kasa” hesabının alacak tarafına kayıt yapılmıştır. “103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabı aktifte
yer alan bir düzenleyici hesap olduğundan, bu hesaptaki 29.500 TL’lik artış hesabın alacak tarafına
kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi Satıcı K işletmesine olan borcunu 10.05.2020 tarihinde alacak senedini ciro
ederek ödemiştir.
K işletmesine olan borcun ödenmesi kaydı:

----------------------------------10/05/2020---------------------------------
320 SATICILAR 25.400
K işletmesi
121 ALACAK SENETLERİ 25.400
-----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme 20.04.2020 tarihli mal alımı dolayısıyla doğan 25.400 TL’lik borcunu ödediği için “320 Sa-
tıcılar” hesabı borçlandırılarak kapatılmış yani azaltılmıştır. İşletme borcunu alacak senedi ciro ederek
ödemiştir. Senet ciro edilmesi, işletmenin daha önceden mal satışı karşılığı aldığı alacak senedini borcuna
karşılık K işletmesine devretmesini ifade etmektedir. Bundan dolayı işletmenin alacak senetleri yani varlık-
ları azaldığından “121 Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına 25.400 TL kaydedilmiştir.

Borç Senetleri
Bu hesap, işletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetli
(bono ve poliçeye bağlanmış) borçlarının izlendiği hesaptır. Ödeme süresi bir yıla kadar olan senetli borç-
lar “321 Borç Senetleri” hesabına, vadelerine bir yıldan fazla süre bulunan senetli borçlar ise “421 Borç
Senetleri” hesabına kaydedilir.

169
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Esas faaliyetlerle ilgili olarak ham madde – malzeme, ticari mal ya

Para, çek, senet, hisse senedi, tah-
vil, pul vb. menkul (taşınabilir)
kıymetlerin üzerinde yazılı olan
değere, nominal değer denilir.
da hizmet senet düzenlenerek satın alındığında işletmenin tedarik-
çiye (satıcıya) senet karşılığı borcu doğar ve bu senet tutarı nominal
değeriyle Borç Senetleri hesabının alacak tarafına kaydedilir. İşlet-
me senetli borçlarını ödedikçe bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır.
Borç Senetleri hesabı pasif karakterli bir hesap olduğu için alacak
kalanı verir ve bu kalan işletmenin henüz ödenmemiş ve ödenmesi
gereken borç tutarını gösterir. İşletmenin gereksinimlerine göre Türk
ve yabancı paralı olarak alt hesap bazında bölümlenebilir.

Örnek: AND işletmesi 05.06.2020 tarihinde Z işletmesinden yarısı için senet düzenleyerek, geri kala-
nını ise borçlanarak (veresiye) %18 KDV hariç 40.000 TL’lik mal satın almıştır.
Mal alış kaydı:

---------------------------------05/06/2020----------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 40.000
191 İNDİRİLECEK KDV 7.200
320 SATICILAR 23.600
Z İşletmesi
321 BORÇ SENETLERİ 23.600
----------------------------------------/----------------------------------------

İşletme mal aldığından “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına 30.000 TL kaydedilmiştir. Ayrıca
bu alımla ilgili olarak 5.400 TL devlet adına KDV ödendiği için “191 İndirilecek KDV” hesabında artış
olmuş ve hesap borçlandırılmıştır. İşletme bu alımla ilgili toplam 47.200 TL’lik borcunun yarısı belgeye
dayalı olmadığı için “320 Satıcılar” hesabı 23.600 TL alacaklandırılmıştır. Geri kalan borcu için senet
düzenlediğinden belgeye dayalı borçları artmış ve 23.600 TL’lik tutar “321 Borç Senetleri” hesabının ala-
cağına kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 10.03.2020 tarihinde Satıcı L işletmesine olan 50.000 TL’lik senetsiz borcuna
karşılık aynı tutarda bir senet düzenleyerek vermiştir.
Veresiye borcun senetli borç haline dönüşmesi kaydı:

----------------------------------10/03/2020--------------------------------
320 SATICILAR 50.000
L işletmesi
321 BORÇ SENETLERİ 50.000
-----------------------------------------/--------------------------------------

İşletme belgesiz (veresiye) olan borcunu belgeli (senetli) borca dönüştürdüğü için “320 Satıcılar” he-
sabında azalış, “321 Borç Senetleri” hesabında artış kaydetmesi gerekir. Bundan dolayı “320 Satıcılar”
hesabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. Pasif hesaplarda artış hesabın alacak tarafına kaydedil-
diğinden “321 Borç Senetleri” hesabı ise 50.000 TL alacaklandırılmıştır.

170
 6
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 05.07.2020 tarihinde Z işletmesine olan 23.600 TL’lik senetli borcunu nakit
olarak ödemiştir.
Senet ödenmesi kaydı:

---------------------------------05/07/2020----------------------------------
321 BORÇ SENETLERİ 23.600
100 KASA 23.600
----------------------------------------/----------------------------------------

İşletme 23.600 TL’lik senetli borcunu ödediği için borçları azalmış ve bu borcunu kaydettiği “321 Borç
Senetleri” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. Borç ödendiğinde işletmenin nakit parası azaldığından
“100 Kasa” hesabının alacak tarafına 23.600 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND İşletmesi 20.02.2020 tarihinde vadesi gelen 60.000 TL’lik senedi ödeyemeyeceğini karşı
tarafa bildirmiş ve vadenin uzatılması halinde nominal değeri 65.000 TL olan yeni bir senet verebileceğini
belirtmiş ve bu öneri kabul edilmiştir.
Borç senedinin yenilenmesi kaydı:

--------------------------------20/02/2020----------------------------------
321 BORÇ SENETLERİ 60.000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ 5.000
321 BORÇ SENETLERİ 65.000
---------------------------------------/----------------------------------------

Vadesi gelen borç senedinin vadesinde ödenmeyip yeni bir senetle değiştirilmesi de mümkündür. Se-
netlerin yenilenmesi olarak nitelendirebileceğimiz bu durum, senedi ödeyecek olana ilave süre tanımayı
ifade ettiği için yeni senedin nominal değerinin eski senedin nominal değerinden yüksek olması beklenir.
Eski senedin nominal değeri ile yeni senedin nominal değeri arasındaki fark, senedi ödeyecek için finans-
man gideri niteliğindedir.
İşletme 60.000 TL’lik borç senedini 65.000 TL’lik yeni bir borç senedi ile değiştirdiğinde hem borcu
artmakta hem de borcu azalmaktadır. Senetli borçları azaldığı için “321 Borç Senetleri” hesabının borç
tarafına 60.000 TL kaydedilmiştir. Aynı şekilde senet karşılığı borçları arttığı için “321 Borç Senetle-
ri” hesabındaki 65.000 TL’lik artış hesabın alacak tarafına kaydedilmiştir. İşletme 60.000 TL ödemesi
gerekirken şimdi 65.000 TL ödeyeceğinden aradaki 5.000 TL’lik fark işletmenin giderlerini arttırmış-
tır. Gider hesaplarında artış hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “780 Finansman Giderleri” hesabı
5.000 TL borçlandırılmıştır.

Alınan Depozito ve Teminatlar

Bu hesap, üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak ama-
cıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak nakit şeklinde alınan depo-
zito ve teminat niteliğindeki değerlerin izlendiği hesaptır. Bu değerler karşı taraftan belirli bir süreliğine
alınmıştır ve karşı taraf yükümlülüğünü yerine getirdiğinde alınan depozito ve teminatlar geri verilir. Eğer
alınan depozito ve teminatlar kısa vadeli olarak alınmışsa yani bir yıl içinde geri ödenecekse “326 Alınan
Depozito ve Teminatlar” hesabına, bir yıldan uzun sürede geri ödenecekse “426 Alınan Depozito ve Temi-
natlar” hesabına kaydedilir.

171
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Depozito ve teminat alındığında Alınan Depozito ve Teminatlar hesabının alacağına, geri verildiğinde
veya hesaba sayılarak kapatıldığında ise hesabın borç tarafına kaydedilir. Hesap, alacak kalanı verir ve he-
sabın kalanı iade edilmemiş olan depozito ve teminat tutarını gösterir.

Örnek: AND işletmesi, 15.04.2020 tarihinde ihaleyle yapılacak bir iş için ihaleye katılan 4 işletmenin
her birinden 10.000 TL nakit olarak geçici teminat almıştır.
Teminat alınması kaydı:

---------------------------------15/04/2020---------------------------------
100 KASA 40.000
326 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 40.000
----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme toplamda 40.000 TL para aldığı için varlıkları artmış ve 40.000 TL’lik artışı “100 Kasa”
hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İşletmenin geçici teminat alması borçlarını artırdığı için “326
Alınan Depozito ve Teminatlar” hesabının alacak tarafına 40.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi, 15.05.2020 tarihinde ihaleyi kazanamayan üç firmanın toplam 30.000 TL’lik
geçici teminat bedellerini iade etmiştir.
Alınan teminatların iade edilmesi kaydı:

---------------------------------15/05/2020--------------------------------
326 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 30.000
100 KASA 30.000
----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme teminat olarak aldığı 30.000 TL’yi iade ettiğinde nakit parası azaldığı için “100 Kasa” hesabı-
nın alacak tarafına 30.000 TL kaydetmiştir. İşletmenin geçici teminat bedellerini ödemesi borçlarında bir
azalış meydana getirmiştir. Kaynak hesaplarında azalışlar ilgili hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “326
Alınan Depozito ve Teminatlar” hesabı borçlandırılmıştır.

Öğrenme Çıktısı

2 Kısa ve uzun vadeli ticari borçlarla ilgili işletme faaliyetlerini kaydedebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Sosyal hayatınızda veresiye

Türkiye’de işletmelerin va-
İşletmelerin Ticari Alacak-
deli mal alımlarında senet
ları ile Ticari Borçları ara-
verme yerine çek verme ne-
sında nasıl bir ilişki vardır?
denlerini irdeleyiniz.
alım yapabilmenizin nelere
bağlı olduğuna ilişkin dü-
şüncelerinizi dersinizle ilgili
çevrimiçi açıköğretim plat-
formlarında paylaşınız.

172
 6
Finansal Muhasebe

DİĞER BORÇLAR
Diğer Borçlar grubu, herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde
veya bir yıldan daha fazla sürede ödenmesi düşünülen senetli ya da senetsiz borçların kaydedildiği hesap-
ları kapsamaktadır. Bu grupta senetli borçlar için Ticari Borçlar grubunda olduğu gibi ayrı bir hesap (321
Borç Senetleri hesabı gibi) oluşturulmadığından, senetli ve senetsiz borçlar oluştuklarında aynı hesaba
kaydedilirler.
Diğer borçlar da diğer alacaklar gibi vadelerine göre sınıflandırılmışlardır. TDHP’de bilanço düzen-
leme tarihi itibariyle vadesi bir yıla kadar olan diğer borçlar, kısa vadeli yabancı kaynaklar sınıfındaki
“33 Diğer Borçlar” grubunda, vadesi bir yılın üzerinde olanlar ise uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde
yer alan “43 Diğer Borçlar” grubunda gösterilir. TDHP’de kısa ve uzun vadeli diğer borçların izlenmesi
için Tablo 6.4’teki ana hesaplar kullanılır.

Tablo 6.4 TDHP’de Kısa ve Uzun Vadeli Diğer Borçların Sınıflandırılması

33 DİĞER BORÇLAR (Kısa Vadeli) 43 DİĞER BORÇLAR (Uzun Vadeli)
331 Ortaklara Borçlar 431 Ortaklara Borçlar
332 İştiraklere Borçlar 432 İştiraklere Borçlar
333 Bağlı Ortaklıklara Borçlar 433 Bağlı Ortaklıklara Borçlar
335 Personele Borçlar
336 Diğer Çeşitli Borçlar 436 Diğer Çeşitli Borçlar
337 Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) 437 Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)
438 Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar

Ortaklara Borçlar
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile (ödünç alma ve benzer nedenlerle or-
taya çıkan) ortaklarına (tek kişi işletmelerinde işletme sahibine) borçlandığı tutarların izlendiği hesaptır.
İşletmenin, esas faaliyet konusu dışındaki işlemlerinden dolayı ortaklarına bir yıla kadar sürede ödemesi
planlanan senetli ve senetsiz borçları “331 Ortaklara Borçlar” hesabında, bir yıldan uzun vadede ödenmesi
planlananlar ise “431 Ortaklara Borçlar” hesabında izlenir. Borç doğduğunda bu hesapların alacak tarafı-
na, ödenmesi ya da mahsubu durumunda borç taraflarına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 07.03.2020 tarihinde kendi ortağı Bay A’dan kısa vadeli finansman ihtiyacı için
50.000 TL ödünç almıştır.
Ortaktan borç alınması kaydı:

---------------------------------07/03/2020----------------------------------
100 KASA 50.000
331 ORTAKLARA BORÇLAR 50.000
----------------------------------------/----------------------------------------

İşletme para aldığı için varlıkları artmış ve nakit paraların kaydedildiği “100 Kasa” hesabı 50.000 TL
borçlandırılmıştır. İşletme bu parayı borç olarak aldığından borçları artmış ve bu borcunu kaydettiği “331
Ortaklara Borçlar” hesabını 50.000 TL alacaklandırmıştır.

173
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Örnek: AND işletmesi 10.03.2020 tarihinde %18 KDV hariç 10.000 TL’lik mal almış ve bedeli şirket
ortağı Bay A tarafından ödenmiştir.
Mal alış kaydı:

----------------------------------10/03/2020----------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 10.000
191 İNDİRİLECEK KDV 1.800
331 ORTAKLARA BORÇLAR 11.800
-----------------------------------------/----------------------------------------

İşletme mal aldığından “153 Ticari Mallar” hesabının borç tarafına 10.000 TL kaydedilmiştir. Ayrıca
bu alımla ilgili olarak 1.800 TL devlet adına KDV ödendiği için “191 İndirilecek KDV” hesabında artış
olmuş ve hesap borçlandırılmıştır. İşletme bu alımla ilgili olarak toplam 11.800 TL ödemesi gerekirken bu
tutarı ortağı Bay A ödemiştir. Bu durumda işletmenin ortağına borcu doğmuş ve “331 Ortaklara Borçlar”
hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi 10.04.2020 tarihinde ortağı Bay A’ya olan toplam borcunu nakit olarak öde-
miştir.
Ortağa borcun ödenmesi kaydı:

----------------------------------10/04/2020---------------------------------
331 ORTAKLARA BORÇLAR 61.800
100 KASA 61.800
-----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme 7 ve 10 Mart tarihlerinde doğan toplam 61.800 TL’lik borcunu ödediğinden nakit parası azal-
mış ve “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 61.800 TL kaydetmiştir. İşletme ortağı Bay A’ya olan toplam
61.800 TL’lik borcunu ödediğinden artık borcu kalmamış ve “331 Ortaklara Borçlar” hesabının borç
tarafına bu tutarı kaydederek hesabı kapatmıştır.

İştiraklere Borçlar – Bağlı Ortaklıklara Borçlar

İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile dikkat
(ödünç alma ve benzer nedenlerle) iştiraklerine ve bağlı ortaklıkları- İştirak ve bağlı ortaklık tanımları için
na olan senetli ve senetsiz borçlarının izlendiği hesaplardır. Borcun kitabın 5. Bölümünde yer alan Mali
doğması durumunda bu hesapların alacak tarafına, ödenmesi duru- Duran Varlıklar kısmına bakınız.
munda borç taraflarına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi haziran ayındaki finansman ihtiyacını karşılamak için 04.06.2020 tarihinde
%25 ortaklık payına sahip olduğu KLM işletmesinden 50.000 TL borç almıştır.
AND işletmesinin borç alma kaydı:

----------------------------------04/06/2020---------------------------------
100 KASA 50.000
332 İŞTİRAKLERE BORÇLAR 50.000
-----------------------------------------/---------------------------------------

174
 6
Finansal Muhasebe

İşletme para aldığı için varlıkları artmış ve nakit paraların kaydedildiği “100 Kasa” hesabı 50.000 TL
borçlandırılmıştır. AND işletmesi %25 ortaklık payına sahip olduğu KLM işletmesini iştirak olarak nite-
lendirdiğinden, bu işletmeden aldığı borcu “332 İştiraklere Borçlar” hesabının alacak tarafına 50.000 TL
olarak kaydeder.

Örnek: AND işletmesi 14.02.2020 tarihinde %60 ortaklık payına sahip olduğu FSM işletmesine olan
70.000 TL’lik senetli borcunu banka hesabından havale yaparak ödemiştir.
Bağlı ortaklığa olan senetli borcun ödenmesi kaydı:

---------------------------------14/02/2020---------------------------------
333 BAĞLI ORTAKLIKLARA BORÇLAR 70.000
102 BANKALAR 70.000
----------------------------------------/----------------------------------------

AND işletmesi %60 ortaklık payına sahip olduğu FSM işletmesini “245 Bağlı Ortaklıklar” hesabında
izlediği için, bu işletmeden aldığı belgeli ya da belgesiz borçlarını da “333 Bağlı Ortaklıklara” Borçlar
hesabında izlemektedir. AND işletmesi daha önceden senet karşılığı borç aldığı bu işletmeye borcunu
ödediğinden “333 Bağlı Ortaklıklara Borçlar” hesabının borç tarafına 70.000 TL kaydedilmiştir. AND iş-
letmesi borç ödemesini banka üzerinden yaptığı için bankadaki parası azalmış ve bu azalışı “102 Bankalar”
hesabının alacak tarafına 70.000 TL olarak kaydetmiştir.

Personele Borçlar
İşletmenin çalışanına olan çeşitli ticari nitelikte olmayan borçları bu hesapta izlenir. Personelin tahak-
kuk edip de henüz ödenmeyen ücret, prim, ikramiye, nakdi sosyal yardımlar gibi alacakları ile diğer fark-
lı işlemlerden doğan alacaklarının personele ödeninceye kadar tutulduğu hesaptır. İşletmenin çalışanına
ödemekle yükümlü olduğu tahakkuk etmiş ödemeler, ödeninceye kadar “335 Personele Borçlar” hesabının
alacak tarafına kaydedilir. Çalışana ödeme yapıldığında bu hesabın borç tarafına kayıt yapılarak hesap
kapatılır.
Personele borçlar hesabı uygulamada diğer bazı nedenlerle kullanılabileceği gibi en çok çalışanların ücret
bordrolarının kaydında kullanılmaktadır. Ücret bordrolarındaki çalışanlara ödenecek net ücret tutarları bu
hesabın alacak tarafına, bu tutarlarla ilgili personele ödeme yapıldığında bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi Haziran ayı sonu itibariyle yaptığı ücret bordo kaydında ortaya çıkan çalışan-
ların net ücretlerinin toplam tutarı olan 18.000 TL’yi, 01.07.2020 tarihinde işletmenin banka hesabından
ödemiştir.
Çalışanların maaşlarının ödenmesi kaydı:

--------------------------------01/07/2020----------------------------------
335 PERSONELE BORÇLAR 18.000
102 BANKALAR 18.000
---------------------------------------/----------------------------------------

İşletme haziran ayı sonunda yaptığı ücret tahakkuk kaydında çalışanlarına ödeyeceği net ücret tutar-
larını bir borç olarak “335 Personele Borçlar” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. İşletme 01.07.2020
tarihinde çalışanlarına maaş ödemesini yaptığında borçları azaldığı için “335 Personele Borçlar” hesabının
borç tarafına 18.000 TL kaydedilmiştir. Ödeme bankadan yapıldığı için işletmenin bankadaki parası azal-
mış ve bundan dolayı “102 Bankalar” hesabı 18.000 TL alacaklandırılmıştır.

175
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Örnek: 1.000 TL yolluk avansı alarak seyahate giden pazarlama müdürü, seyahat dönüşü 12.04.2020
tarihinde %18 KDV hariç 1.200 TL’lik harcama yaptığını belgeleri ile birlikte işletmeye bildirmiştir. Avan-
sı aşan gider tutarı pazarlama müdürüne ödenmek üzere borç kaydedilmiştir.
Harcama belgelerinin muhasebeleştirilmesi kaydı:

----------------------------------12/04/2020--------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.200
191 İNDİRİLECEK KDV 216
196 PERSONEL AVANSLARI 1.000
335 PERSONELE BORÇLAR 416
-----------------------------------------/--------------------------------------

Pazarlama müdürünün seyahat esnasında yaptığı 1.200 TL’lik harcama işletmenin giderlerini artırdı-
ğından “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına 1.200 TL kaydedilmiştir. Bu harcamalar
dolayısıyla devlet adına ödenen 216 TL KDV tutarı (1.200 TL*0,18) “191 İndirilecek KDV” hesabının
borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme pazarlama müdürüne yolluk avansını ödediğinde “196 Personel
Avansları” hesabının borç tarafına 1.000 TL olarak kaydetmişti. Pazarlama müdürü yolluk avansı ile
ilgili belgeleri teslim ettiğinde “196 Personel Avansları” hesabının alacak tarafına 1.000 TL kaydedile-
rek hesap kapatılmıştır. Pazarlama müdürü 1.000 TL avans alıp, toplamda 1.416 TL’lik ödeme yaptığı
için fazladan ödediği 416 TL’nin kendisine ödenmesi gerekir. Bu durumda işletmenin personeli olan
pazarlama müdürüne 416 TL’lik borcu ortaya çıktığı için, “335 Personele Borçlar” hesabının alacak
tarafına bu tutar kaydedilmiştir. İlerleyen günlerde bu tutarı işletme personeline ödediğinde bu hesap
borçlandırılarak kapatılır.

Diğer Çeşitli Borçlar

Diğer çeşitli borçlar, işletmenin ortakları, ilişkili taraflar ve çalışanları dışında kalan diğer ilgili taraf ve
kişiler ile temel faaliyet konusu dışındaki borçlanmaların izlendiği hesaptır. Örneğin, herhangi bir sebeple
ödenecek tazminatlar, alınan hatır senetleri, maddi ve maddi olmayan duran varlık alımları, kiralarla vb.
ile ilgili ortaya çıkan senetli ve senetsiz borçlar bu hesaba kaydedilir. Ortaya çıkan borç bu hesabın alacak
tarafına, ödenmesi durumunda ise borç tarafına kaydedilir.

Örnek: AND işletmesi bankaya iskonto ettirerek nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla yakın ilişkileri-
nin bulunduğu DYZ işletmesinden 15.01.2020 tarihinde 50.000 TL’lik hatır senedi almıştır.
Hatır senedinin alınması kaydı:

------------------------15/01/2020------------------------
121 ALACAK SENETLERİ 50.000
336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR 50.000
-------------------------------/------------------------------

İşletme senet aldığı için varlıkları artmış ve alacağını gösteren bu senetli alacağı “121 Alacak Senetleri”
hesabının borç tarafına 50.000 TL olarak kaydetmiştir. İşletme bu senedi ticari bir faaliyet dolayısı ile
almadığından yani borç olarak aldığından DYZ işletmesine borcu doğmuştur. Bu şekilde ortaya çıkan
borçlar “336 Diğer Çeşitli Borçlar” hesabına kaydedildiğinden, hesap 50.000 TL alacaklandırılmıştır.

176
 6
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi 16.02.2020 tarihinde yönetim bölümünde kullanılmak üzere %18 KDV hariç
12.000 TL tutarında bir fotokopi makinesini iki ay vadeli bono düzenleyerek satın almıştır.
Fotokopi makinesinin alış kaydı:

----------------------------------16/02/2020--------------------------------
255 DEMİRBAŞLAR 12.000
191 İNDİRİLECEK KDV 2.160
336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR 14.160
-----------------------------------------/--------------------------------------

İşletme uzun yıllar kullanacağı bir demirbaş aldığından varlıkları artmış ve varlık hesaplarında artış
hesabın borç tarafına kaydedildiğinden “255 Demirbaşlar” hesabı 12.000 TL borçlandırılmıştır. İşletme
bir alım dolayısıyla devlet adına ödediği KDV’leri “191 İndirilecek KDV” hesabına kaydettiğinden, bu
hesap 2.160 TL (12.000 TL *0,18) borçlandırılmıştır. İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki alımları
nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz borçları “336 Diğer Çeşitli Borçlar” hesabına kaydedilir. Bundan
dolayı işletmenin fotokopi makinesi alımından toplam olarak 14.160 TL borcu oluşmuş ve bu borç “336
Diğer Çeşitli Borçlar” hesabının alacak tarafına artış olarak kaydedilmiştir.

Öğrenme Çıktısı

3 Kısa ve uzun vadeli diğer borçlara ilişkin muhasebe işlemlerini yapabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Ortaklara Borçlar hesap tu-

İşletme iştirakinden veresiye
mal aldığında, bu borcunu
Örtülü Sermaye kavramını
İştiraklere Borçlar hesabına
araştırınız.
kaydetmesini özün önceliği
kavramı ile ilişkilendiriniz.
tarının işletmenin kurumsal
veya aile şirketi olmasına
bağlı olarak değişip değiş-
mediğini dersinizle ilgili çev-
rimiçi açıköğretim platform-
larında tartışınız.

ALINAN AVANSLAR
Alınan avanslar grubunda gerek satış sözleşmeleri dolayısıyla gerekse diğer nedenlerle ilgili olarak üçüncü
kişiler tarafından yapılan peşin ödemeler veya avanslar nedeniyle ortaya çıkan borçlar izlenir. Alınan avanslar
bir para ödeme yükümlülüğünden önce bir mal veya hizmet teslim yükümlülüğünü gerektirmeleri nedeniyle
diğer yabancı kaynaklardan ayrılırlar. Bu farklılıktan dolayı kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde ayrı
bir grup olarak yer almışlardır.
TDHP’de alınan avanslar da vadelerine göre gruplandırılmıştır. Mal ve hizmet teslim yükümlülüğü bir
yıl içinde yerine getirilecek işlemlerle ilgili alınan avanslar, kısa vadeli yabancı kaynaklar içinde yer alan
“34 Alınan Avanslar” grubunda, bir yıldan uzun sürede yerine getirilecek olanlar ise, uzun vadeli yabancı
kaynaklar içinde yer alan “44 Alınan Avanslar” grubunda izlenir. TDHP’de kısa ve uzun vadeli alınan
avansların izlenmesi için aşağıdaki ana hesaplar kullanılır.

177
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Tablo 6.5 TDHP’de Kısa ve Uzun Vadeli Alınan Avansların Sınıflandırılması

34 ALINAN AVANSLAR (Kısa Vadeli) 44 ALINAN AVANSLAR (Uzun Vadeli)
340 Alınan Sipariş Avansları 440 Alınan Sipariş Avansları
349 Alınan Diğer Avanslar 449 Alınan Diğer Avanslar

Alınan Sipariş Avansları

Satış amacıyla gelecekte yapılacak mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak alıcılardan tahsil edilen ve
teslim edilecek mal veya görülecek hizmetin bedelinden mahsup edilecek olan tutarların izlendiği hesaptır.
Bir başka ifadeyle, işletmenin üçüncü kişilerle ticari faaliyetlerine ilişkin satışlarında alıcının vazgeçmesini
önlemek amacıyla işletmenin bir satış şartı olarak talep ettiği bedeldir. İşletme alıcıdan şarta bağlı olarak
bu tutarı tahsil ettiğinde henüz satışa ilişkin bir hasılat doğmamıştır. Hizmet veya mala ilişkin tüm risk ve
mülkiyetin teslimi ile birlikte hasılat doğmakta ve alınan avanslar mahsup edilmektedir. İşletmenin yurt içi
ve yurt dışı satışlarına yönelik alınan avanslarının tamamı bu hesapta izlenir.
İşletme müşterisinden bir yıl içinde satacağı bir mal veya hizmet karşılığında avans alırsa “340 Alınan
Sipariş Avansları” hesabına, bir yıldan uzun sürede satacağı mal veya hizmet karşılığında avans alırsa “440
Alınan Sipariş Avansları” hesabına kaydeder. Alıcılardan alınan avanslar bu hesapların alacak tarafına, ma-
lın teslim edilmesi ya da hizmetin görülmesi durumunda borç taraflarına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 20.04.2020 tarihinde müşterisi Bay A’dan %18 KDV hariç 100.000 TL’lik mal
siparişi almış ve bu siparişe karşılık avans olarak Bay A, 20.000 TL’lik çek vermiştir. 28.04.2020 tarihinde
siparişi teslim alan Bay A, kalan fatura tutarını işletmenin banka hesabına havale etmiştir.
Alıcıdan avans alınması kaydı:

----------------------------------20/04/2020------------------------------
101 ALINAN ÇEKLER 20.000
340 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI 20.000
------------------------------------------/------------------------------------

İşletme müşterisi Bay A’dan satış öncesi 20.000 TL’lik çek aldığından çekleri artmış ve “101 Alınan
Çekler” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme henüz satış gerçekleşmeden alıcıdan avans olarak
20.000 TL’lik çek aldığından bu tutarın bir yükümlülük olarak kaydedilmesi gerekir. Mal satımı öncesi alı-
nan avanslar “340 Alınan Sipariş Avansları” hesabının alacak tarafına kaydedildiğinden, bu hesap 20.000
TL alacaklandırılmıştır.
Siparişin teslim edilmesi kaydı:

----------------------------------28/04/2020------------------------------
102 BANKALAR 98.000
340 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI 20.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 100.000
391 HESAPLANAN KDV 18.000
-----------------------------------------/------------------------------------

İşletme 28.04.2020 tarihinde malları alıcıya teslim ettiğinde satış işlemi gerçekleşmiş ve işletmenin ge-
lirleri artmıştır. İşletme satış yaptığında ortaya çıkan gelirini “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına
kaydettiğinden, bu hesap 100.000 TL alacaklandırılmıştır. Ayrıca satış yapıldığında karşı taraftan devlet
adına tahsil edilen KDV’ler “391 Hesaplanan KDV” hesabında artış olarak kaydedilmesi gerektiğinden,
bu hesabın alacak tarafına 18.000 TL (100.000 TL*0,18) kaydedilmiştir.
178
 6
Finansal Muhasebe

İşletme malları teslim edip yükümlülüğünü yerine getirdiğinden “340 Alınan Sipariş Avansları” hesa-
bının borç tarafına 20.000 TL kaydedilerek hesap kapatılmıştır. Alıcı Bay A’nın bu mal siparişine karşılık
işletmeye toplam 118.000 TL ödeme yapması gerekir. Alıcı avans olarak 20.04.2020 tarihinde 20.000
TL’lik ödeme yaptığından, malları teslim aldığında 98.000 TL’lik bir ödeme daha yapması gerekir. Alıcı
98.000 TL’lik ödemeyi işletmenin banka hesabına yatırdığından, işletmenin varlıkları artmış ve bu artış
“102 Bankalar” hesabının borç tarafına 98.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Alınan Diğer Avanslar

İşletmenin ticari faaliyetleri dışındaki satışlarıyla ilgili yani mal veya hizmet satışı dışındaki bir satış
dolayısıyla üçüncü kişilerden avans niteliğinde aldığı tutarlar bu hesapta izlenir. İşletmenin aldığı her türlü
ticari nitelikte olmayan kısa vadeli avanslar “349 Alınan Diğer Avanslar” hesabına, uzun vadeli olanlar ise
“449 Alınan Diğer Avanslar” hesabına kaydedilir. Avans alınması durumunda bu hesapların alacak tarafı-
na, avansın mahsubunda veya geri verilmesinde borç tarafına kayıt yapılır.

Örnek: AND işletmesi 16.05.2020 tarihinde sahip olduğu arazinin satışı için FLN işletmesi ile anlaş-
mış ve bu satımla ilgili olarak FLN işletmesinden peşin olarak 50.000 TL avans almıştır.
Maddi duran varlık satımı ile ilgili avans alınması kaydı:

---------------------------------16/05/2020--------------------------------
100 KASA 50.000
349 ALINAN DİĞER AVANSLAR 50.000
----------------------------------------/--------------------------------------

İşletme nakit olarak 50.000 TL aldığı için varlıkları artmış ve bu artışı “100 Kasa” hesabının borç ta-
rafına 50.000 TL olarak kaydetmiştir. AND işletmesi ticari faaliyetleri dışındaki bir maddi duran varlık
satımı öncesi alıcı FLN işletmesinden aldığı avansı, “349 Alınan Diğer Avanslar” hesabının alacak tarafına
50.000 TL olarak kaydetmiştir.

Öğrenme Çıktısı

4 Kısa ve uzun vadeli alınan avanslarla ilgili faaliyetleri yevmiye defterine kaydedebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Aynı sektörde yeni kuru-

Alınan depozito ve temi-
Alınan sipariş avanslarının
natlar ile alınan sipariş
ticari borç olarak nitelendi-
avanslarını arasındaki fark-
rilmemesinin nedeni nedir?
ları tartışınız.
lan bir işletme ile geçmişte
kurulan bir işletme açısın-
dan, satım öncesi alıcılardan
avans alma durumlarını kar-
şılaştırarak edindiğiniz bil-
gileri çevrimiçi açıköğretim
platformlarında paylaşınız.

179
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

İşletmeler, yasaların ya da yapılmış olan sözleşmelerin gereği olarak gerek işletme personeline gerekse
üçüncü kişilere yaptığı ödemelerden bazı kesintiler yaparak, bunları ilgili kurum ve kuruluşlara ödemek
durumundadır. Örneğin; işletmeler ücret ödemelerinde yaptığı gelir vergisi ve damga vergisi kesintilerini
sorumlu sıfatıyla vergi dairesine, sigorta primleri ve işsizlik sigorta prim kesintilerini, işveren sıfatıyla sigor-
ta şube müdürlüğüne ödemek zorundadır. Ayrıca işletmelerin bizzat ödemek zorunda olduğu bazı vergiler
de söz konusudur.
İşletmenin sorumlu veya mükellef sıfatıyla ödeyeceği tüm vergi, resim, harç, sigorta primi, sendika
aidatları, icra taksitleri vb. bir yıla kadar ödeyeceği borçları “36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler”
hesap grubunda izlenir. TDHP’de uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde bu isimde bir gruba yer verilme-
miştir. TDHP’de bu grupta yer alan hesaplar, aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 6.6 TDHP’de Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler Grubu

36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler (Kısa Vadeli)

360 Ödenecek Vergi ve Fonlar
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri
368 Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler
369 Ödenecek Diğer Yükümlülükler

Ödenecek Vergi ve Fonlar

Bu hesap, işletmenin ekonomik faaliyetlerinde bulunmasının sonucu, ilgili mali mevzuat uyarınca mü-
kellef veya sorumlu sıfatıyla işletmenin kendisine, personeline ve üçüncü kişilere ilişkin olarak ödenmesi
gereken vergi, resim, harç ve fonların ödeneceği tarihe kadar kaydedildiği hesaptır. Vergi, resim, harçların
tahakkuk ettirilmesini gerektiren olaylar ve işlemler ortaya çıktıkça “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesa-
bının alacak tarafına, bu borçlarla ilgili ödemeler ve mahsuplar yapıldıkça borç tarafına kayıt yapılır.
Hesap ödenecek vergi ve yasal yükümlülüklerin türüne göre;
• Gelir Vergisi,
• Kurumlar Vergisi,
• Geçici Vergi,
• Katma Değer Vergisi,
• Damga Vergisi,
• Özel İletişim Vergisi,
• Özel Tüketim Vergisi,
• Emlak Vergisi,
• Motorlu Taşıtlar Vergisi,
• Diğer Vergiler ve Fonlar, vb.,
şeklinde yardımcı hesaplara bölümlenebilir.

180
 6
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesi, 25.03.2020 tarihinde Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Bay E’ye serbest mes-
lek makbuzu karşılığı, %18 KDV hariç brüt 1.000 TL ödeme yapmıştır. Ödeme üzerinden %20 gelir
vergisi kesintisi yapılmıştır.
Muhasebe ücretinin ödenmesi kaydı:

-------------------------------------25/03/2020---------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.000
191 İNDİRİLECEK KDV 180
100 KASA 980
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 200
Gelir Vergisi
-------------------------------------------/----------------------------------------

İşletmenin muhasebecisi Bay E’ye ödeyeceği 1.000 TL giderlerinde artış meydana getirmiştir. İşletme-
nin faaliyetlerini sürdürmek için yaptığı giderler “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabına kaydedildiği için
bu hesabın borç tarafına 1.000 TL kaydedilmiştir. İşletmenin bir hizmet alımı dolayısıyla ödediği KDV ise
“191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına 180 TL (1.000TL*0,18) olarak kaydedilmiştir.
İşletme muhasebeciye ödeyeceği 1.000 TL üzerinden yaptığı gelir vergisi kesintisini vergi dairesine öde-
yeceğinden, borçları artmış ve bu borcunu “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabının alacak tarafına 200
TL (1.000 TL*0,20) olarak kaydetmiştir. İşletme toplamda muhasebeciye KDV tutarı ile birlikte 1.180 TL
ödemesi gerekirken, gelir vergisi kesinti tutarını düşüp 980 TL ödemiştir. Ödeme işletmenin nakit parasını
azalttığı için “100 Kasa” hesabı 980 TL alacaklandırılmıştır.

Örnek: AND işletmesi, 26.04.2020 tarihinde Mart ayında Muhasebeci Bay E’den yapılan gelir vergisi
kesintisini ilgili vergi dairesine ödemiştir.
Gelir vergi kesintisinin ödeme kaydı:

----------------------------------26/04/2020------------------------------
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 200
Gelir Vergisi
100 KASA 200
-----------------------------------------/------------------------------------

İşletme 26.04.2020 tarihinde gelir vergisi kesintisi dolayısıyla ortaya çıkan borcunu vergi dairesine
ödediğinde borçları azalmış ve bu borcunu kaydettiği “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabını 200 TL
borçlandırarak azalışı kaydetmiştir. İşletmenin bu ödemeden dolayı nakit parası azaldığı için “100 Kasa”
hesabı 200 TL alacaklandırılmıştır.

181
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Örnek: AND işletmesinin 2020 Ocak ayı sonunda “191 İndirilecek KDV” hesabının 10.000 TL,
“391 Hesaplanan KDV” hesabının ise 14.000 TL kalan verdiği anlaşılmıştır. Bu bilgilere dayalı olarak ay
sonunda KDV mahsup kaydı yapılmıştır.
Ocak ayı KDV mahsup kaydı:

-----------------------------------31/01/2020-------------------------------
391 HESAPLANAN KDV 14.000
191 İNDİRİLECEK KDV 10.000
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 4.000
Ödenecek KDV
-----------------------------------------/--------------------------------------

KDV mahsup kayıtlarında “191 İndirilecek KDV” hesabı ile “391 Hesaplanan KDV” hesaplarının
kapatılması gerekir. “191 İndirilecek KDV” hesabı varlık hesabı olduğu için borç kalanı verir. Bundan
dolayı hesabı kapatmak için “191 İndirilecek KDV” hesabının alacak tarafına 10.000 TL kaydedilmiştir.
“391 Hesaplanan KDV” hesabı ise kaynak hesabı olduğu için alacak kalanı verir ve bundan dolayı hesabı
kapatmak için borç tarafına 14.000 TL kaydedilmiştir. İşletmenin Ocak ayı içinde devlet adına tahsil et-
tiği KDV tutarı olan 14.000 TL, devlet adına ödediği KDV tutarı olan 10.000 TL’den büyük olduğu için
aradaki fark kadar vergi dairesine borcu oluşur. Bundan dolayı ortaya çıkan borç, “360 Ödenecek Vergi ve
Fonlar” hesabının alacak tarafına 4.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Örnek: AND işletmesi, 26.02.2020 tarihinde Ocak ayı sonunda ortaya çıkan KDV borcunu ilgili vergi
dairesine ödemiştir.
KDV borcunun ödenmesi kaydı:

--------------------------------26/02/2020--------------------------------
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 4.000
Ödenecek KDV
100 KASA 4.000
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme KDV borcunu vergi dairesine ödediğinde borçları azalmış ve bu azalışı “360 Ödenecek Vergi ve
Fonlar” hesabının borç tarafına 4.000 TL olarak kaydetmiştir. İşletmenin bu ödemeden dolayı nakit parası
azaldığı için “100 Kasa” hesabı 4.000 TL alacaklandırılmıştır.

Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri

Bu hesap, işletmenin personelin hak edişlerinden sosyal güvenlik mevzuatı hükümlerine göre kesintiye
tabi tutmakla yükümlü bulunduğu, personele ait emeklilik keseneği ve sigorta primleri ile bunlara ilişkin
işveren katılma payları ve işverence sosyal güvenlik kuruluşlarına ödenecek diğer yükümlülüklerin izlen-
diği hesaptır.
Kesinti yapıldıkça ortaya çıkan yükümlülükler ve işveren payları tahakkuk ettirildikçe oluşan yükümlü-
lükler ödenmek üzere “361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri” hesabının alacak tarafına, bu tutarların
ödenmesi, taksitlendirilmesi veya ertelenmesi durumunda ise borç tarafına kayıt yapılır. Hesap, ödenecek
kesinti türlerine göre yardımcı hesaplara bölünebilir.

182
 6
Finansal Muhasebe

Örnek: AND işletmesinin yönetim departmanında çalışan personellerine ilişkin 2020 Mart ayı ücret
bordro bilgileri aşağıdaki gibidir:
Brüt Ücret : 80.000 TL
Kesintiler : 25.280 TL
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) İşçi Primi : 11.200 TL
İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı : 1.600 TL
Gelir Vergisi Kesintisi : 12.000 TL
Damga Vergisi Kesintisi : 480 TL
Ödenecek Net Ücret : 54.720 TL
SGK İşveren Primi : 15.600 TL
İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı : 2.400 TL
Bu bilgilere dayalı olarak Mart ayına ilişkin ücret tahakkuk kaydı yapılmıştır.
Ücret tahakkuk kaydı:

-------------------------------------31/03/2020---------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 98.000
Brüt Ücret: 80.000
SGK İşveren Primi: 15.600
İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı: 2.400
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 12.480
Gelir Vergisi Kesintisi: 12.000
Damga Vergisi Kesintisi: 480
361 ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNTİLERİ 30.800
SGK İşveren Primi: 15.600
SGK İşçi Primi: 11.200
İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı: 2.400
İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı: 1.600
335 PERSONELE BORÇLAR 54.720
Net Ücret: 54.720
--------------------------------------------/---------------------------------------

İşletmenin çalışanları adına yapacağı ödemeler giderlerinde artış meydana getirecektir. Bu gider iş-
letmenin faaliyetlerini sürdürmesi için ortaya çıktığı için “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç
tarafına 98.000 TL kaydedilmiştir. Kayıttan görüleceği üzere işletmenin gider toplamı sadece brüt ücretten
oluşmamakta, bu tutara SGK İşveren Prim tutarı ve İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı da eklenmektedir.
İşletmenin çalışanlarına yapacağı ücret ödemelerinden yaptığı gelir vergisi ve damga vergisi kesintilerini
vergi dairesine ödeyeceğinden, bu iki kesintinin toplam tutarı olan 12.480 TL’yi “360 Ödenecek Vergi
ve Fonlar” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. İşletmenin SGK adına çalışanlarından yaptığı kesinti-
ler ve işveren olarak ödemesi gereken primlerin toplamı SGK’ya ödeneceğinden, “361 Ödenecek Sosyal
Güvenlik Kesintileri” hesabının alacak tarafına 30.800 TL kaydedilmiştir. İşletme çalışanlarına ödeyeceği
net ücret tutarlarını henüz ödemediğinden “335 Personele Borçlar” hesabının alacak tarafına 54.720 TL
olarak kaydetmiştir.

183
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Örnek: AND işletmesi Mart ayı sonu itibariyle yaptığı ücret tahakkuk kaydında ortaya çıkan çalışan-
ların net ücretlerinin toplam tutarı olan 54.720 TL’yi, 01.04.2020 tarihinde işletmenin banka hesabından
ödemiştir.
Çalışanların maaşlarının ödenmesi kaydı:

------------------------------01/04/2020---------------------------------
335 PERSONELE BORÇLAR 54.720
Net Ücret: 54.720
102 BANKALAR 54.720
-------------------------------------/----------------------------------------

İşletme çalışanlarına maaş ödemesini yaptığında borçları azaldığı için “335 Personele Borçlar” hesabı-
nın borç tarafına 54.720 TL kaydedilmiştir. Ödeme bankadan yapıldığı için işletmenin bankadaki parası
azalmış ve bundan dolayı “102 Bankalar” hesabı 54.720 TL alacaklandırılmıştır.

Örnek: AND işletmesi, 26.04.2020 tarihinde Mart ayı sonunda yaptığı ücret tahakkuk kaydında or-
taya çıkan gelir vergisi ve damga vergisi kesinti tutarlarını ilgili vergi dairesine banka hesabından havale
yaparak ödemiştir.
Vergi kesintilerinin ödenmesi kaydı:

---------------------------------26/04/2020------------------------------
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 12.480
Gelir Vergisi Kesintisi: 12.000
Damga Vergisi Kesintisi: 480
102 BANKALAR 12.480
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme vergi kesintileri dolayısıyla ortaya çıkan borcunu vergi dairesine ödediğinde borçları azaldığı için
“360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabını 12.480 TL borçlandırmıştır. Ödeme bankadan yapıldığı için iş-
letmenin bankadaki parası azalmış ve bundan dolayı “102 Bankalar” hesabı 12.480 TL alacaklandırılmıştır.

Örnek: AND işletmesi, 30.04.2020 tarihinde Mart ayı sonunda yaptığı ücret tahakkuk kaydında or-
taya çıkan SGK borçlarını ilgili sigorta şube müdürlüğüne banka hesabından havale yaparak ödemiştir.
SGK kesintilerinin ödenmesi kaydı:

------------------------30/04/2020------------------------
361 ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNTİLERİ 30.800
SGK İşveren Primi: 15.600
SGK İşçi Primi: 11.200
İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı: 2.400
İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı: 1.600
102 BANKALAR 30.800
-------------------------------/------------------------------

184
 6
Finansal Muhasebe

İşletme SGK kesintileri dolayısıyla ortaya çıkan borcunu ödediğinde borçları azaldığı için “361 Ödenecek
Sosyal Güvenlik Kesintileri” hesabını 30.800 TL borçlandırmıştır. Ödeme bankadan yapıldığı için işletmenin
bankadaki parası azalmış ve bundan dolayı “102 Bankalar” hesabı 30.800 TL alacaklandırılmıştır.

Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler

Bu hesap, yasal süresi içerisinde ödenmeyen vergi ve yükümlülükler ile erteleme ve taksitlendirme süresi
bilanço tarihinde bir yıldan az olan vergi ve yükümlülükleri içerir. Eğer erteleme ve taksitlendirme süresi bir
yıldan uzun süreyi içeriyorsa “438 Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar” hesabında izlenir.
Gecikmiş, ertelenmiş veya taksitlendirilmiş olma niteliğini kazanan vergi ve diğer yükümlülükler, “368
Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler” hesabının alacak tarafı-
na, ödenmeleri halinde borç tarafına kaydedilir.

Örnek: AND işletmesi 26.06.2020 tarihinde vadesinde ödeyemediği 50.000 TL tutarındaki vergi bor-
cunu bağlı bulunduğu vergi dairesine başvurarak taksitlendirmiştir.
Vadesinde ödenmeyen vergi borcunun taksitlendirilmesi kaydı:

------------------------26/06/2020------------------------
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 50.000
368 VADESİ GEÇMİŞ, ERTELENMİŞ VEYA
TAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ VE DİĞER 50.000
YÜKÜMLÜLÜKLER
-------------------------------/------------------------------

İşletme vadesinde ödemediği vergi borcunu kaydettiği hesap olan “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” he-
sabının borç tarafına 50.000 TL kaydederek, bu hesabı kapatmış ve taksitlendirildiği göstermek amacıyla
“368 Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler” hesabının alacak
tarafına 50.000 TL olarak aktarmıştır.

Öğrenme Çıktısı

5 Ödenecek vergi ve diğer yükümlülüklerle ilgili işlemleri muhasebeleştirebilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Günlük hayatınızda hangi

Türkiye’de 2020 yılında
geçerli olan gelir vergisi ve
kurumlar vergisi oranlarını
araştırınız.
Türkiye’de toplam vergi ge-
tür vergi ödemeleri ile kar-
lirleri içinde kurumlar ver-
şılaştığınızı dersinizle ilgili
gisinin payını yıllar itibariy-
çevrimiçi açıköğretim plat-
le inceleyiniz.
formlarında tartışınız.

185
6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Yaşamla İlişkilendir

ASGARİ ÜCRETİN NET HESABI VE İŞVERENE MALİYETİ

Çalışma Genel Müdürlüğü / Sendika Üyeliği ve İstatistik Daire Başkanlığı tarafından hazır-
lanmıştır.
01/01/2020-31/12/2020

ASGARİ ÜCRETİN NETİNİN HESABI (TL/AY)

ASGARİ ÜCRET 2.943,00
SGK PRİMİ %14 412,02
İŞSİZLİK SİG. PRİMİ %1 29,43
GELİR VERGİSİ %15 (*) 154,50
ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ 220,73
DAMGA VERGİSİ %0,759 22,34
KESİNTİLER TOPLAMI 618,29
NET ASGARİ ÜCRET (**) 2.324,71

İŞVERENE MALİYETİ (TL / AY)

ASGARİ ÜCRET 2.943,00
SGK PRİMİ %15,5 (İşveren Payı) (***) 456,17
İŞVEREN İŞSİZLİK SİGORTA PRİMİ %2 58,86
İŞVERENE TOPLAM MALİYET 3.458,03

KAPICILAR İÇİN ASGARİ ÜCRETİN HESABI VE İŞVERENE MALİYETİ (TL / AY)

(Not: Kapıcılar, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 23. maddesi gereğince Gelir Vergisinden, 488
sayılı Damga Vergisi Kanununun (2) Sayılı Tablonun lV. bölümünün (34) numaralı fıkrası gereğince
Damga Vergisinden muaf tutulmaktadır.)

NET ASGARİ ÜCRETİN HESABI

ASGARİ ÜCRET 2.943,00
SGK PRİMİ %14 412,02
İŞSİZLİK SİG. PRİMİ %1 29,43
KESİNTİLER TOPLAMI 441,45
NET ASGARİ ÜCRET 2.501,55

186
 6
Finansal Muhasebe

İŞVERENE MALİYETİ
ASGARİ ÜCRET 2.943,00
SGK İŞVEREN PRİMİ %15,5 (***) 456,17
İŞSİZLİK SİG. PRİMİ %2 .58,86
İŞVERENE TOPLAM MALİYET 3.458,03

Not 1: 28/01/2004 tarih ve 5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyetinin Para Birimi Hakkında Kanunun
2. maddesi uyarınca; Türk Lirası değerlerin yeni Türk Lirasına dönüşüm işlemlerinin ve Yeni Türk Lirası
cinsinden yapılan işlemlerin sonuçlarında ve ödeme aşamalarında yarım Kuruş ve üzerindeki değerler
bir Yeni Kuruşa tamamlanır; yarım Yeni Kuruşun altındaki değerler dikkate alınmamıştır.
(*) Gelir Vergisi Hesaplamasında; 193 Sayılı G. V. Kanununun 32 maddesi uyarınca işçinin, bekar
ve çocuksuz olduğu ve sadece kendisi dikkate alınarak, Asgari Geçim İndirimi uygulanmıştır.
(**) Net ele geçen asgari ücrete (220,73) TL asgari geçim indirimi ilave edilmiştir.
(***) 5510 sayılı Kanunun 81. maddesinin (ı) bendine göre, bentte belirtilen şartları sağlayan
işverenlere, SGK primi işveren payında 5 puanlık indirim öngörüldüğünden hesaplamalar buna göre
yapılmıştır. Gerekli şartları sağlamayan işverenler için, SGK primi işveren payı %20,5’dir. 6385 sayılı
kanunun 9. maddesiyle yapılan düzenleme ile 01.09.2013 tarihinde itibaren geçerli olmak üzere
5510 sayılı kanunun 81. maddesi “Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas ka-
zancının %2’sidir.”
HESAPLAMALAR BİLGİ İÇİNDİR. HİÇBİR SORUMLULUK KABUL EDİLMEZ.

Kaynak: https://www.ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/asgari-ucret/asgari-ucret-2020/ (Erişim tarihi: 04.05.2020).

187
 6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

1 Kısa ve uzun vadeli mali borçlarla ilgili

işlemleri muhasebeleştirebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Mali Borçlar

İşletmelerin kredi kurumlarından veya bir menkul kıymet ihraç ederek borç almaları mali borçlar sınıflandırması
içinde yer alır. Eğer alınan borç bir yıl içinde ödenecekse “30 Mali Borçlar”, bir yıldan uzun sürede geri ödene-
cekse “40 Mali Borçlar” gruplarındaki hesaplara kaydedilir. İster kısa vadeli olsun ister uzun vadeli olsun borç
ödenirken kullanım bedeli olarak fazladan ödenen tutarlar “780 Finansman Giderleri” hesabının borç tarafına
kaydedilir.
İşletme kaynak ihtiyacını bankadan kredi alarak karşıladığında, eğer bir yıl içinde geri ödenecekse “300 Banka
Kredileri” hesabının alacak tarafına, bir yıldan uzun sürede geri ödenecekse “400 Banka Kredileri” hesabının
alacak tarafına kaydeder. Kaynak hesaplarında azalış olduğunda ilgili hesap borçlandırıldığından, işletme vade
sonunda borcu geri ödediğinde bu hesapların borç tarafına kayıt yapılır. Ödenen faizler ise işletmenin giderlerini
arttırdığı için “780 Finansman Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilir.
İşletme menkul kıymet ihraç ederek bir yıla kadar ödeyeceği bir borç aldığında “305 Çıkarılmış Bono ve Se-
netler” hesabına, bir yıldan uzun vadeli ise “405 Çıkarılmış Tahviller” hesabına kaydeder. Bu hesaplarda Banka
Kredileri hesabında olduğu gibi borç doğduğunda alacaklandırılır, ödendiğinde ise borçlandırılır. Ödenen faizler
“780 Finansman Giderleri” hesabına kaydedilir. Eğer tahvil, senet ve bonolar nominal değerlerinin altında ihraç
edilirse, nominal değeri ile satış fiyatı arasındaki fark, “308-408 Menkul Kıymetler İhraç Farkları” hesaplarının
borç tarafına kaydedilir. “308-408 Menkul Kıymet İhraç Farkları” hesapları vade sonunda kapatılırken finansman
giderlerine dönüştürülür.

2 Kısa ve uzun vadeli ticari borçlarla ilgili

işletme faaliyetlerini kaydedebilme

Ticari Borçlar

İşletmelerin satın aldığı mal ve hizmetlerden dolayı ortaya çıkan borçları ticari borç olarak nitelendirildiğinden,
bir yıl ve daha kısa sürede ödenecek olanlar “32 Ticari Borçlar”, bir yıldan daha uzun sürede ödenecek olanlar “42
Ticari Borçlar” gruplarındaki hesaplara kaydedilir.
Mal veya hizmet satın alındığında satıcıya herhangi bir ödeme yapılmamışsa, ortaya çıkan borç veresiye (kredili)
bir alımı ifade ettiğinden “320 Satıcılar” hesabının alacak tarafına kaydedilir. İşletme bu şekilde ortaya çıkan bor-
cunu herhangi bir şekilde ödediğinde “320 Satıcılar” hesabının borç tarafına kayıt yapılır.
Mal veya hizmet satın alındığında satıcıya borcunu gösterir bir belge (senet) verilirse, ortaya çıkan borç “321 Borç
Senetleri” hesabının alacak tarafına kaydedilir. İşletme senetli borcunu herhangi bir şekilde ödediğinde “321 Borç
Senetleri” hesabının borç tarafına kayıt yapılır. Vadesi gelen borç senedinin vadesinde ödenmeyip yeni bir senetle
değiştirilmesi durumunda fazladan ödenecek olan tutar, senedi ödeyecek için bir gider olduğundan “780 Finans-
man Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilir.
İşletmenin üçüncü kişilerden belirli süreliğine aldığı ve karşı tarafın bazı yükümlülükleri yerine getirdiğinde geri
vermesi gerektiği değerler Alınan Depozito ve Teminatlar hesabının alacak tarafına kaydedilir. Depozito veya
teminatlar geri ödendiğinde bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır.

188
 6
Finansal Muhasebe

3 Kısa ve uzun vadeli diğer borçlara ilişkin

muhasebe işlemlerini yapabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Diğer Borçlar

İşletmenin ticari faaliyetleri dışındaki işlemlerinden ortaya çıkan borçları “33 – 43 Diğer Borçlar” gruplarındaki
hesaplara kaydedilir. İşletme kendi ortağına nakit ihtiyacını karşılamak veya başka bir nedenle borçlandığında
Ortaklara Borçlar hesabının alacak tarafına kaydeder. İşletme ortağına olan borcunu ne şekilde öderse ödesin,
ödeme yapıldığında bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır.
İşletmenin mal ve hizmet alımları dışında ödünç para alması sonucu iştirakine veya bağlı ortaklığına bir borcu
doğduğunda, İştiraklere Borçlar – Bağlı Ortaklıklara Borçlar hesaplarının alacak taraflarına kayıt yapılır. Ödeme
yapılması durumunda ise bu hesapların borç tarafına kaydedilir.
İşletme çalışanından ödünç para alma şeklinde borçlanmayacağı için “335 Personele Borçlar” hesabı daha çok
işletmenin, çalışanına yaptığı faaliyetlerden dolayı ortaya çıkan borçlarını izlemekte kullanılır. Personele borç
doğduğunda bu hesabın alacak tarafına, ödenmesi durumunda borç tarafına kayıt yapılır.
Maddi ve maddi olmayan duran varlık alımı, hatır senedi alımı gibi işletmenin temel faaliyet konusu dışında bir
işlemle ilgili borç doğduğunda “336 Diğer Çeşitli Borçlar” hesabının alacak tarafına, ödeme yapılması durumun-
da borç tarafına kayıt yapılır.

Kısa ve uzun vadeli alınan avanslarla

4 ilgili faaliyetleri yevmiye defterine
kaydedebilme

Alınan Avanslar

Alınan avanslar grubu gerek satış sözleşmeleri dolayısıyla gerekse diğer nedenlerle ilgili olarak üçüncü kişiler tara-
fından yapılan peşin ödemeler veya avanslar nedeniyle ortaya çıkan borçların kaydedildiği hesapları içerir.
İşletme müşterisinden satacağı bir mal veya hizmet karşılığında avans alırsa Alınan Sipariş Avansları hesabının
alacak tarafına, malın teslim edilmesi ya da hizmetin görülmesi durumunda borç taraflarına kayıt yapılır.
İşletmenin ticari faaliyetleri dışındaki satışlarıyla ilgili yani mal veya hizmet satışı dışındaki bir satış dolayısıyla
üçüncü kişilerden avans niteliğinde aldığı tutarlar Alınan Diğer Avanslar hesabının alacak tarafına, avansın mah-
subunda veya geri verilmesinde borç tarafına kayıt yapılır.

189
 6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

5 Ödenecek vergi ve diğer yükümlülüklerle

ilgili işlemleri muhasebeleştirebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ödenecek Vergi ve Diğer

Yükümlülükler

İşletmelerin, yasaların ya da yapılmış olan sözleşmelerin gereği olarak ödeme yaparken yaptığı kesintiler sonucu
ortaya çıkan borçları ile işletmenin faaliyetlerinin sonucu olarak ödemesi gereken vergi borçları Ödenecek Vergi
ve Diğer Yükümlülükler grubundaki hesaplara kaydedilir.
İşletmelerin devlete yani vergi dairelerine gelir vergisi kesintisi, damga vergisi kesintisi, kurumlar vergisi, geçici
vergi, katma değer vergisi gibi konularla ilgili borcu doğduğunda, “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabının
alacak tarafına, bu borçlarla ilgili ödemeler yapıldıkça borç tarafına kayıt yapılır.
İşletmelerin çalıştırdıkları personellerle ilgili olarak sosyal güvenlik kurumlarına ödemesi gereken borçları doğdu-
ğunda “361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri” hesabının alacak tarafına, bu tutarların ödenmesi, taksitlen-
dirilmesi veya ertelenmesi durumunda ise borç tarafına kayıt yapılır.
İşletme devlete ve devlet kurumlarına yasal süresi içinde ödemediği vergi ve diğer yükümlülükleri ilgili borçlarını
taksitlendirdiğinde veya ertelediğinde, “368 Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yü-
kümlülükler” hesabının alacak tarafına aktarır, ödenmeleri halinde borç tarafına kaydeder.

190
 6
Finansal Muhasebe

1 İşletme nominal bedelin altında tahvil ihraç etmesi halinde, nominal bedel ile satış fiyatı arasındaki
farkı aşağıdaki hesaplardan hangisine nasıl kaydeder?

neler öğrendik?
A. Menkul Kıymetler İhraç Farkları hesabının borcuna
B. Çıkarılmış Tahviller hesabının alacağına
C. Finansman Giderleri hesabının borcuna
D. Menkul Kıymet Satış Zararları hesabının borcuna
E. Çıkarılmış Tahviller hesabının borcuna

2 İşletme vadesi gelen bonosunu ödeyemeyeceğini belirtmiş ve senedin alacaklısı ile daha ileri vadeli yeni
bir bono verilmesi konusunda anlaşmıştır.
Bu durumda işletme eski ve yeni senedin nominal değerleri arasındaki farkı aşağıdaki hesaplardan hangisine
nasıl kaydeder?
A. Menkul Kıymetler İhraç Farkları hesabının alacağına
B. Kasa hesabının alacağına
C. Finansman Giderleri hesabının borcuna
D. Menkul Kıymet Satış Zararları hesabının borcuna
E. Satıcılar hesabının borcuna

3 İşletme, sermayesinin%45’ini ödediği AND işletmesinden nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla borç
almıştır. Bu durumda işletmenin yapması gereken muhasebe kaydında aşağıdaki hesaplardan hangisi alacak-
landırılır?
A. Ortaklara Borçlar
B. Bağlı Ortaklıklara Borçlar
C. Banka Kredileri
D. Diğer Çeşitli Borçlar
E. İştiraklere Borçlar

191
 6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

4 İşletme senede dayalı olmayan 10.000 TL’lik ticari borcunu banka hesabından havale yaparak ödemiş-
tir. Bu durumda işletmenin borcunu ödediğinde yapması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
neler öğrendik?

A. -----------------/----------------- B.
-----------------/-----------------
SATICILAR 10.000 ÖDENECEK VERGİ VE
BANKALAR 10.000 FONLAR 10.000
-----------------/----------------- BANKALAR 10.000
-----------------/-----------------

C. -----------------/----------------- D. -----------------/-----------------
BORÇ SENETLERİ 10.000 BANKALAR 10.000
BANKALAR 10.000 SATICILAR 10.000
-----------------/----------------- -----------------/-----------------

E. ----------------/----------------
BANKALAR 10.000
BORÇ
SENETLERİ 10.000
----------------/----------------

5 Aşağıdakilerden hangisi TDHP’de Ticari Borçlar hesap grubunda yer alan hesaplardan biridir?
A. Ortaklara Borçlar
B. Alınan Depozito ve Teminatlar
C. Çıkarılmış Bono ve Senetler
D. Diğer Çeşitli Borçlar
E. Alınan Sipariş Avansları

192
 6
Finansal Muhasebe

6 İşletme Nisan ayı sonunda vergi dairesine, kurumlar vergisi ile ilgili ortaya çıkan borcunu banka hesa-
bından havale yaparak ödediğinde yapması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?

neler öğrendik?
A. -----------------/----------------- B.
-----------------/-----------------
BANKA KREDİLERİ XXX ÖDENECEK VERGİ VE
BANKALAR XXX FONLAR XXX
-----------------/----------------- BANKALAR XXX
-----------------/-----------------

C. -----------------/----------------- D.
-----------------/-----------------
BORÇ SENETLERİ XXX ÖDENECEK SOSYAL
BANKALAR XXX GÜVENLİK KESİNTİLERİ XXX
-----------------/----------------- BANKALAR XXX
-----------------/-----------------
E. -----------------/-----------------
PEŞİN ÖDENEN VERGİ
VE FONLAR XXX
BORÇ
SENETLERİ XXX
-----------------/-----------------

7 İlerde teslim edilecek mal veya görülecek hizmetin bedelinden mahsup edilmek üzere alıcılardan önce-
den tahsil edilen tutarlar aşağıdaki hesaplardan hangisine kaydedilir?
A. Satıcılar
B. Alınan Depozito ve Teminatlar
C. Alıcılar
D. Diğer Çeşitli Borçlar
E. Alınan Sipariş Avansları

193
 6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

8 İşletme, kendi sermayesinin %60’ını ödeyen KLM işletmesinden nakit ihtiyacını karşılamak için aldığı
60.000 TL’yi banka hesabından havale yaparak ödemiştir. Ödemeyi yaptığında işletmenin yapması gereken
muhasebe kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
neler öğrendik?

A. -----------------/----------------- B.
-----------------/-----------------
İŞTİRAKLERE BORÇLAR 60.000 DİĞER ÇEŞİTLİ
BANKALAR 60.000 BORÇLAR 60.000
-----------------/----------------- BANKALAR 60.000
-----------------/-----------------

C. -----------------/----------------- D.
-----------------/-----------------
ORTAKLARA BORÇLAR 60.000 BAĞLI ORTAKLIKLARA
BANKALAR 60.000 BORÇLAR 60.000
-----------------/----------------- BANKALAR 60.000
-----------------/-----------------

E. -----------------/-----------------
BANKALAR 60.000
BAĞLI
ORTAKLIKLARA
BORÇLAR 60.000
-----------------/-----------------

9 İşletme bankadan aldığı kısa vadeli kredi borcunu vade sonunda faiziyle birlikte nakit olarak ödediğin-
de yapılması gereken muhasebe kaydında aşağıdaki hesaplardan hangisi doğru olarak yer alır?
A. Finansman Giderleri hesabı borçlu
B. Çıkarılmış Bono ve Senetler hesabı alacaklı
C. Banka Kredileri hesabı alacaklı
D. Bankalar hesabı borçlu
E. Faiz Gelirleri hesabı alacaklı

194
 6
Finansal Muhasebe

10 Yönetim bölümünde çalışan personelin 2020 Mayıs ayına ait ücret bordrosu ile ilgili bilgiler aşağıdaki
gibidir:

neler öğrendik?
Brüt Ücret : 4.500 TL
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) İşçi Primi : 630 TL
İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı : 45 TL
Gelir Vergisi Kesintisi : 675 TL
Damga Vergisi Kesintisi : 30 TL
SGK İşveren Primi : 925 TL
İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı : 90 TL
Bu bilgilere göre yapılacak ücret tahakkuk kaydıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi/hangileri doğrudur?
I. Genel Yönetim Giderleri hesabı 5.515 TL borçlandırılır.
II. Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabı 675 TL alacaklandırılır.
III. Personele borçlar hesabı 3.120 TL alacaklandırılır.
A. Yalnız I
B. Yalnız III
C. I ve III
D. II ve III
E. I, II ve III

195
 6
Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Yanıtınız yanlış ise “Ödenecek Vergi ve Di-

1. A Yanıtınız yanlış ise “Mali Borçlar” konusunu 6. B
ğer Yükümlülükler” konusunu yeniden göz-
yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. C Yanıtınız yanlış ise “Ticari Borçlar” konusu- 7. E Yanıtınız yanlış ise “Alınan Avanslar” konu-
nu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. E Yanıtınız yanlış ise “Diğer Borçlar” konusu- 8. C Yanıtınız yanlış ise “Diğer Borçlar” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

4. A Yanıtınız yanlış ise “Ticari Borçlar” konusu- 9. A Yanıtınız yanlış ise “Mali Borçlar” konusunu
nu yeniden gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ödenecek Vergi ve Di-

5. B Yanıtınız yanlış ise “Ticari Borçlar” konusu- 10. C
ğer Yükümlülükler” konusunu yeniden göz-
nu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

VUK’a göre, maddi duran varlıkları finanse etmek için kullanılan krediler ile
ilgili ortaya çıkan faiz giderleri, yatırım ve işletme dönemi olarak iki farklı bö-
lümlendirmeye göre kaydedilmektedir. İşletmenin amortismana tabi iktisadi
varlıklarını aktifleştirdiği dönem sonuna kadar olan süre yatırım dönemi, bu
Araştır 1 tarihten sonraki süre ise işletme dönemini olarak nitelendirilmektedir. Yatırım
döneminde ortaya çıkan faiz giderleri ilgili maddi duran varlığın maliyetine
eklenmek zorundadır. İşletme dönemine ait faiz giderleri ise, içinde bulunu-
lan yılda doğrudan gider yazılabileceği gibi maddi duran varlıkların maliyeti-
ne de eklenebilmektedir.

İşletmenin ticari alacakları mal satışlarında uyguladığı vadeyi, ticari borçları

ise mal alışlarında uygulanan vadeyi gösterir. İşletmelerin ticari borçlarını öde-
me süreleri ile ticari alacaklarını tahsil etme süreleri arasında ilişki vardır. İş-
letmenin ticari borçlarını ödeme süresinin, ticari alacaklarını tahsil süresinden
Araştır 2 büyük olması veya yakın olması istenir. Aksi durumda işletmenin aradaki süre
kadar kendini finanse edecek mali gücünün olması gerekir. Bu doğrultuda
işletmelerin mal satışlarında uyguladığı vade daha çok mal alışlarında uygula-
nan vadeye bağlı olmaktadır.

Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, ortaklardan ve ortakların ilişkili olduğu

kişilerden doğrudan veya dolaylı olarak alınan borçların ilgili mali yıl içinde
herhangi bir tarihte öz sermayenin üç katını aşan kısmı örtülü sermaye olarak
Araştır 3 adlandırılmaktadır. Bu şekilde bir kıyaslama yapılarak ortak ya da ortakla iliş-
kili kişilerden sağlanan borçlanmanın gerçek borç veya örtülü sermaye (gizli
sermaye) olup olmadığı sonucuna varılmaktadır.

196
 6
Finansal Muhasebe

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Ticari borçlar işletmenin mal alımlarıyla ilgili borçlarını izlemekte kullanıl-

masına rağmen, alınan sipariş avansları satışı gerçekleştirilecek bir malın kar-
şılığında önceden alınan parasal değerlerdir ve sözlü veya yazılı sözleşmeye
Araştır 4 dayanmaktadır. Bu nedenle henüz satışa ilişkin bir hasılat doğmamıştır. Satı-
şın yapılması ile hasılat doğacak ve alınan avans mahsup edilecektir. Eğer alıcı
alımdan vazgeçerse, genellikle işletme açısından alınan avans kazanılmış bir
gelire dönüştürülecektir.

Türkiye’de sabit oranlı kurumlar vergisi tarifesi uygulanırken, gelir vergisinde

ise artan oranlı bir tarife uygulanmaktadır. Kurumlar Vergisi Kanunu Geçici
10. Madde uyarınca 2020 yılında kurumlar vergisi oranı %22’dir. Gelir Ver-
gisi Kanunu’nun 103’üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan gelir ver-
gisine tabi gelirlerin vergilendirilmesinde esas alınan tarife, 2020 takvim yılı
gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınmak üzere aşağıdaki şekilde yeniden
belirlenmiştir.

22.000 TL’ye kadar %15

Araştır 5 49.000 TL’nin 22.000 TL’si için 3.300 TL, fazlası %20
120.000 TL’nin 49.000 TL’si için 8.700 TL (ücret gelirlerinde
%27
180.000 TL’nin 49.000 TL’si için 8.700 TL), fazlası
600.000 TL’nin 120.000 TL’si için 27.870 TL (ücret gelirlerinde
%35
600.000 TL’nin 180.000 TL’si için 44.070 TL), fazlası
600.000 TL’den fazlasının 600.000 TL’si için 195.870 TL, (ücret
gelirlerinde 600.000 TL’den fazlasının 600.000 TL’si için %40
191.070 TL), fazlası

Kaynakça
Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2000). Tek Düzen Önce, S. (2013). Mali Borçlar – Ticari Borçlar. N.
Muhasebe Sistemi Uygulaması. Onuncu Baskı, Erdoğan (Ed.), Genel Muhasebe II içinde (48-98
Gazi Kitapevi, Ankara. ss.), Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Çaldağ, Y. ve Ayanoğlu, Y. (2015). Genel Muhasebe. Sevilengül, O. (2008). Genel Muhasebe. Ondördüncü
Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara. Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Ekergil, V. (2013). Diğer Yabancı Kaynaklar. N. Tanış, V. N. (2016). Genel Muhasebe. Dokuzuncu
Erdoğan (Ed.), Genel Muhasebe II içinde (100- Baskı, Karahan Kitapevi, Adana.
122 ss.), Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Ergün, Ü. (2013). Yabancı Kaynaklar. M. Erdoğan
(Ed.), Genel Muhasebe içinde (104-127 ss.),
Anadolu Üniversitesi Yayınları.

197
 Bölüm 7
Öz Kaynaklar

1 2
Ödenmiş Sermaye Sermaye Yedekleri
1 Adi ortaklıklar ve ticaret şirketlerinin 2 Sermaye yedekleri grubundaki hesaplarla
öğrenme çıktıları

sermaye taahhüt kayıtlarını yapabilme ilgili faaliyetleri kaydedebilme

3 4
Kâr Yedekleri Geçmiş Dönem Kârları ve Zararları
3 Kâr yedeklerini tanımlama ve işlemleri 4 Geçmiş dönem kârları ve zararları
muhasebeleştirebilme hesapları ile ilgili işlemleri kaydedebilme

5
Faaliyet Dönemi Kârı veya Zararı
5 Dönem net kârı ve dönem net zararı
hesapları ile ilgili işlemleri kaydedebilme

Anahtar Sözcükler: • Sermaye • Ödenmemiş Sermaye • Sermaye Yedekleri • Kâr Yedekleri • Özel Fonlar
• Dönem Net Kârı • Dönem Net Zararı

198

Finansal Muhasebe
GİRİŞ
İşletmelerin sahip olduğu varlıklarının bir kayna-
ğı olması gerekir. Kitabın önceki bölümlerinde ve-
rilen bilgilerden anlaşılacağı üzere işletmelerin kay-
nakları, öz kaynaklar ve yabancı kaynaklar olarak iki
gruba ayrılmaktadır. İşletmeler kuruluş aşamasında
faaliyetlerini sürdürmek üzere gerekli olan asgari
kaynak tutarı işletme sahipleri veya ortaklar tarafın-
dan karşılanmaktadır. Fakat işletmeler faaliyetlerini
artırdıkça gereksinim duydukları yeni fon ihtiyaçla-
rını yabancı kaynaklardan sağlayabilmektedirler.
Öz kaynaklar, işletmeyle ilgili ikinci kişilerin
işletme üzerindeki haklarını göstermektedir. Mu-
hasebenin temel kavramlarından “kişilik” kavramı
gereği; birinci kişi işletme, ikinci kişi ve kişiler işlet-
me sahip veya sahipleri, üçüncü kişiler ise bunların
dışında kalan (işletme dışındaki) kişilerdir. Dola-
yısıyla ikinci kişiler yani işletme sahipleri veya or-
takları, işletmeye sermaye koyanlardır. Bu nedenle
öz kaynaklar (öz sermaye); işletme sahip veya sa-
hiplerinin (ortakların) işletme varlıkları üzerindeki
toplam haklarının parasal ifadesidir.
Öz Kaynaklar, işletme sahip veya ortakla-
rının işletmenin varlıkları üzerindeki hak-
kını gösteren hesap grubudur.
Öz kaynaklar, işletme sahip ya da sahipleri-
nin işletmeye sermaye olarak verdiği değerler ile
işletmenin faaliyetleri sonucu elde edilen ve he-
nüz işletmeden çekilmemiş olan tüm kaynakları
kapsar. Bu kaynaklar için VUK’da “öz sermaye”,
Türk Ticaret Kanunu (TTK)’nda “ana sermaye”
ve TDHP’de “öz kaynak” terimleri eş anlamlı ola-
rak kullanılmaktadır. Öz kaynakları iki farklı yak-
laşımla hesaplamak mümkündür. Bilanço eşitliği
yaklaşımına göre öz kaynaklar, işletmenin toplam
net varlıkları ile toplam borçları arasındaki olumlu
farktır. İçerik ve kaynak açısından ise işletmenin sa-
hibi veya ortaklarınca konan sermaye ve işletmenin
kendi kendine yarattığı değerlerin kaydedildiği bu
gruptaki hesapların kalanlarının toplamı olarak da
bulunabilmektedir. TDHP’de Öz Kaynaklar aşağı-
daki gibi bölümlenmiştir.
7
Tablo 7.1 TDHP’de Öz Kaynaklar Hesap Grupları
5 ÖZ KAYNAKLAR
50 Ödenmiş Sermaye
52 Sermaye Yedekleri
54 Kâr Yedekleri
57 Geçmiş Yıllar Kârları
58 Geçmiş Yıllar Zararları (-)
59 Dönem Net Kârı (Zararı)
dikkat
Öz kaynaklar grubunda yer alan hesaplarda artış
hesabın alacak tarafına, azalış hesabın borç tara-
fına kaydedilir.
ÖDENMİŞ SERMAYE
Ödenmiş Sermaye, ortakların şirkete koymayı
taahhüt ettikleri esas sermayeden, ödemiş oldukla-
rı tutarı gösterir. Buna göre ödenmiş sermaye, esas
sermaye ile ödenmemiş sermaye arasındaki farktır.
Bu tanımlarda yer alan;
Esas sermaye (taahhüt edilmiş sermaye); bir
şirketin ortakları tarafından işletmeye verilecek de-
ğerlerin toplam tutarıdır. Nominal sermaye olarak
da bilinen bu sermayenin tamamı veya bir kısmı
işletmeye ödenmiş olabilir.
Ödenmemiş sermaye (ortakların sermaye ta-
ahhüt borçları); esas sermayenin, henüz işletmeye
ödenmemiş olan kısmını gösterir. Başka bir ifadey-
le işletme ortaklarının vermeyi taahhüt ettiği fakat
henüz işletmeye ödemediği sermaye borçlarıdır.
Ödenmiş sermaye, esas sermaye ile ortak-
lar tarafından henüz işletmeye ödenmemiş
sermaye arasındaki farktır.
Ödenmiş sermaye ise; esas sermayeden ödenme-
miş sermayenin çıkarılmasıyla bulunur ve ortakla-
rın işletmeye ödediği sermaye yatırım tutarını ifade
eder. TDHP’de sermaye ile ödenmemiş sermaye
için ayrı ayrı hesap yer almasına rağmen ödenmiş
sermaye tutarını gösteren bir hesap bulunmamak-
tadır. Tek şahsa ait işletmelerde sermaye taahhüdü
işlemi söz konusu olmadığından sermaye hesabının
kalanı aynı zamanda ödenmiş sermayeyi gösterir.
199
7
THPD’de Ödenmiş Sermaye grubundaki he-
saplar Tablo 7.2’de gösterildiği gibidir:
Tablo 7.2 TDHP’de Ödenmiş Sermaye Grubu
50 ÖDENMİŞ SERMAYE
500 Sermaye
501 Ödenmemiş Sermaye (-)
502 Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları
503 Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları (-)
Sermaye
“500 Sermaye” hesabı, işletme sahibi ya da or-
takların işletmeye sermaye olarak verdiği değerlerin
izlendiği hesaptır. İşletmeye tahsis edilen veya işlet-
melerin ana sözleşmelerinde yer alan ve Ticaret Sici-
line tescil edilmiş bulunan nominal sermaye tutarı
bu hesapta yer alır. Esas sermaye olarak da adlandırı-
lan Sermaye hesabı, sermaye tutarının ticaret siciline
tescil ve ilan edilmesi nedeniyle öz kaynaklarda artış
veya azalış olması nedeniyle değişmez.
dikkat
Şirketler, Borçlar Kanunu’na ya da TTK’ya tabi
olmalarına göre adi şirketler ve ticaret şirketleri
olarak iki gruba ayrılmıştır.
Sermaye hesabının tutarı, bireysel işletmelerde
(adi ortaklıklarda) istendiği anda ve herhangi bir
resmi işleme gerek olmaksızın değiştirilebilir. An-
cak Ticaret şirketlerinde sermaye üçüncü kişiler
açısından büyük önem taşıdığından, tutarın değiş-
tirilmesi bir takım hukuki işlemlerin yerine getiril-
mesine bağlıdır.
İşletme sahibi ya da ortakların işletmeye serma-
ye olarak verdiği değerlerin tutarı “500 Sermaye”
hesabının alacak tarafına kaydedilirken, borçlan-
Adi şirketin kuruluş kaydı:
--------------------------------15/02/2020-----------------------------------
100 KASA
110 HİSSE SENETLERİ
252 BİNALAR
500 SERMAYE
--------------------------------------/------------------------------------------
200
Öz Kaynaklar
dırılacak hesap işletmenin türüne göre değişiklik
göstermektedir. Bireysel işletmelerde (adi ortaklık-
lar) sermaye olarak konulan değerlerin saptanması
sonucunda ve bu değerlerin ilgili aktif hesaplara
yazılmaları karşılığında, “500 Sermaye” hesabı-
nın alacak tarafına kayıt yapılır. Bu tür işletmeler-
de sermaye, işletme sahibinin işletmeye koyduğu
varlıklar ile yüklendiği borçlar arasındaki farktan
(SERMAYE = VARLIKLAR – BORÇLAR) oluşur.
Bireysel işletmelerde sermaye taahhüdü dikkate
alınmaz. Fiili sermaye artırımı veya azaltılması du-
rumunda bu hesaba kayıt yapılır.
dikkat
Ticaret şirketleri, şahıs ve sermaye şirketleri ola-
rak ikiye ayrılır. Kollektif ve komandit şirket şa-
hıs şirketi, limited, anonim ve sermayesi paylara
bölünmüş komandit şirket sermaye şirketi sayılır.
Ticaret şirketlerinde ise ortaklar tarafından ta-
ahhüt edilen sermaye tutarı “500 Sermaye” hesabı-
nın alacak tarafına kaydedilirken, “501 Ödenme-
miş Sermaye” hesabının borç tarafına kayıt yapılır.
TDHP’de ticaret şirketleri esas alınarak düzenleme
yapılmıştır. Ticaret şirketlerinde sermaye ortakla-
rın taahhüdü karşılığında oluşacağından, taahhüt
edilen tutar “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının
borç tarafına kaydedilirken, “500 Sermaye” hesa-
bının alacak tarafına kaydedilir. Her türlü sermaye
artırımında aynı işlem tekrarlanır. Sermayenin azal-
tılması durumunda ise, azaltmanın nedenine bağlı
olarak ilgili hesabın alacak tarafına kayıt yapılırken,
“500 Sermaye” hesabının borç tarafına kayıt yapılır.
Örnek: Mehmet Yılmaz 15.02.2020 tarihin-
de 10.000 TL nakit, 25.000 TL’lik hisse senedi ve
400.000 TL değerindeki binasını sermaye olarak
koyup adi şirket olarak ticarete başlamıştır.
10.000
25.000
400.000
435.000
 7
Finansal Muhasebe

SERMAYE = VARLIKLAR – BORÇLAR

SERMAYE = (10.000 + 25.000 + 400.000) – 0
SERMAYE = 435.000 TL

Mehmet Yılmaz kurduğu işletmeye 435.000 TL’lik değer verdiği ve borcu olmadığı için, işletmenin
sermayesi 435.000TL olarak ortaya çıkmış ve “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
İşletmenin sahibi tarafından verilen varlıklar ilgili varlık hesaplarının borç tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: Mehmet Yılmaz 15.03.2020 tarihinde kurduğu işletmesine 15.000 TL’lik ticari mal koymuş ve
sermaye artırımına gitmiştir.

Sermaye artırım kaydı:

-----------------------------------15/03/2020-------------------------------------
153 TİCARİ MALLAR 15.000

500 SERMAYE 15.000

----------------------------------------/----------------------------------------------

Mehmet Yılmaz kurduğu işletmeye 15.000 TL’lik mal vererek sermaye artırımına gittiği için “500
Sermaye” hesabında artış hesabın alacak tarafına kaydedilmiştir. İşletmenin varlıklarında artış olduğu için
“153 Ticari Mallar” hesabı 15.000 TL borçlandırılmıştır.

Örnek: Mehmet Yılmaz 27.03.2020 tarihinde işletmesine kuruluşta verdiği 25.000 TL’lik hisse senet-
lerinin tamamını işletmeden çekerek sermayeyi azaltmaya karar vermiştir.

Sermaye azaltma kaydı:

--------------------------------------27/03/2020------------------------------------
500 SERMAYE 25.000

110 HİSSE SENETLERİ 25.000

-------------------------------------------/---------------------------------------------

İşletme sahip olduğu varlığı vererek sermaye azaltmasına gittiği için “500 Sermaye” hesabının borç
tarafına 25.000 TL kaydedilirken, ilgili varlık hesabı olan “110 Hisse Senetleri” hesabının alacak tarafına
25.000 TL kaydedilmiştir.

B 500 SERMAYE A
25.000 435.000
15.000
25.000 450.000

Yukarıdaki işlemler sonucunda Mehmet Yılmaz’ın kurduğu işletmenin sermayesi 425.000 TL olmuştur.

Örnek: 12.01.2020 tarihinde üç kişi sermaye payları eşit olmak üzere 600.000 TL sermayeli bir limited
şirket kurmak üzere anlaşmışlardır. 12.02.2020 tarihinde; ortaklardan “A” taahhüdünü nakit ödeyerek,
ortak “B” hisse senedi vererek ve ortak “C” ise ticari malını işletmeye koyarak yerine getirmişlerdir.

201
7
Öz Kaynaklar

Ortakların sermaye taahhüt kaydı:

--------------------------------12/01/2020-----------------------------------
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 600.000
Ortak A 200.000
Ortak B 200.000
Ortak C 200.000
500 SERMAYE 600.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Ticaret şirketlerinde ortaklar tarafından taahhüt edilen sermaye tutarı “501 Ödenmemiş Sermaye”
hesabının borç tarafına kaydedildiğinden, bu hesap 600.000 TL borçlandırılmıştır. Ortakların işletmeye
verecekleri değerlerin toplamı 600.000 TL olduğu için “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına bu tutar
kaydedilmiştir.

Sermaye taahhüdünün yerine getirilmesi kaydı:

--------------------------------12/02/2020-----------------------------------
100 KASA 200.000
110 HİSSE SENETLERİ 200.000
153 TİCARİ MALLAR 200.000
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 600.000
Ortak A 200.000
Ortak B 200.000
Ortak C 200.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Ticaret şirketlerinde ortaklar taahhütlerini yerine getirdiklerinde yani işletmeye ödediklerinde “501
Ödenmemiş Sermaye” hesabı azaltılacağından, bu hesap 600.000 TL alacaklandırılmıştır. İşletme ortak-
larının her biri toplam sermayenin 200.000 TL’lik kısmını (600.000 TL / 3) karşılayacaklarından, her bir
ortağın verdiği varlığa bağlı olarak ilgili varlık hesaplarının borç tarafına 200.000 TL kaydedilmiştir.

Ödenmemiş Sermaye
Ödenmemiş sermaye, işletmeye tahsis edilen veya ortaklarca yüklenilen sermayenin henüz ödenmemiş
kısmının parasal ifadesidir. Ticaret şirketlerinin kuruluşunda ve her türlü sermaye artırımında ilk olarak
ortaklar tarafından işletmeye konulması kararlaştırılan sermaye taahhüt edilir. Taahhüt edilen tutar “501
Ödenmemiş Sermaye” hesabının borç tarafına kaydedilirken, “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına
kaydedilerek işletmenin sermayesi oluşturulur. Yapılan bu
kayda sermaye taahhüt kaydı denir ve her türlü serma-
ye artırımında yapılır. İkinci aşamada ise taahhüt edilen Ödenmemiş sermaye, ortakların işletmeye
sermaye tutarı, ortaklar tarafından işletmeye ödendiğin- getirmeyi taahhüt ettiği fakat henüz işlet-
de “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının alacak tarafına meye ödemediği sermaye borçlarını gösterir.
kayıt yapılırken ödeme türüne göre bazı hesapların borç
tarafına kayıt yapılır.
Sermayenin oluşumu sırasında kullanılan “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının kalanı, şirketler açı-
sından ortaklardan olan sermaye karşılığı alacakları ifade ederken, ortaklar açısından ise şirkete olan ser-
maye taahhüt borçlarını göstermektedir. “500 Sermaye” hesabının kalanı ile bu hesabın kalanı arasındaki
fark, ortakların fiilen ödedikleri sermaye tutarını (Ödenmiş Sermaye) gösterir. Hesap, aktif karakterli olup
kalanı pasifte sermaye hesabının altında eksi (-) olarak yer alır. Bu şekilde bilançoda, Ödenmiş Sermayenin
net olarak görünmesi sağlanmış olur.

202
 7
Finansal Muhasebe

Hesap; sermayeyi sağlayan ortakların adları, hisselerin özellikleri ve ödeme çağrısı (apel) yapılıp yapıl-
mamasına göre, “500 Sermaye” hesabıyla uyumlu bir biçimde yardımcı hesaplara bölümlenebilir.

Örnek: Bay “A” ve Bay “B” 14.04.2020 tarihinde sermaye payları eşit olmak üzere 400.000 TL serma-
yeli Bay A ve Ortağı Kollektif Şirketini kurmaya karar vermişlerdir. Ortak Bay “A”, 25.04.2020 tarihinde
sermaye taahhüdünün yarısını nakit olarak, geri kalanını ise aynı tutarda bir taşıt vererek yerine getirmiştir.
Ortak Bay “B” ise aynı tarihte sermaye taahhüdünün 100.000 TL’lik kısmını bir makine vererek yerine
getirmiş ve geri kalan taahhüt borcunu ise bir ay içinde yerine getireceğini bildirmiştir.

Sermayenin taahhüt edilmesi kaydı:

--------------------------------14/04/2020-----------------------------------
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 400.000
Bay A 200.000
Bay B 200.000
500 SERMAYE 400.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Yeni kurulan kollektif şirketin sermayesi oluşturulurken ortakların taahhüt ettikleri 400.000 TL’lik
tutar “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına kaydedilirken, “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının borç
tarafına kaydedilmiştir.

Sermaye taahhüdünün yerine getirilmesi kaydı:

--------------------------------25/04/2020-----------------------------------
100 KASA 100.000
254 TAŞITLAR 100.000
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR 100.000
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 300.000
Bay A 200.000
Bay B 100.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Ortak Bay “A” 200.000 TL’lik sermaye taahhüdünün

tamamını yerine getirdiğinden, Bay “B” ise 100.000 TL’lik
kısmını yerine getirdiğinden “501 Ödenmemiş Sermaye” he- 50 ÖDENMİŞ SERMAYE 300.000
sabının alacak tarafına 300.000 TL kaydedilmiştir. İşletme 500 Sermaye 400.000
ortaklarının taahhütlerini yerine getirirken verdikleri varlıkla-
ra bağlı olarak ilgili varlık hesaplarındaki artış, hesaplar borç- 501 Ödenmemiş Sermaye (-) 100.000
landırılarak kaydedilmiştir. Yapılan bu kayıttan sonra işletme-
nin “50 Ödenmiş Sermaye” grubun bilançodaki görünümü
aşağıdaki gibi olacaktır.
Bilançoda “50 Ödenmiş Sermaye” grubunda “500 Sermaye” hesabının tutarı işletmenin 400.000 TL
sermaye ile kurulduğunu gösterir. “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının kalanı olan 100.000 TL ise, iş-
letme ortaklarının işletmeye olan taahhüt borçlarının tutarını gösterir. “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı
pasifteki bir düzenleyici hesap olarak “500 Sermaye” hesabını azaltmakta ve bu şekilde Ödenmiş Sermaye
tutarının net olarak bilançoda 300.000 TL olarak gözükmesini sağlamaktadır.

203
7
Öz Kaynaklar

Öğrenme Çıktısı
1 Adi ortaklıklar ve ticaret şirketlerinin sermaye taahhüt kayıtlarını yapabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

TTK’ya göre ticaret şirketle-

rinde ortakların sermaye ta-
ahhütlerini nakit dışında baş-
ka hangi değerlerle de yerine
getirebileceğini araştırınız.
Bir şirket kurmaya karar ver-
Anonim şirketlerde kayıtlı
diğinizde adi şirket olarak
sermaye sisteminin kullanıl-
mı yoksa ticaret şirketi ola-
ma nedenlerini inceleyiniz.
rak mı kurardınız? Tartışınız.

SERMAYE YEDEKLERİ TDHP’de bu grup içinde yeniden değerleme

İşletme faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan
kârın dışındaki etmenler de öz kaynaklarda artışa
neden olabilir. Bu etmenler;
• İhraç edilen hisse senetlerinin nominal de-
ğerinden daha yüksek bir değerler satılma-
sından doğan farklar,
• Sermaye taahhüdünü yerine getirmeyen
ortağın, hisse senetlerinin iptali ile ortaya
çıkan kârlar,
• Varlıkların yeniden değerlemesine bağlı ola-
rak ortaya çıkan artışlardır.
Bu olaylardan hiçbiri işletmenin elde ettiği kâr
dolayısıyla öz kaynaklardaki artış gibi olmamakta,
sermaye hareketlerine bağlı olarak ortaya çıkmak-
tadır. Bu doğrultuda Sermaye Yedekleri; hisse sene-
di ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları gibi ser-
maye hareketleri sonucunda oluşan, öz kaynakları
işletme faaliyetleri sonucunda yaratılan kârın dışın-
da artırabilen ve henüz sermayeye eklenmemiş tu-
tarların kaydedildiği hesapların yer aldığı gruptur.
THPD’de Sermaye Yedekleri grubunda aşağıda-
ki hesaplar yer almaktadır:
Tablo 7.3 TDHP’de Sermaye Yedekleri Grubu
52 SERMAYE YEDEKLERİ
520 Hisse Senedi İhraç Primleri
521 Hisse Senedi İptal Kârları
522 Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları
523 İştirakler Yeniden Değerleme Artışları
529 Diğer Sermaye Yedekleri
ilişkin yer alan 522 ve 523 no’lu hesapların enf-
lasyon düzenlemesi uygulaması nedeniyle kullanım
alanı ortadan kalkmıştır.
Hisse Senedi İhraç Primleri
Hisse senedi ihraç primleri, sermaye artırımı
nedeniyle yeni çıkarılan hisse senetlerinin no-
minal fiyatının üzerinde bir fiyatla (başa başın
üstünde bir fiyatla) satışından oluşan kârlardır.
Bu kârlara emisyon primi denilmektedir. His-
se senetlerinin nominal değerleri ile ihraç değeri
arasındaki olumlu fark ödenmiş sermaye dışında
bir değerdir ve ortakların tümüne ait bir serma-
ye anlamına gelir. TTK’ya göre yedek akçe olarak
nitelendirilen bu fark “520 Hisse Senedi İhraç
Primleri” hesabında izlenir.
Yeni çıkarılan hisse senetlerinin ihraç primli
satışından kaynaklanan tutarlar ortaya çıktığında
“520 Hisse Senedi İhraç Primleri” hesabının alacak
tarafına, satış biçimine bağlı olarak ilgili hesabın
borç tarafına kaydedilir. İhraç priminin sermaye-
ye ilavesi veya başka bir amaçla kullanılması duru-
munda ise bu hesabın borç tarafına kayıt yapılır.
Örnek: Anonim Şirket 01.11.2019 tarihinde
mevcut sermayesini 500.000 TL nominal değerli
hisse senedi ihraç ederek artırmaya karar vermiştir.
Bu hisse senetleri %20 primli olarak 01.12.2019
tarihinde banka aracılığıyla satılmıştır.

204
 7
Finansal Muhasebe

Sermayenin artırılması kaydı:

--------------------------------01/11/2019-----------------------------------
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 500.000

500 SERMAYE 500.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Anonim şirket bir ticaret şirketi olduğu için sermayesini artırmaya karar verdiğinde sermaye taahhüt
kaydı yapmalıdır. Sermaye taahhüt kaydında “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının borç tarafına 500.000
TL kaydedilirken, “500 Sermaye” hesabının da alacak tarafına 500.000 TL kaydedilmiştir.

Hisse senetlerinin primli ihraç kaydı:

--------------------------------01/12/2019-----------------------------------
102 BANKALAR 600.000
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 500.000
520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ
PRİMLERİ 100.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Şirketin 500.000 TL’lik sermaye artırımı ile ilgili taahhüt ortaklar tarafından yerine getirildiği için “501
Ödenmemiş Sermaye” hesabı 500.000 TL alacaklandırılmıştır. Şirket bu sermaye artırımdan 600.000 TL
para girişi sağladığı için varlıkları artmış ve “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 600.000 TL kayde-
dilmiştir. Anonim şirket 500.000 TL nominal değerli hisse senetlerini %20 primli olarak 600.000 TL’ye
sattığı için nominal değer ile satış fiyatı arasındaki 100.000 TL’lik fark (500.000 TL* 0,20), “520 Hisse
Senedi İhraç Primleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Örnek: Anonim Şirket, 01.03.2020 tarihinde ihraç primlerindeki tutarın sermayeye eklenerek ortak-
lara bu tutardaki hisse senedinin bedelsiz olarak dağıtılmasına karar vermiştir. 01.04.2020 tarihinde yasal
prosedürler yerine getirilerek Hisse Senesi İhraç Primleri hesabındaki 100.000 TL sermayeye eklenmiştir.

Sermaye artırımı için taahhüt kaydı:

--------------------------------01/03/2020-----------------------------------
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 100.000
500 SERMAYE 100.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Ticaret şirketleri her türlü sermaye artırımında sermaye taahhüt kaydı yapması gerektiğinden, “500 Serma-
ye” hesabı 100.000 TL alacaklandırılırken, “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı aynı tutarda borçlandırılmıştır.

Ortaklara bedelsiz hisse senedi verilmesi kaydı:

--------------------------------01/04/2020-----------------------------------
520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ 100.000
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 100.000
--------------------------------------/------------------------------------------

205
7
Öz Kaynaklar

Anonim şirket 100.000 TL’lik sermaye artırımını “520 Hisse Senedi İhraç Primleri” hesabındaki tutarla
karşıladığından bu hesabın borç tarafına 100.000 TL kaydedilerek hesap kapatılmıştır. Sermaye taahhüdü
bir sermaye yedeğinin sermayeye eklenmesi ile yerine getirildiğinden “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı-
nın alacak tarafına 100.000 TL kaydedilerek hesabın kapanması sağlanmıştır.

Hisse Senedi İptal Kârları

Anonim şirketlerde ortaklar, kuruluş esnasında ya da sermaye artırımı dolayısıyla taahhüt ettikleri borç-
larını yasal süre içinde ödemek zorundadırlar. TTK’ya göre sermaye taahhüdünü yerine getirmeyen orta-
ğın hisse senetleri iptal edilerek yeni ortak alımı için yeni hisse senetleri satışa sunulabilir. Satışa sunulan
yeni hisse senetleri, iptal edilen hisse senetlerinin nominal değerinin üzerinde bir değerden satıldığında
aradaki olumlu fark hisse senedi iptal kârını ifade eder. Diğer bir ifadeyle iptal edilen hisse senetlerinin
nominal değeri ile satış fiyatı arasındaki fark, eski ortağın ödediği tutardan fazla ise bu tutar “521 Hisse
Senedi İptal Kârları” hesabında bir yedek olarak muhafaza edilir.
Hisse senedi iptali nedeniyle ortaya çıkan ve kâr niteliği taşımayan olumlu farklar, “521 Hisse Senedi
İptal Kârları” hesabının alacak tarafına, satış biçimine bağlı olarak ilgili hesabın borç tarafına kaydedilir.
Bu tutar, sermayeye eklendiğinde veya başka amaçlarla kullanıldığında “521 Hisse Senedi İptal Kârları”
hesabının borç tarafına kayıt yapılır.

Örnek: Bir Anonim Şirket 15.02.2020 tarihinde 200.000 TL tutarındaki sermaye taahhüdünü yerine
getirmeyen ortağın hisse senetlerini yönetim kurulu kararı ile iptal etmiştir. Şirket 01.03.2020 tarihinde
iptal edilen hisse senetlerinin yerine açık artırma ile yeni ortak almaya karar vermiştir. Yeni ortak belirtilen
ortaklık payı için 15.03.2020 tarihinde işletmenin banka hesabına 250.000 TL yatırarak şirkete ortak
olmuştur.

Hisse senetlerinin iptal edilmesi kaydı:

--------------------------------15/02/2020-----------------------------------
500 SERMAYE 200.000

501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 200.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Anonim şirketin sermaye taahhüdünü yerine getirmeyen ortağın hisse sentlerini iptal etmesi, sermaye-
sinin azalmasını ifade ettiğinden “500 Sermaye” hesabının borç tarafına 200.000 TL kaydedilmiştir. Ortak
200.000 TL’lik sermaye taahhüdünü yerine getirmediğinden “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının alacak
tarafına 200.000 TL tutarında azalış kaydedilerek hesap kapatılmıştır.

Sermaye artırımı için taahhüt kaydı:

--------------------------------01/03/2020-----------------------------------
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 200.000

500 SERMAYE 200.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Anonim şirketin yeni ortak almaya karar vermesi sermaye artırımına gitmesini ifade ettiğinden sermaye
taahhüt kaydının yapılmasını gerektirir. Bu doğrultuda yapılan sermaye taahhüt kaydında “500 Sermaye”
hesabı 200.000 TL alacaklandırılırken, “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı aynı tutarda borçlandırılmıştır.

206
 7
Finansal Muhasebe

Taahhüdün yerine getirilmesi ve hisse senetlerinin değiştirilmesi kaydı:

--------------------------------15/03/2020-----------------------------------
102 BANKALAR 250.000

501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 200.000

521 HİSSE SENEDİ İPTAL
KÂRLARI 50.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Şirketin 200.000 TL’lik sermaye artırımı ile ilgili taahhüt yeni ortak tarafından yerine getirildiği için
“501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı 200.000 TL alacaklandırılmıştır. Şirket eski hisse senetlerinin satı-
mından 250.000 TL para girişi sağladığı için varlıkları artmış ve “102 Bankalar” hesabının borç tarafı-
na 250.000 TL kaydedilmiştir. Anonim şirket 200.000 TL nominal değerli eski ortağın hisse senetlerini
250.000 TL’ye sattığı için nominal değer ile satış fiyatı arasındaki 50.000 TL’lik fark, “521 Hisse Senedi
İptal Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
Hisse Senedi İptal Kârları hesabı sermaye yedekleri içinde yer aldığından, bu hesapta biriken tutarlar
işletmenin sermayesine eklenerek hesap kapatılabilir.

Örnek: Anonim Şirket, 01.07.2020 tarihinde hisse senedi iptal kârlarındaki 50.000 TL’lik tutarın ser-
mayeye eklenmesine karar vermiştir. 01.08.2020 tarihinde yasal prosedürler yerine getirilerek Hisse Senedi
İptal Kârları sermayeye eklenmiştir.

Sermaye artırımı için taahhüt kaydı:

--------------------------------01/07/2020-----------------------------------
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 50.000

500 SERMAYE 50.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Anonim Şirketler her türlü sermaye artırımında sermaye taahhüt kaydı yapması gerektiğinden, “500
Sermaye” hesabı 50.000 TL alacaklandırılırken, “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabı aynı tutarda borçlan-
dırılmıştır.

Ortaklara bedelsiz pay verilmesi kaydı:

--------------------------------01/08/2020-----------------------------------
521 HİSSE SENEDİ İPTAL KÂRLARI 50.000

501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 50.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Anonim şirket 50.000 TL’lik sermaye artırımını sermaye yedeğini sermayeye ekleyerek karşıladığın-
dan “521 Hisse Senedi İptal Kârları” hesabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilerek hesap kapatılmıştır.
Sermaye taahhüdü şirketin kendi kaynakları ile karşılandığından “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının
alacak tarafına 50.000 TL kaydedilerek hesabın kapanması sağlanmıştır.

207
7
Öz Kaynaklar

Öğrenme Çıktısı
2 Sermaye yedekleri grubundaki hesaplarla ilgili faaliyetleri kaydedebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hisse senedi satın alımla-

Anonim şirketlerde iç kay-
naklardan sermaye artırım
şartlarını araştırınız.
Dış kaynaklardan sermaye
rında şirketin sermaye ye-
artırımı ile iç kaynaklardan
deklerinin toplam tutarının
sermaye artırımının ortak-
önemini dersinizle ilgili
lar üzerindeki etkisini ince-
çevrimiçi açıköğretim plat-
leyiniz.
formlarında tartışınız.

KÂR YEDEKLERİ Bu doğrultuda THPD’de Kâr Yedekleri gru-

Gelecekte ortaya çıkacak riskleri karşılamak, öz
sermaye yapısını güçlendirmek veya oto finansman
sağlamak amacıyla işletme kârlarından ortaklara
dağıtılmayarak işletmede bırakılan tutarlara, ye-
dekler ya da yedek akçe denir. Kanun, ana sözleşme
hükümleri ya da ortaklıkların yetkili organları tara-
fından alınan kararlar uyarınca, dağıtılmamış veya
işletmede alıkonulmuş kârlar, kâr yedekleri olarak
nitelendirilir.
Tek şahıs işletmelerinde veya şahıs şirketlerinde,
kârın bir kısmının işletmede yedek olarak bırakıl-
masının bir zorunluluğu yoktur. Ortaklar isterlerse
kârın bir kısmını işletmede bırakabilir ya da serma-
yeye ekleyebilir. Çünkü bu tür şirketlerde ortaklar
tüm mal varlıklarıyla üçüncü kişilere sorumlu ol-
duklarından elde edilen kârın tamamının ortaklara
dağıtılması üçüncü kişilerin haklarının korunma-
sı açısından bir sorun yaratmaz. Fakat ortakların
üçüncü kişilere karşı sorumluluğunun koydukları
sermaye ile sınırlı olduğu sermaye şirketlerinde,
kârın bir kısmının öz kaynak unsuru olarak işletme-
de bırakılması şirketle ilişkide bulunan üçüncü kişi-
lerin güvencesini artıracağından, TTK sermaye şir-
ketleri için yedek ayırmayı zorunlu hale getirmiştir.
“54 Kâr Yedekleri”; kanun hükümleri uyarın-
ca ayrılan birinci ve ikinci tertip yedek akçelerden
oluşan yasal yedekleri, şirket ana sözleşme hüküm-
leri çerçevesinde ayrılan yedek akçelerden oluşan
statü yedeklerini ve işletmenin yetkili organlarınca
ayrılması kararlaştırılan yedek akçelerin yer aldığı
olağanüstü yedekler ile özel fonları içerir.
bunda aşağıdaki hesaplara yer verilmiştir:
Tablo 7.4 TDHP’de Kâr Yedekleri Grubu
54 KÂR YEDEKLERİ
540 Yasal Yedekler
541 Statü Yedekleri
542 Olağanüstü Yedekler
548 Diğer Kâr Yedekleri
549 Özel Fonlar
dikkat
Kâr yedekleri ayrıldığında her zaman “570 Geç-
miş Yıllar Kârları” hesabının borç tarafına kayıt
yapılarak bu hesap azaltılır ya da kapatılır.
Kâr yedeklerinin ortak özelliği, işletmenin ön-
ceki dönemde elde ettiği kârlardan ayrılmış olma-
larıdır. Bu nedenle bu gruptaki hesapların alacak
tarafına kayıt yapıldığında, “570 Geçmiş Yıllar
Kârları” hesabının borç tarafına kayıt yapılır. Ye-
dekler sermayeye eklendiklerinde, kâr payı olarak
dağıtıldıklarında ya da başka bir şekilde kullanıl-
dıklarında borç tarafına kayıt yapılarak azaltılırlar.
Yenilenecek duran varlığın satışından elde edilen
kâr ise istisna olarak, kâr hesaplarına alınmadan
doğrudan “549 Özel Fonlar” hesabına alınır.

208
 7
Finansal Muhasebe

Yasal Yedekler
Yasal yedekler, TTK hükümlerine göre ayrılan yedeklerdir. Sermaye şirketleri her yıl dönem net kârından
kanunda belirtilen bir kısmını, yasal yedek akçe olarak ayırmak zorundadırlar. Yedek akçe ayırmak zorunda
olan şirketler, birinci tertip ve ikinci tertip yedek akçe olmak üzere iki tür yasal yedek ayırırlar.
Sermaye şirketlerinin, her yıl safi kârlarının %5’ini (yirmide biri) ödenmiş sermayenin beşte birini buluncaya
kadar yedek akçe olarak ayırmaları zorunludur. Buna I. Tertip Yedek Akçe (Genel Kanuni Yedek Akçe) denir.

Dönem kârından geçmiş yıllar zararları düşüldüğünde bulunan kâr, safi kâr olarak adlandırılır.

Pay sahiplerine dağıtılan birinci temettü tutarı (ödenmiş sermayenin %5’i) kârdan düşüldükten sonra,
kârdan pay alacak kişilere dağıtılması kararlaştırılan kârın %10’nu ise II. Tertip Yedek Akçe olarak tanım-
lanmaktadır.
Her iki yedek akçenin hesaplaması sonucunda bulunan tutarlar “540 Yasal Yedekler” hesabına kayde-
dilir. Yasal yedek akçe ayrıldığında bu hesabın alacak tarafına, yedek akçe zarara mahsup edildiğine borç
tarafına kayıt yapılır.

Örnek: Bir Anonim Şirket, 01.05.2019 tarihinde kâr dağıtımı ile ilgili yaptığı hesaplamalar sonucunda
I. Tertip yedek akçe tutarını 25.000 TL, II. tertip yedek akçe tutarını ise 15.000 TL olarak belirlemiştir.

Kârdan ayrılan yasal yedeklerin kaydı:

--------------------------------01/05/2019-----------------------------------
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 40.000

540 YASAL YEDEKLER 40.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Kâr yedekleri şirketin önceki dönemde elde ettiği kârdan izleyen yılda ayrıldıklarından, kâr dağıtım ka-
yıtlarında “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının kullanılması gerekir. Bu doğrultuda yapılan kayıtta “570
Geçmiş Yıllar Kârları” hesabı I. ve II. tertip yedek akçelerin toplam tutarı olan 40.000 TL borçlandırılarak
azaltılmıştır. I. ve II. tertip yasal yedek akçe tutarları yasa gereği ayrılan yedekler olduklarından “540 Yasal
Yedekler” hesabının alacak tarafına 40.000 TL olarak kaydedilmişlerdir.

Statü Yedekleri
TTK’ya göre şirket ana sözleşmesinde, kanunların emrettiğinden daha fazla yedek ayrılması hükmü-
nün yer alması mümkündür. Şirketin kuruluş ana sözleşmesinde, yasal yedekler dışında yedek ayrılmasına
ilişkin hükümler yer alıyorsa, bu hükümler çerçevesinde ayrılan yedekler Statü Yedekleri olarak adlandırıl-
makta olup ayrılmaları için yasal zorunluluk yoktur. Bu doğrultuda şirket ana sözleşmesindeki hükümler
çerçevesinde kârdan yedek ayrıldığında “541 Statü Yedekleri” hesabının alacak tarafına, ayrılan bu tutar ise
“570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının borç tarafına kaydedilir. Bu hesapta biriken yedekler ana sözleşme
hükümleri uyarınca herhangi bir şekilde kullanıldıklarında “541 Statü Yedekleri” hesabının borç tarafına
kayıt yapılır.

Örnek: Anonim Şirket Genel Kurulu, şirket ana sözleşmesinde yer alan hüküm gereğince dönem
kârının 25.000 TL’lik kısmının statü yedeği olarak ayrılmasına karar vermiştir.

209
7
Öz Kaynaklar

Statü yedeği ayrılması kaydı:

--------------------------------XX/XX/20XX--------------------------------
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 25.000

541 STATÜ YEDEKLERİ 25.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Kâr yedekleri şirketin önceki dönemde elde ettiği kârdan ayrıldığından “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesa-
bının borç tarafına 25.000 TL kaydedilerek hesap azaltılmıştır. Şirket ana sözleşmesi gereği ayrılan yedekler
“541 Statü Yedekleri” hesabında izlendiğinden, bu hesabın alacak tarafına 25.000 TL kaydedilmiştir.

Olağanüstü Yedekler – Diğer Kâr Yedekleri

Sermaye şirketlerinde şirket genel kurulu, yeni yatırım yapmak, artan işletme sermayesi ihtiyacını karşı-
lamak ya da düzenli kâr payı dağıtabilmek gibi değişik amaçlarla kârın bir bölümünün yukarıda belirtilen
yedekler dışında işletmede tutulmasına karar verebilir. Bu doğrultuda sermaye şirketlerinde yasal yedekler
ve statü yedekleri dışında şirket genel kurulu kararı ile ayrılmasına karar verilen olağanüstü yedek akçeler
ile dağıtım dışı kalan kârlar “542 Olağanüstü Yedekler” veya “548 Diğer Kâr Yedekleri” hesaplarına kay-
dedilir. Genel kurul kararı ile ayrılmasına karar verilen yedekler ortaya çıktıkça bu hesapların alacak taraf-
larına kaydedilir. Bu hesaplarda biriken yedeklerin zarara mahsup edilmesi, sermayeye eklenmesi, temettü
olarak dağıtılması ya da başka bir nedenle kullanılması halinde, hesapların borç tarafına kayıt yapılır.

Örnek: Bir anonim şirketin genel kurulu, önceki yılın 220.000 TL tutarındaki net kârının aşağıdaki
hesaplamalar doğrultusunda dağıtılmasına karar vermiştir.
I. Tertip Yedek Akçe : 15.000
II. Tertip Yedek Akçe : 10.000
Statü Yedeği : 20.000
Ortaklara Temettü : 150.000
Olağanüstü Yedek Akçe : 25.000

Kâr dağıtım kaydı:

--------------------------------XX/XX/20XX--------------------------------
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 220.000

331 ORTAKLARA BORÇLAR 150.000

Ödenecek Temettüler 150.000
540 YASAL YEDEKLER 25.000
I. Tertip Yedek 15.000
II. Tertip Yedek 10.000
541 STATÜ YEDEKLERİ 20.000
542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER 25.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Şirketin önceki dönemde elde ettiği kârın dağıtımı yapıldığından “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabı-
nın borç tarafına 220.000 TL kaydedilerek hesap kapatılmıştır. I. ve II. tertip yedek akçelerin toplam tutarı
yasa gereği kârdan ayrılan yedekler olduğu için “540 Yasal Yedekler” hesabının alacak tarafına 25.000 TL
kaydedilmiştir. Şirket ana sözleşmesi gereği ayrılan yedekler “541 Statü Yedekleri” hesabında izlendiğin-
den, bu hesabın alacak tarafına 20.000 TL kaydedilmiştir. Şirket genel kurulu kârın 25.000 TL’lik kısmını
işletmede olağanüstü yedek olarak bırakmaya karar verdiği için “542 Olağanüstü Yedekler” hesabının ala-

210
 7
Finansal Muhasebe

cak tarafına 25.000 TL kaydedilmiştir. Şirket ortaklarına 150.000 TL temettü ödemesi yapacağından, bu
borcunu “331 Ortaklara Borçlar” hesabının alacak tarafına 150.000 TL olarak kaydetmiştir.

Özel Fonlar
Şirket genel kurullarının belli bir amaç için kullanılmak üzere işletmenin elde ettiği kârdan ayırdığı
“Yatırım Fonu”, “Sermaye İtfa Fonu” (İmtiyazlı şirketlerde), “Yatırım İndirimi Fonu” gibi yedekler ile bir
duran varlığın satışında ortaya çıkan ve yenilemede kullanılacak “Yenileme Fonu”, özel fonlar olarak nite-
lendirilip “549 Özel Fonlar” hesabına kaydedilir.
Özel fon kapsamında belirli amaçlar için kullanılmak üzere kârdan yedek ayrıldığında, kârdan ayrılan
diğer yedeklerde olduğu gibi “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının borç tarafına kayıt yapılırken, “549
Özel Fonlar” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır. Özel fon ayrıldığı özel amaç için kullanıldığında ise
borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.
Özel fonların diğer bir uygulama alanı da maddi duran varlık “Yenileme Fonu”dur. İşletmenin yeni-
lemek amacıyla bir duran varlığını satması sonucu elde edilen kâr, yenilemeye fon kaynağı olmak üzere
pasifte geçici bir öz kaynak unsuru niteliğinde olan “549 Özel Fonlar” hesabının alacak tarafına kaydedilir.
Duran varlık yenilendiğinde, yeni varlığın amortisman gideri “549 Özel Fonlar”dan karşılandığında bu
hesabın borç tarafına kayıt yapılır. Yenileme fonunun bu amaçla kullanılabilmesi, eski duran varlığın satışı
yapıldığı tarihten itibaren üç yıldır. Bu sürede kullanılmayan yenileme fonu, üçüncü yılın sonunda vergi
matrahına eklenerek kapatılır.

Örnek: Anonim şirket genel kurulunda geçmiş yıllar kârlarının 100.000 TL’lik kısmının yatırım fonu
olarak ayrılması kararlaştırılmıştır.

Kârdan yatırım fonu ayrılması kaydı:

--------------------------------XX/XX/20XX--------------------------------
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 100.000

549 ÖZEL FONLAR 100.000

Yatırım Fonu
--------------------------------------/------------------------------------------

Şirket önceki dönemde elde ettiği kârdan özel bir amaç için yedek ayırdığından diğer kâr yedekleri
hesaplarında olduğu gibi, “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının borç tarafına 100.000 TL kaydedilerek
hesap azaltılmıştır. Şirket kârından yatırım fonu gibi belirli bir amaç için fon ayrılması “549 Özel Fonlar”
hesabında izlendiğinden, bu hesabın alacak tarafına 100.000 TL kaydedilmiştir.

Örnek: KLM işletmesi 17.04.2020 tarihinde üretim faaliyetlerinde kullandığı bir makineyi yenisini
almak amacıyla %18 KDV hariç 50.000 TL bedelle peşin olarak satmıştır. Makineye ilişkin bilgiler aşağı-
daki gibidir:
Makinenin kayıtlı değeri : 100.000 TL
Birikmiş amortismanı (-) : (60.000 TL)
Net Değeri : 40.000 TL

211
7
Öz Kaynaklar

Makinenin satış kaydı:

--------------------------------17/04/2020-----------------------------------
100 KASA 59.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 60.000
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 100.000
391 HESAPLANAN KDV 9.000
549 ÖZEL FONLAR 10.000
Yenileme Fonu
--------------------------------------/------------------------------------------

İşletme bir varlığını yani makinesini sattığından bu varlığını kaydettiği hesapta azalış kaydetmesi ge-
rekir. Varlık hesaplarında azalış hesabın alacak tarafına kaydedildiğinden “253 Tesis, Makine ve Cihazlar”
hesabı 100.000 TL alacaklandırılarak kapatılmıştır. “253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabı kapatıldığı için
bu varlıkla ilgili olarak ayrılmış olan amortisman tutarının izlendiği hesabın da kapatılması gerekir. “257
Birikmiş Amortismanlar” hesabı aktifte yer alan bir düzenleyici hesap olduğundan borç tarafına 60.000
TL kaydedilerek kapatılmıştır.
İşletme bir satış yaptığı için devlet adına tahsil ettiği KDV tutarı olan
9.000 TL’yi “391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir.
İşletme satış tutarı ve KDV’nin toplamı (50.000 TL + 9.000 TL) kadar ma-
kinenin satımından tahsilat yaptığı için “100 Kasa” hesabının borç tarafına dikkat
59.000 TL kaydedilmiştir. Bir varlığın net değeri,
Maddi duran varlıkların satışında kâr veya zarar ortaya çıkması varlığın varlığın kayıtlı değerinden
net değeri ile ilişkilidir. Duran varlığın net değeri örnekteki verilerden de o varlık için ayrılmış olan
görüleceği üzere, varlığın kayıtlı değeri ile ayrılan amortismanlar arasındaki amortisman tutarlarının
farktır. Bu doğrultuda makinenin net değeri 40.000 TL (100.000 – 60.000) düşülmesi sonucu bulunur.
olarak bulunmuştur. Duran varlık satışından elde edilen kâr – zararın tespi-
tinde aşağıdaki hesaplamadan yararlanılır.
Kâr veya Zarar = Duran Varlığın Satış Tutarı – Duran Varlığın Net Değeri
Makinenin satımından elde edilen kâr bu hesaplama yardımıyla 10.000 TL (50.000 – 40.000) olarak
bulunur. Makine yenilemek amacıyla satıldığından elde edilen 10.000 TL kâr tutarı gelir olarak kaydedil-
meyip, “Yenileme Fonu” olarak “549 Özel Fonlar” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.

Öğrenme Çıktısı
3 Kâr yedeklerini tanımlama ve işlemleri muhasebeleştirebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bir ortak olarak düşündüğü-

Şahıs şirketlerinden kollek-
tif şirketlerde kârın ortak-
lara dağıtılma biçimlerini
araştırınız.
İşletmelerin elde ettikle-
ri kârdan yedek ayırmaları
muhasebe temel kavramla-
rından hangisi ile ilişkilidir?
nüzde şirketin kârını ortak-
larına dağıtması ile işletmede
yedek olarak bırakması seçe-
neklerinden hangisini tercih
ederdiniz? Dersinizle ilgili
çevrimiçi açıköğretim plat-
formlarında tartışınız.

212
 7
Finansal Muhasebe

GEÇMİŞ DÖNEM KÂRLARI VE ZARARLARI

İşletmenin geçmiş yıllar kârları öz kaynakları artırıcı, geçmiş yıl zararları ise öz kaynakları azaltıcı unsur-
lardır. TDHP’de öz kaynakların bir unsuru olarak bu gruplar aşağıdaki gibi oluşturulmuştur:
• 57 Geçmiş Yıllar Kârları
• 58 Geçmiş Yıllar Zararları
“57 Geçmiş Yıllar Kârları” grubu, öz kaynakların geçmiş dönem kârlarından oluşan bölümünü göster-
mek için açılmış olup, sadece “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabını içermektedir.
“58 Geçmiş Yıllar Zararları” grubu ise, öz kaynaklarda geçmiş dönem zararları nedeniyle meydana ge-
len azalmaları göstermek üzere açılmış olup, sadece “580 Geçmiş Yıllar Zararları (-)” hesabını içermektedir.

Geçmiş Yıllar Kârları

Bu hesap, önceki yıllara ait kârların dağıtılmasına ya da sermayeye eklenmesine kadar tutulması için
açılmıştır. “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabında, geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve işletme sa-
hibine ya da ortaklarına dağıtılmamış bulunan kârlardan ilgili yedek hesaplarına alınmayan tutarlar izlenir.
“570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabı, önceki yılın net kârının kaydedildiği “590 Dönem Net Kârı” hesap
tutarının bu hesabın alacak tarafına aktarılmasıyla açılmaktadır. Kârın; yedeklere aktarılması, ödenecek
temettü olarak ayrılması, işletme sahibinin ya da ortaklarının hesabına aktarılması, önceki dönem zararla-
rına mahsup edilmesi veya özel fon oluşturulması gibi kullanım biçimine göre “570 Geçmiş Yıllar Kârları”
hesabının borç tarafına kayıt yapılarak hesap kapatılır.

Örnek: Bir anonim şirketin 2019 yılı sonunda gerçekleşen 320.000 TL tutarındaki bilanço net kârı, iz-
leyen dönemin başında kâr dağıtımını ve yedek ayrılmasını gerçekleştirmek üzere ilgili hesaba aktarılmıştır.

Dönem başında 2019 yılı kârının devri kaydı:

--------------------------------01/01/2020-----------------------------------
590 DÖNEM NET KÂRI 320.000

570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 320.000

2019 Yılı Kârı
--------------------------------------/------------------------------------------

Şirket, 2020 yılında yeni bir döneme başladığı için 2019 yılının net kârının kaydedildiği “590 Dönem
Net Kârı” hesabını kapatıp “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabına aktarmalıdır. Bu aktarım sonucunda
kârın hangi döneme ait olduğu daha doğru bir şekilde ifade edilmektedir. Bu maksatla şirket 2019 yılı net
kârını kaydettiği “590 Dönem Net Kârı” hesabının borç tarafına 320.000 TL kaydederek 2020 yılının
başında hesabın kapanmasını sağlamıştır. Bu tutarın geçmiş dönemlerde elde edilen kâr olduğunu ortaya
koymak için “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının alacak tarafına 320.000 TL kaydederek hesabın açıl-
masını sağlamıştır.

Örnek: Z A.Ş. Genel Kurul’u, geçmiş yıllar kârlarındaki 75.000 TL’lik kısmın olağanüstü yedek olarak
ayrılması önerisini kabul etmiştir.

Kârdan olağanüstü yedek ayrılması kaydı:

--------------------------------XX/XX/20XX--------------------------------
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 75.000

542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER 75.000

--------------------------------------/------------------------------------------

213
7
Öz Kaynaklar

Yedekler şirketin önceki dönemde elde ettiği kârdan ayrıldığından “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabı-
nın borç tarafına 75.000 TL kaydedilerek hesap azaltılmıştır. Şirket genel kurul kararı ile ayrılan yedekler
“542 Olağanüstü Yedekler” hesabında izlendiğinden, bu hesabın alacak tarafına 75.000 TL kaydedilmiştir.

Geçmiş Yıllar Zararları

Bu hesap, geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan dönem net zararlarının izlendiği hesaptır. “580
Geçmiş Yıllar Zararları” hesabı, önceki yıllara ait zarar tutarlarının; yedeklere, daha sonraki yılların kârlarına
ya da sermayeye mahsup edilerek kapatılmasına kadar izlenmesi için oluşturulmuştur. Aktif karakterli pa-
sifi düzenleyici bir hesap olduğu için öz kaynaklarda azalmayı temsil eder ve bilançoda öz kaynaklardan
indirim (-) biçiminde gösterilir.
“580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabı, faaliyet dönemini zararla kapatıp bu zararı “591 Dönem Net Za-
rarı (-)” hesabına kaydeden işletmeler, yeni dönemin başında bu hesaptaki tutarı “580 Geçmiş Yıllar Zarar-
ları” hesabının borç tarafına aktarmasıyla açılmaktadır. Hesap, zararın izleyen dönem kârlarına, yedeklere
ya da sermayeye mahsubu veya zararın ortaklara dağıtılması durumlarına bağlı olarak alacaklandırılarak
kapatılır.

Örnek: PLN A.Ş.’nin 2019 yılı dönem sonu bilançosunda görünen 170.000 TL tutarındaki dönem
net zararı izleyen dönemin başında ilgili hesaba aktarılmıştır.

Dönem başında yapılması gereken kayıt:

--------------------------------01/01/2020----------------------------------
580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 170.000
2019 Yılı Zararı
591 DÖNEM NET ZARARI 170.000
--------------------------------------/------------------------------------------

“591 Dönem Net Zararı” hesabı, ait olduğu dönemin kapanması ile birlikte izleyen dönemin hesapları
arasında aynı hesap kodu ve ismiyle yer aldığında karışıklığa neden olacağından, bu hesabın “580 Geçmiş
Yıllar Zararları” hesabına aktarılarak güncellenmesi gerekir. PLN A.Ş. bu güncellemeyi yapmak için 2019
yılının zararını kaydettiği “591 Dönem Net Zararı” hesabını 170.000 TL alacaklandırarak kapatmıştır.
“580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabı pasifte yer alan aktif karakterli bir hesap olduğundan, hesabın borç
tarafına 170.000 TL kaydedilerek hesap açılmıştır.

Örnek: Bir anonim şirketin genel kurulu, geçmiş yıllar zararlarında yer alan 75.000 TL’nin geçmiş
yıllar kârlarındaki tutardan mahsup edilmesine karar vermiştir.

Zararın mahsup kaydı:

--------------------------------XX/XX/20XX--------------------------------
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 75.000

580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 75.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Yapılan kayıtta “580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabı pasifte yer alan bir düzenleyici hesap olduğundan
75.000 TL alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılmıştır. Geçmiş yıl zararlarının geçmiş yıl kârlarından
mahsup edilmesine karar verildiğinden “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının borç tarafına 75.000 TL
kaydedilerek azaltılması sağlanmıştır.

214
 7
Finansal Muhasebe

Örnek: Şirket genel kurulu geçmiş yıllar zararlarında yer alan 50.000 TL’nin ortaklara dağıtılmasına
karar vermiştir.

Zararın ortaklar tarafından karşılanması kaydı:

--------------------------------XX/XX/20XX--------------------------------
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 50.000

580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 50.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Şirket geçmiş yıllar zararlarındaki 50.000 TL’lik tutarın ortaklar tarafından karşılanmasına karar verdi-
ğinden, ortakların bu tutarı işletmeye ödemesi gerekir. Bu durumda işletmenin ortaklarından alacağı doğ-
duğu için “131 Ortaklardan Alacaklar” hesabının borç tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. Bu durumda
“580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabının kapatılması gerektiğinden alacak tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir.

Öğrenme Çıktısı
4 Geçmiş dönem kârları ve zararları hesapları ile ilgili işlemleri kaydedebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Geçmiş yıllar zararlarının Geçmiş yıllar kârları ve za- Kamuyu aydınlatma açısın-
kurumlar vergisi beyanna- rarları ile işletmelerin ken- dan geçmiş yıllar zararları-
mesinde nasıl dikkate alın- di kendilerini finanse etme nın mahsup edilip kapatıl-
dığını araştırınız. güçlerini ilişkilendiriniz. masını tartışınız?

FAALİYET DÖNEMİ KÂRI VEYA
ZARARI
İşletme faaliyet dönemini kârla kapatırsa öz kay-
nakları artar, zararla kapatırsa öz kaynakları azalır.
TDHP’de işletmenin faaliyet dönemine ait vergi son-
rası net kâr veya zarar tutarlarını göstermek üzere öz
kaynakların bir unsuru olarak iki hesabın yer aldığı
“59 Dönem Net Kârı (Zararı)” grubu oluşturulmuş-
tur. Bu grup işletmenin nihai faaliyet sonucunu gös-
teren hesapları kapsar. Bu kapsamda TDHP’de bu
grupta aşağıdaki hesaplar yer almaktadır:
• 590 Dönem Net Kârı
• 591 Dönem Net Zararı (-)
Dönem Net Kârı
İşletmenin faaliyet dönemine ait vergi sonrası net
kâr tutarı “590 Dönem Net Kârı” hesabında izlenir.
İşletmenin tüm gelir ve giderlerini kaydettiği he-
saplar dönem sonunda, bir gelir tablosu hesabı olan
“690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılarak
kapatıldıktan sonra, eğer bu hesap alacak kalanı ve-
rirse, bu kalan işletmenin vergi öncesi kârını (Dönem
Kârı) gösterir. İşletme kurumlar vergisi mükellefi ise
hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler bu tu-
tardan düşülerek bulunan net kâr, “692 Dönem Net
Kârı veya Zararı” hesabına aktarılır. İşletme kurum-
lar vergisi yükümlüsü değilse, “690 Dönem Kârı veya
Zararı” hesabının kalanı doğrudan “692 Dönem Net
Kârı veya Zararı” hesabına aktarılır.
“692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabının
alacak kalanı (net kârı ifade eder), hesabın borçlan-
dırılarak kapatılması karşılığında, bu hesaptan bir
bilanço hesabı olan “590 Dönem Net Kârı” hesa-
bının alacağına aktarılır. Bu kayıtlar sonucunda
dönem kârının, bir öz kaynak hesabına aktarılarak
dönem sonu bilançosunda görünmesi sağlanır.

215
7
Öz Kaynaklar

“590 Dönem Net Kârı” hesabı izleyen yılda “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabına aktarılarak kapatılır.
Kâr yedekleri bölümünde ifade edildiği gibi kâr dağıtımı “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabından yapılır.

Örnek: AND A.Ş.’nin 2020 yılı dönem sonunda tüm gelir ve gider hesaplarının aktarılması sonucunda
690 Dönem Kârı veya Zararı hesabının görünümü aşağıdaki gibi oluşmuştur:

B 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI A

Tüm gider hesapları Tüm gelir hesapları
80.000 120.000

“690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabının alacak kalanı olan 40.000 TL (120.000 – 80.000), AND
A.Ş.’nin 2020 yılı sonunda ortaya çıkan vergi öncesi kârını göstermektedir. Bu tutardan hesaplanan vergi
ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra bulunan net kârın “692 Dönem Net Kârı veya Zararı”
hesabına aktarılması gerekir. Şirketin 8.000 TL kurumlar vergisi ve diğer yasal yükümlülük hesapladığı
varsayımıyla, (40.000 – 8.000) 32.000 TL olarak bulunan net kârın “692 Dönem Net Kârı veya Zararı”
hesabına aktarılması için aşağıdaki kayıt yapılır.

--------------------------------31/12/2020----------------------------------
690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI 40.000

691 DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER

YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI 8.000
692 DÖNEM NET KÂRI VEYA
ZARARI 32.000
--------------------------------------/------------------------------------------

Yapılan kayıtta “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabının borç tarafına 40.000 TL kaydedilerek hesap
kapatılmıştır. Hesaplanan 8.000 TL tutarındaki kurumlar vergisi “691 Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal
Yükümlülük Karşılıkları” hesabının alacak tarafına kaydedilirken, vergiden sonraki net kâr tutarı olan
32.000 TL ise “692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
“692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabının alacak kalanı net kârı ifade ettiğinden, bu tutarın dönem
sonu bilançosunda gözükmesi için “590 Dönem Net Kârı” hesabına aktarılması gerekir. Bunun için aşa-
ğıdaki kayıt yapılır.

--------------------------------31/12/2020----------------------------------
692 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 32.000

590 DÖNEM NET KÂRI 32.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Yapılan kayıtta “692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabının borç tarafına 32.000 TL kaydedilerek
kapatılması sağlanmış, vergiden sonra net kâr tutarı olan 32.000 TL, “590 Dönem Net Kârı” hesabının
alacak tarafına kaydedilerek bu hesabın açılması sağlanmıştır.
İzleyen dönemin başında “590 Dönem Net Kârı” hesabının 32.000 TL borç tarafına kayıt yapılarak
kapatılması ve bu tutarın “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabına aktarılması gerekir. Bunun için yeni döne-
min başında aşağıdaki kayıt yapılır.

216
 7
Finansal Muhasebe

--------------------------------01/01/2021----------------------------------
590 DÖNEM NET KÂRI 32.000

570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 32.000

2020 Yılı Kârı
--------------------------------------/------------------------------------------

Dönem Net Zararı (-)

İşletmenin faaliyet dönemine ait net zarar tutarı “591 Dönem Net Zararı (-)” hesabında izlenir.
Sonuç hesapları içinde yer alan “692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabı borç kalanı verirse işletme
zarar etmiş demektir. Bu durumda “692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabının borç kalanı (net zararı
ifade eder), hesabın alacaklandırılarak kapatılması karşılığında, bu hesaptan bir bilanço hesabı olan “591
Dönem Net Zararı (-)” hesabının borcuna aktarılır. Bu aktarım sonucunda dönem zararının, dönem sonu
bilançosunda öz kaynaklar içinde gözükmesi sağlanır. Bu hesap bilançonun pasif tarafında yer alan dü-
zenleyici bir hesap olduğundan, öz kaynakları azaltan bir indirim olarak bilançoda yer alır. “591 Dönem
Net Zararı (-)” hesabı izleyen yılda “580 Geçmiş Yıllar Zararları (-)” hesabının borç tarafına aktarılarak
kapatılır.

Örnek: KLM A.Ş.’nin 2020 yılı dönem sonunda yaptığı kayıtlar sonucunda “692 Dönem Net Kârı
veya Zararı” hesabının 170.000 TL borç kalanı verdiği ortaya çıkmıştır.

Zararın bilançoya aktarılması kaydı:

--------------------------------31/12/2020----------------------------------
591 DÖNEM NET ZARARI 170.000

692 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 170.000

--------------------------------------/------------------------------------------

Yapılan kayıtta “692 Dönem Net Kârı veya Zararı” hesabı borç kalanı verdiğinden, 170.000 TL alacak
tarafına kaydedilerek kapatılması sağlanmıştır. Bu hesabın borç kalanı vermesi işletmenin faaliyetlerinden
zarar ettiğini gösterdiğinden, zararın bilançoda gözükmesini sağlamak için 170.000 TL “591 Dönem Net
Zararı” hesabının borç tarafına kaydedilerek hesabın açılması sağlanmıştır.
İzleyen dönemin başında “591 Dönem Net Zararı” hesabının 170.000 TL alacak tarafına kayıt yapı-
larak kapatılması ve bu tutarın “580 Geçmiş Yıllar Zararları (-)” hesabına aktarılması gerekir. Bunun için
yeni dönemin başında aşağıdaki kayıt yapılır.

--------------------------------01/01/2021----------------------------------
580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 170.000

591 DÖNEM NET ZARARI 170.000

--------------------------------------/------------------------------------------

217
7
Öz Kaynaklar

Yaşamla İlişkilendir

TİCARET BAKANLIĞI TARAFINDAN Bu çerçevede, 28.11.2012 tarihli ve 28481 sa-

ŞİRKETLERİN KÂR PAYI DAĞITIMINA
YÖNELİK DÜZENLEME YAPILDI
Ticaret Bakanlığı, Covid-19 virüsü ne-
deniyle sermaye şirketlerinin öz kaynaklarını
koruması için düzenleme yaptı. Bakanlık ta-
rafından Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne
(TOBB) iletilen 31.03.2020 tarihli yazıda, Co-
vid-19 virüsü nedeniyle sermaye şirketlerinin öz
kaynaklarını korumasının önemine işaret edi-
lirken, şirketlerin yönetim kurullarına kâr payı
dağıtma yetkisinin verildiği yer alıyor. İstanbul
Sanayi Odası (İSO), üyelerini bu konuda aşağı-
daki duyuru ile bilgilendirdi.
“Ticaret Bakanlığı tarafından Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) iletilen
31.03.2020 tarihli yazıda, Covid-19 virüsü nede-
niyle sermaye şirketlerinin öz kaynaklarını koru-
masının önemine işaret edilmektedir.
yılı Resmi Gazetede yayımlanan “Anonim Şirket-
lerin Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları
ile Bu Toplantılarda Bulunacak Ticaret Bakanlı-
ğı Temsilcileri Hakkında Yönetmeliği’nin” 13/5
inci maddesine dayanılarak, kamunun iştiraki
olan şirketler hariç olmak üzere, sermaye şirketle-
rinin 2019 yılı hesap dönemine ilişkin olarak bu
yıl gerçekleştirilecek genel kurul toplantılarında
gündeme alınacak nakit kâr payı dağıtımı ka-
rarlarında, “geçmiş yıl kârlarının dağıtıma konu
edilmemesi, dağıtım tutarının 2019 yılı net dö-
nem kârının %25’ini aşmaması ve yönetim kuru-
luna kâr payı avansı dağıtımı yetkisi verilmemesi”
hususları belirtilmektedir.
Kaynak: http://www.iso.org.tr/haberler/diger-
haberler/ticaret-bakanligi-tarafindan-sirketlerin-
kar-payi-dagitimina-yonelik-duzenleme-yapildi/
(Erişim Tarihi: 22.05.2020).

Öğrenme Çıktısı
5 Dönem net kârı ve dönem net zararı hesapları ile ilgili işlemleri kaydedebilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Vergi matrahının hesap-

Kurumlar Vergisi Kanunu’na
göre kanunen kabul edil-
Ticari kâr ve mali kâr kav-
meyen giderler ve vergiden
ramlarını açıklayınız.
istisna gelirlerin kapsamını
inceleyiniz.
lanmasında bazı giderlerin
kanunen kabul edilmeyen
gider olarak sınıflandırıl-
masının nedenini dersinizle
ilgili çevrimiçi açıköğretim
platformlarında tartışınız.

218
 7
Finansal Muhasebe

Adi ortaklıklar ve ticaret

1 şirketlerinin sermaye taahhüt
kayıtlarını yapabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ödenmiş Sermaye

Bireysel ortaklıklarda (Adi Ortaklık) işletme sahibi ya da ortakların işletmeye sermaye olarak verdikleri de-
ğerlerin tutarı “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına kaydedilirken, verilen değerlere bağlı olarak da ilgili
aktif hesapların borç tarafına kayıt yapılarak işletmenin sermayesi oluşturulmaktadır. Sermaye artırım ihti-
yacı olduğunda “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına kayıt yapılırken, sermaye azaltılması durumlarında
ise “500 Sermaye” hesabının borç tarafına kayıt yapılmaktadır.
Ticaret şirketlerinde sermaye, ortakların taahhüdü ile oluştuğundan, ortaklar tarafından taahhüt edilen ser-
maye tutarı “500 Sermaye” hesabının alacak tarafına kaydedilirken, “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının
borç tarafına kaydedilerek işletmenin sermayesi oluşturulur. Sermaye taahhüt kaydı olarak adlandırılan bu
kayıt her türlü sermaye artırımında yapılır. Ortaklar tarafından taahhüt edilen sermaye tutarları işletmeye
ödendiğinde “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının alacak tarafına kayıt yapılırken, ödeme türüne göre bazı
hesapların borç tarafına kayıt yapılır. “501 Ödenmemiş Sermaye” hesabının kalanı, ortakların işletmeye olan
sermaye taahhüt borçlarını gösterirken, “500 Sermaye” hesabı ile arasındaki fark ortakların fiilen ödedikleri
sermaye tutarını yani Ödenmiş Sermayeyi gösterir.

Sermaye yedekleri grubundaki

2 hesaplarla ilgili faaliyetleri
kaydedebilme

Sermaye Yedekleri

İşletmelerin öz kaynaklarının faaliyetlerinden elde edilen kâr dışında bazı etmenlerden de artabilmesi ser-
maye yedeklerinin oluşmasını sağlamıştır. Sermaye şirketleri yeni hisse senedi ihraç edip sermayesini artır-
maya karar verdiğinde, bu hisse senetlerini nominal değerlerinin üzerinde satabilmektedir. Nominal değer
ile satış fiyatı arasındaki bu olumlu fark emisyon primi olarak da adlandırılmakta ve ortaya çıktığında “520
Hisse Senedi İhraç Primleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmektedir. Bu hesap tutarı, işletmenin ser-
mayesini artırmak amacıyla işletme sermayesine eklendiğinde veya başka bir amaçla kullanıldığında borç
tarafına kayıt yapılarak kapatılır.
Sermaye şirketlerinde sermaye taahhüdünü yerine getirmeyen ortağın hisse senetleri iptal edilip satışa sunuldu-
ğunda, hisse senetlerinin nominal değerleri ile satış fiyatı arasındaki olumlu farklar bir sermaye yedeği olarak
“521 Hisse Senedi İptal Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Bu tutar, sermayeye eklendiğinde veya
başka amaçlarla kullanıldığında “521 Hisse Senedi İptal Kârları” hesabının borç tarafına kayıt yapılır.

219
 7
Öz Kaynaklar

Kâr yedeklerini
3 tanımlama ve işlemleri
muhasebeleştirebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Kâr Yedekleri

Sermaye şirketleri elde ettikleri kârın bir kısmını işletmede yedek olarak bıraktıklarında “54 Kâr Yedekleri”
grubundaki hesaplara kaydederler. Bu yedeklerin bazıları yasa gereği ortaya çıkarken bazıları şirket ana söz-
leşmesine veya şirket genel kuruluna dayalı olarak ortaya çıkmaktadır.
TTK hükümlerine göre sermaye şirketlerinin elde ettiği kârdan I. ve II. Tertip Yedek Akçe olarak ayırdığı
yedekler “540 Yasal Yedekler” hesabının alacak tarafına kaydedilir.
I. Tertip Yedek Akçe: Safi kârın %5’i fakat en fazla ödenmiş sermayenin %20’sine kadar ulaşabilir.
II. Tertip Yedek Akçe: Kârdan pay alacak kişilere dağıtılması kararlaştırılan kârın %10’nu kadardır.
Şirket ana sözleşmesinde yer alan hükümlere dayalı olarak kârdan yedek ayrıldığında “541 Statü Yedekleri”
hesabının alacak tarafına kayıt yapılır. Şirket genel kurul kararı ile kârın bir kısmının ortaklara dağıtılmayıp
işletmede yedek olarak bırakılması sonucu oluşan yedekler, “542 Olağanüstü Yedekler” ve “548 Diğer Kâr
Yedekleri” hesaplarının alacak taraflarına kaydedilir.
Kâr yedekleri önceki dönemde elde edilen kârlardan ayrıldıklarından, yedek ayrılması kayıtlarında “570
Geçmiş Yıllar Kârları” hesabının borç tarafına kayıt yapılırken, yedek hesaplarının alacak taraflarına kayıt
yapılır. Yedekler sermayeye eklendiklerinde, kâr payı olarak dağıtıldıklarında ya da başka bir şekilde kulla-
nıldıklarında borç tarafına kayıt yapılarak azaltılırlar ya da kapatılırlar.
İşletme elde ettiği kârdan bir yedek olarak değil de belirli bir amaç için fon ayırması durumu ve duran
varlık satışından elde edilene kârı yenileme fonu olarak üç yıl saklama durumu “549 Özel Fonlar” hesabına
kaydedilir.

220
 7
Finansal Muhasebe

Geçmiş dönem kârları ve

4 zararları hesapları ile ilgili
işlemleri kaydedebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Geçmiş Dönem Kârları ve
Zararları

İşletmenin öz kaynakları geçmiş yıllar kârlarının tutarı kadar artarken, geçmiş yıllar zararları tutarı kadar
azalmaktadır. “590 Dönem Net Kârı” hesap tutarının izleyen dönemin başında alacak tarafına aktarılma-
sıyla ortaya çıkan “570 Geçmiş Yıllar Kârları” hesabı, yedek ayrılması, temettü olarak dağıtılması, zarara
mahsup edilmesi gibi durumlarda borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.
Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan dönem net zararlarının bilançoda öz kaynaklarda bir indirim
biçiminde gözükmesini sağlamak amacıyla kullanılan “580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabı borç tarafına
kayıt yapılarak açılmakta, yedeklere ya da sermayeye mahsubu veya ortaklara dağıtılması durumlarına bağlı
olarak alacaklandırılarak kapatılmaktadır.

Dönem net kârı ve dönem

5 net zararı hesapları ile ilgili
işlemleri kaydedebilme

Faaliyet Dönemi Kârı veya

Zararı

İşletmenin faaliyet döneminde kâr elde etmesi öz kaynakları artırmakta tersi zarar ortaya çıkması öz kay-
naklarını azaltmaktadır. İşletmenin faaliyet dönemine ait vergi sonrası net kâr tutarı “590 Dönem Net Kârı”
hesabının alacak tarafına kaydedilmekte, izleyen yılın başında borç tarafına kayıt yapılarak “570 Geçmiş
Yıllar Kârları” hesabına aktarılarak kapatılmaktadır.
İşletmenin faaliyet dönemine ait net zarar tutarı, öz kaynakları azaltan bir indirim olarak bilançoda gözük-
mesi için “591 Dönem Net Zararı (-)” hesabının borç tarafına kaydedilmekte, izleyen yılın başında alacak
tarafına kayıt yapılarak “580 Geçmiş Yıllar Zararları (-)” hesabına aktarılarak kapatılmaktadır.

221
7
Öz Kaynaklar

1 Bir ticaret şirketinde ortaklardan Bay A, 60.000 TL’lik sermaye taahhüdünü işletmenin banka he-
sabına yatırarak yerine getirdiğinde işletmenin yapması gereken yevmiye kaydında aşağıdaki hesaplardan
hangisi doğru olarak yer alır?
neler öğrendik?

A. Sermaye hesabı borçlu, 60.000 TL

B. Ortaklara Borçlar hesabı alacaklı, 60.000 TL
C. İştiraklere Sermaye Taahhütleri hesabı alacaklı, 60.000 TL
D. Sermaye hesabı alacaklı, 60.000 TL
E. Ödenmemiş Sermaye hesabı alacaklı, 60.000 TL

2 Anonim şirket genel kurulunun kararı doğrultusunda, yeni çıkarılan hisse senetlerinin nominal de-
ğeri ile satış fiyatı arasındaki olumlu farkların kaydettiği hesap tutarı sermayeye eklenmiştir. Bu durumda
yapılması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A. ----------------------------------/---------------------------
SERMAYE XXX
ÖDENMEMİŞ SERMAYE XXX
-------------------------------/------------------------------

B. ----------------------------------/---------------------------
HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ XXX
ÖDENMEMİŞ SERMAYE XXX
-------------------------------/------------------------------

C. ----------------------------------/---------------------------
ÖDENMEMİŞ SERMAYE XXX
HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ XXX
-------------------------------/------------------------------

D. ----------------------------------/---------------------------
ORTAKLARA BORÇLAR XXX
SERMAYE XXX
-------------------------------/------------------------------

E. ----------------------------------/---------------------------
HİSSE SENEDİ İPTAL KÂRLARI XXX
SERMAYE XXX
-------------------------------/------------------------------

222
 7
Finansal Muhasebe

3 Aşağıdakilerden hangisi TDHP’de Kâr Yedekleri hesap grubunda yer alan hesaplardan biri değildir?
A. Statü yedekleri

neler öğrendik?
B. Özel fonlar
C. Diğer kâr yedekleri
D. Geçmiş yıllar kârları
E. Olağanüstü yedekler

4 Bir Limitet Şirket, 200.000 TL tutarındaki sermayesini 300.000 TL’ye çıkarmaya karar vermiştir.
Bu durumda yapılması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A. ----------------------------------/---------------------------
ORTAKLARDAN ALACAKLAR 100.000
SERMAYE 100.000
-------------------------------/------------------------------

B. ----------------------------------/---------------------------
ÖDENMEMİŞ SERMAYE 100.000
SERMAYE 100.000
-------------------------------/------------------------------

C. ----------------------------------/---------------------------
SERMAYE 300.000
ÖDENMEMİŞ SERMAYE 300.000
-------------------------------/------------------------------

D. ----------------------------------/---------------------------
ÖDENMEMİŞ SERMAYE 300.000
SERMAYE 300.000
-------------------------------/------------------------------

E. ----------------------------------/---------------------------
ÖDENMEMİŞ SERMAYE 100.000
SERMAYE 200.000
SERMAYE 300.000
-------------------------------/------------------------------

223
 7
Öz Kaynaklar

5 Bir anonim şirketin genel kurulu, geçmiş yıllar zararlarındaki 75.000 TL’nin olağanüstü yedekler-
den karşılanması önerisini kabul etmiştir. Bu durumda yapılması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden
hangisidir?
neler öğrendik?

A. ----------------------------------/---------------------------
OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER 75.000
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 75.000
-------------------------------/------------------------------

B. ----------------------------------/---------------------------
DÖNEM NET ZARARI 75.000
OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER 75.000
-------------------------------/------------------------------

C. ----------------------------------/---------------------------
SERMAYE 75.000
OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER 75.000
-------------------------------/------------------------------

D. ----------------------------------/---------------------------
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 75.000
OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER 75.000
-------------------------------/------------------------------

E. ----------------------------------/---------------------------
ÖDENMEMİŞ SERMAYE 75.000
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 75.000
-------------------------------/------------------------------

6 Şirket ana sözleşmesindeki hükümlere dayalı olarak kârdan ayrılan yedekler aşağıdaki hesaplardan
hangisine kaydedilir?
A. Yasal yedekler
B. Özel fonlar
C. Diğer kâr yedekleri
D. Geçmiş yıllar kârları
E. Statü yedekleri

224
 7
Finansal Muhasebe

7 ----------------------------------/---------------------------
DÖNEM NET ZARARI XXX
DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI XXX

neler öğrendik?
-------------------------------/------------------------------

Bu yevmiye kaydı aşağıdaki işlemlerden hangisine aittir?

A. İşletmenin elde ettiği kârdan yedek ayırmasına
B. Dönem net zararının dönem net kârından karşılanmasına
C. Dönem net zararının bilançoya aktarılmasına
D. Dönem net zararının ortaklara dağıtılmasına
E. Dönem net zararının sermayeden karşılanmasına

8 Bir Limitet Şirket, 100.000 TL tutarındaki dönem net zararını izleyen dönemin başında ilgili hesa-
ba aktarmıştır. Bu durumda yapılması gereken yevmiye kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A. ----------------------------------/---------------------------
DÖNEM NET ZARARI 100.000
SERMAYE 100.000
-------------------------------/------------------------------

B. ----------------------------------/---------------------------
DÖNEM NET ZARARI 100.000
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 100.000
-------------------------------/------------------------------

C. ----------------------------------/---------------------------
DÖNEM NET ZARARI 100.000
GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI 100.000
-------------------------------/------------------------------

D. ----------------------------------/---------------------------
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 100.000
DÖNEM NET ZARARI 100.000
-------------------------------/------------------------------

E. ----------------------------------/---------------------------
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 100.000
SERMAYE 100.000
-------------------------------/------------------------------

225
 7
Öz Kaynaklar

9 İşletme kayıtlı değeri 60.000 TL olan ve 40.000 TL amortisman ayrılmış bir taşıtını yenilemek
amacıyla %18 KDV hariç 15.000 TL’ye peşin satmıştır. Bu durumda taşıtın satılması ile ilgili yapılacak
yevmiye kaydında aşağıdaki hesaplardan hangisi yer almaz?
neler öğrendik?

A. Birikmiş amortismanlar
B. Özel fonlar
C. Hesaplanan KDV
D. Taşıtlar
E. Diğer olağanüstü gider ve zararlar

10 Bir anonim şirketin öz kaynaklarına ilişkin bazı bilgiler aşağıdaki gibidir:

Sermaye : 600.000 TL
Yasal Yedekler : 60.000 TL
Geçmiş Yıllar Kârları : 150.000 TL
Ödenmemiş Sermaye : 100.000 TL
Dönem Net Zararı : 75.000 TL
Bu bilgilere göre şirketin Ödenmiş Sermaye tutarı kaç TL’dir?
A. 700.000
B. 650.000
C. 635.000
D. 600.000
E. 500.000

226
 7
Finansal Muhasebe

1. E Yanıtınız yanlış ise “Ödenmiş Sermaye” ko- 6. E Yanıtınız yanlış ise “Kâr Yedekleri” konusu-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Sermaye Yedekleri” ko- 7. C Yanıtınız yanlış ise “Faaliyet Dönemi Kârı veya
nusunu yeniden gözden geçiriniz. Zararı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. D Yanıtınız yanlış ise “Kâr Yedekleri” konusu- 8. D Yanıtınız yanlış ise “Geçmiş Dönem Kârları ve
nu yeniden gözden geçiriniz. Zararları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. B Yanıtınız yanlış ise “Ödenmiş Sermaye” ko- 9. B Yanıtınız yanlış ise “Kâr Yedekleri” konusu-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

5. A Yanıtınız yanlış ise “Kâr Yedekleri” konusu- 10. E Yanıtınız yanlış ise “Ödenmiş Sermaye” ko-
nu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

TTK’ya göre ortaklar sermaye taahhütlerini nakit olarak yerine getirebilecek-

leri gibi nakitten başka değerleri de sermaye olarak koyabilirler. Bu değerler
şöyle sıralanabilir:
1. Para, alacak, kıymetli evrak ve sermaye şirketlerine ait paylar,
2. Fikrî mülkiyet hakları,
3. Taşınırlar ve her çeşit taşınmaz,
4. Taşınır ve taşınmazların faydalanma ve kullanma hakları,
Araştır 1 5. Kişisel emek,
6. Ticari itibar,
7. Ticari işletmeler,
8. Haklı olarak kullanılan devredilebilir elektronik ortamlar, alanlar, adlar
ve işaretler gibi değerler,
9. Maden ruhsatnameleri ve bunun gibi ekonomik değeri olan diğer haklar,
10. Devrolunabilen ve nakden değerlendirilebilen her türlü değer.

İç kaynaklardan sermaye artırımı TTK 462. maddede düzenlenmiştir. Bu

maddenin 2. fıkrasına göre, iç kaynaklardan esas sermayeye eklenecek tutarın
şirket bünyesinde gerçekten var olduğu, onaylanmış yıllık bilanço ve yönetim
kurulunun vereceği açık ve yazılı bir beyanla doğrulanır. Ayrıca, bilanço tari-
hinin üzerinden altı aydan fazla zaman geçmişse, yeni bir bilanço çıkarılması
Araştır 2 ve bunun onaylanmış olması şarttır. İç kaynaklardan sermaye artırımında, ser-
maye taahhüdü ile sermaye artırımında olduğu gibi, önceki sermayenin tama-
mının ödenmiş olması şartı aranmaz. Buna karşılık TTK 462/3’te pay sahiple-
rini korumak için getirilen kurala göre, bilançoda sermayeye eklenmesine izin
verilen bir fon olması halinde, bu fonlar sermayeye dönüştürülmeden nakdi
olarak dış kaynaklardan sermaye taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırılamaz.

227
7
Öz Kaynaklar

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Kollektif şirketlerde kârın ortaklara ne şekilde bölüştürüleceği genellikle şirket

sözleşmesinde belirlenir. Bu bölüştürmede değişik ölçütler kullanılabileceğin-
den, kâr ortaklara aşağıdaki şekillerde dağıtılabilir:
Araştır 3 • Kâr, ortaklar arasında eşit dağıtılır.
• Kâr, ortaklara sermaye paylarına göre dağıtılır.
• Kâr, ortakların sermaye paylarına faiz hesaplandıktan sonra dağıtılır.
• Kâr, yönetici ortağa prim verildikten sonra dağıtılır.

Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, kurumlar vergisi beyannamesinde, her yıla

ilişkin tutarlar ayrı ayrı gösterilmek ve 5 yıldan fazla nakledilmemek şartıyla
geçmiş yılların beyannamelerinde yer alan zararlar, kurum kazancından in-
Araştır 4 dirilebilir. Mükelleflerce bir hesap dönemi içerisinde oluşan zararın, izleyen
5 hesap döneminde oluşacak kârlarla mahsup edilememesi halinde mahsup
imkânı ortadan kalkmaktadır. Zarar mahsubu bu süre içinde gerçekleştirile-
mediği takdirde, oluşan zarar işletme zararı olarak değerlendirilmemekte ve
sermayede meydana gelen zarar olarak dikkate alınmaktadır.

İşletmenin bütün gelir ve giderlerini dikkate alarak hesapladığı kâra yani mu-
hasebe kayıtları sonucunda oluşan kâra, ticari kâr (muhasebe kârı) denir. Di-
ğer bir ifadeyle 690 Dönem Kârı veya Zararı hesabının alacak kalanı vermesi
sonucu ortaya çıkan kâr, ticari kâr olarak adlandırılmaktadır. Ödenecek vergi
Araştır 5 tutarı, ticari kâr üzerinden hesaplanmaz. Çünkü vergi yasalarına göre işletme-
nin bazı giderleri ve gelirleri kâr – zararın tespit edilmesinde dikkate alınmaz.
Vergi kanunlarına göre bulunan kâra, mali kâr (vergi kârı = vergi matrahı) de-
nilmektedir. İşletmenin ödeyeceği vergi tutarı, mali kâr üzerinden hesaplanır.
Ticari kârdan mali kârı bulmak için kanunen kabul edilmeyen giderler ticari
kâra eklenir, vergiden muaf gelirler var ise düşülür.

228
 7
Finansal Muhasebe

Kaynakça
Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2000). Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması. Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi,
Ankara.
Arıkboğa, D. (2012). Gelir Giderlerin Dönem Sonu İşlemleri ve Finansal Tabloların Düzenlenmesi. N. Erdoğan
(Ed.), Muhasebe Uygulamaları içinde (84-110 ss.). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Çaldağ, Y. ve Ayanoğlu, Y. (2015). Genel Muhasebe. Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Ergün, Ü. (2013). Öz Kaynaklar. M. Erdoğan (Ed.), Genel Muhasebe içinde (128-149 ss.). Anadolu Üniversitesi
Yayınları.
Kösel, T. (2013). Öz Kaynaklar. N. Erdoğan (Ed.), Genel Muhasebe II içinde (124-143 ss.). Anadolu Üniversitesi
Yayınları.
Sağlam, N. (2012). Ticaret Şirketlerinde Kuruluş İşlemleri ve Sermaye Değişiklikleri – Ticaret Şirketlerinde Kâr
ve Zarar Dağıtımı. N. Erdoğan (Ed.), Muhasebe Uygulamaları içinde (112-173 ss.). Anadolu Üniversitesi
Yayınları.
Sevilengül, O. (2008). Genel Muhasebe. Ondördüncü Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Sürmen, Y. (2002). Muhasebe 2. Akademi Kitabevi Yayınları Nr:12, Trabzon.
Tanış, V. N. (2016). Genel Muhasebe. Dokuzuncu Baskı, Karahan Kitapevi, Adana.

229
 Bölüm 8
Sonuç Hesapları
öğrenme çıktıları

Gelir Hesaplarının İncelenmesi Gider Hesaplarının İncelenmesi

3 Gider hesapları ile ilgili faaliyetleri

1 2
1 Gelir hesapları ile ilgili faaliyetleri
kaydedebilme
2 Gelirleri ait oldukları dönemlere
paylaştırma kayıtlarını yapabilme
kaydedebilme
4 Giderleri ait oldukları dönemlere
paylaştırma kayıtlarını yapabilme

Anahtar Sözcükler: • Gelir • Gider • Yurtiçi Satışlar • Satılan Ticari Mallar Maliyeti
• Genel Yönetim Giderleri • Dönem Ayırıcı Hesaplar

230

Finansal Muhasebe
GİRİŞ
İşletmeler amaçlarına ulaşmak için faaliyetleri-
ni sürdürürken birçok mali nitelikte işlem gerçek-
leştirirler. İşletmelerin faaliyetleri belirli bir zaman
dilimi içinde devamlı olanlar ve olmayanlar olarak
ayrılabilmektedir. Devamlı nitelikte olan faaliyetler
işletmenin ana faaliyet konusu ile ilgiliyken, de-
vamlı nitelikte olmayan faaliyetler diğer faaliyetleri
ile ilgilidir. İster ana faaliyet kapsamında, ister diğer
faaliyet kapsamında olsun, işletmelerin bu faaliyet-
lerini sürdürebilmek için gerçekleştirdikleri mali
nitelikteki işlemlerin bazıları işletmenin sadece var-
lık ve borçlarında değişme yaratırken, bazıları da
öz kaynaklarında değişim yaratır. Öz kaynaklarda
değişim yaratan işlemler sonucunda işletme sahip-
lerinin varlıklar üzerindeki hakları ya artmaktadır
ya da azalmaktadır. Bu doğrultuda işletme sahiple-
rinin haklarını artıran işlemler gelir, azaltan işlem-
ler ise gider doğuran işlemlerdir. İşletmenin faaliyet
sonucunun kâr veya zarar olarak belirlenmesi ile
ilgili olan unsurlar, bu gelir ve gider yaratan un-
surlardır.
Gelir, en genel ifade ile işletmenin devamlı ni-
telikte olan ana faaliyet konusundan veya devamlı
nitelikte olmayan diğer faaliyet konularından elde
ettiği değerlerin brüt tutarıdır ve bu tutarlar gelir
hesaplarında izlenir.
Gelir, işletmenin ana faaliyet konusu ve
diğer faaliyet konuları ile ilgili işlemlerden
elde ettiği menfaatler toplamıdır.
Gider ise; işletmenin mevcudiyetini sürdürebil-
mesi, bir gelir elde edebilmesi için normal ölçüler
içerisinde yapılması gereken ve belirli bir zaman
dilimi içinde tüketilen varlık ve hizmetlerin parasal
tutarıdır ve bu tutarlar gider hesaplarında izlenir.
Gider, gelir elde etmek amacı ile yapılan
aktif tükenmeleridir.
Gelir ve gider hesapları yardımıyla işletmenin
faaliyet sonuçları belirlendiğinden bu hesaplara
aynı zamanda “sonuç hesapları” ya da işletmenin
8
gelir tablosunu oluşturduklarından “gelir tablosu
hesapları” da denilmektedir. Gelir ve gider hesapla-
rı dönem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı”
hesabına devredilerek kapatılırlar. Bu hesabın ala-
cak tarafına o dönemde açılan bütün gelir hesapları
aktarıldığından, hesabın alacak kalanı vermesi ge-
lirlerin giderlerden daha fazla olduğunu yani işlet-
menin kâr ettiğini gösterir. Hesabın borç tarafına
o dönemde açılan bütün gider hesapları devredil-
diğinden, borç kalanı vermesi işletmenin giderleri-
nin gelirlerinden fazla olduğunu yani zarar ettiğini
gösterir. “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabının
kalanı bilançoda “590 Dönem Net Kârı” veya “591
Dönem Net Zararı” olarak öz kaynaklar bölümün-
de yer alır.
dikkat
Gelir ve gider hesapları işletmenin ilgili döneme
ait gelir tablosunda yer alır. İşletmenin bilanço-
sunda hiçbir zaman gelir ve gider hesapları yer
almaz.
Tek Düzen Hesap Planı’nda (TDHP) gelir
ve giderlere ilişkin hesaplar 6. grup olan “Gelir
Tablosu Hesapları” başlığı altında listelenmiştir.
TDHP’de gelir tablosu hesapları, özet gelir tablo-
su düzenine uygun bir biçimde aşağıdaki biçimde
bölümlenmiştir:
Tablo 8.1 TDHP’de Gelir Tablosu Hesaplarının
Sınıflandırılması
6 GELİR TABLOSU HESAPLARI
60 Brüt Satışlar
61 Satış İndirimleri (-)
62 Satışların Maliyeti (-)
63 Faaliyet Giderleri (-)
64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
65 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
66 Finansman Giderleri (-)
67 Olağandışı Gelir ve Kârlar
68 Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
69 Dönem Net Kârı veya Zararı
231
8
GELİR HESAPLARININ
İNCELENMESİ
İşletmeler belirli bir zaman içerisinde ana faali-
yet konusu ile ilgili işlemler ve ana faaliyet konusu
dışındaki işlemlerden kazanç yani gelir elde ederler.
Bunlar, mal ve hizmet satışlarından elde edilen gelir,
kira geliri, reklam geliri, duran varlık satış geliri, faiz
geliri, kâr payları, alınan komisyonlar gibi değişik
unsurlardan oluşabilmektedir. Bir başka ifadeyle,
işletmenin faaliyetleri sonucunda varlıklarında artış
meydana getiren unsurlara gelir, bu unsurların iz-
lendiği hesaplara gelir hesapları denir. TDHP’de yer
alan gelir hesapları aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:
Tablo 8.2 TDHP’de Yer Alan Gelir Hesaplarının
Sınıflandırılması
Ana Faaliyet Konusu ile İlgili Gelirler
60 BRÜT SATIŞLAR
Ana Faaliyet Konusu Dışındaki İşlemlerle İlgili
Gelirler
64 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE
KÂRLAR
67 OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR
dikkat
Gelir hesaplarının tümü alacak tarafından çalı-
şır. Dolayısıyla gelir oluştukça ilgili gelir hesa-
bının alacak tarafına kayıt yapılır ve bu hesaplar
mutlaka alacak kalanı verir.
Gelir hesapları öz sermayede artış yaratan işlem-
ler sonucu doğarlar ve dönem içinde gelir oluştuk-
ça ilgili gelir hesabının alacak tarafına kayıt yapılır
ve alacak kalanı verirler. Gelir hesaplarının sadece
dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Zararı”
hesabına aktarılıp kapatılması sırasında borç taraf-
larına kayıt yapılır.
--------------------------------20/02/2020--------------------------------
100 KASA
120 ALICILAR
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
391 HESAPLANAN KDV
-------------------------------------/-----------------------------------------
232
Sonuç Hesapları
Brüt Satışlar
Brüt satışlar işletmenin esas faaliyetleri çerçeve-
sinde satılan mal ya da hizmetler karşılığında alınan
ya da tahakkuk ettirilen toplam değerleri kapsar.
Satılan mal ve hizmetlerle ilgili sübvansiyonlar, sa-
tış tarihindeki vade farkları, ihracatla ilgili dönem
içinde ortaya çıkan kur farkları, vergi iadeleri brüt
satışlar içinde gösterilir. Brüt satışlara “Katma De-
ğer Vergisi” dâhil edilmez.
Brüt satışlar hesap grubunda aşağıdaki gelir he-
sapları yer alır:
600 Yurtiçi Satışlar
601 Yurtdışı Satışlar
602 Diğer Gelirler
Yurtiçi Satışlar
Yurt içindeki gerçek ve tüzel kişilere satılan mal
ve hizmetler karşılığında alınan ya da tahakkuk
ettirilen toplam değerlerin izlendiği hesaptır. Satış
gerçekleştiğinde veya ana faaliyet konusu gelirler
tahakkuk ettiğinde “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının
alacak tarafına kayıt yapılır. Dönem sonlarında he-
sap, “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına akta-
rılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.
dikkat
KDV işletmenin bir geliri olmadığından hiçbir
zaman satış tutarına dahil edilmez.
Örnek: AND işletmesi 20.02.2020 tarihinde
yarısı peşin geri kalanı veresiye olmak üzere müşte-
risi Bay A’ya %18 KDV hariç 70.000 TL’lik ticari
mal satmıştır.
Mal satış kaydı:
41.300
41.300
70.000
12.600
 8
Finansal Muhasebe

İşletme ticari mal satışından ortaya çıkan gelirini “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına kay-
dettiğinden, bu hesap 70.000 TL alacaklandırılmıştır. Ayrıca satış yapıldığında karşı taraftan devlet adına
tahsil edilen KDV tutarı “391 Hesaplanan KDV” hesabında artış olarak kaydedilmesi gerektiğinden, bu
hesabın alacak tarafına 12.600 TL (70.000 TL*0,18) kaydedilmiştir.
İşletmenin bu satış karşılığında Bay A’dan toplamda 82.600 TL (satış tutarı artı KDV) tahsil etmesi
gerekmektedir. Bay A, ödemenin yarısını nakit olarak yaptığı için işletmenin nakit parası artmış ve bu artışı
“100 Kasa” hesabının borç tarafına 41.300 TL olarak kaydetmiştir. İşletmenin geri kalan 41.300 TL’lik
alacağı bir belgeye dayanmadığı için “120 Alıcılar” hesabının borç tarafına artış olarak kaydedilmiştir.

Yurtdışı Satışlar
Yurt dışında satılan mal ve hizmetler karşılığında alınan ya da alınacak olan toplam değerlerin izlendiği
hesaptır. İşletmenin gerek yurt dışına kendisinin yaptığı ihracat tutarları gerekse ihracat kaydıyla ihracatçı
firmalara yapmış olduğu satışlar bu hesapta izlenir. Dönem içinde ihracat bedelinin tahsilinde ortaya çıkan
lehteki kur farkları da bu hesaba kaydedilir.
Yurt dışına satış gerçekleştiğinde, malın gümrükten çıktığı tarihteki kur dikkate alınarak bulunan satış
tutarı “601 Yurtdışı Satışlar” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Dönem sonunda bu hesap, “690 Dönem
Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: AND işletmesi 07.03.2020 tarihinde Almanya’daki bir alıcıya 50.000 Euro tutarında mal sat-
mıştır. Malın gümrükten geçtiği tarihte kur 1 Euro = 7,00 TL’dir. Mal bedeli 15 gün sonra işletmenin
banka hesabına transfer edilmiştir. Paranın transfer edildiği tarihte kur 1 Euro= 7,10 TL’dir.
Yurt dışına mal satış kaydı:

-------------------------------07/03/2020------------------------
120 ALICILAR 350.000
601 YURTDIŞI SATIŞLAR 350.000
-----------------------------------/----------------------------------

İşletme yurt dışındaki bir alıcıya mal sattığı için gelirleri artmış ve malın gümrükten geçtiği tarihteki
kur ile “601 Yurtdışı Satışlar” hesabının alacak tarafına 350.000 TL (50.000 Euro*7,00 TL) kayıt yapıl-
mıştır. İşletme henüz mal bedelini tahsil etmediği için alacakları artmış ve veresiye mal satışından ortaya
çıkan alacağını “120 Alıcılar” hesabının borç tarafına 350.000 TL olarak kaydetmiştir.
Satış bedelinin tahsil kaydı:

------------------------------22/03/2020--------------------------
102 BANKALAR 355.000
120 ALICILAR 350.000
601 YURTDIŞI SATIŞLAR 5.000
-------------------------------------/---------------------------------

İşletme 50.000 Euro tutarındaki alacağını tahsil ettiği için alacağını kaydettiği “120 Alıcılar” hesabının
alacak tarafına 350.000 TL kaydederek hesabı kapatmıştır. Alacak tahsil edildiğinde ortaya çıkan olumlu
kur farkından doğan 5.000 TL’lik tutar (7,10 -7,00 *50.000 Euro) yurtdışı satışlar hesabına eklenmesi
gerektiğinden “601 Yurtdışı Satışlar” hesabı 5.000 TL alacaklandırılmıştır. İşletmenin bankadaki parası
arttığı için “102 Bankalar” hesabının borç tarafına o günkü kur ile 50.000 Euro, 355.000 TL (50.000
Euro*7,10 TL) olarak kaydedilmiştir.

233
8
Sonuç Hesapları

Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar

Bu grup, işletmenin esas faaliyeti dışında iştiraklerden ve bağlı ortaklıklardan elde edilen temettü geliri
ile faiz ve diğer temettü gelirleri, temerrüt faizleri, komisyon gelirleri, kambiyo kârları, kira gelirleri, men-
kul kıymet satış kârları gibi diğer faaliyetlerden elde edilen olağan gelir ve kârlardan oluşur.
Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kârlar hesap grubunda aşağıdaki gelir hesapları yer alır:
640 İştiraklerden Temettü Gelirleri
641 Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
642 Faiz Gelirleri
643 Komisyon Gelirleri
644 Konusu Kalmayan Karşılıklar
645 Menkul Kıymet Satış Kârları
646 Kambiyo Kârları
647 Reeskont Faiz Gelirleri
648 Enflasyon Düzeltmesi Kârları
649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar
Bütün gelir hesaplarında olduğu gibi bu gruptaki gelirler oluştuğunda ilgili gelir hesabının alacak tara-
fına kayıt yapılır. Bu gruptaki hesaplar dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarı-
larak kapatılırken borçlandırılır.

Faiz Gelirleri
Her türlü kısa ve uzun vadeli mali yatırımlardan ve alacaklardan sağlanan faiz gelirlerinin izlendiği he-
saptır. Faiz gelirleri tahakkuk ettikçe “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır. Hesap dö-
nem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: AND işletmesi 19.04.2020 tarihinde elinde bulunan 50.000 TL tutarındaki alacak senedini
borçlusunun isteği üzerine 5.000 TL vade farkı uygulayarak 3 ay vadeli yeni bir senetle değiştirmiştir.
Alacak senedinin yenilenmesi kaydı:

------------------------------19/04/2020---------------------------------
121 ALACAK SENETLERİ 55.000
121 ALACAK SENETLERİ 50.000
642 FAİZ GELİRLERİ 5.000
-------------------------------------/---------------------------------------

İşletme elinde bulunan 50.000 TL’lik alacak senedini iptal ettiği için varlıkları azalmış ve bu azalı-
şı “121 Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına 50.000 TL kaydederek göstermiştir. İşletme senedi
ödeyecek kişiden 55.000 TL tutarında yeni bir senet aldığı için varlıkları yani alacağı artmış ve bu artışı
“121 Alacak Senetleri” hesabının borç tarafına 55.000 TL olarak kaydetmiştir. İşletmenin 50.000 TL’lik
senetli alacağına karşılık 55.000 TL yeni bir senet alması gelirlerinde artış meydana getirmiştir. Vade farkı
dolayısıyla ortaya çıkan bu gelirler “642 Faiz Gelirleri” hesabına kaydedildiği için bu hesap 5.000 TL ala-
caklandırılmıştır.

Örnek: AND işletmesi bir bankada 6 ay önce 50.000 TL yatırarak açtırdığı vadeli hesabını vade sonu
tarihi olan 15.07.2020 tarihinde hesabı kapatmış ve anapara ve 2.000 TL faiz tutarının %15 gelir vergisi
kesintisi yapıldıktan sonra aynı bankadaki vadesiz hesabına aktarılmasını istemiştir.

234
 8
Finansal Muhasebe

Vade sonunda hesabın kapatılması kaydı:

--------------------------------15/07/2020--------------------------------
102 BANKALAR 51.700
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 300
102 BANKALAR 50.000
642 FAİZ GELİRLERİ 2.000
-------------------------------------/-----------------------------------------

İşletme 50.000 TL yatırarak açtırdığı vadeli hesabını vade sonunda kapattığı için “102 Bankalar” hesa-
bında azalış kaydetmesi gerekir. Bunun için hesabın alacak tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. İşletmenin
vade sonunda elde ettiği 2.000 TL faiz geliri “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir.
Banka faiz ödemesini yaparken gelir vergisi (stopaj) kesintisi yaptığından, bu kesinti tutarı “193 Peşin
Ödenen Vergi ve Fonlar” hesabının borç tarafına 300 TL (2.000*0,15) olarak kaydedilmiştir. İşletme vade
sonunda toplamda 52.000 TL alması gerekirken 300 TL tutarındaki stopaj kesintisi bu tutardan düşülmüş
ve kalan 51.700 TL vadesiz hesaba aktarıldığı için “102 Bankalar” hesabının borç tarafına artış olarak bu
tutar kaydedilmiştir.

Menkul Kıymet Satış Kârları

Menkul kıymetler grubundaki varlıkların satışında oluşan kârların izlendiği hesaptır. Menkul kıymetler
satıldığında, satış değeri ile maliyet (alış) değeri arasındaki olumlu fark “645 Menkul Kıymet Satış Kârları”
hesabının alacak tarafına kaydedilir. Hesap dönem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına ak-
tarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: AND işletmesi 18.07.2020 tarihinde daha önce satın aldığı ve “110 Hisse Senetleri” hesabına
kaydettiği alış değeri 40.000 TL olan hisse senetlerinin yarısını banka aracılığıyla 27.000 TL’ye satmıştır.
Hisse senetlerinin satış kaydı:

------------------------------18/07/2020---------------------------------
102 BANKALAR 27.000
110 HİSSE SENETLERİ 20.000
645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI 7.000
-------------------------------------/---------------------------------------

İşletme 40.000 TL’ye aldığı hisse senetlerinin yarısını sattığı için varlıkları azalmış ve “110 Hisse Se-
netleri” hesabının alacak tarafına 20.000 TL kaydetmiştir. Hisse senetlerinin satışı sonucunda işletmenin
bankadaki parası artığı için “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 27.000 TL kaydedilmiştir. İşletme
20.000 TL’ye aldığı hisse senetlerini 27.000 TL’ye sattığı için gelirlerinde artış olmuş ve bu şekilde oluşan
gelirini “645 Menkul Kıymet Satış Kârları” hesabının alacak tarafına 7.000 TL olarak kaydetmiştir.

Kambiyo Kârları
Kambiyo işlemlerinden doğan kârların izlendiği hesaptır. Yabancı paralı bir işlemin yapılması sırasında
ortaya çıkan olumlu kur farkları “646 Kambiyo Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Hesap dö-
nem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

235
8
Sonuç Hesapları

Örnek: AND işletmesi daha önce 6 TL kur üzerinden satın aldığı 10.000 Dolarını TL’ye ihtiyacı oldu-
ğu için 15.08.2020 tarihinde döviz bürosunda 1 Dolar= 6,50 TL’den bozdurmuştur.
Doların TL’ye çevrilmesi kaydı:

---------------------------------15/08/2020---------------------------------
100 KASA 65.000
100 KASA 60.000
646 KAMBİYO KÂRLARI 5.000
----------------------------------------/---------------------------------------

İşletme 10.000 Dolarını bozdurduğu için dolarları aldığında kaydettiği “100 Kasa” hesabını ilk kay-
dettiği kur üzerinden 60.000 TL (10.000 Dolar*6 TL) azaltmak için alacak tarafına kayıt yapmıştır. Dolar
bozdurulduğunda döviz bürosundan 65.000 TL (10.000 Dolar*6,50 TL) alındığından işletmenin nakit
parası artmış ve nakit paralarını kaydettiği “100 Kasa” hesabının borç tarafına 65.000 TL kaydetmiştir. İş-
letme alış değeri 60.000 TL olan dolarlarını bozdurduğunda 65.000 TL alması kur farkından ortaya çıkan
bir gelir yarattığından, aradaki 5.000 TL’lik olumlu fark “646 Kambiyo Kârları” hesabının alacak tarafına
kaydedilmiştir.

Olağandışı Gelir ve Kârlar

İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu sebeple sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkması
beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gelir ve kârlar bu grupta yer alır. Bir başka ifadeyle bu grup,
işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlıkların satış-
larından elde edilen kârlar ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gelir ve kârları kapsar.
Fakat Türkiye Muhasebe Standartlarında olağan/olağandışı gelir ayrımı ortadan kaldırılmıştır.
Olağandışı gelir ve kârlar hesap grubunda aşağıdaki gelir hesapları yer alır:
671 Önceki Dönem Gelir ve Kârları
679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar
Bütün gelir hesaplarında olduğu gibi bu gruptaki gelirler oluştuğunda ilgili gelir hesabının alacak tara-
fına kayıt yapılır. Bu gruptaki hesaplar dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarı-
larak kapatılırken borç taraflarına kayıt yapılır.

Önceki Dönem Gelir ve Kârları

İçinde bulunulan dönemden önceki dönemlere ait olan ve bu dönemlerin mali tablolarına hata ya da
unutulma nedeniyle yansıtılamayan veya sonradan çıkan gelirlerin gösterildiği hesap kalemidir. Önceki
dönemlere ait olup, cari dönemlerde ortaya çıkan gelir unsurları doğdukça “671 Önceki Dönem Gelir ve
Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Hesap dönem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesa-
bına aktarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: AND işletmesi önceki dönemlerde bir duran varlığın kârlı satışından dolayı özel fonlar hesabı-
na kaydettiği 50.000 TL’lik yenileme fon tutarını üç yıl içinde kullanamamıştır.
Özel fonun gelirlere aktarılması kaydı:

------------------------------31/12/20XX--------------------------
549 ÖZEL FONLAR 50.000
671 ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KÂRLARI 50.000
------------------------------------/----------------------------------

236
 8
Finansal Muhasebe

Bir duran varlığın yenileme amacıyla satışında elde edilen kâr tutarının kaydedildiği “549 Özel Fonlar”
hesabının üç yıl içinde kullanılması gerekir. Üç yıl içinde kullanılmayan tutarlar vergi matrahına eklenmek
için gelir kaydedilir. Bu doğrultuda işletme üç yıl içinde kullanamadığı “549 Özel Fonlar” hesabını 50.000 TL
borçlandırarak kapatmıştır. Bu tutar, önceki dönemlere ait bir işlem dolayısıyla cari dönemde gelir kaydedil-
mesi gerektiğinden “671 Önceki Dönem Gelir ve Kârları” hesabının alacak tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir.

Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar

Yukarıdaki hesap kalemleri dışında kalan ve arızi bir karakter taşıyan (duran varlık satışlarından doğan
kârlar gibi) gelir ve kârların izlendiği hesaptır. Diğer olağandışı gelir ve kârlar ortaya çıktıkça “679 Diğer
Olağandışı Gelir ve Kârlar” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Hesap dönem sonunda “690 Dönem Kârı
veya Zararı” hesabına aktarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: İşletmenin arsasının bir bölümü Devlet Demiryolları tarafından kamulaştırılmış ve işletmeye
kamulaştırma bedeli olarak 80.000 TL ödenmiştir. Kamulaştırılan arsanın maliyet bedeli 50.000 TL’dir.
Arsanın kamulaştırılması kaydı:

------------------------------XX/XX/20XX-----------------------------
100 KASA 80.000
250 ARAZİ VE ARSALAR 50.000
679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR 30.000
-------------------------------------/--------------------------------------

İşletmenin kamulaştırma sonucunda arazisinde azalma olduğu için “250 Arazi ve Arsalar” hesabının
alacak tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. Kamulaştırma bedeli olarak 80.000 TL alındığı için “100 Kasa”
hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilmiştir. İşletme maliyeti 50.000 TL olan arazisinin karşılığında
80.000 TL aldığı için bir gelir doğmuş ve bu gelir “679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar” hesabının alacak
tarafına 30.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Gelir Hesaplarında Dönem Ayrımı

İşletmelerin sonsuz olarak kabul edilen ömürleri bölümlendirilmiş ve her bölüme dönem adı veril-
miştir. Muhasebenin temel kavramlarından dönemsellik ilkesi, her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer
dönemlerden bağımsız olarak tespit edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştiril-
mesini ve her dönemde elde edilen gelirler ile bu gelirleri elde edebilmek için yine aynı dönemde katlanılan
giderlerin karşılaştırılmasını gerektirir. Gelir ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde
ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte, bu belirlemede tahakkuk esası baz alınmaktadır.
İşletme gelirlerinin bir kısmı cari döneme ait olduğu halde bedeli henüz tahsil edilmemiş olabilir veya
bedeli peşin tahsil edilen gelirlerin bir kısmı gelecek dönemlere ait olabilir. İşletmeler bu şekilde ortaya
çıkan gelirlerini kaydetmek için “aktif geçici hesaplar” ve “pasif geçici hesaplar” diye adlandırılan hesaplar-
dan yararlanırlar. Dönem ayırıcı hesaplar olarak da adlandırılan bu hesaplar yardımıyla gelir ve giderler ait
oldukları dönemlere kaydedilebilmektedir.
Gelirler ile ilgili dönem ayırıcı hesaplar aşağıda gösterilmiştir:

AKTİF GEÇİCİ HESAPLAR PASİF GEÇİCİ HESAPLAR

Cari dönemde hak kazanılmış ancak gelecek Gelecek dönemlerde gerçekleşecek ancak cari dönem-
dönemlerde tahsil edilecek gelirler de tahsil edilen gelirler
181 Gelir Tahakkukları (1 yıla kadar) 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler (1 yıla kadar)
281 Gelir Tahakkukları (1 yıldan uzun) 480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler (1 yıldan uzun)

237
8
Sonuç Hesapları

dikkat
Dönem ayırıcı hesaplar olarak adlandırılan aktif ve pasif geçici hesaplar bilanço hesap-
larıdır ve işletmenin gelir tablosunda yer almazlar.

Gelecek Aylara / Yıllara Ait Gelirler

Gelirlerin tahsil edildiği dönem ile ait olduğu dönem arasında farklılık söz konusu olması durumunda
dönemsellik kavramı gereği cari dönemde tahsil edildiği halde gelecek dönemlerin gelirleri olarak gösteril-
mesi gereken kısımların, gelecek döneme kadar bir bilanço hesabına kaydedilmesi gerekir. Bu doğrultuda
izleyen aylara ait olmak üzere peşin tahsil edilen gelirler “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabının alacak
tarafına kaydedilir. Bu hesap yıl sonuna kadar olan aylara ilişkin gelirleri izlemekte kullanılır. Gelecek bi-
lanço dönemlerine ait peşin tahsil edilen gelirlerin bir yıldan uzun süreye ait olan kısımları “480 Gelecek
Yıllara Ait Gelirler” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Zaman geçmesiyle kısa vadeli nitelik kazanan
gelirler, “480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler” hesabının borç tarafına kayıt yapılarak kapatılmasıyla “380 Ge-
lecek Aylara ait Gelirler” hesabının alacak tarafına aktarılır.
“380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabı, izleyen aylar geldiğinde ilgili gelir hesabına devredilirken
borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Alacak kalanı veren bu hesabın kalanı, gelecek ay veya aylarda gelire
dönüşecek olan toplam tutarları gösterir.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen AND işletmesi 01.04.2020 tarihinde aktifine ka-
yıtlı taşıtını %18 KDV hariç 9.000 TL’ye 3 aylığına bir işletmeye kiraya vermiş ve toplam tutarı peşin tahsil
etmiştir.
Taşıtın kiraya verilmesi kaydı:

---------------------------------01/04/2020------------------------------
100 KASA 10.620
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 3.000
380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER 6.000
391 HESAPLANAN KDV 1.620
----------------------------------------/------------------------------------

Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen işletmede dönem uzunluğu ay olarak belirlendiğinden dö-
nemsellik kavramı gereği elde edilen gelirin ilgili aylara kaydedilmesi gerekir. İşletme taşıtını üç aylığına
kiraya verdiği için ortaya çıkan geliri kira süresindeki ilgili aylara kaydetmesi gerekir. Toplam 9.000 TL kira
geliri üç ay için olduğundan her ayın payı 3.000 TL olmaktadır. İşletme kiraya verdiği tarihte Nisan ayının
gelirini 3.000 TL olarak “649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. Mayıs
ve Haziran aylarına ait gelirleri ise “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabının alacak tarafına 6.000 TL
olarak kaydederek Nisan ayının gelirleri içine katılmasını engellemiştir. Bu ayların kira tutarları tahsil edil-
mesine rağmen henüz gelir olarak gerçekleşmemiştir. İlgili aylar geldikçe “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler”
hesabı kapatılarak gelir hesabına aktarıldığında bu ayların geliri olarak gösterilecektir.
İşletme bir hizmet satımı gerçekleştirdiği için KDV tutarı olan 1.620 TL (9.000 TL*0,18) “391 Hesap-
lanan KDV” hesabının alacak tarafına kaydedilmiştir. İşletme toplam olarak kiralayandan 10.620 TL tahsil
ettiği için bu tutar, “100 Kasa” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.

238
 8
Finansal Muhasebe

Mayıs ayının gelir kaydı:

-------------------------------XX/05/2020------------------------
380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER 3.000
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 3.000
-----------------------------------/----------------------------------

İşletme Mayıs ayı geldiğinde bu ayın 3.000 TL’lik gelirini kaydettiği “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler”
hesabını borçlandırarak azaltır. Bu tutar ayrıca “649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” hesabının alacak tara-
fına kaydedilerek bu ayın geliri olarak faaliyet sonucunun bulunmasında kullanılması sağlanır. Bu kaydın
aynısı Haziran ayında tekrarlanarak “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabının kapanması sağlanır.

Gelir Tahakkukları
İçinde bulunulan hesap döneminde doğmuş yani hak kazanılmış olmasına rağmen, henüz istenebilir
hale gelmemiş gelirler bulunabilir. Gelir doğmuş ise bu gelirin içinde bulunan döneme düşen tutarını (he-
nüz tahsil edilmemiş olmasına rağmen) o dönemin geliri olarak kaydetmek gerekir. Fakat bu tutar henüz
istenebilir duruma gelmediği için alacak olarak kaydedilmesi doğru olmayacağından, bu tutarın “Gelir
Tahakkukları” hesabında izlenmesi uygun olur.
Dönem sonları itibariyle gerçekleşmiş olmasına rağmen henüz nakden veya hesaben tahsil edilebilir
duruma gelmeyen gelirler ilgili gelir hesaplarına kaydedilirken “181 Gelir Tahakkukları” hesabının borç
tarafına kaydedilir. Gelirin nakden veya hesaben tahsil edilmesi ya da iptal edilmesi üzerine “181 Gelir
Tahakkukları” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır. Hesap borç kalanı verir ve bu kalan işletmenin henüz
tahsil edilmemiş olan gelir tutarını gösterir.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen KLM işletmesi 01.04.2020 tarihinde aktifine ka-
yıtlı taşıtını %18 KDV hariç 9.000 TL’ye 3 aylığına bir işletmeye kiraya vermiş ve kira sözleşmesine göre
toplam tutar kira süresi sonunda tahsil edilecektir.
Nisan ayının gelir kaydı:

----------------------------------30/04/2020-----------------------------
181 GELİR TAHAKKUKLARI 3.000
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 3.000
----------------------------------------/------------------------------------

Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen işletmede dönem uzunluğu ay olarak belirlendiğinden dö-
nemsellik kavramı gereği elde edilen gelirin ilgili aylara kaydedilmesi gerekir. İşletme Nisan ayının başında
taşıtını kiraya vermiş olmasına rağmen 3.000 TL tutarındaki Nisan ayının geliri ay sonunda gerçekleştiğin-
den 30.04.2020 tarihinde “649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” hesabının alacak tarafına bu tutar kaydedil-
miştir. 3.000 TL’lik gelir gerçekleşmesine rağmen tahsili kira sonunda olacağından bu tutarın “181 Gelir
Tahakkukları” hesabının borç tarafına kaydedilmesi gerekir.

239
8
Sonuç Hesapları

Mayıs ayının gelir kaydı:

--------------------------------------31/05/2020-------------------------
181 GELİR TAHAKKUKLARI 3.000
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 3.000
--------------------------------------------/---------------------------------

İşletme Mayıs ayının sonunda Nisan ayı sonunda yaptığı kayda benzer şekilde kayıt yaparak Mayıs
ayının 3.000 TL tutarındaki kira gelirinin “649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” hesabına kaydedilmesini
sağlamıştır.
Kira sonunda tahsil kaydı:

------------------------30/06/2020------------------------
100 KASA 10.620
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 3.000
181 GELİR TAHAKKUKLARI 6.000
391 HESAPLANAN KDV 1.620
-------------------------------/------------------------------

İşletme kira süresinin sonunda Haziran ayının kira geliri olan 3.000 TL’yi “649 Diğer Olağan Gelir ve
Kârlar” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. Kira süresi sonunda tahakkuk eden gelir tahsil edildiği için
“181 Gelir Tahakkukları” hesabında biriken 6.000 TL, bu hesabın alacak tarafına kaydedilerek hesabın
kapatılması sağlanmıştır. İşletme bir satım dolayısıyla devlet adına tahsil ettiği KDV tutarını 1.620 TL
(9.000 TL*0,18) olarak “391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına kaydetmiştir. İşletme kiralayan-
dan KDV dahil 10.620 TL tahsil ettiği için bu tutar, “100 Kasa” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.

Öğrenme Çıktısı
1 Gelir hesapları ile ilgili faaliyetleri kaydedebilme
2 Gelirleri ait oldukları dönemlere paylaştırma kayıtlarını yapabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İşletme yöneticisi vadeli sa-

tış politikasını değiştirerek
Diğer faaliyetlerinden ola-
Kurumlar Vergisi işletmenin faaliyet döne-
ğan gelir ve kârlar grubunda
Kanunu’na göre kurumlar mi sonucunu kendi çıkarı
yer alan gelir hesapları ile
vergisinden istisna kazanç- doğrultusunda değiştirebilir
enflasyon arasındaki ilişkiyi
ları araştırınız. mi? Dersinizle ilgili çevri-
inceleyiniz.
miçi açıköğretim platform-
larında tartışınız?

240
 8
Finansal Muhasebe

GİDER HESAPLARININ İNCELENMESİ

İşletmeler faaliyetlerini devam ettirebilmek için belirli bir zaman diliminde mal ve hizmet kullanır ve
tüketirler. Bunlar; ödenen ücretler, telefon, elektrik gibi giderler, kira gideri, faiz giderleri, ısınma giderleri,
komisyon giderleri gibi değişik unsurlardan oluşabilmektedir. Bir başka ifadeyle, işletmelerin belirli bir
zaman içerisinde ana faaliyet konusu ile ilgili işlemler ve ana faaliyet konusu dışındaki işlemleriyle ilgili
ortaya çıkan giderler, gelirlerle karşılaştırılan faydası tükenmiş maliyetlerdir. Bu doğrultuda, işletmelerin
faaliyetlerinde kullandıkları varlıkları elde edebilmek için katlanmak zorunda oldukları unsurlara gider, bu
unsurların izlendiği hesaplara da gider hesapları denir. İşletmelerin türüne, faaliyet çeşitliliğine ve büyük-
lüğüne göre farklılık gösteren gider hesapları TDHP’de aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.

Tablo 8.3 TDHP’de Yer Alan Gider Hesaplarının Sınıflandırılması

Ana Faaliyet Konusu ile İlgili Giderler
61 SATIŞ İNDİRİMLERİ
62 SATIŞLARIN MALİYETİ
63 FAALİYET GİDERLERİ
Ana Faaliyet Konusu Dışındaki İşlemlerle İlgili Giderler
65 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR
66 FİNANSMAN GİDERLERİ
68 OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR

İşletmenin öz sermayesinde azalışa neden olan 610 Satıştan İadeler (-)

giderler oluştukça ilgili gider hesabının borç tarafı-
na kayıt yapılır ve borç kalanı verirler. Gider hesap-
larının sadece dönem sonlarında “690 Dönem Kârı
veya Zararı” hesabına aktarılıp kapatılması sırasında
alacak taraflarına kayıt yapılır.
dikkat
Gider hesaplarının tümü borç tarafından çalışır.
Dolayısıyla gider ortaya çıktıkça ilgili gider he-
sabının borç tarafına kayıt yapılır ve bu hesaplar
mutlaka borç kalanı verir.
Satış İndirimleri
Net satış hasılatına ulaşmak için brüt satışlardan
indirilmesi gereken değerler bu gruptaki hesaplara
kaydedilir. Satış tutarında yapılacak düzeltmeler
için TDHP’de Satış İndirimleri hesap grubunda
aşağıdaki gider hesapları oluşturulmuştur.
611 Satış İskontoları (-)
612 Diğer İndirimler (-)
dikkat
Gider hesaplarının sonundaki (-) işareti, gelir
tablosu oluşturulurken gelirlerden düşülmeleri
gerektiğini ifade eder.
Satıştan İadeler
Satılan malların iade edilen kısmına ait tutar (sa-
tış fiyatı üzerinden) “610 Satıştan İadeler” hesabına
kaydedilir. Bir başka ifadeyle alıcıların işletmeye
iade ettikleri mal bedellerinin izlendiği hesaptır.
Daha önce yapılan satışlara bağlı olarak brüt sa-
tışlar grubundaki hesaplara kaydedilen malın satış
tutarı, malın kısmen ya da tamamen iade edilmesi
durumunda “610 Satıştan İadeler” hesabının borç
tarafına kaydedilir. Dönem sonunda bu hesap, “690
Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken ala-
cak tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

241
8
Sonuç Hesapları

Örnek: Aralıklı envanter yöntemini kullanan AND İşletmesi, daha önce veresiye olarak sattığı malların
%18 KDV hariç 40.000 TL’lik kısmı beğenilmeyerek iade edildiği için 18.06.2020 tarihinde bu malları
alıcıdan geri almış ve toplam tutarı alıcının hesabından düşmüştür.
Satışla ilgili iade kaydı:

--------------------------------18/06/2020--------------------------------
610 SATIŞTAN İADELER 40.000
191 İNDİRİLECEK KDV 7.200
120 ALICILAR 47.200
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme daha önce yaptığı satışı “600 Yurtiçi Satışlar” hesabına kaydetmiştir. Bu satışın bir kısmı alıcı
tarafından iade edildiği için işletmenin satışları azalmıştır. Satışlardaki bu azalışı brüt satışlar tutarında bir
indirim olarak gösterebilmek için “610 Satıştan İadeler” hesabına kaydetmek gerekir. Bu doğrultuda işlet-
me satışlarıyla ilgili ortaya çıkan 40.000 TL’lik iade tutarını “610 Satıştan İadeler” hesabının borç tarafına
kaydetmiştir. Alıcı malları iade faturası düzenleyip iade ettiğinden, bir alım şeklinde düşünülebilecek bu
işlemde ortaya çıkan KDV tutarı “191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına 7.200 TL olarak kayde-
dilmiştir. İşletme KDV dahil toplam 47.200 TL’lik iade tutarını müşterisinden olan alacağından düştüğü
için “120 Alıcılar” hesabının alacak tarafına bu tutar kaydedilmiştir.

Satış İskontoları
Satışla ilgili faturanın düzenlenip satışın gerçekleşmesinden sonra yapılan her türlü kasa (vadesinden
önce ödeme) veya miktar (belli bir tutarın üzerinde satın alma) iskontoları “611 Satış İskontoları” hesabına
kaydedilir. Uygulanan iskonto tutarı “611 Satış İskontoları” hesabının borç tarafına kaydedilir. Dönem
sonunda bu hesap, “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken alacak tarafına kayıt yapılarak
kapatılır.

Örnek: AND işletmesi 19.08.2020 tarihinde iki ay vade ile %18 KDV hariç 300.000 TL’lik malı bir
işletmeye veresiye satmış, KDV tutarını peşin tahsil etmiştir. Alıcı işletme iki aylık vadeyi beklemeden bor-
cunu 29.08.2020 tarihinde peşin olarak ödediğinden, AND işletmesi kendisine %10 iskonto yapmıştır.
Mal satış kaydı:

--------------------------------19/08/2020--------------------------------
100 KASA 54.000
120 ALICILAR 300.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 300.000
391 HESAPLANAN KDV 54.000
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme mal sattığı için “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına 300.000 TL kaydedilmiştir.
Ayrıca satışla ilgili ortaya çıkan KDV tutarı “391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına 54.000 TL
(300.000 TL*0,18) olarak kaydedilmiştir. Satışta ortaya çıkan KDV tutarı alıcıdan peşin tahsil edildiği için
“100 Kasa” hesabının borç tarafına 54.000 TL kaydedilmiştir. Geri kalan satış tutarı veresiye satıldığı için
“120 Alıcılar” hesabının borç tarafına 300.000 TL olarak kaydedilmiştir.

242
 8
Finansal Muhasebe

Alacağın tahsil kaydı:

--------------------------------29/08/2020-------------------------------
100 KASA 270.000
611 SATIŞ İSKONTOLARI 30.000
120 ALICILAR 300.000
--------------------------------------/--------------------------------------

İşletme veresiye bir satımdan doğan alacağını tahsil ettiği için “120 Alıcılar” hesabının alacak tarafına
300.000 TL kaydedilerek hesap kapatılmıştır. AND işletmesi 300.000 TL tahsil etmesi gerekirken erken
ödeme dolayısıyla yaptığı %10 iskonto (300.000 TL*0,10) sonucunda 270.000 TL tahsil ettiği için, “100
Kasa” hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilmiştir. Yapılan iskonto tutarı satış tutarını azaltan bir işlem
olduğundan, 30.000 TL iskonto tutarı “611 Satış İskontoları” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir.

Satışların Maliyeti
İşletmenin dönem içinde sattığı mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ve ticari mal gibi stok
kalemleri ile satılan hizmetlerin maliyeti bu gruptaki gider hesaplarına kaydedilir. Satışların maliyeti hesap
grubunda aşağıdaki gider hesapları yer alır:
620 Satılan Mamuller Maliyeti (-)
621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-)
622 Satılan Hizmet Maliyeti (-)
623 Diğer Satışların Maliyeti (-)

Satılan Ticari Mallar Maliyeti

Herhangi bir değişikliğe tabi olmadan satılmak amacıyla alınan ticari mallar ve benzeri kalemlerin
maliyetleri “621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabına kaydedilir. Satılan ticari malların maliyet tutarı
“621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti” hesabının borç tarafına kaydedilirken, “153 Ticari Mallar” hesabının
alacak tarafına kaydedilir. İşletmenin sürekli envanter veya aralıklı envanter yöntemini kullanmasına bağlı
olarak bu hesaba yapılacak kayıt, satış anında veya dönem sonunda olabilmektedir. Dönem sonunda 621
nolu hesap, “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: Stok hareketlerini sürekli envanter yöntemi ile izleyen AND işletmesi 01.08.2020 tarihinde
maliyeti 40.000 TL olan ticari mallarını %18 KDV hariç 50.000 TL’ye çek karşılığı satmıştır.
Mal satış kaydı:

--------------------------------01/08/2020-------------------------------
101 ALINAN ÇEKLER 59.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 50.000
391 HESAPLANAN KDV 9.000
---------------------------------------/-------------------------------------

243
8
Sonuç Hesapları

Maliyet kaydı:

------------------------------01/08/2020---------------------------
621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ 40.000
153 TİCARİ MALLAR 40.000
-------------------------------------/---------------------------------

İşletme mal sattığı için “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına 50.000 TL kaydedilmiştir. Ay-
rıca satışla ilgili ortaya çıkan KDV tutarı “391 Hesaplanan KDV” hesabının alacak tarafına 9.000 TL
(50.000 TL*0,18) olarak kaydedilmiştir. Satış karşılığında çek alındığı için “101 Alınan Çekler” hesabının
borç tarafına toplam tutar olan 54.000 TL kaydedilmiştir.
Sürekli envanter yönteminde mal satışına ilişkin kayıt yapıldıktan sonra bu satışın maliyetine ilişkin
başka bir kayıt daha yapmak gerekir. İşletme sürekli envanter yöntemini kullandığı için satış kaydından
sonra maliyet kaydı yapmış ve 50.000 TL’lik satışın maliyeti olan 40.000 TL’yi “621 Satılan Ticari Mallar
Maliyeti” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İşletmenin bu satış dolayısıyla 40.000 TL maliyetli ticari
malları azaldığı için, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına bu tutar kaydedilmiştir.

Faaliyet Giderleri
İşletmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim ya da satış maliyetlerine yüklenmeyen, araştırma
ve geliştirme giderleri, pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluşan hesap
grubudur. Faaliyet giderleri hesap grubunda aşağıdaki gider hesapları yer alır:
630 Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-)
631 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-)
632 Genel Yönetim Giderleri (-)
TDHP’deki işleyişe göre “63 Faaliyet Giderleri” hesap sınıfındaki hesaplarla ilgili giderler doğdukla-
rında bu gruptaki hesaplara kaydedilmeyip, ilk önce TDHP’deki 7’inci gruptaki “Maliyet Hesaplarına”
kaydedilmeleri gerekmektedir. 7’inci gruptaki hesaplara kaydedilen faaliyet giderleri, yansıtma hesapları
aracılığıyla dönem sonlarında “63 Faaliyet Giderleri” grubunda yer alan hesaplara devredilirler.

Genel Yönetim Giderleri

İşletmenin genel yönetim fonksiyonu ile ilgili olarak yapılan ve üretimle ya da satılan malın maliyeti ile
doğrudan ilişkisi kurulamayan giderler, dönem içinde “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tara-
fına kaydedilirler. “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabında toplanan giderler ay sonlarında ya da dönem
sonlarında “771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma” hesabı aracılığıyla “632 Genel Yönetim Giderleri”
hesabının borç tarafına aktarılır. Bu aktarım sonucunda faaliyet giderlerinin gelir tablosu hesapları içinde
gözükmesi sağlanır. “632 Genel Yönetim Giderleri” hesabı dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Za-
rarı” hesabına aktarılarak kapatılırken alacaklandırılır.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen AND işletmesinde mart ayı içinde “770 Genel
Yönetim Giderleri” hesabında toplanan giderlerin tutarı 60.000 TL’dir.
Faaliyet giderlerinin gelir tablosu hesaplarına aktarılması kaydı:

-------------------------------31/03/202X---------------------------
632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 60.000
771 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANSITMA 60.000
--------------------------------------/----------------------------------

244
 8
Finansal Muhasebe

İşletme Mart ayı sonunda “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabında toplanan 60.000 TL tutarın-
daki faaliyet giderini “771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma” hesabının alacak tarafına kaydederken,
“632 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına aktararak bu tutarın gelir tablosu hesapları
içinde yer almasını sağlamıştır.

Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar

Bu grup, işletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetlerle ilgili ortaya çıkan gider ve zarar-
ların kaydedildiği hesapları içerir. Diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar hesap grubunda aşağıdaki
gider hesapları yer alır:
653 Komisyon Giderleri (-)
654 Karşılık Giderleri (-)
655 Menkul Kıymet Satış Zararları (-)
656 Kambiyo Zararları (-)
657 Reeskont Faiz Giderleri (-)
658 Enflasyon Düzeltmesi Zararları (-)
659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar (-)
Bütün gider hesaplarında olduğu gibi bu gruptaki giderler oluştuğunda ilgili gider hesabının borç
tarafına kayıt yapılır. Bu gruptaki hesapların dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına
aktarılarak kapatılması sırasında alacak taraflarına kayıt yapılır.

Komisyon Giderleri
İşletmenin diğer olağan faaliyetleri ile ilgili olarak acente, temsilci ve benzeri işletmelere ödediği ko-
misyon giderlerinin kaydedildiği hesaptır. İşletmenin esas faaliyetleri dışında oluşan komisyon giderleri
tahakkuk ettikçe “653 Komisyon Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilir. Dönem sonunda bu hesap,
“690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: AND işletmesi kısa süreli yatırım amacıyla 12.06.2020 tarihinde borsaya kayıtlı bir firmanın
hisse senetlerinden 40.000 TL tutarında bankadaki yatırım hesabı aracılığıyla satın almış ve banka alım
komisyonu olarak 1.000 TL’yi işletmenin hesabından tahsil etmiştir.
Hisse senetlerinin alış kaydı:

---------------------------------12/06/2020------------------------------
110 HİSSE SENETLERİ 40.000
653 KOMİSYON GİDERLERİ 1.000
102 BANKALAR 41.000
----------------------------------------/------------------------------------

İşletme nakit parasını değerlendirmek amacıyla hisse senedi aldığı için varlıkları artmış ve bu artışı “110
Hisse Senetleri” hesabının borç tarafına 40.000 TL olarak kaydetmiştir. İşletme hisse senedi alımı dolayı-
sıyla bankaya 1.000 TL komisyon ödediği için gider ortaya çıkmış ve bu gideri “653 Komisyon Giderleri”
hesabının borç tarafına kaydetmiştir. İşletmenin toplamda bankadaki parası 41.000 TL azaldığı için “102
Bankalar” hesabının alacak tarafına 41.000 TL kaydedilmiştir.

245
8
Sonuç Hesapları

Menkul Kıymet Satış Zararları

Menkul kıymetler grubundaki varlıkların satımında oluşan zararların izlendiği hesaptır. Menkul kıy-
metler satıldığında, satış değeri ile maliyet (alış) değeri arasındaki olumsuz fark “655 Menkul Kıymet
Satış Zararları” hesabının borç tarafına kaydedilir. Hesap dönem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı”
hesabına aktarılırken alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: Alış değeri 60.000 TL olan hisse senetlerinin tamamı 50.000 TL’ye banka aracılığıyla satılmıştır.
Hisse senetlerinin satış kaydı:

------------------------------------xx/xx/202x---------------------------
102 BANKALAR 50.000
655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI 10.000
110 HİSSE SENETLERİ 60.000
-----------------------------------------/-----------------------------------

İşletme daha önce satın aldığı hisse senetlerini sattığı için “110 Hisse Senetleri” hesabının alacak tara-
fına 60.000 TL kaydederek hesabı kapatmıştır. Bu satımdan işletmenin bankadaki hesabına 50.000 TL
geldiği için “102 Bankalar” hesabını borçlandırmıştır. İşletme 60.000 TL’ye aldığı hisse senetlerini 50.000
TL’ye sattığı için 10.000 TL tutarında gider ortaya çıkmış ve bu gideri “655 Menkul Kıymet Satış Zarar-
ları” hesabının borç tarafına kaydetmiştir.

Kambiyo Zararları
Kambiyo işlemlerinden doğan zararların izlendiği hesaptır. Yabancı paralı bir işlemin yapılması sırasında
ortaya çıkan olumsuz kur farkları “656 Kambiyo Zararları” hesabının borç tarafına kaydedilir. Hesap dö-
nem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: İşletme 7,50 TL kur üzerinden hesaplarına kaydettiği 5.000 Euro’yu bankada 7,00 TL kur
üzerinden TL’ye çevirmiştir.
Euro’nun TL’ye çevrilmesi kaydı:

-----------------------------------xx/xx/202x ---------------------------
100 KASA 35.000
656 KAMBİYO ZARARLARI 2.500
100 KASA 37.500
-----------------------------------------/-----------------------------------

İşletme 5.000 Euro bozdurduğu için ilk kaydettiği kur üzerinden “100 Kasa” hesabının alacak tarafı-
na 37.500 TL (5.000 Euro*7,50 TL) kaydederek hesabı azaltmıştır. Euro bozdurulduğunda 35.000 TL
(5.000 Euro*7,00 TL) alındığından “100 Kasa” hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilmiştir. İşletmenin
37.500 TL değerindeki Euro’sunu bozdurduğunda 35.000 TL para alması bir gider ortaya çıkarmış ve bu
gider “656 Kambiyo Zararları” hesabının borç tarafına 2.500 TL olarak kaydedilmiştir.

Finansman Giderleri
Bu grup, işletmenin borçlandığı tutarlarla ilgili olarak katlanılan ve varlıkların maliyetine eklenmemiş
bulunan faiz, kur farkları, kredi komisyonları ve benzeri diğer giderleri kapsar. “66 Finansman Giderleri”
hesap grubunda aşağıdaki gider hesapları yer alır:

246
 8
Finansal Muhasebe

660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)

661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
Bir yıla kadar vadeli olan borçlanmalarla ilgili yüklenilen ve varlıkların maliyetine eklenmeyen faiz ve
benzeri giderler “660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri” hesabında izlenir. Bir yılı aşan vadeli borçlanma-
larla ilgili faiz ve benzeri giderler ise “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesabında izlenir.
TDHP’deki işleyişe göre “66 Finansman Giderleri” hesap sınıfındaki hesaplarla ilgili giderler doğduk-
larında bu gruptaki hesaplara kaydedilmeyip, ilk önce TDHP’deki 7’inci gruptaki “Maliyet Hesaplarına”
kaydedilmeleri gerekmektedir. 7’inci gruptaki hesaplara kaydedilen finansman giderleri, yansıtma hesap-
ları aracılığıyla dönem sonlarında “66 Finansman Giderleri” grubunda yer alan hesaplara devredilirler.
İşletmenin finans fonksiyonu ile ilgili olarak ortaya çıkan giderler, dönem içinde “780 Finansman Gi-
derleri” hesabının borç tarafına kaydedilir. “780 Finansman Giderleri” hesabında toplanan giderler ay son-
larında ya da dönem sonlarında “781 Finansman Giderleri Yansıtma” hesabı aracılığıyla “660 Kısa Vadeli
Borçlanma Giderleri” ve/veya “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesaplarının borç tarafına aktarılır.
Bu aktarım sonucunda finansman giderlerinin gelir tablosu hesapları içinde gözükmesi sağlanır. “660 Kısa
Vadeli Borçlanma Giderleri” ve “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesapları dönem sonlarında “690
Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılarak kapatılırken alacaklandırılırlar.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen AND işletmesinde Mart ayı içinde “780 Finans-
man Giderleri” hesabında toplanan giderlerin tutarı 30.000 TL’dir. Bu tutarın 20.000 TL’lik kısmı kısa
vadeli borçlanma gideri, 10.000 TL’lik kısmı ise uzun vadeli borçlanma giderleridir.
Finansman giderlerinin gelir tablosu hesaplarına aktarılması kaydı:

--------------------------------31/03/202X-------------------------------
660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ 20.000
661 UZUN VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ 10.000
781 FİNANSMAN GİDERLERİ YANSITMA 30.000
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme Mart ayı sonunda “780 Finansman Giderleri” hesabında toplanan 30.000 TL tutarındaki borç-
lanmalarla ilgili ortaya çıkan giderlerini “781 Finansman Giderleri Yansıtma” hesabının alacak tarafına
kaydederken, bu tutarın 20.000 TL’lik kısmını “660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri” hesabının borç
tarafına, 10.000 TL’lik kısmını “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesabının borç tarafına aktararak
gelir tablosu hesapları içinde yer almasını sağlamıştır.

Olağandışı Gider ve Zararlar

Bu grup, işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu sebeple sık sık ve düzenli olarak orta-
ya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararları kapsar. Bir başka ifadeyle bu
grup, işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlık satış
zararları ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gider ve zararları kapsar. Fakat Türkiye
Muhasebe Standartlarında olağan/olağandışı gider ayrımına son verilmiştir.
Olağandışı gider ve zararlar hesap grubunda aşağıdaki gider hesapları yer alır:
680 Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-)
681 Önceki Dönem Gider ve Zararları (-)
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
Bütün gider hesaplarında olduğu gibi bu gruptaki giderler oluştuğunda ilgili gider hesabının borç
tarafına kayıt yapılır. Bu gruptaki hesapların alacak taraflarına dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya
Zararı” hesabına aktarılarak kapatılmaları esnasında kayıt yapılır.

247
8
Sonuç Hesapları

Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar

Bu gruptaki hesap kalemleri dışında kalan ve arızi bir karakter taşıyan (duran varlık satış zararları gibi)
gider ve zararların izlendiği hesaptır. Diğer olağandışı gider ve zararlar ortaya çıktıkça “689 Diğer Olağan-
dışı Gider ve Zararlar” hesabının borç tarafına kaydedilir. Hesap dönem sonunda “690 Dönem Kârı veya
Zararı” hesabına aktarılırken alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır.

Örnek: İşletme sahip olduğu taşıtına kesilen 1.000 TL trafik cezasını ödemiştir.
Trafik cezasının ödenme kaydı:

--------------------------------xx/xx/202x--------------------------------
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 1.000
100 KASA 1.000
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme nakit para ödeme yaptığı için “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 1.000 TL kaydedilmiştir.
İşletmenin ödediği trafik cezası olağan faaliyetleri ile ilgili olmadığından, ortaya çıkan gider “689 Diğer
Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabının borç tarafına 1.000 TL olarak kaydedilmiştir.

Gider Hesaplarında Dönem Ayrımı

Dönemsellik kavramı gereği her dönemin faaliyet sonucunun ortaya konulmasında o döneme ilişkin
gelir ve giderlerin saptanarak eşleştirilmeleri gerekir. Gelir ve giderlerin dönemle ilişkilendirilmesinde ta-
hakkuk (gerçekleşme) esası uygulanır. Tahakkuk esasına göre bir gelir veya gider hangi dönemde gerçekleş-
mişse, tahsil veya ödeme tarihleri dikkate alınmadan o dönemin gelir veya gideri olarak kaydedilir.
İşletme giderlerinin bir kısmı cari döneme (içinde bulunulan) ait olduğu halde bedeli henüz ödenme-
miş olabilir veya bedeli cari dönemde peşin ödenmiş giderlerin bir kısmı gelecek dönemlere ait olabilir.
İşletmeler bu şekilde ortaya çıkan giderlerini kaydetmek için “aktif geçici hesaplar” ve “pasif geçici hesap-
lar” diye adlandırılan hesaplardan yararlanırlar. Dönem ayırıcı hesaplar olarak da adlandırılan bu hesaplar
yardımıyla gelir ve giderler ait oldukları dönemlere kaydedilebilmektedir.
Giderler ile ilgili dönem ayırıcı hesaplar aşağıda gösterilmiştir:

AKTİF GEÇİCİ HESAPLAR PASİF GEÇİCİ HESAPLAR

Gelecek dönemlerde gerçekleşecek ancak cari dö- Cari dönemde gerçekleşen ancak gelecek dönemler-
nemde ödenen giderler de ödenecek giderler
180 Gelecek Aylara Ait Giderler (1 yıla kadar) 381 Gider Tahakkukları (1 yıla kadar)
280 Gelecek Yıllara Ait Giderler (1 yıldan uzun) 481 Gider Tahakkukları (1 yıldan uzun)

dikkat
Aktif ve pasif geçici hesaplar dönemsellik kavramı gereği kullanılan bilanço hesaplarıdır.

Gelecek Aylara / Yıllara Ait Giderler

Dönem içinde ödendiği halde bir kısmı gelecek dönemleri de ilgilendiren giderler olması durumunda
bu giderlerin içinde bulunulan dönemde gider olarak kaydedilmesi dönemsellik kavramına uygun olma-
yacaktır. Bu şekilde cari dönemde ödendiği halde gelecek dönemlerin giderleri olarak gösterilmesi gereken

248
 8
Finansal Muhasebe

giderlerin, gelecek döneme kadar bir bilanço hesabına kaydedilmesi gerekir. Bu doğrultuda peşin ödenen
ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken, gelecek dönemlere (aylara) ait gider-
ler “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabının borç tarafına kaydedilir. Bu hesap, finansal tabloları yıllık
olarak düzenleyen işletmelerde, izleyen yılın aylarıyla; aylık, üç aylık veya altı aylık dönemler itibariyle
finansal tablolarını düzenleyen işletmelerde ise izleyen aylarla, ilgili olarak peşin ödenen giderlerin ilgili
olduğu aylarda gider hesaplarına aktarılmasına kadar bekletildiği geçici bir hesaptır.
“180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabı, izleyen aylar geldiğinde ilgili gider hesabına devredilirken
alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Borç kalanı veren bu hesabın kalanı, gelecek ay veya aylarda gidere
dönüşecek olan toplam tutarları gösterir.
Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin ödenmiş giderlerin bir yıldan uzun süreye ait olan kısımları “280
Gelecek Yıllara Ait Giderler” hesabının borç tarafına kaydedilir. Zaman geçmesiyle kısa vadeli nitelik ka-
zanan giderler, “280 Gelecek Yıllara Ait Giderler” hesabının alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılmasıyla
“180 Gelecek Aylara ait Giderler” hesabının borç tarafına aktarılır.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen Z işletmesi, başka bir işletmeden 01.04.2020 tari-
hinde faaliyetlerinde kullanmak üzere %18 KDV hariç 9.000 TL’ye 3 aylığına bir taşıt kiralamış ve toplam
tutarı banka hesabından ödemiştir.
Taşıtın kiralanması kaydı:

--------------------------------01/04/2020------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 3.000
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 6.000
191 İNDİRİLECEK KDV 1.620
102 BANKALAR 10.620
---------------------------------------/------------------------------------

Dönemsellik kavramı gereği, finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen işletme üç aylığına kiraladığı
taşıtla ilgili ortaya çıkan gideri kira süresinde yer alan aylara kaydetmesi gerekir. İşletme üç aylık kira bedeli
olan 9.000 TL’yi peşin ödediği 01.04.2020 tarihinde Nisan ayının payı olan 3.000 TL’yi faaliyet gideri
olarak “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Mayıs ve Haziran aylarına ait
giderler ise peşin ödenmelerine rağmen henüz oluşmadıklarından “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” he-
sabının borç tarafına 6.000 TL olarak kaydedilerek Nisan ayının giderleri içine katılmaması sağlanmıştır.
6.000 TL tutarındaki gider Mayıs ve Haziran ayları geldiğinde “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabı-
nın azaltılmasıyla ilgili aylarda gider hesabına aktarılacaktır.
İşletmenin bir hizmet alımı dolayısıyla ödediği KDV tutarı olan 1.620 TL (9.000 TL*0,18) “191
İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme toplam KDV ile birlikte 10.620 TL
bankadan ödediği için, “102 Bankalar” hesabı bu tutar kadar alacaklandırılmıştır.
Mayıs ayında yapılacak kayıt:

--------------------------------31/05/2020-------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 3.000
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 3.000
---------------------------------------/-------------------------------------

Mayıs ayının başında veya sonunda yapılabilecek yukarıdaki kayıtta, işletme Mayıs ayının 3.000 TL
tutarındaki giderini geçici olarak kaydettiği “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabının alacak tarafına
kayıt yaparak azaltılmasını sağlamış ve bu tutarın Mayıs ayının giderleri içinde yer alması için “770 Genel
Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına kaydetmiştir.

249
8
Sonuç Hesapları

Haziran ayında yapılacak kayıt:

--------------------------------30/06/2020--------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 3.000
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 3.000
---------------------------------------/--------------------------------------

Haziran ayında da Mayıs ayında yapılan kayda benzer şekilde bir kayıt yapılarak “180 Gelecek Aylara
Ait Giderler” hesabının kapanması sağlanarak toplam 6.000 TL’lik giderin ait olduğu aylara kaydedilmesi
sağlanmıştır.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen işletme 01.10.2020 tarihinde bir yıllık sigorta
tutarı olarak 12.000 TL’yi banka kalanı ile ödeyerek faaliyetlerinde kullandığı binasını sigortalatmıştır.
Ödenen sigorta bedelinin muhasebe dönemlerine göre dağılımı aşağıdaki gibi olacaktır:
Cari Dönem (2020 yılı – 1 ay – Ekim ayı) = 770 Genel Yönetim Giderleri
Cari Dönem (2020 yılı – 2 ay – Kasım ve Aralık ayı) = 180 Gelecek Aylara Ait Giderler
Sonraki Yıl (2021 yılı – 9 ay – Ocak ile Eylül ayları arası) = 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler
Sigorta bedelinin ödenmesi kaydı:

----------------------------------01/10/2020-----------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.000
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 2.000
280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER 9.000
102 BANKALAR 12.000
-----------------------------------------/-----------------------------------

Dönem uzunluğunu ay olarak belirleyen işletme 12 aylık sigorta bedelini peşin ödediği Ekim ayında,
1.000 TL “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına kaydederek, bu tutarın Ekim ayı gi-
derleri içinde yer almasını sağlamıştır. İşletme aynı yıl içinde yere alan Kasım ve Aralık ayına ait giderleri
“180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabının borç tarafına 2.000 TL olarak kaydetmiş, bir sonraki yıl olan
2021 yılına ait aylara ilişkin giderleri ise “280 Gelecek Yıllara Ait Giderler” hesabının borç tarafına 9.000
TL olarak kaydetmiştir. İşletme ödemeyi bankadan yaptığı için “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına
12.000 TL kaydedilmiştir.
İşletme Kasım ve Aralık ayları geldiğinde aşağıdaki kaydı yaparak bu aylara ait giderlerin ait olduğu
dönemlere kaydedilmesini sağlar.

--------------------------------XX/XX/2020-----------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 1.000
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 1.000
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme 2020 yılının sonunda envanter işlemleri sırasında aşağıdaki aktarım kaydını yaparak, zaman
geçmesiyle uzun vadeli olma özelliğini kaybeden giderlerin kısa vadeliye dönüşmesini sağlar.

250
 8
Finansal Muhasebe

----------------------------------31/12/2020-----------------------------
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 9.000
280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER 9.000
-----------------------------------------/-----------------------------------

2021 yılında her ayın sigorta gideri, 2020 yılının Kasım ve Aralık aylarında yapılan kayıtlarına benzer
şekilde dokuz ayrı kayıt yapılarak, “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabından “770 Genel Yönetim
Giderleri” hesabına aktarılması sağlanır.

Gider Tahakkukları
İçinde bulunulan hesap döneminde doğmuş yani bu döneme ait olmasına rağmen, henüz ödenme-
miş giderler bulunabilir. Gider doğmuşsa, bu giderin içinde bulunulan döneme düşen tutarını - henüz
ödenmemiş olsa bile- o dönemin gideri olarak kaydetmek gerekir. Doğmuş olmasına rağmen alacaklısı
tarafından henüz istenebilir duruma gelmemiş bu tür giderleri bir bilanço hesabı olan “Gider Tahakkuk-
ları” hesabında izlemek gerekir. Gider tahakkukları, içinde bulunulan (cari) dönemde doğmasına rağmen,
alacaklısı tarafından ancak işin, olayın, işlemin veya hizmetin tamamlanması ile birlikte istenebileceği ve
işletmenin ödemesini yapabileceği koşullu borçlardır.
Dönem sonları itibariyle gerçekleşmiş olmasına rağmen henüz nakden veya hesaben ödeme durumuna
gelmeyen giderler, ilgili gider hesaplarına kaydedilirken “381 Gider Tahakkukları” hesabının alacak tarafı-
na kaydedilir. Giderin nakden veya hesaben ödenmesi ya da iptal edilmesi üzerine “381 Gider Tahakkukla-
rı” hesabının borç tarafına kayıt yapılır. Hesap alacak kalanı verir ve bu kalan işletmenin henüz ödenmemiş
olan borcunun toplam tutarını gösterir.

Örnek: Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen Z işletmesi, başka bir işletmeden 01.04.2020 ta-
rihinde faaliyetlerinde kullanmak üzere %18 KDV hariç 9.000 TL’ye 3 aylığına bir taşıt kiralamıştır. Kira
sözleşmesine göre ödeme kira süresi sonunda peşin yapılacaktır.
Nisan ayının gider kaydı:

--------------------------------30/04/2020------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 3.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 3.000
---------------------------------------/------------------------------------

Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen işletmede dönem uzunluğu ay olarak belirlendiğinden dö-
nemsellik kavramı gereği oluşan giderin ilgili aylara kaydedilmesi gerekir. İşletme Nisan ayının başında
taşıtı kiralamış olmasına rağmen 3.000 TL tutarındaki Nisan ayının gideri ay sonunda gerçekleştiğinden
30.04.2020 tarihinde “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilmiştir.
3.000 TL’lik gider oluşmasına rağmen ödemesi kira sonunda olacağından bu tutarın “381 Gider Tahak-
kukları” hesabının alacak tarafına kaydedilmesi gerekir.
Mayıs ayının gider kaydı:

-----------------------------------31/05/2020---------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 3.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 3.000
---------------------------------------/-------------------------------------

251
8
Sonuç Hesapları

İşletme Mayıs ayının sonunda Nisan ayı sonunda yaptığı kayda benzer şekilde kayıt yaparak Mayıs ayının
3.000 TL tutarındaki kira giderinin “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabına kaydedilmesini sağlamıştır.
Kira sonunda ödeme kaydı:

--------------------------------30/06/2020-------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 3.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 6.000
191 İNDİRİLECEK KDV 1.620
100 KASA 10.620
---------------------------------------/--------------------------------------

İşletme kira süresinin sonunda Haziran ayının kira gideri olan 3.000 TL’yi “770 Genel Yönetim Gider-
leri” hesabının borç tarafına kaydetmiştir. Kira süresi sonunda tahakkuk eden gider ödendiği için “381 Gi-
der Tahakkukları” hesabında biriken 6.000 TL, bu hesabın borç tarafına kaydedilerek hesabın kapatılması
sağlanmıştır. İşletmenin bir hizmet alımı dolayısıyla ödediği KDV tutarı olan 1.620 TL (9.000 TL*0,18)
“191 İndirilecek KDV” hesabının borç tarafına kaydedilmiştir. İşletme KDV ile birlikte toplam olarak
10.620 TL ödediği için, “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 10.620 TL kaydedilmiştir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Bilanço ve Gelir Tablosu Bağıntıları Üzeri-
ne Bir Dinamik Tahlil Denemesi
Prof. Dr. Oktay Güvemli, Marmara Üni.
E. Öğr. Üyesi
ÖZET
Mali tablolar tahlili yarım yüzyıldır Türk
üniversitelerinde muhasebe ders programların-
da klasik bir yapıda yer almaktadır. Lisansüstü
programlarda daha ileri seviyede tahlil çalışmaları
yapılmakta ise de bu konuda fazla bir yayın yok-
tur. Bu incelemede yazarın lisansüstü ders prog-
ramlarında denediği dinamik tahlil esasları ele
alınmıştır. Kaynak-varlık-gider-gelir dörtlüsü ve
tek döneme ait bilanço ve gelir tablosu ele alına-
rak yapılan bu incelemelerde Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebliği (MSUGT) nde yer alan
mali tablolar esas alınmış ve bu tabloların mali
tahlil esaslarına göre düzenlenmeleri üzerinde
öncelikle durulmuştur. Burada belirtilmesi ge-
rekmektedir ki, MSUGT’de yer alan dikey gelir
tablosunun, dinamik tahlilin yapılabilmesi için
gider ve gelir yanlarının ayrı ayrı ele alınarak çift
yanlı kayıt yöntemi esaslarına göre düzenlenmesi
uygun olabilecektir. Bu incelemede bir yandan
bu tabloların tahlile hazır duruma getirilmeleri
üzerinde durulurken, bir yandan da kaynak-var-
lık-gider-gelir bağıntıları üzerinde durulmuştur.
Bu bağıntılarda, iş akışı, işletme çalışma döngüle-
ri, amaçlar gibi kavramlar da ele alınmıştır. İnce-
lemede, bilançonun varlık ve sermaye yanlarının
tasnifi yapılırken değerlendirmeler yapılmıştır.
Sonra da gelir tablosunun gider ve gelir yanları-
nın tasnifi yapılırken değerlendirmeler de yapıl-
mıştır. Ve yer yer dörtlü bağıntılar ele alınarak
incelemelerde bulunulmuştur.
Anahtar sözcükler: Mali Tablolar, Mali Tab-
lolar Tahlili, Dinamik Tahlil.
Jel Kodu: M40, M41.
1. Giriş
… Bu kısa incelemede Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebliği’nde yer alan bilanço ve
gelir tablosunun tahlile hazır duruma getirilmesi
için yapılacak tasnif çalışmaları ve bu tablolarda-
ki unsurların (kaynak-varlık-gider-gelir) birbirle-
ri ile ilişkileri, bağıntıları üzerinde durulacaktır.
2. Bilanço Unsurlarının Tasnifi ve Değer-
lendirilmesi
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği
(MSUGT)’nde yer alan Tekdüzen Hesap Planı ve
ayrıntılı bilanço, sanayi kuruluşu esas alınmakla
birlikte, geniş iş konularını kapsayacak biçimde

252
 8
Finansal Muhasebe

ve geniş bir alanda kullanılmak üzere hazırlan-
mıştır. Ayrıca, yönetimin üçüncü kişilerin, bu
arada özellikle devletin gereksemeleri ağırlıklı
olarak göz önünde tutulmuştur. Bilançonun var-
lık yanının dönen, bağlı ve duran varlıklar olarak
üç kümeye ayrılması söz konusudur. …
3. Gelir Tablosu Unsurlarının Tasnifi ve
Değerlendirilmesi
MSUGT’de yer alan dikey gelir tablosun-
dan, dinamik tahlilde yararlanılması bilançodan
yararlanılmasından daha güçtür. Tarihi süreçte
gelir tablosunun gelişmesi bilançodan daha yavaş
olmuştur. Önce kâr ve zarar hesabı ortaya çıkmış,
bu hesap zamanla kar ve zarar tablosu haline dö-
nüşmüştür. Bu tablo çift yanlı kayıt yönteminin
biçimsel yapısına uygun, ayrıntılı gider ve gelir
yanlarını kapsayan bir tablo haline dönüşeceği
sırada dikey gelir tablosu gelişme göstermiştir.
Yirminci yüzyılın ilk yarısında bir yandan dün-
ya harpleri, iktisadi krizler, sanayi toplumundan
bilgi toplumuna geçiş sürecinin yaşanması, öte
yandan yönetim muhasebesinin kendi içindeki
gelişmeleri dikey gelir tablosunun gelişim süreci-
ni hızlandırmıştır. …
3.1. Çift Yanlı Kayıt Yöntemine Göre Dü-
zenlenen Gelir Tablosu Unsurlarının Tasnifi ve
Değerlendirilmesi
MSUGT’de yer alan dikey gelir tablosu ve
satışların maliyeti tablosundaki bilgilerden ve
Tekdüzen Hesap Planından yararlanılarak, çift
yanlı kayıt yöntemine uygun nitelikte ve dinamik
tahlil çalışmalarında yararlanılabilecek bir gelir
tablosu düzenlenmesi olanağı vardır. Bu gelir
tablosunun gider yanı beş kümeden oluşur. ….
3.1.1. Gelir Tablosunun Gelir Yanının Tas-
nifi ve Değerlendirilmesi
Çift yanlı kayıt yöntemine uygun olarak
MSUGT’deki verilerden yararlanılarak hazırla-
nan gelir yanı üç kümeden oluşur. …
4. Kaynak - Varlık - Gider - Gelir Arasın-
daki Çok Yönlü Bağıntılar
Bilanço ve gelir tablosunun dört unsurunun,
kar ile beş unsur halinde ele alınması ve araların-
daki bağıntıların incelenmesi. …
5. Sonuç
Bu incelemenin konusu tek döneme ait bi-
lanço ve gelir tablosunu ele almak ve bu iki tab-
lonun dört kümesi arasındaki bağıntılar üzerinde
durmaktır. Birbirini izleyen dönemlere ait mali
tablolar ele alınarak incelendiğinde kuşkusuz di-
namik tahlilde farklı değerlendirmeler yapılması
olanağı vardır. …
Kaynakça: Güvemli, O. (2011). Bilanço ve
Gelir Tablosu Bağıntıları Üzerine Bir Dinamik
Tahlil Denemesi. Muhasebe ve Finansman Der-
gisi, (49), 1-9. https://dergipark.org.tr/tr/pub/
mufad/issue/35674/396821

Öğrenme Çıktısı
3 Gider hesapları ile ilgili faaliyetleri kaydedebilme
4 Giderleri ait oldukları dönemlere paylaştırma kayıtlarını yapabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Faaliyet giderleri açısından

Kurumlar Vergisi
Kanunu’na göre, kurum ka-
zancının tespiti sırasında in-
dirilmesine izin verilmeyen
giderleri araştırınız.
ticari mal alıp - satan bir
işletme ile üretim yapıp -
Maliyet ve gider kavramla-
satan bir işletmeyi karşılaş-
rı arasındaki ilişkiyi ince-
tırınız? Edindiğiniz bilgileri
leyiniz.
dersinizle ilgili çevrimiçi
açıköğretim platformların-
da paylaşınız.

253
 8
Sonuç Hesapları

1 Gelir hesapları ile ilgili faaliyetleri

kaydedebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Gelirleri ait oldukları dönemlere

2 paylaştırma kayıtlarını yapabilme

Gelir Hesaplarının İncelenmesi

TDHP’de işletmenin ana faaliyet konuları ile ilgili oluşan gelirleri “Brüt Satışlar” grubundaki hesapla-
ra, ana faaliyet konusu dışındaki işlemlerden oluşan gelirleri ise “Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve
Kârlar” grubu ile “Olağandışı Gelir ve Kârlar” grubundaki hesaplara kaydedilir.
Yurt içinde gerçek veya tüzel kişilere yapılan mal ve hizmet satışları gerçekleştiğinde brüt satışlar grubun-
daki “600 Yurtiçi Satışlar” hesabının alacak tarafına kaydedilir. KDV satış tutarına dahil edilmez. İşletme
yurt dışına mal ve hizmet sattığında ise “601 Yurtdışı Satışlar” hesabının alacak tarafına kaydeder.
İşletme farklı işlemler sonucu ortaya çıkabilecek faiz gelirlerini, tahakkuk ettikçe diğer faaliyetlerden
olağan gelir ve kârlar grubunda yer alan “642 Faiz Gelirleri” hesabının alacak tarafına kaydeder. İşletme
varlıkları içinde yer alan menkul kıymetler hesap grubundaki bir varlığının satımından oluşan kârları bu
hesap grubunda yer alan “645 Menkul Kıymet Satış Kârları” hesabının alacak tarafına kaydeder. İşletme
yabancı paraya dayalı işlemler sonucu kâr ettiğinde, oluşan bu kârı diğer faaliyetlerden olağan gelir ve
kârlar grubunda yer alan “646 Kambiyo Kârları” hesabının alacak tarafına kaydeder.
İşletmenin sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkmayan faaliyetlerinden oluşan gelirlerinin yer aldığı ola-
ğandışı gelir ve kârlar grubunda, önceki dönemlerdeki işlemlere dayalı olarak cari dönemde ortaya çıkan
gelirlerin kaydedildiği “671 Önceki Dönem Gelir ve Kârları” hesabı ile maddi duran varlık satış kârları
gibi başka hesaplara kaydedilemeyen gelirlerin kaydedildiği “679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlar” he-
sabı yer alır.
Gelirin cinsi ne olursa olsun, gelirler oluştuklarında ilgili gelir hesabının alacak tarafına kayıt yapılır.
Gelir hesaplarının borç taraflarına sadece dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına
aktarılarak kapatılmaları esnasında kayıt yapılır.
Dönemsellik kavramı gereği cari döneme ait olmasına rağmen bedeli henüz tahsil edilmemiş gelirlerin
ve cari dönemde tahsil edilmesine rağmen gelecek dönemlere ait olan gelirlerin ait oldukları dönemlere
kaydedilmelerinde dönem ayırıcı hesaplar olarak da adlandırılan aktif ve pasif geçici hesaplardan yararla-
nılır. İzleyen aylara (dönemlere) ait olmak üzere peşin tahsil edilen gelirler “380 Gelecek Aylara Ait Ge-
lirler” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin tahsil edilen gelirlerin
bir yıldan uzun süreye ait olan kısımları ise “480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler” hesabının alacak tarafına
kaydedilir. “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabı, izleyen aylar geldiğinde ilgili gelir hesabına dev-
redilirken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır. İçinde bulunulan hesap döneminde doğmuş olmasına
rağmen henüz nakden veya hesaben tahsil edilebilir duruma gelmeyen gelirler,“181 Gelir Tahakkukları”
hesabının borç tarafına kaydedilir. Gelirin nakden veya hesaben tahsil edilmesi ya da iptal edilmesi üze-
rine “181 Gelir Tahakkukları” hesabının alacak tarafına kayıt yapılır.

254
 8
Finansal Muhasebe

3 Gider hesapları ile ilgili faaliyetleri

kaydedebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Giderleri ait oldukları dönemlere
4 paylaştırma kayıtlarını yapabilme

Gider Hesaplarının İncelenmesi

TDHP’de işletmenin ana faaliyet konuları ile ilgili oluşan giderleri “Satış İndirimleri”, “Satışların Maliyeti”
ve “Faaliyet Giderleri” gruplarındaki hesaplara, ana faaliyet konusu dışındaki işlemlerden oluşan giderleri
ise “Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar”, “Finansman Giderleri” ve “Olağandışı Gider ve Zarar-
lar” gruplarındaki hesaplara kaydedilir.
Satılan malların iade edilen kısmına ait tutar satış indirimleri grubunda yer alan“610 Satıştan İadeler” he-
sabının borç tarafına kaydedilir. İşletmenin alıcılara kasa ve miktar iskontosu şeklinde uyguladığı iskonto
tutarı yine bu grupta yer alan “611 Satış İskontoları” hesabının borç tarafına kaydedilir.
Ticari bir işletme yaptığı satışların maliyet tutarını, satışların maliyeti grubunda yer alan “621 Satılan Ticari
Mallar Maliyeti” hesabının borç tarafına kaydederken, “153 Ticari Mallar” hesabının alacak tarafına kayde-
der. İşletme sürekli envanter yöntemini kullanıyorsa maliyet kaydı satış anında, aralıklı envanter yöntemini
kullanıyorsa dönem sonlarında yapılır.
İşletmenin genel yönetim fonksiyonu ile ilgili ortaya çıkan giderleri, dönem içinde “770 Genel Yönetim
Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilirken, bu hesapta toplanan giderler ay sonlarında ya da dönem
sonlarında “771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma” hesabı aracılığıyla faaliyet giderleri hesap grubunda yer
alan “632 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına aktarılır.
İşletme acente, temsilci ve benzeri işletmelere ödediği komisyon giderlerini, tahakkuk ettikçe diğer faaliyet-
lerden olağan gider ve zararlar grubunda yer alan “653 Komisyon Giderleri” hesabının borç tarafına kay-
deder. İşletme varlıkları içinde yer alan menkul kıymetler hesap grubundaki bir varlığın satımında oluşan
zararları bu hesap grubunda yer alan “655 Menkul Kıymet Satış Zararları” hesabının borç tarafına kayde-
der. İşletme kambiyo işlemlerinden oluşan zararları, diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar grubunda
yer alan “656 Kambiyo Zararları” hesabının borç tarafına kaydeder.
İşletmenin finans fonksiyonu ile ilgili olarak ortaya çıkan giderleri, dönem içinde “780 Finansman Gi-
derleri” hesabının borç tarafına kaydedilirken, bu hesapta toplanan giderler ay sonlarında ya da dönem
sonlarında “781 Finansman Giderleri Yansıtma” hesabı aracılığıyla finansman giderleri hesap grubunda yer
alan “660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri” ve/veya “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesaplarının
borç tarafına aktarılır.
İşletmenin sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkmayan faaliyetlerinden oluşan giderlerinin yer aldığı olağan-
dışı gider ve zararlar grubunda, önceki dönemlerdeki işlemlere dayalı olarak cari dönemde ortaya çıkan
giderler, “681 Önceki Dönem Gider ve Zararları” hesabına, duran varlık satış zararları gibi başka hesaplara
kaydedilemeyen giderler ise “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabına kaydedilir.
Giderin cinsi ne olursa olsun, giderler oluştuklarında ilgili gider hesabının borç tarafına kayıt yapılır. Gider
hesaplarının alacak taraflarına sadece dönem sonlarında “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarıla-
rak kapatılmaları esnasında kayıt yapılır.
Dönemsellik kavramı gereği cari döneme ait olmasına rağmen bedeli henüz ödenmemiş giderlerin ve cari
dönemde ödenmesine rağmen gelecek dönemlere ait olan giderlerin ait oldukları dönemlere kaydedilme-
lerinde bilançoda yer alan dönem ayırıcı hesaplardan yararlanılır. İzleyen aylara (dönemlere) ait olmak
üzere peşin ödenmiş giderler “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabının borç tarafına kaydedilir. Gelecek
bilanço dönemlerine ait peşin ödenmiş giderlerin bir yıldan uzun süreye ait olan kısımları ise “280 Gelecek
Yıllara Ait Giderler” hesabının borç tarafına kaydedilir. “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabı, izleyen
aylar geldiğinde ilgili gider hesabına devredilirken alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Dönem sonları
itibariyle gerçekleşmiş olmasına rağmen henüz nakden veya hesaben ödeme durumuna gelmeyen giderler,
“381 Gider Tahakkukları” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Giderin nakden veya hesaben ödenmesi ya
da iptal edilmesi üzerine “381 Gider Tahakkukları” hesabının borç tarafına kayıt yapılır.

255
 8
Sonuç Hesapları

1 Aşağıdakilerden hangisi TDHP’de yer alan 6 İşletme aktifine kayıtlı hisse senetlerini sat-
gelir hesaplardan biri değildir? tığında, satış tutarı ile hisse senetlerinin alış tuta-
neler öğrendik?

A. Yurtiçi satışlar rı arasındaki olumsuz farkı aşağıdaki hesaplardan

B. Kambiyo kârları hangisine nasıl kaydeder?
C. Önceki dönem gelir ve kârları A. Menkul Kıymet Satış Zararları hesabına alacak
D. Satıştan iadeler B. Satıştan İadeler hesabına borç
E. Konusu kalmayan karşılıklar C. Menkul Kıymet Satış Zararları hesabına borç
D. Kambiyo Zararları hesabına borç
2 Aşağıdaki hesaplardan hangisi işletmenin dü- E. Komisyon Giderleri hesabına borç
zenleyeceği bilançoda yer almaz?
A. Gelir tahakkukları 7 İşletme elindeki 5.000 Doları bozdurduğun-
B. Gelecek aylara ait giderler da 32.000 TL tahsil etmiş ve bu işlemden 2.000
C. Gider tahakkukları TL kâr etmiştir. Bu durumda doların bozdurulma-
sı ile ilgili yapılacak yevmiye kaydında aşağıdaki
D. Gelecek yıllara ait gelirler
hesaplardan hangisi doğru olarak yer alır?
E. Kambiyo zararları
A. Menkul Kıymet Satış Kârları hesabı, 2.000 TL
3 Sürekli envanter yöntemini kullanan bir işlet- alacaklı
me %18 KDV hariç 20.000 TL’ye veresiye ticari B. Kasa hesabı, 34.000 TL alacaklı
mal satmıştır yapılacak olan muhasebe kayıtlarında C. Kambiyo Kârları hesabı, 2.000 TL borçlu
aşağıdaki hesaplardan hangisi yer almaz? D. Kasa hesabı, 34.000 TL borçlu
A. İndirilecek KDV E. Kasa hesabı, 30.000 TL alacaklı
B. Yurtiçi satışlar
C. Ticari mallar
8 Aşağıdaki hesaplardan hangisi Dönem Kârı
veya Zararı hesabına aktarılarak kapatılmaz?
D. Satılan ticari mallar maliyeti
E. Alıcılar A. Satılan ticari mallar maliyeti
B. Satıştan iadeler
4 Peşin ödendiği halde gelecek dönemlere ait C. Komisyon gelirleri
olan giderler aşağıdaki hesaplardan hangisine kay- D. Diğer olağan gelir ve kârlar
dedilir? E. Gelecek aylara ait gelirler
A. Gider tahakkukları
B. Gelecek aylara ait giderler 9 İşletme 40.000 TL tutarındaki bir alacak se-
C. Gelir tahakkukları nedini, ödeyecek olan kişinin isteği üzerine 45.000
TL tutarında yeni bir senetle değiştirmiştir.
D. Gelecek yıllara ait gelirler
E. Gelecek aylara ait gelirler Bu durumda senet değiştirildiğinde ortaya çıkan
olumlu fark aşağıdaki hesaplardan hangisine, nasıl
5 Aşağıdaki hesaplardan hangisi dönem ayırıcı kaydedilir?
hesaplardan biridir? A. Faiz Gelirleri hesabına alacak
A. Satılan ticari mallar maliyeti B. Diğer Olağan Gelir ve Kârlar hesabına borç
B. Satıştan iadeler C. Menkul Kıymet Satış Kârları hesabına alacak
C. Gelir tahakkukları D. Kambiyo Kârları hesabına borç
D. Diğer olağan gelir ve kârlar E. Komisyon Gelirleri hesabına alacak
E. Önceki dönem gelir ve kârları

256
 8
Finansal Muhasebe

10 İşletme 40.000 TL tutarındaki senetsiz alacağını tahsil etmiş ve vadesinden önce ödeme nedeniyle %10
iskonto yapmıştır. Bu durumda işletmenin alacağını tahsil ettiğinde yapması gereken yevmiye kaydı aşağıdaki-
lerden hangisidir?

neler öğrendik?
A. --------------------------/--------------------------
KASA 36.000

ALICILAR 36.000
--------------------------/--------------------------

B. --------------------------/--------------------------
KASA 36.000
YURTİÇİ SATIŞLAR 4.000
ALICILAR 40.000
--------------------------/--------------------------

C. --------------------------/--------------------------
ALICILAR 40.000
KASA 36.000
SATIŞTAN İADELER 4.000
--------------------------/--------------------------

D. --------------------------/--------------------------
KASA 36.000
SATIŞ İSKONTOLARI 4.000
ALICILAR 40.000
--------------------------/--------------------------

E. --------------------------/--------------------------
ALICILAR 36.000
SATIŞ İSKONTOLARI 4.000
KASA 40.000
--------------------------/--------------------------

257
 8
Sonuç Hesapları

Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn- Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn-
1. D 6. C
celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi- celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi-
riniz. riniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn- Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn-
2. E 7. E
celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi- celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi-
riniz. riniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn- Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn-
3. A 8. E
celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi- celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi-
riniz. riniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn- Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn-
4. B 9. A
celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi- celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi-
riniz. riniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn- Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesaplarının İn-
5. C 10. D
celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi- celenmesi” konusunu yeniden gözden geçi-
riniz. riniz.

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Kurumlar vergisinden istisna edilmiş kazançlar, Kurumlar Vergisi Kanunu’nun

5. maddesinde sayılmıştır. Söz konusu istisna kazançlar şunlardır:
1. İştirak kazancı istisnası,
2. Yurt dışı iştirak kazancı istisnası,
3. Yurt dışı şube kazancı istisnası,
4. Yurt dışında iştirak edilen kurumların iştirak hisselerinin satış kazancı is-
tisnası,
5. Emisyon primi istisnası,
Araştır 1 6. Portföy kazancı istisnası,
7. Taşınmaz veya iştirak hissesi satış kazancı istisnası,
8. Bankalara borçlu olanlar tarafından satılan taşınmaz veya iştirak hisseleri-
ne ilişkin istisna,
9. Yurt dışında yapılan inşaat, montaj işlerinden sağlanan kazançlara ilişkin
istisna,
10. Özel okul ve rehabilitasyon merkezi işletmeciliği kazanç istisnası,
11. Kooperatif risturn istisnası,
12. Sınai mülkiyet haklarında kurumlar vergisi istisnası.

258
 8
Finansal Muhasebe

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 11 inci maddesinde, kurum kazancının tespiti

sırasında indirilmesine izin verilmeyen giderler topluca sıralanmıştır:
1. Öz sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler,
2. Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farkları ve
benzeri giderler,
3. Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazançlar,
4. Her ne şekilde ve ne isimle olursa olsun ayrılan yedek akçeler,
5. Hesaplanan kurumlar vergisi ile her türlü para cezaları ile vergi cezaları ve
gecikme zamları,
Araştır 2 6. Menkul kıymetlerin itibari değerlerinin altında ihracından doğan zararlar,
7. Bazı taşıtlara ilişkin giderler ve amortismanlar,
8. Kurumun kendisinin, ortaklarının, yöneticilerinin ve çalışanlarının suçla-
rından doğan tazminat giderleri,
9. Basın yoluyla işlenen fiillerden dolayı ödenen tazminatlar,
10. Bazı ürünlere ait ilan ve reklam giderleri,
11. Kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine verilen temettü ikramiye-
leri,
12. Kanunen yasaklanmış fiiller nedeniyle katlanılan giderler.

Kaynakça
Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2000). Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması. Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi,
Ankara.
Arıkboğa, D. (2012). Gelir Giderlerin Dönem Sonu İşlemleri ve Finansal Tabloların Düzenlenmesi. N. Erdoğan
(Ed.), Muhasebe Uygulamaları içinde (84-110 ss.). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Başar, B. (2013). Gelir ve Giderler. N. Erdoğan (Ed.), Genel Muhasebe II içinde (146-164 ss.). Anadolu
Üniversitesi Yayınları.
Çaldağ, Y. ve Ayanoğlu, Y. (2015). Genel Muhasebe. Onuncu Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Erdoğan, N. (2013). Gelirler ve Giderler. M. Erdoğan (Ed.), Genel Muhasebe içinde (150-169 ss.). Anadolu
Üniversitesi Yayınları.
Sevilengül, O. (2008). Genel Muhasebe. Ondördüncü Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara.
Sürmen, Y. (2002). Muhasebe 2. Akademi Kitabevi Yayınları Nr:12. Trabzon.
Tanış, V. N. (2016). Genel Muhasebe. Dokuzuncu Baskı, Karahan Kitapevi, Adana.

259