TÜREV PİYASALAR

Finansal Piyasa?
2
 Finansal piyasalar, gerçekleştirilen alım-satım işlemi sonucunda el
değiştiren kıymetlerin vadesine bağlı olarak spot ve türev piyasalar olmak üzere
ikiye ayrılır.
3

Spot piyasalar, belli miktarda bir mal veya

kıymetin ve bunların karşılığı olan paranın işlemin
ardından takas günü el değiştirdiği piyasalardır. BİST
bünyesinde faaliyet gösteren Hisse Senetleri Piyasası
ve Döviz Piyasası spot piyasalara örnek olarak
verilebilir.

Türev piyasalar, ilerideki bir tarihte teslimatı

veya nakit uzlaşması yapılmak üzere herhangi bir
malın veya finansal aracın, bugünden alım satımının
yapıldığı piyasalardır.
 Türev Araç?
4

Değeri başka bir finansal varlığın veya malın

değerine doğrudan bağlı olan finansal araçlar “türev
araç” olarak adlandırılmaktadır.
Türev araçlar, dayanak varlığın sahipliğinin el
değiştirmesine gerek olmaksızın, bu varlıkla ilgili hak
ve yükümlülüklerin ticaretine imkan sağlar.
Tanım olarak “türev” kelimesinin
kullanılmasının nedeni; gerçek bir piyasa ve ürünü
(underlying asset-“dayanak varlık”) baz almaları ve
değerlerinin baz aldıkları o dayanak varlığa (ürüne,
göstergeye, araca) göre değişecek olmasıdır.
 Neden Türev Piyasalar?
5

Sahip olunan mal veya hizmetler piyasa koşullarında oluşan

fiyatlardan alıp satılabilmekte fakat henüz sahip olunmayan, örneğin üç ay
sonra sahip olunacak bir mal veya hizmet hangi fiyattan satılır? Ya da bir mal
gelecek bir tarihte, örneğin üç ay sonra hangi fiyattan satın alınır?
İşte bu sorulara yanıt bulunması ve gelecekteki fiyat belirsizliğinden
kaynaklanan risklerin ortadan kaldırılması amacıyla vadeli işlem sözleşmeleri
alınıp satılmaya başlanmış, yapılan vadeli sözleşmelerde taraflara garanti
sağlanması amacıyla da bu sözleşmeler organize borsa çatısı altında
toplanmıştır.
Sözleşmelerin standart hale getirilmesi ile spekülatörler de bu
sözleşmeler üzerinden işlem yapmaya başlamışlardır. Böylelikle fiyat riskine
karşı korunma çabası içerisinde olan üreticiler ve tüccarlar bir çözüme
kavuşurken, yatırımcılar ve spekülatörler de cazip bir yatırım aracına sahip
olmuşlar, finansal alanda faaliyet gösteren aracı kurumlar ve bankalar
müşterilerine yeni alternatif ürünler sunabilir hale gelmişlerdir.
Türev Piyasaların Temel Fonksiyonları?
6

Türev piyasalarının iki temel fonksiyonu vardır:

RİSK YÖNETİMİ GELECEĞE YÖNELİK

FİYAT OLUŞUMU
 Risk Yönetimi
7

Türev piyasalarının temel fonksiyonlarından biri, gelecekte meydana

gelebilecek aleyhte fiyat değişimleri karşısında riskten korunma imkanı
sunmaktır. Nitekim türev piyasaları, tarımsal ürünlerin fiyatlarında gelecekte
meydana gelebilecek aşırı dalgalanmaların yaratacağı risklerden korunma
ihtiyacından doğmuştur.
Her kişi veya kurumun üstlenmiş olduğu riskler birbirinden farklı
olabilir. Bu farklılığı yaratan, iş hacmi, faaliyet türü gibi birçok kriterdir. Türev
piyasalar, yatırımcılara risklerini diğer yatırımcılara transfer edebilme olanağı
sağlar. Riskleri üstlenen taraflar ise risklerini daha kolay yönetebilecek olan veya
bu riskleri üstlenmeye istekli yatırımcılar olabilir. Riskleri üstlenmeye istekli
olan taraflar, türev piyasalarda derinliği sağlayan ve fiyat değişimlerinden kar
elde etmeye çalışan spekülatörlerdir. Spekülatör olarak adlandırılan grup esas
itibarı ile riskten korunmak yerine beklentileri doğrultusunda pozisyon alarak
fiyat değişimlerinden kar elde etmeye çalışmaktadır. Özet olarak risk, türev
piyasalarda alınıp satılabilir hale gelmektedir.
 Geleceğe Yönelik Fiyat Oluşumu
8

Geleneksel piyasalarda arz ve talebe göre oluşan fiyatlar, içinde

bulunulan anda geçerlilik arz etmektedir. Örneğin, Dolar/TL denince ilgili
piyasada o an geçerli kurlar akla gelmektedir. On dakika sonrasında
fiyatların ne olacağını tam olarak kestirmek imkansızdır. Oysa türev
piyasalar sayesinde değil on dakika sonrasının, bir yıl sonrasının bile
fiyatlarının belirlenmesi mümkündür. Bu piyasalarda işlem yaparak
gelecekteki alış veya satış fiyatını belirleyebilmenin yanında bu piyasalar
sayesinde gelecekteki fiyatlar hakkında sadece fikir sahibi olmakta
mümkündür. Örneğin vade sonu altı ay sonra olan bir sözleşme için
yatırımcıların vermiş olduğu alış veya satış kotasyonlarına bakarak,
yatırımcıların söz konusu varlığı altı ay sonra satın alırken vermeye razı
olacakları fiyat veya bu malı altı ay sonra satarken karşılığında almayı
kabul edecekleri fiyat hakkında fikir sahibi olunabilir.
Vadeli İşlem Sözleşmelerinde İşlem Yapan Yatırımcı Tipleri?
9

Vadeli piyasalarda işlem yapan yatırımcılar üç ana

grup altında toplanabilir. Bunlar;

- Riskten korunmak isteyenler

- Spekülatörler
- Arbitrajcılar
 Riskten korunmak isteyenler;
10

Riskten korunmak isteyen yatırımcılar, bir

sermaye piyasası aracı, döviz, kıymetli maden veya malı
kullanan, bunlarda pozisyon tutan veya gelecekte
teslimatını bekleyen, ancak ilgili ürünün fiyatında
gelecekte meydana gelebilecek olumsuz değişimlerden
korunmak isteyen kişi veya kurumlardır.
Bu yatırımcılar, spot piyasalarda fiyatların
yükselmesinden korunmak için vadeli işlem
sözleşmesine alıcı (uzun taraf), düşmesinden korunmak
için de vadeli işlem sözleşmesine satıcı (kısa taraf)
olarak girerler.
 Spekülatörler;
11

Vadeli piyasaların önemli unsurlarından biri de

spekülatörlerdir. Bu kişilerin alım-satım işleminde
bulunmaları zaman zaman ani fiyat hareketlerine
sebep olmakla birlikte, piyasanın likiditesini ve işlem
hacmini arttırdığı bilinmektedir.
Spekülatörlerin risk alma konusundaki
isteklilikleri diğer piyasa katılımcılarına taşıdıkları
riski spekülatörlere devrederek riskten korunma
imkanı sağlar.
 Arbitrajcılar;
12

Arbitrajcılar (Arbitrajörler) ise, piyasalar arasındaki fiyat

dengesizliklerinden yararlanarak risksiz kar elde etmeyi hedefleyen
yatırımcılardır. Örneğin, bir mal coğrafi olarak farklı yerlerde farklı
iki fiyattan işlem görüyorsa arbitrajcı hemen ucuz olan yerden alır,
pahalı olan yerde satar ve böylece risksiz kar elde eder.
Benzer şekilde spot piyasalar ile vadeli piyasalar arasındaki
taşıma maliyeti ilişkisi sonucu oluşması gereken fiyattan farklı
seviyelerde fiyat oluşması durumunda, arbitrajcılar devreye girerek
ucuz olan piyasada alış, pahalı olan piyasada satış yaparak
piyasaları dengelerler. Bu faaliyetler piyasaların birbirleriyle
uyumlu ve dengeli hareket etmesini ve gerçekçi fiyat oluşumunu
sağlar.
 Arbitraj?
13

Bir döviz, menkul değer, mal veya üretim faktörü

gibi ekonomik varlığın aynı andaki fiyat farklılığından
kazanç sağlamak üzere eşanlı olarak alınıp satılmasına
verilen addır.
Arbitraj, menkul değerlerin değişik piyasalarda
oluşan fiyat farklarından, kazanç elde etme
yöntemidir.
Menkul kıymetlerin yanı sıra döviz ve ticari
mallar üzerinden de uygulanabilir.
 Arbitraj Türleri?
14

 Yer (Piyasa) Arbitrajı: Değişik piyasalarda, aynı zaman

biriminde oluşan fiyat farklılıklarından yararlanmak
amacıyla yapılmaktadır.

 Zaman Arbitrajı: Spot ve ileri tarihte teslim koşullu fiyat

farklarından kazanç sağlamayı öngören arbitraj türüdür.

 Faiz Arbitrajı: Farklı paraların kısa süreli yatırımlarının

gelirleri arasındaki farklılıklardan yararlanmak amacıyla
yapılan arbitraj işlemidir.
 Türev Araçlar Nelerdir?
15

- Opsiyonlar,
- Vadeli İşlemler,
* Futures
* Forward
- Swaplar.