Current Developments in Biotechnology and Bioengineering. Human and Animal Health Applications 1st Edition Vanete Thomaz Soccol

Current Developments in
Biotechnology and Bioengineering.

Human and Animal Health Applications
1st Edition Vanete Thomaz Soccol
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/current-developments-in-biotechnology-and-bioengin
eering-human-and-animal-health-applications-1st-edition-vanete-thomaz-soccol/
Current Developments
in Biotechnology and
Bioengineering
Human and Animal Health Applications
Edited by
Vanete Thomaz-Soccol, Ashok Pandey,
Rodrigo R. Resende
AMSTERDAM l BOSTON l HEIDELBERG l LONDON l NEW YORK l OXFORD

PARIS l SAN DIEGO l SAN FRANCISCO l SINGAPORE l SYDNEY l TOKYO
Elsevier
Radarweg 29, PO Box 211, 1000 AE Amsterdam, Netherlands
The Boulevard, Langford Lane, Kidlington, Oxford OX5 1GB, United Kingdom
50 Hampshire Street, 5th Floor, Cambridge, MA 02139, United States
Copyright © 2017 Elsevier B.V. All rights reserved.

No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means,
electronic or mechanical, including photocopying, recording, or any information storage
and retrieval system, without permission in writing from the publisher. Details on how to
seek permission, further information about the Publisher’s permissions policies and our
arrangements with organizations such as the Copyright Clearance Center and the Copyright
Licensing Agency, can be found at our website: www.elsevier.com/permissions.
This book and the individual contributions contained in it are protected under copyright by
the Publisher (other than as may be noted herein).
Notices
Knowledge and best practice in this field are constantly changing. As new research and
experience broaden our understanding, changes in research methods, professional practices,
or medical treatment may become necessary.
Practitioners and researchers must always rely on their own experience and knowledge in
evaluating and using any information, methods, compounds, or experiments described herein.
In using such information or methods they should be mindful of their own safety and the
safety of others, including parties for whom they have a professional responsibility.
To the fullest extent of the law, neither the Publisher nor the authors, contributors, or editors,
assume any liability for any injury and/or damage to persons or property as a matter of
products liability, negligence or otherwise, or from any use or operation of any methods,
products, instructions, or ideas contained in the material herein.
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
A catalog record for this book is available from the Library of Congress
British Library Cataloguing-in-Publication Data

A catalogue record for this book is available from the British Library
ISBN: 978-0-444-63660-7
For information on all Elsevier publications

visit our website at https://www.elsevier.com/
Publisher: John Fedor

Acquisition Editor: Kostas Marinakis
Editorial Project Manager: Anneka Hess
Production Project Manager: Vijayaraj Purushothaman
Designer: Greg Harris
Typeset by TNQ Books and Journals
List of Contributors
L.M. Alvarenga Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
F. Antunes Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade de

Lisboa, Lisboa, Portugal
A.M.M. Basso University of Brasília (UnB), Brasília-DF, Brazil; EMBRAPA e Genetic

Resources and Biotechnology, Brasília-DF, Brazil
P. Billiald University of Paris-Sud, Châtenay-Malabry, France; Muséum National

d’Histoire Naturelle - CNRS UMR 7245, Paris, France
T. Callese Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
K.A.T. Carvalho Pelé Pequeno Príncipe Research Institute & Pequeno Principe
Faculty, Curitiba, Brazil
F. Castiglione Institute for Applied Mathematics (IAC), National Research Council of

Italy (CNR), Rome, Italy
L.R. Castilho Federal University of Rio de Janeiro, Rio de Janeiro, Brazil
J.C. Corrêa-Velloso Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University

of São Paulo, São Paulo, SP, Brazil
O. Dalagostin Universidade Federal de Pelotas (UFPel), Pelotas, Rio Grande do Sul,

Brazil
N. de Cássia Oliveira Paiva Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte,

Brazil
W.M.S. Degrave Laboratory for Functional Genomics and Bioinformatics, Oswaldo

Cruz InstituteeFiocruz, Rio de Janeiro, RJ, Brazil
O.A. Dellagostin Universidade Federal de Pelotas (UFPel), Pelotas, Rio Grande do Sul,
Brazil
xv
xvi List of Contributors
R.V.B. de Medeiros Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil
J. de Moura Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
M.V. Dias-Souza Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, Minas

Gerais, Brazil
L. Edgar Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
L. Felicori Federal University of Minas Gerais, UFMG, Belo Horizonte, Brazil
S.R. Felix Universidade Federal de Pelotas (UFPel), Pelotas, Rio Grande do Sul, Brazil
R. Fendrich Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
C. Gentile Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
A.Q. Gomes Escola Superior de Tecnologia da Saúde de Lisboa, IPL, Lisboa, Portugal;
Instituto de Medicina Molecular, Faculdade de Medicina, Universidade de Lisboa,
Lisboa, Portugal
V.A.M. Goulart Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil
M.F. Grossi-de-Sa Catholic University of Brasília (UCB), Brasília-DF, Brazil;

EMBRAPA e Genetic Resources and Biotechnology, Brasília-DF, Brazil
D. Guedes Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
D. Igel Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
S. Jorge Universidade Federal de Pelotas (UFPel), Pelotas, Rio Grande do Sul, Brazil
R. Katari Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
H. Lima McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada
D. Marasco University of Naples Federico II, Naples, Italy
H.S. Marinho Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade

de Lisboa, Lisboa, Portugal
K. McNamara Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
List of Contributors xvii
T. Mendes Federal University of Minas Gerais, UFMG, Belo Horizonte, Brazil
L. Mendonça-Lima Laboratory for Functional Genomics and Bioinformatics,

Oswaldo Cruz InstituteeFiocruz, Rio de Janeiro, RJ, Brazil
S. Mondal National Institute of Animal Nutrition and Physiology, Bangalore, India
A. Mor National Institute of Animal Nutrition and Physiology, Bangalore, India
R. Nakamura Instituto de Tecnologia do Paraná, Curitiba, Paraná, Brazil
R.M. Nardi Drummond Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte,

Minas Gerais, Brazil
I.C. Nascimento Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University of

São Paulo, São Paulo, SP, Brazil
S. Ndoja McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada
A.A. Nery Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University of São Paulo,

São Paulo, SP, Brazil
S. Nolasco Escola Superior de Tecnologia da Saúde de Lisboa, IPL, Lisboa, Portugal;

Instituto Gulbenkian de Ciência, Oeiras, Portugal; Instituto de Investigação CientÍfica
Tropical, CVZ, CIISA, Faculdade de Medicina Veterinária, Universidade de Lisboa, Lisboa,
Portugal
G. Orlando Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
A. Pandey Center of Innovative and Applied Bioprocessing, (a national institute under

Dept of Biotechnology, Ministry of S&T, Govt of India), Mohali, Punjab, India
R.C. Parreira Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

InstitutoNanocell, Divinópolis, Brazil
P.B. Pelegrini EMBRAPA e Genetic Resources and Biotechnology, Brasília-DF, Brazil;

Diagene Diagnósticos Moleculares Ltda, Brasília-DF, Brazil
C. Perottoni Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil; Instituto

de Tecnologia do Paraná (TECPAR), Curitiba, Paraná, Brazil
xviii List of Contributors
M.C.X. Pinto Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

InstitutoNanocell, Divinópolis, Brazil; Federal University of Goiás, Goiânia, Brazil
G.S. Prado Catholic University of Brasília (UCB), Brasília-DF, Brazil; EMBRAPA e

Genetic Resources and Biotechnology, Brasília-DF, Brazil
C. Real Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade de

Lisboa, Lisboa, Portugal
I.J. Reddy National Institute of Animal Nutrition and Physiology, Bangalore, India
R.R. Resende Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

R.K. Sanson Instituto de Tecnologia do Paraná, Curitiba, Paraná, Brazil
V.L. Santos Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, Minas Gerais,
Brazil
T. Scheuer Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil; Instituto

de Tecnologia do Paraná (TECPAR), Curitiba, Paraná, Brazil
M.G. Severo Divisão de vacinas virais do instituto de tecnologia do Estado do Paraná -

TECPAR, Curitiba, Paraná, Brazil
H. Soares Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade de

Lisboa, Lisboa, Portugal; Escola Superior de Tecnologia da Saúde de Lisboa, IPL, Lisboa,
Portugal; Instituto Gulbenkian de Ciência, Oeiras, Portugal
C.R. Soccol Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
L.T. Souza Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil
R. Tamburrini Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
V. Thomaz-Soccol Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
P. Tieri Institute for Applied Mathematics (IAC), National Research Council of Italy
(CNR), Rome, Italy
F.C.P. Tonelli Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil

List of Contributors xix
F.M.P. Tonelli Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

H. Ulrich Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University of São Paulo,

São Paulo, SP, Brazil
L.P.S. Vandenberghe Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná,

Brazil
F. Vitola Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil
J.P. Zambon Wake Forest School of Medicine, Winston Salem, NC, United States
A.S. Zeferino Instituto de Tecnologia do Paraná, Curitiba, Paraná, Brazil

About the Editors
Vanete Thomaz-Soccol
Professor Thomaz-Soccol is a Level 1A research fellow at the
Brazilian National Council for Scientific and Technological
Development at the Federal University of Paraná (UFPR),
Brazil. She graduated with a degree in veterinary medicine
from UFPR in 1978, a master of science in biochemistry from
UFPR in 1981, and a Ph.D. in parasitology at the Faculty of
Medicine, Université Montpellier I, France, in 1993, and
earned a postdoctorate in molecular parasitology at the
Institute of Research and Development in France in 1998.
Professor Thomaz-Soccol is a senior professor and heads the
Centre for Molecular Biology for the PhD program of
Bioprocess Engineering and Biotechnology at UFPR. She is
experienced in the area of Parasitology and Biotechnology.
She has supervised more than 100 masters and doctoral students, and created the MSc
and PhD programs in microbiology, parasitology, and pathology at UFPR, Curitiba, and
in industrial biotechnology at Positive University, Curitiba. Her main focus is in the area
of the development of biotechnological inputs for human and veterinary immunodiag-
nostic and vaccine composition, related to infectious parasitic diseases. She has 492
publications/communications, including 10 patents and design copyrights, 04 books, 31
book chapters, and 240 original and review papers, with a h index of 28 and more than
5422 citations (Google Scholar).
Ashok Pandey
Professor Ashok Pandey is Eminent Scientist at the Center of
Innovative and Applied Bioprocessing, Mohali (a national
institute under the Department of Biotechnology, Ministry
of Science and Technology, Government of India), and
former chief scientist and head of the Biotechnology
Division at the CSIR’s National Institute for Interdisciplinary
Science and Technology at Trivandrum. He is an adjunct
professor at Mar Athanasios College for Advanced Studies
Thiruvalla, Kerala, and at Kalasalingam University, Krishnan
Koil, Tamil Nadu. His major research interests are in the
areas of microbial, enzyme, and bioprocess technology,
which span various programs, including biomass to fuels
and chemicals, probiotics and nutraceuticals, industrial
xxi
xxii About the Editors
enzymes, solid-state fermentation, etc. He has more than 1100 publications and com-
munications, which include 16 patents, 50+ books, 125 book chapters, and 425 original
and review papers, with an h index of 75 and more than 23,500 citations (Google Scholar).
He has transferred several technologies to industries and has been an industrial consul-
tant for about a dozen projects for Indian and international industries.
Professor Pandey is the recipient of many national and international awards
and fellowships, which include Elected Member of the European Academy of Sciences
and Arts, Germany; Fellow of the International Society for Energy, Environment and
Sustainability; Fellow of the National Academy of Science (India); Fellow of the Biotech
Research Society, India; Fellow of the International Organization of Biotechnology and
Bioengineering; Fellow of the Association of Microbiologists of India; honorary doctorate
degree from the Université Blaise Pascal, France; Thomson Scientific India Citation
Laureate Award, United States; Lupin Visiting Fellowship; Visiting Professor at the
Université Blaise Pascal, France, the Federal University of Parana, Brazil, and the École
Polytechnique Fédérale de Lausanne, Switzerland; Best Scientific Work Achievement
Award, Government of Cuba; UNESCO Professor; Raman Research Fellowship Award,
CSIR; GBF, Germany, and CNRS, France fellowships; Young Scientist Award; and others.
He was chairman of the International Society of Food, Agriculture and Environment,
Finland (Food & Health) during 2003e04. He is the Founder President of the Biotech
Research Society, India (www.brsi.in); International Coordinator of the International
Forum on Industrial Bioprocesses, France (www.ifibiop.org); chairman of the
International Society for Energy, Environment & Sustainability (www.isees.org); and vice
president of the All India Biotech Association (www.aibaonline.com). Professor Pandey
is editor-in-chief of Bioresource Technology, Honorary Executive Advisor of the Journal of
Water Sustainability and Journal of Energy and Environmental Sustainability, subject
editor of the Proceedings of the National Academy of Sciences (India), and editorial board
member of several international and Indian journals, and also a member of several
national and international committees.
Rodrigo R. Resende
Professor Rodrigo R. Resende graduated with degrees in
pharmacy and biochemistry in 2002 and biological
sciences 2003 from the Federal University of Alfenas. He
earned a Ph.D. in biochemistry from the University of São
Paulo in 2007 and a postdoctorate in Biophysics in 2008
and in physics of nanomaterials in 2009. He is the head of
the Cell Signaling and Nanobiotechnology Laboratory and
an adjunct professor at the Department of Biochemistry
and Immunology, Federal University of São João del-Rei
(UFSJ), Minas Gerais. He was the founding president of
the Brazilian Society for Cell Signaling and founding
president of the Nanocell Institute, a nonprofit organiza-
tion for research and development, and the promotion of
About the Editors xxiii
sciences and education in Brazil (www.institutonanocell.org.br). Also he was the founder

and creator of the popular science journal Nanocell News (www.nanocellnews.com.br).
He created the master of science in biotechnology degree at UFSJ, Minas Gerais. His
research expertise is in the areas of biochemical technology, nanobiotechnology, cell
signaling, stem cell differentiation, direct reprogramming of somatic cells, and tissue
engineering. He has published over 75 papers, 6 books, and 23 book chapters, and has 9
patents. He has supervised 14 masters, doctoral, and postdoctoral students.
Preface
This book is a part of the comprehensive series, Current Developments in Biotechnology and
Bioengineering (Editor-in-Chief: Ashok Pandey), composed of nine volumes. Within this se-
ries, the current volume is dedicated to human and animal health applications in biotech-
nology. In the 1970s, researchers developed DNA recombinant technology, which facilitated
the production of recombinant proteins. One of the first molecules produced by this tech-
nology was somatostatin. Through genetic engineering techniques, the gene coding for so-
matostatin was inserted into Escherichia coli cells, which expressed a recombinant protein
with activity similar to the human hormone. Over the ensuing years, other heterologous
systems were introduced for producing recombinant human molecules, including yeast, in-
sect, and mammalian cells. The new class of biologically derived therapeutic molecules was
called biopharmaceuticals.
Actually, 60% of the new drugs approved by the Food and Drug Administration are
biopharmaceuticals that were developed for the treatment of cancer and infectious, cardio-
vascular, and inflammatory diseases. Biopharmaceuticals now comprise a diverse number of
molecules, such as coagulation factors, hormones, enzymes, monoclonal antibodies, and
vaccines. Owing to their complexity in three-dimensional structure and size, each process
applied to produce a molecule will result in a biopharmaceutical with specific physico-
chemical properties and biological activity. The biotechnological industrial sector has made
outstanding contributions to medical progress resulting in improvements to life.
This book is composed of nine parts. In the first part, Chapters 1 and 2 present the
global market and perspectives on biotechnology health, in which different classes of bio-
pharmaceutical products are described and the manufacturing technologies used to obtain
these products are discussed. Part 2 is devoted to research and development in immuno-
technology, such as interferon production by the biotechnology industry for viral infections
and cancer treatments, and monoclonal antibodies that have revolutionized the fields of
research and medicine. Chapter 5 introduces and explores new perspectives in recombinant
antibody production, a unique source of biomolecules that are used as pharmacologic tools
and which also should contribute to a revival of immunodiagnostic and biomedical appli-
cations as yet unimagined.
In the third part, combinatorial libraries are described, which include the impacts of the
aptamer technology on diagnostics, biotechnology, and therapy; combinatorial preparation;
and high-throughput screening of arrays of compounds that are the basis of numerous
platforms of pharmaceutical drug discovery processes. Finally the concept, innovations,
applications, and future of phage display technology are presented.
The fourth part is on gene and cell therapy. Chapter 9 discusses the power of mathe-
matical networks and modeling for the identification of key components related to rheu-
matoid arthritis and how to predict the response of different individuals to infections.
Chapter 10 reviews the biogenesis pathways and general functions of microRNAs, PIWI RNAs,
and long noncoding RNAs. It presents current knowledge concerning the use of noncoding
RNAs in diagnosis, prognosis, and therapeutics and discusses their role in the development of
xxv
xxvi Preface
the immune system and the regulatory functions of H2O2 during the course of metazoan
evolution.
Part 5 deals with tissue engineering. Chapter 11 presents biomaterials, which are
derived from naturally occurring molecules and those that recapitulate key motifs of
biomolecules within biologically active synthetic materials. The most significant biological
features of the extracellular matrix are discussed and several engineering methods currently
being implemented to design and tune synthetic scaffolds to mimic these features are pre-
sented. Chapter 12 presents protocols to isolate adipose-derived stem cells, strategies to
characterize these cells, an example of stem cell differentiation into bone cells (generating
material to perform bone repair in vivo) and some techniques that can be applied to verify the
structure of the newly generated bone tissue. In Chapter 13, the current state of bioengi-
neering and regenerative medicine is discussed with respect to each abdominal organ.
Chapter 14 offers new approaches to reprogramming mesenchymal stem cells for tissue
engineering on a biofunctionalized scaffold for tissue repair and for restoring its function.
The next part is about biofilms and biosurfactants in health, which describes the most
promising technology using microbial surfactants, which have attracted attention as potential
substitutes for, additions to, currently employed antimicrobial compounds, mainly for bio-
film infection control. Chapter 15 discusses the potential use of these biomolecules in
formulating drug delivery nanocarrier systems, including liposomes and polymer-based
carriers. Chapter 16 highlights the use of bacteriocins as a new strategy for planktonic cells
and biofilm control.
The field of vaccinology has yielded several effective vaccines that have significantly
reduced the impact of a number of important diseases. Biotechnology has made the devel-
opment of new vaccines safer and less costly. Chapter 17 reviews technologies that are
currently available for the development of recombinant veterinary vaccines. Chapter 18 de-
scribes new technologies related to the production of acellular pertussis vaccine against
whooping cough; Chapter 19 presents a case description about the biotechnological devel-
opment of a diphtheria subunit vaccine using diphtheria toxin subunit B as the immunogenic
protein. Chapter 20 discusses serum-free rabies vaccine production and Chapter 21 discusses
the lyophilization process.
Biotechnological strategies needed to develop better pharmaceuticals against leish-
maniasis are presented in Chapter 22. Finally, Chapter 23 focuses on maternal recognition of
pregnancy and genes controlling maternal recognition of pregnancy events that facilitate the
development of optimal reproductive management strategies and paradigms to augment
embryo survival.
We hope that this book will be of special interest to academicians, researchers, graduate
students, and industry scientists working in the field. We would like to thank the authors and
reviewers of the chapters for their cooperation and for their preparedness in revising the
articles on a scheduled timeline. We thank Dr. Kostas Marinakis, book acquisition editor,
Ms. Anneka Hess, and the entire production team at Elsevier for their help and support
in bringing out this volume. Without their commitment, efficiency, and dedicated work, this
volume could not have been accomplished.
Editors
Vanete Thomaz-Soccol
Ashok Pandey
Rodrigo R. Resende
1
Biopharmaceutical Products:
An Introduction
L.R. Castilho
FEDERAL UNIVERSITY OF R IO DE JANEIRO, RI O D E JANEIRO, BRAZIL
1.1 Introduction
The term “biopharmaceuticals” was coined in the 1980s specifically to refer to human
health products generated or produced by means of modern molecular biological
methods using engineered organisms, and to distinguish these products from traditional
biological products directly extracted from natural biological sources such as proteins
obtained from plasma or plants [1]. Techniques usually considered to be the landmarks
in “modern Biotechnology”, recombinant DNA technology and hybridoma technology,
both developed in the 1970s, were important for the development of this class of
products. However, besides “biopharmaceuticals,” several other terms, such as bio-
therapies, immunotherapies, biologics, and biological products, have been used to refer
to these products [2,3]. In 2002, in an attempt to avoid the problem that the various
terms have different meanings for different people, Walsh [4] discussed the issue of
nomenclature and proposed the use of the following definition:
A biopharmaceutical is a protein or nucleic acid-based pharmaceutical substance

used for therapeutic or in vivo diagnostic purposes, which is produced by means
other than direct extraction from a native (non-engineered) biological source.
Currently, according to this definition by Walsh [4], “biopharmaceuticals” is the most

widely adopted term, but it is often used interchangeably with “biologicals,” “biologics,”
and “biological products” [3]. In terms of the biopharmaceutical market, recombinant
therapeutic proteins largely dominate. Thus, it is also common to use the term
“biopharmaceuticals” to refer to them specifically. However, if one refers to “biophar-
maceutical products” or to the “biopharmaceutical sector” as an industrial segment,
recombinant vaccines and nucleic acidebased therapies are usually included. Besides
these, other biotechnological products for human health are cell therapies, in which the
cells are the product used to regenerate or engineer tissues, and molecules used for
in vitro or in vivo diagnostics.
Current Developments in Biotechnology and Bioengineering: Human and Animal Health Applications
http://dx.doi.org/10.1016/B978-0-444-63660-7.00001-2 3
Copyright © 2017 Elsevier B.V. All rights reserved.
4 CURRENT DEVELOPMENTS IN BIOTECHNOLOGY AND BIOENGINEERING
1.2 The Biopharmaceutical Sector: Market Aspects

The first biopharmaceutical product to be approved for human use in 1982 was human
insulin produced in recombinant Escherichia coli. Four years later, there were other
biopharmaceutical landmarks: the approvals of recombinant tissue plasminogen acti-
vator (t-PA) produced in animal cells (Chinese hamster ovary cells, CHO), of the
monoclonal antibody OKT3 produced in hybridoma cells and of recombinant hepatitis B
vaccine produced in Saccharomyces cerevisiae [5,6].
Since the commercialization of insulin almost 35 years ago as the first recombinant
therapeutic protein, many other products followed, leading to a continuous increase in
the sales of the biopharmaceutical sector. Until July 2014, 246 biopharmaceutical
products had been licensed in the United States and in the European Union (EU),
containing 166 different active ingredients. In the 20 years between 1995 and 2014, the
number of new biopharmaceutical products approved in these regions was approxi-
mately constant, between 50 and 60 every 5 years. Among the 54 products licensed
between 2010 and July 2014, about 40% were not truly new products (i.e., they were
biosimilars, improvements of existing products, or products previously approved in
other regions). Thus, only 32 of them, containing 30 different new active ingredients, can
be considered genuinely new products [1].
Despite the decades that have passed since approval of recombinant insulin, the
biopharmaceutical sector cannot yet be considered a mature industry, and many new
developments regarding new products and new technologies are under way.
In the period 2010e14, there were several important landmarks:
A first biosimilar monoclonal antibody (mAb) (i.e., a product comparable to the
innovator biopharmaceutical product whose patent has expired) was approved
in the EU: infliximab biosimilar products (Remsina and Inflectra) from two
companies (Celltrion and Hospira) were licensed in 2013.
In the so-called “highly regulated markets,” for the first time, there was approval of
a gene therapy product: Glybera (alipogene tiparvovec), produced by the company
UniQure, licensed in the EU in 2012.
For the first time, a biopharmaceutical produced in plant cells was approved:
Elelyso (glucocerebrosidase/taliglucerase alfa), expressed in recombinant carrot
cells propagated in bioreactors and licensed by Protalix Biotherapeutics/Pfizer in
2012 in the United States.
Ruconest, produced by the company Pharming using transgenic rabbits, was the
second biopharmaceutical product obtained from the milk of transgenic animals to
be licensed. It has been approved in 2010 in the EU and in 2014 in the United
States. The first product had been Atryn, a recombinant human antithrombin III
produced from the milk of transgenic goats, approved in 2009 in the United States.
The pharmaceutical sector as a whole, and more specifically the biopharmaceutical
sector, has been steadily growing over past decades. This is related, among other factors,
to the continuous increase in the average life expectancy of the world population. This is
Chapter 1 Biopharmaceutical Products: An Introduction 5
particularly true in the case of biopharmaceuticals, because many of them are indicated
for disorders that are more prevalent at advanced ages, such as cancer and inflammatory
disorders. Between 1980 and 2012, for example, life expectancy grew from 75 to 82 years
in Australia, 65 to 75 in China, 73 to 81 in Germany, 58 to 73 in Turkey, 67 to 77 in
Mexico, and 61 to 68 years considering the worldwide average [7]. In 2013, for example,
the pharmaceutical sector grew 3% in the United States (data by IMS Health, cited in
EFPIA [8]). In emerging economies, such as Brazil, growth was even more pronounced
(14% in Brazil in 2013), because in these countries economic and social factors such as a
reduction in the inequality of income distribution, can have a significant impact on
access of the population to drugs.
Around the world, according to a report by the McKinsey company [9], the annual
growth rate of the pharmaceutical industry was 4%; it reached 8% in the case of the
biopharmaceutical sector alone. Investments in R&D of biopharmaceuticals usually give
a better return than in the case of synthetic drugs, because the success rate of bio-
pharmaceuticals is usually two times higher than that of small molecules (13% of bio-
pharmaceuticals that enter phase I of clinical trials reach the commercialization phase).
Maybe motivated by this, the number of submitted biopharmaceutical patents has been
growing 25% per year since 1995, ensuring continuous growth in the number of new
biopharmaceuticals being developed [9].
This continuous growth of the biopharmaceutical pipeline will certainly further in-
crease the importance of the biopharmaceutical sector, which in 2014 accounted for
approximately 20% of all pharmaceutical sales [9]. This forecast is further corroborated by
the fact that among the approximately 10,000 therapeutic products under development
and about 41,000 clinical trials under way in 2012, about 40% referred to bio-
pharmaceuticals [10]. However, to develop a new biological entity for human health, as of
2012 an investment of approximately USD 1.5 billion and a period of 12e13 years were
needed. Thus, the biotech industry is known to be one of the most R&D-intensive sectors,
spending approximately 14.4% of net sales in R&D [8]. The biopharmaceutical sales, which
in 2014 reached USD 163 billion, exceed the reported gross domestic product (GDP) of
75% of the economies (156 out of 214 countries) included in the World Bank GDP ranking
database [1,9]. A large part of these sales is due to 37 biopharmaceutical products that are
considered blockbusters, i.e., that have sales higher than USD 1 billion per year.
Data displayed in Table 1.1 [11] show the important role of biopharmaceuticals in the
global pharmaceutical industry. All 10 top-selling pharmaceutical products, which
together accounted for over USD 75 billion sales in 2013, individually reached over USD
5 billion sales. Furthermore, it is noteworthy that:
the top-selling pharmaceutical product was the mAb Humira (adalimumab),
indicated for arthritis treatment
among the five top-selling pharmaceuticals, four were biopharmaceuticals, all of
which were mAb-based products
among the 10 top-selling pharmaceuticals, seven were biopharmaceuticals, six of
which were mAb-based products
Table 1.1 Ten Worldwide Top-Selling Pharmaceutical Products

Sales in 2012 Sales in 2013 Growth Rate
Product Main Indication Company (106 USD) (106 USD) 2012e13 (%)
Humira Arthritis AbbVie 9265 10,659 15.0
Remicade Arthritis J&J/Merck & Co 8215 8944 8.9
Rituxan Non-Hodgkin lymphoma Biogen Idec/Roche 8266 8583 3.8
Enbrel Arthritis Pfizer/Amgen 7973 8325 4.4
Seretide/Advair Asthma/chronic GlaxoSmithKline 7887 8243 4.5
obstructive pulmonary
disease
Lantus Diabetes Sanofi 6586 7589 15.2
Avastin Colorectal cancer Roche 6217 6746 8.5
Herceptin Breast cancer Roche 6352 6557 3.2
Crestor Dyslipidemia AstraZeneca 6253 5622 10.1
Abilify Schizophrenia Otsuka/BMS 5308 5158 2.8
Entries that are biopharmaceuticals are shown in italics.

Adapted from FirstWord Pharma. Pharma’s 50 Biggest Selling Drugs: AbbVie’s Humira Joins the $10 Billion Club, 2014 http://www.
firstwordpharma.com/node/1194000#axzz3Y2ixQ0qJ (access in June 2015).
1.3 Types of Biopharmaceutical Products for

Human Health
Among the different types of biopharmaceutical products, recombinant therapeutic
proteins, vaccines, and products for in vitro and in vivo diagnostics are most mature,
whereas nucleic acidebased therapies and cell therapies are less consolidated, with a
still low number of approved products. In terms of clinical trials (phases I, II, and III), as
of 2013, 245 were ongoing focusing on cell therapy, 99 focused on gene therapy and 127
focused on antisense therapies [12].
1.3.1 Recombinant Therapeutic Proteins

During the 20th century, advances in knowledge about the molecular basis of diseases
revealed that many disorders were related to deficiencies in specific proteins. Because in
healthy organisms the physiologic levels of such proteins are usually low, commercial
manufacture of these proteins by isolating them from material obtained from healthy
donors was shown in almost all cases to be unfeasible. In the 1970s, the development of
recombinant DNA (rDNA) technology made it virtually possible to produce any desired
human protein by means of cloning and expressing the respective human gene in a host
cell line then to be cultivated on a large scale under controlled conditions.
Walsh [13] proposed the classification of recombinant therapeutic proteins as first-
and second-generation biopharmaceuticals. The former are proteins that have an amino
acid sequence identical to the native protein found in healthy organisms, intended for
simple replacement or an increase in circulating levels in deficient patients. On the other
hand, second-generation biopharmaceuticals are engineered versions of human proteins

which have been modified by protein engineering techniques to achieve improved
therapeutic properties such as:
generation of a product with an action that is either quicker or slower
manipulation of the product half-life
alteration of immunogenicity
development of hybrid or fusion proteins
Protein engineering techniques used to develop second-generation biopharmaceuticals
can involve different strategies:
modification of the amino acid sequence, such as in commercial insulin and t-PA
products
deletion of domains, such as in commercial blood coagulation Factor VIII and also
t-PA products
generation of hybrid or fusion proteins, such as chimeric and humanized anti-
bodies, bispecific antibodies, and proteins fused to immunoglobulin G (IgG) or
albumin
posttranslational engineering, such as the creation of additional glycosylation sites
in erythropoietin or the pegylation of several proteins
In addition to the seven groups that have traditionally been used to classify thera-
peutic proteins [5], the approval of several fusion proteins in past years and the large
number of such products in development have resulted in a further group. Thus, bio-
pharmaceutical proteins can be divided into:
1. recombinant cytokines
2. recombinant hematopoietic growth factors
3. other recombinant growth factors
4. recombinant hormones
5. recombinant blood factors
6. recombinant enzymes
7. monoclonal antibodies and antibody-drug conjugates (ADCs)
8. fusion proteins
Among the wide range of products, some such as interleukins and erythropoietins
seem to have attained saturation in terms of supply and demand, because no new
product with such active ingredients was approved in 2010e14 [1]. On the other hand,
therapeutic mAbs have gained increasing relevance in terms of new approvals, the total
number of products under commercialization, production volume, and market value.
Among the more recent products, almost all are humanized or fully human. Main
therapeutic indications are different types of cancer and inflammatory/autoimmune
diseases, such as rheumatoid arthritis and lupus. From 2010 until July 2014, mAbs
represented 26.5% of the new biopharmaceutical products that received approval.
Sales of mAbs reached USD 63 billion in 2013, accounting for approximately 40% of
biopharmaceutical sales. Because mAbs are usually administered in high doses to a
relatively broad number of patients, their production volume is also significant
compared with other products: It was estimated that in 2010 approximately 7 tons of
purified mAb active ingredients were produced and the forecast for 2016 was 13.4 tons
[1]. Among mAbs approved and under development, a small fraction consisted of ADCs
[14]. The two most recent ADC products were Kadcyla (trastuzumab emtansine), sold by
Roche and approved in the EU and the United States in 2013, and Adcetris (brentuximab
vedotin), sold by the company Takeda and approved in the United States in 2011 and in
the EU in 2012.
Fusion proteins are nonnative molecules obtained by the molecular combination of
the gene sequences coding for two or more proteins, protein fragments, or peptides. The
aim is to confer a longer half-life, manipulate cytotoxicity, or enable novel delivery and
targeting routes [15]. Usually a linker (e.g., a peptide) is used in the construction of stable,
bioactive fusion proteins [16,17]. The first fusion protein to be approved for human use, in
1998, was Enbrel (etanercept), which consists of two molecules of the 75-kDa fragment of
tumor necrosis factor (TNF)-a receptor fused to the Fc portion of an IgG1, which is
responsible for extending the half-life of the resulting fused product. Because etanercept
binds reversibly to TNF-a, it is used to treat TNF-dependent inflammatory diseases such
as arthritis. Right after its introduction to the market in 1998, Enbrel presented a great
sales performance, which at first led to difficulties in production capacity to meet the
unexpectedly high product demand. Enbrel continues to be the fourth most sold
pharmaceutical product worldwide, with sales in 2013 at over USD 8.3 billion [11].
According to Belsey and Somers [16], of 43 projects involving fusion proteins, 19%
were either already on the market or under analysis by regulatory agencies, 53% were in
clinical phase I/II or II, and 28% were in clinical phase II/III or III. In terms of thera-
peutic indication, 63% of these projects focused on oncology or autoimmune diseases.
Mellado and Castilho [5] compiled therapeutic recombinant proteins approved until that
moment, indicating also information related to the production technology, such as the
cell line/expression system and process details (bioreactor type, operation mode, etc.).
A compilation up to July 2014 can be found in Walsh [1], but fewer process details have
been included.
1.3.2 Nucleic AcideBased Therapies

Nucleic acidebased therapies are composed of gene therapies and antisense therapies.
In both cases, the main targets are different types of cancer and monogenic disorders.
The aim of these therapies is to modulate expression of a given gene that is associated
with the disease. By means of gene therapy, the genetic material of patient cells is
modified. A gene that is inappropriately activated can be blocked, a gene that has a
defect can be corrected or replaced, or a heterologous gene can be introduced to enable
the cell to produce some useful protein [18].
Gene therapy can be carried out ex vivo or in vivo. In the former case, cells are
collected from the patient and genetically manipulated in the laboratory, and then
expanded in vitro and reintroduced to the same patient. In the case of in vivo therapy,
the genetic material is introduced to the patient and gene delivery can be either systemic
or site-directed. In this case, the main challenges are related to directing the genetic
material adequately to the target cells or tissues, as well as to achieving an effective
expression of the desired gene. Viral vectors are commonly used to carry the gene,
aiming at efficient and stable expression.
The first gene therapy product to be approved for human use was the product
Gendicine, licensed in China in 2003. The product is manufactured by the company
Shenzhen Sibiono GeneTech and is based on an adenoviral vector containing the p53
tumor supressor gene. In up to 50e70% of human tumors, the p53 gene is mutated and
the p53 pathway is inactivated [19]. The expression of heterologous p53 protein helps
control the tumor. Gendicine is produced using HEK 293 cells in fixed-bed bioreactors.
Long after the approval of Gendicine, the first gene therapy product was licensed in
the so-called highly regulated markets: Glybera was approved in 2012 in the EU. It is
based on an adeno-associated viral vector (AAV1) containing a gene that codes for
lipoprotein lipase. This is a key enzyme in the metabolism of triglyceride-rich lipopro-
teins, and its deficiency causes hypertriglyceridemia and pancreatitis, and can be lethal.
Considering that since 1989 approximately 2000 gene therapy clinical trials have been
approved (64% of which were in the United States and 26% of which were in the EU [1]),
the approval of Glybera in the EU can be considered a landmark. However, the cost of
EUR 53,000 per vial or EUR 1.1 million per treatment (21 vials per patient) creates doubts
as to whether the product will be successful and whether it will open the path to an
increase in the number of licensed gene therapy products [20].
On the other hand, antisense therapies are based on a different mechanism for
modulating the expression of a gene related to a disorder: Nucleic acid molecules are used
to block the target mRNA molecules. Single-strand oligonucleotides, small interfering
RNAs, micro RNAs, ribozymes, and other antisense compounds can be used to block
expression of a given gene: for example, an oncogene in the case of cancer therapies [21].
In 2013 the US Food and Drug Administration (FDA) approved an antisense
therapy, the first to have a systemic delivery and to target a chronic disorder, and
thus to be administered lifelong. The active ingredient is an antisense oligonucleotide
and the therapeutic indication is the rare disorder “homozygous familial hypercho-
lesterolemia,” which results in very high cholesterol levels and may cause heart attacks
and even death in very young patients (e.g., at age 30 years). The product is named
Kynamro and is commercialized by the companies Isis and Genzyme. It blocks the
production of apolipoprotein B, an atherogenic protein that transports cholesterol in
the bloodstream [22].
Although Kynamro is a single-strand oligonucleotide with just 20 nucleotides, and
thus is produced by chemical synthesis and not rDNA, antisense therapies have his-
torically been referred to as biopharmaceutical products [1]. Many other antisense
products are currently under clinical development and an increase in the number of
approved products is expected to occur.
1.3.3 Cell Therapies

Cell therapies consist of a medical intervention aiming at reestablishing the structure
and function of a tissue by means of using cells; i.e., in this case the cells are the product.
Cell therapy is applied to treat dysfunctions caused by trauma or disease, as well as by
degeneration processes which can be premature or result from aging. Some cell thera-
pies have been used successfully for a long time, such as in cardiac diseases, eliminating
the need for transplantation; in serious burns, decreasing hospitalization time and
mortality; in cerebrovascular accidents (CVA), reducing cases, reducing hospitalization
time and sequelae; and in autologous bone marrow transplant.
Many advances related to cell therapies are intrinsically related to advances in stem cell
research. A landmark for therapies based on adult stem cells was the first transplantation
of bone marrow cells in the 1950s [23]. However, the derivation of mouse embryonic
stem cells in 1981 [24] and of human embryonic stem cells in 1998 [25] attracted
unprecedented and widespread scientific and clinical interest in the potential use of these
cells for regenerative medicine and tissue engineering, because the pluripotency of these
cells allows them to be differentiated into any cell type in the organism.
A further landmark consisted of the development of cell reprogramming techniques
by Takahashi and Yamanaka [26,27]. These authors showed that adult, fully differen-
tiated cells can be reprogrammed to the pluripotent state by means of the heterologous
expression of genes associated with pluripotency. These reprogrammed cells, known as
induced pluripotent stem (iPS) cells, are a major focus of research for the development
of cell therapies and are also used as tools to screen for new drugs and in basic studies
of diseases. A further advance of great scientific and clinical interest is the direct gen-
eration of functional differentiated cells by reprogramming, e.g., fibroblasts. Vierbuchen
et al. [28] showed that mouse fibroblasts can be directly converted to functional
neuronal cells through expression of three transcription factors (Ascl1, Myt1l, and
Brn2). These neurons were termed induced neuronal cells. Until 2015, no therapies
based on cells derived from pluripotent stem cells had been approved by the FDA [29].
The only clinical trial using cells derived from pluripotent stem cells, sponsored by the
company Geron, was approved in 2009 by the FDA, but it was canceled by the sponsor
in 2011 [30].
1.3.4 Vaccines
In public health, there is no tool as effective (and also cost-effective) as vaccination. Not
even antibiotics have had the effect of reducing population mortality as pronouncedly as
have vaccines. Through vaccination, nine of the main human diseases have been
controlled in several regions of the world: diphtheria, tetanus, yellow fever, pertussis,
poliomyelitis, measles, mumps, rubeola, and smallpox. The latter was officially
Another random document with
no related content on Scribd:
met hen die immers niet weten waarheen zij gaan, maar in de
meening, dat men de wijsbegeerte en hare verlossing en reiniging
niet mag tegenwerken, gaan zij den anderen kant uit en volgen haar
langs den weg waarop zij voorgaat.—Hoe bedoelt gij, o Sokrates?—
Ik zal het u zeggen. De leergierigen namelijk zien in, dat de
E wijsbegeerte hun ziel aantreft vastverbonden in het lichaam en
daaraan vastgekleefd, en gedwongen om als door traliën van een
kerker, door tusschenkomst van dat lichaam en niet door eigen
waarneming, het bestaande te beschouwen, en zich wentelend in
volslagen onwetendheid. De wijsbegeerte nu merkt op, dat de
geweldigheid van den kerker hierin bestaat dat hij gevormd wordt
door de begeerten van den gevangene, zoodat deze zelf meest tot
83 zijn gevangenschap meê zal werken; en wanneer zij een ziel in
dezen toestand aantreft, begint zij (en dit zien, zooals ik zeg, de
leergierigen in) haar zachtmoediglijk op te beuren en onderneemt
haar te verlossen. Daartoe toont zij aan, dat van bedrog vol is de
aanschouwing door middel der oogen, en van bedrog vol de
waarneming door middel der ooren en der overige zintuigen, en
overreedt de ziel (voor-zoo-ver zij niet noodzakelijk daarvan moet
gebruik maken), zich daarvan af te zonderen, en spoort haar aan
zich op-zich-zelf saam te trekken en te vergaderen, en op niets
B anders te vertrouwen dan op-zich-zelf, op al wat van het
bestaande afzonderlijk zij zelf afzonderlijk ziet met de gedachte,
maar om al wat zij door andere middelen in verschillende dingen
verschillend aanschouwt, volstrekt onwaar te achten; en dat de
dingen der laatste soort zinlijk-waarneembaar en zichtbaar zijn,
terwijl wat zij zelf ziet, zuiver-denkbaar en onzienlijk is. Omdat dan
de ziel van den waarachtig wijsgeerige meent dat zij zich niet tegen
deze verlossing mag verzetten, onthoudt zij zich van de lusten en
begeerten en smarten en vreezen zooveel zij kan, berekenende dat,
wanneer iemand zich heftig verheugt of vreest of begeert, hij
tengevolge daarvan volstrekt niet een zoo klein kwaad ondervindt als
C men zoû meenen, bij-voorbeeld dat hij ziek zoû worden of geld
uitgeven wegens zijne begeerten, maar dat hij het allergrootste en
alleruiterste kwaad daarvan ondervindt en het niet berekent.—Wat is
dat, o Sokrates? vroeg Kebes.—Dat de ziel van iederen mensch,
wanneer zij zich heftig verheugt of bedroeft over iets, tegelijk
gedwongen wordt te meenen dat datgene waaromtrent zij dat meest
ondervindt, het meest klaarblijkelijke en meest waarachtige is,
zonder dat het dat is. En dat zijn juist de zichtbare dingen. Of niet?—
Zeker.—Wordt nu niet de ziel in deze levenservaring zeer sterk door
D het lichaam gekluisterd?—Hoe dan?—Doordat iedere lust en
smart als een nagel heeft waarmeê zij haar aan het lichaam
vastnagelt en vasthecht en haar lichaam-gelijk maakt, zoodat zij
meenen gaat dat die dingen waarachtig zijn, welke ook het lichaam
zoo noemt. Want door dezelfde opvattingen te hebben als het
lichaam en zich in dezelfde dingen te verblijden wordt zij, denk ik,
gedwongen daarmeê éen te worden in levensrichting en voeding en
geaard om nooit rein naar Hades te komen, doch uit te gaan voor-
altijd besmet met het lichaam, zoodat zij weldra terugvalt in een
ander lichaam en als gezaaid daarin vastgroeit, en tengevolge
E hiervan verstoken blijft van het samenzijn met het goddelijke en
reine en éenvormige.—Zeer waar spreekt gij, o Sokrates, zeî Kebes.
—Ter wille van deze dingen dan, o Kebes, zijn de eerlijk
leergierigen bezadigd en manmoedig, niet om de redenen die de
groote menigte daarvoor opgeeft. Of denkt gij van-wel?—Neen,
84 zeker niet.—Het is ook zoo niet; doch de ziel van een wijsgeerig
man zal redeneeren als ik boven deed, en meenen dat het niet
behoorlijk is, dat de wijsbegeerte haar verlossen wil, maar dat zij
zelve ondanks die verlossing zich weêr opnieuw aan de lusten en
smarten ter binding overgeeft en zoo maakt, dat het werk nooit
afkomt, waardoor zij een weefsel als van Penelope, maar in
omgekeerden zin, ter hand zoû nemen. Doch zoolang zij leeft, meent
zij zóo te moeten leven dat zij windstilte schaft van die hartstochten,
de zuivere redeneering volgt en altijd daarin is, het waarachtige en
B het goddelijke en het van meeningen onafhankelijke aanschouwt
en daardoor gevoed wordt. En wanneer zij gestorven zal zijn, meent
zij te zullen komen tot het zoodanige en het haar verwante, en zoo
van de menschelijke kwaden verlost te zullen zijn. Bij zulk eene
voeding bestaat er geen gevaar voor vrees, o Simmias en Kebes,
dat de ziel in de afscheiding van het lichaam verspreid zal worden,
en door de winden uitéen-geblazen en alzijds verwaaid verdwijnen
zal, en nergens en niets meer zal zijn.
C Stilte nu ontstond na deze woorden van Sokrates over langen
tijd, en zooals duidelijk te zien was, verdiepte zoowel Sokrates zelf
als de meesten van ons zich in het gesprokene. Maar Kebes en
Simmias praatten zachtjes onder elkander. En Sokrates zag dit van
hen en vraagde: Wat is er? Komt u bij-geval het gesprokene
gebrekkig voor? Immers, er zijn nog vele tegenwerpingen mogelijk,
als men deze dingen toereikend wil doorvorschen. Als gij derhalve
iets anders bespreekt, heb ik niets gezegd. Maar als gij omtrent het
gesprokene met eenig ding verlegen zijt, laat dan niet uit schroom na
D om zoowel zelf het te bespreken en uiteen te zetten, als het u
voorkomt dat het op eenige wijze beter zoû kunnen besproken
worden, als ook om mijne hulp in te roepen, als gij denkt samen met
mij meer te zullen opschieten.—En Simmias sprak: Welnu, o
Sokrates, ik zal u de waarheid zeggen. Elk van ons, moet gij weten,
heeft een bezwaar, en dringt al-lang den ander naar voren en spoort
hem aan u te vragen; want wij verlangen uw antwoord te hooren,
maar schromen tevens lastig te zijn uit vrees dat het u
onaangenaam moge wezen om het ongeluk waarin gij zijt.—Toen
E Sokrates dit gehoord had, lachte hij kalm en zeide: Gij verbaast
mij, o Simmias. Voorwaar, ik zal wel moeilijk de overige menschen
kunnen overtuigen, dat ik het geval waarin ik ben, niet voor een
ongeluk houd, daar ik immers zelfs ulieden daarvan niet overtuigen
kan, doch gij vreest, dat ik nu eenigszins gemelijker zoû zijn dan in
mijn vroeger leven. En, naar het lijkt, kom ik u voor een slechter
profeet te zijn dan de zwanen, die wanneer zij voelen, dat zij moeten
85 sterven, al zingen zij ook in den tijd voordien, dàn het langst en
bij-voorkeur zingen, verheugd dat zij op het punt staan heen te gaan
naar den god wiens dienaren zij zijn. Maar omdat zij zelven voor den
dood zich bang maken, vertellen de menschen leugens ook van de
zwanen en zeggen dat zij weeklagen over hun sterven en dus uit
smart zich dood zingen, en zij bedenken niet dat geen enkele vogel
zingt wanneer hij honger heeft of koude of eenige andere smart, ook
zelfs de nachtegaal niet en de zwaluw en de hop van welke men
beweert dat zij uit smart klaagliederen zingen. Doch evenmin als
deze uit smart zingen, komt het mij voor dat de zwanen dit zouden
B doen, maar als de vogelen van Apolloon zijn zij waarzeggend, en
daar zij dus de goede dingen in Hades vooruit weten, zingen zij en
verheugen zij zich dien dag bizonderlijk, meer dan in den vroegeren
tijd. En ik ook zelf meen een mede-slaaf te zijn der zwanen en
gewijd aan denzelfden god, en denk dat ik geen mindere
zienersgave dan zij gekregen heb van mijn heer, en niet
mismoediger dan zij uit het leven wegga. Doch daarom behoort gij te
zeggen en te vragen wat gij gaarne wilt, zoolang de elfmannen der
Atheners het toelaten.—Schoon spreekt gij, zeî Simmias. En zoowel
C ik zal u zeggen, waartegen ik bezwaar heb, als ook Kebes hier op
zijn beurt, in welk punt hij met het gesprokene niet kan instemmen.
Ik namelijk, o Sokrates, heb over dergelijke dingen een meening,
misschien dezelfde als gij, dat al is zeker-weten in ons tegenwoordig
leven òf onmogelijk òf iets zeer moeilijks, toch aan-den-anderen-kant
alleen een zeer flauwmoedig man het laten kan de dingen die erover
gezegd worden, op alle manieren op de proef te stellen en niet
daarvan af te laten vóor hij moede geworden is ze van alle kanten te
beschouwen. Want men moet, meen ik, daaromtrent éen van deze
D dingen bereiken, òf leeren of zelf vinden hoe het ermeê staat, òf
anders, als dit niet mogelijk is, de uitnemendste en moeilijkst-
weêrlegbare der menschelijke redeneeringen nemen en daarop
varende als op een vlot de vaart door het leven wagen, als men niet
in-staat is veiliger en met minder gevaar die reis op een hechter
vaartuig, eenige goddelijke openbaring, te doen. En ook nu zal ik mij
niet schamen mijn vraag te stellen, daar ook gij daartoe aanmoedigt,
en ik zal mij-zelf in lateren tijd niet te beschuldigen hebben, dat ik nu
niet gezegd heb wat ik denk. Mij namelijk, o Sokrates, nu ik zoowel
E bij mij-zelf als met Kebes hier het gesprokene naga, komt het niet
erg toereikend voor.—En Sokrates zeide: Ja, misschien schijnt het u
terecht zoo. Doch zeg mij in welk opzicht gij het ontoereikend vindt.
—In-zoo-verre, zeî de ander, als men ook omtrent een harmonie en
omtrent lier en snaren diezelfde redeneering zoû kunnen houden,
dat de harmonie iets onzichtbaars en onlichamelijks en iets
86 alschoons en goddelijks is in de gestemde lier, maar de lier zelf
en de snaren lichamen zijn en lichaam-gelijk en samengesteld en
aard-gelijk en met het sterfelijke verwant. Wanneer men nu de lier
stuk slaat of de snaren doorsnijdt of verbreekt, zoû men volgens
dezelfde redeneering als gij kunnen volhouden, dat noodzakelijk die
harmonie, nog bestaat en niet vergaan is. Want er bestaat geen
kans, zoû men kunnen redeneeren, dat, terwijl de lier na het
verbreken der snaren nog bestaat en de snaren zelf die van
sterfelijken aard zijn, de harmonie vergaan is, die van dezelfde
B natuur is als het goddelijke en het onsterfelijke en daarmeê
verwant, en die dan eerder dan het sterfelijke zoû vergaan zijn. Maar
noodzakelijk, kon men zeggen, bestaat nog ergens de harmonie zelf
voort, en eerder zal het hout van de lier en de snaren verrotten vóor
zij eenig letsel ondervindt... Immers, ik meen dat ook gij zelf, o
Sokrates, wel eens de gedachte moet gehad hebben, dat wij
menschen ons het liefst zulk een onderstelling van de ziel vormen,
als was ons lichaam gestemd en werd het samengehouden door
warm en koud, droog en vochtig, en dergelijke, zoodat dus de ziel uit
C de menging en de harmonie van die dingen zelve bestaat,
wanneer zij op schoone wijze en in juiste verhouding tot elkander
gemengd zijn. Als dus de ziel een-of-andere harmonie is, dan is het
duidelijk dat, wanneer ons lichaam boven-mate verslapt of
gespannen wordt door ziekten en andere kwaden, de ziel
noodzakelijk dadelijk vergaan is, al is zij nog zoo goddelijk, evenals
ook de overige harmonieën in de muziekinstrumenten en in al de
werken der kunstenaars, terwijl de overblijfselen van ieder lichaam
D nog langen tijd hier bij ons blijven, totdat zij verbrand zijn of verrot.
Zie derhalve wat wij tegen die redeneering zullen zeggen, wanneer
iemand beweert, dat de ziel de menging is van de elementen des
lichaams en dus in den zoogenaamden dood het eerst omkomt.
Sokrates nu sloeg, zooals hij meest placht te doen, zijn oogen wijd
op en glimlachte en sprak: Inderdaad, Simmias maakt een gegronde
opmerking. Als derhalve iemand van ulieden gerechtvaardiger is dan
ik, waarom heeft hij hem niet reeds geantwoord? Want hij lijkt een
die onze redeneering duchtig aanpakt. Toch, dunkt mij, dat wij vóor
E ons antwoord eerst nog van Kebes behooren te vernemen, wat
hij-van-zijn-kant op de redeneering heeft aan te merken, opdat wij
tijd winnen om te overwegen wat wij zullen zeggen. Later, na ook
hem gehoord te hebben, zullen wij, wanneer zij ons voorkomen
eenigszins wijsvast te zingen, dat toegeven, doch zoo niet, dan
eens-voor-goed onze rede verdedigen. Welaan dan, zeide hij, o
Kebes, wat was het, dat u verontrust?—Ik ga het dan zeggen, zeî
Kebes. Mij namelijk lijkt het, dat de redeneering nog in dezelfde
87 stelling is, en, wat wij vroeger beweerden, hetzelfde zwakke punt
heeft. Want dat onze ziel bestond ook vóordat zij in deze gestalte
gekomen was, daartegen verzet ik mij niet, dat dit niet op zeer
behoorlijke en, als het niet onbescheiden is dat zoo te zeggen, op
zeer voldoende wijze aangetoond is; doch dat zij ook ná onzen dood
nog ergens zijn zal, lijkt mij zóo niet bewezen. Dat de ziel niet sterker
en duurzamer is dan het lichaam, geef ik aan Simmias’
tegenwerping niet toe; want zij lijkt mij in al deze punten het lichaam
zeer ver te overtreffen. Waarom dan, zoû de redeneering kunnen
zeggen, zijt gij nog ongeloovig, daar gij ziet dat na den dood van den
B mensch het zwakkere deel nog bestaat? Vindt gij niet dat het
duurzamere noodzakelijk nog behouden moet blijven in dien tijd?
Beschouw met het oog daarop het volgende, of ik daarmeê iets
beweer. Ook ik natuurlijk, naar ’t schijnt, evenals Simmias, heb eene
vergelijking noodig. Deze redeneering komt mij dan voor van
dezelfde kracht te zijn als wanneer men van een in hoogen
ouderdom gestorven wever deze bewering zoû doen, dat de mensch
niet omgekomen is, maar ergens behouden voortbestaat, en als
bewijs zoû aannemen dat het kleed, dat de man zelf geweven had
en placht aan te hebben, behouden is en niet teloor-gegaan; en
C wanneer iemand ongeloovig was, vragen zou wat duurzamer is
van-aard, een mensch of een kleed dat in gebruik is en gedragen
wordt, en op het antwoord dat de mensch veel duurzamer is van-
aard, het bewezen zoû meenen dat dus de mensch boven allen
twijfel behouden is, aangezien toch het minder duurzame niet
omgekomen is. Dit, meen ik, o Simmias, is niet zoo. (Want ook gij ga
na wat ik zeg.) Ieder toch zoû denken, dat de man die dit beweerde,
een dwaasheid zeide. Want die wever die vele dergelijke kleederen
D geweven en versleten had, is wel na al die vele gestorven, maar
eerder, meen ik, dan zijn laatste kleed, en toch is daarom de mensch
niets minderwaardiger en zwakker dan een kleed. Diezelfde
vergelijking, denk ik, zoû der verhouding van ziel tot lichaam passen,
en iemand die dezelfde dingen omtrent hen zeide, zoû den schijn
hebben verstandige dingen te spreken, dat de ziel wel duurzamer is
en het lichaam zwakker en korter van duur, ja zelfs dat elke der
zielen vele lichamen verslijt vooral wanneer zij vele jaren leeft (want
dat, wanneer nog bij het leven van den mensch het lichaam
E verzwakt en vergaat, de ziel voortdurend het verslijtende bijweeft);
maar dat toch noodzakelijk wanneer de ziel vergaat, zij haar laatste
weefsel omheeft en eerder vergaat dan dit éene, en dat pas na het
vergaan van de ziel het lichaam zijn natuurlijke zwakheid toont en
snel door verrotting uitéen-valt. Zoodat het nog niet aan te raden is
op die vroegere redeneering te vertrouwen en te gelooven dat,
88 wanneer wij gestorven zijn, onze ziel nog ergens bestaat. Want
als eens iemand aan den verkondiger uwer stellingen zelfs nog meer
gewonnen gaf en toestemde, dat niet alleen in den tijd vóordat wij
geboren waren, onze zielen bestaan, maar dat niets verhindert dat
ook nadat wij gestorven zijn, de zielen van sommigen nog bestaan
en zullen bestaan en vele malen zuilen geboren worden en weder
sterven (want dat het begrip ziel van-nature zoo sterk is, dat de ziel
het uithoudt vele malen geboren te worden), doch dat hij daarnaast
nog niet toegaf, dat zij niet in haar vele geboorten verzwakt en ten-
B slotte bij een harer sterfgevallen geheel-en-al te-gronde-gaat, en
dat dat sterfgeval en die ontbinding van het lichaam, welke der ziel
den ondergang brengt, niemand van te voren weet; want dat het
onmogelijk is voor wien-dan-ook van ons dat voor te gevoelen?
Doch als dat zoo is, past, zonder verwijt van dwaasheid, gerust te
zijn omtrent den dood aan niemand, die niet kan bewijzen, dat de
ziel geheel-en-al onsterfelijk en onvergankelijk is. En als hij dat niet
kan, moet noodzakelijk de mensch die gaat sterven, voor zijn eigen
ziel vreezen, dat zij bij de ophanden ontbinding van het lichaam
geheel-en-al zal te-gronde gaan.
C Door aan te hooren wat beiden spraken, werden wij allen
onaangenaam aangedaan, zooals wij later elkander vertelden,
omdat zij ons die door de vroegere redeneering ten sterkste
overtuigd waren geworden, weder leken te ontrusten en in twijfel
neêr te storten niet alleen tegenover het vroeger behandelde, maar
ook met betrekking tot wat nog zoû gezegd worden, uit vrees dat wij
nietswaardige beoordeelaars zijn zouden, of ook dat de zaak zelf
onbewijsbaar was.
Echekrates: Voorwaar bij de goden, o Phaidoon, ik kan mij in uw
gevoel verplaatsen. Want ook bij mij zelven, nu ik u zoo iets heb
hooren zeggen, komt de gedachte op: op welke redeneering moeten
D wij dus nog vertrouwen? Want de rede die Sokrates hield en die
zeer overtuigend was, is nu tot ongeloofwaardigheid gevallen. Want
wonderlijk grijpt mij die redeneering aan nu als altijd, dat onze ziel
een soort harmonie is, en nu ze weêr uitgesproken werd, maakte zij
mij als gedachtig, dat ik ook zelf vroeger al die opvatting had. En ik
gevoel weder groote behoefte als van-meet-af-aan naar eenig ander
bewijs, dat mij overtuigen zal, dat de ziel van den gestorvene niet
E mede afsterft. Verhaal derhalve, bij Zeus, hoe achterhaalde
Sokrates de rede? En was het ook van hem, zooals gij zegt van
ulieden, eenigszins blijkbaar dat hij ontstemd was? Of niet, maar
kwam hij kalmgemoed zijn betoog te hulp? En deed hij dat
voldoende of gebrekkig? Verhaal ons alles zoo nauwkeurig als ge
kunt.
Phaidoon: Wel dan, o Echekrates, hoewel ik vele malen Sokrates
bewonderd heb, heb ik mij nooit meer over hem verbaasd dan toen
89 bij hem. Dat hij nu wist wat te zeggen, is misschien niets
vreemds; maar ik bewonderde meest van hem in de eerste plaats
dit, hoe vriendelijk en welwillend en waardeerend hij de redeneering
der jonge mannen opnam, verder hoe scherpzinnig hij van ons
waarnam, wat wij onder die redeneeringen geleden hadden, dan hoe
goed hij ons genas en ons als van de vlucht en de nederlaag
weêromriep en aanspoorde hem te volgen en met hem de
redeneering te beschouwen.
Echekrates: Hoe dan?
B Phaidoon: Ik zal het u zeggen. Ik zat namelijk vlak aan zijn
rechterhand naast het bed op een soort schabel, en hij zat veel
hooger dan ik. Hij streelde nu over mijn hoofd en vatte de haren in
mijn nek samen—want hij had, als het er zoo toe leî, de gewoonte
met mijn haren te spelen—en zeide: Morgen dan, o Phaidoon, zult
gij misschien uw schoone haren afscheren.—Waarschijnlijk, zeide ik,
o Sokrates.—Niet, als gij naar mij luistert.—Wat dan? zeî ik.—
Vandaag, zeî hij, zal ik de mijne en gij de uwe afscheren, als ons
betoog gestorven is en wij het niet kunnen doen herleven. En ik, als
C ik u was en dat betoog mij ontsnapte, zoû een eed zweren
evenals de Argeiers, dat ik niet eerder lang haar zoû dragen vóor ik
in nieuwen strijd de rede van Simmias en Kebes zoû overwonnen
hebben.—Maar, zeide ik, tegen twee, zegt men, kan zelfs Herakles
niet op.—Doch roep ook mij, zeide hij, als uwen Iolaos te hulp,
zoolang het daglicht is.—Ik roep u dan te hulp, niet als een Herakles
zijn Iolaos, maar als een Iolaos zijn Herakles.—Dat zal geen verschil
maken, zeide hij. Doch laten wij in de eerste plaats ons hoeden, dat
D éen ding ons niet overkomt.—Wat dan? vroeg ik.—Dat wij niet,
zeide hij, redenenhaters worden, zooals men menschenhater wordt.
Want daar is geen grooter ramp die iemand zoû kunnen overkomen
dan dat hij redeneering leert haten. Redenenhaat ontstaat op
dezelfde wijze als menschenhaat. Want menschenhaat neemt ons in
doordat wij zonder kennis heftig op iemand vertrouwen en meenen
dat die man volkomen waarachtig is en gezond en betrouwbaar, en
hem kort daarna slecht en trouweloos bevinden, en dan-weêr een
tweeden; en wanneer iemand dat vele keeren ondervindt en vooral
E van hen die hij wel voor meest eigen en meest bevriend moet
houden, haat hij in het eind door veelvuldigen aanstoot allen en
meent dat in niemand éen enkel gezond ding is. Of hebt gij niet
waargenomen dat dit voorkomt?—Maar al te zeer, zeide ik.—Komt
dat nu niet, zeide hij, omdat zoo-iemand op een leelijke manier en
zonder kennis van het menschelijk karakter onderneemt met
menschen om te gaan? Immers, als hij mèt kennis met hen omging,
zoû hij zijn meening gevormd hebben zooals het werkelijk is, dat de
90 goeden en slechten beiden zeer weinige zijn, maar die
daartusschen de meeste.—Hoe bedoelt gij?—Het gaat hiermeê als
met het zeer kleine en het zeer groote. Meent gij dat iets zeldzamer
is dan een zeer groot of een zeer klein mensch uit te vinden, of
hond, of wat-dan-ook? Of ook zeer snel of langzaam, of zeer leelijk
of schoon, of volkomen blank of zwart? Of hebt gij niet
waargenomen dat van al dergelijke de uiterste uiteinden schaarsch
en weinig zijn, maar de middelsoort overvloedig en talrijk?—Zeker,
B zeî ik.—Meent gij nu niet dat, indien er een wedstrijd in slechtheid
uitgeschreven werd, de eersten ook op dat gebied zeer weinige
zouden blijken?—Waarschijnlijk.—Juist. Doch dit is niet het punt
waarin redeneeringen gelijk zijn aan menschen (door u liet ik mij
verleiden met u af te dwalen), maar in dat andere: wanneer iemand
zonder kennis van redeneeringen op eenige redeneering vertrouwt
dat die waar is, en kort daarna haar leugenachtig bevindt, somtijds
terwijl zij dat is, somtijds ook terwijl zij dat niet is, en zoo verder met
C een tweede en een derde. En vooral zij die hun tijd doorbrengen
met redeneering-afbrekende redeneeringen, weet-ge, meenen ten-
slotte zeer wijs geworden te zijn en alléen te hebben ingezien dat
noch in eenige zaak, noch in eenige redeneering iets gegronds of
standvastigs is, maar dat al het bestaande volmaakt als in een
Euripos heen-en-weêr wentelt en geen oogenblik op éen plaats blijft.
—Gij spreekt de volle waarheid, zeide ik.—Zoû het nu niet, o
Phaidoon, een jammerlijke ervaring zijn, indien iemand, ondanks het
bestaan van een waarachtige en standvastige levensverklaring en
D die het mogelijk is in te zien, door het luisteren naar zoodanige
redeneeringen die hem tegelijk nu-eens waar en dan-weêr niet waar
voorkomen, niet aan zich-zelf en zijn eigen gebrek aan kennis de
schuld zoû geven, maar ten-slotte uit verdrietigheid de schuld
verlicht van zich-zelf op de redeneeringen zoû afkaatsen en dan zijn
verder leven zoû doorbrengen met deze te haten en te beschimpen,
terwijl hij zóo van de waarheid en de kennis van het bestaande
verstoken werd?—Voorwaar bij Zeus, zeide ik, wel jammerlijk.—
E Laten wij ons derhalve, zeide hij, in de eerste plaats hier-voor
hoeden, en de gedachte niet tot onze ziel doorlaten, dat in de
redeneeringen mogelijk niets gezonds is, maar veel-eer dat wij nog
niet gezond zijn, maar met mannen-moed ernaar streven moeten
zoo te worden, gij en de anderen ook ter wille van uw geheele
volgende leven, en ik om mijn dood zelf. Want ik-voor-mij loop
91 gevaar op het oogenblik juist omtrent den dood mij niet wijsgeerig
te gedragen, maar twistgierig als de erg onbeschaafden. Dezen
toch, wanneer zij over eenig ding redetwisten, bekommeren zich niet
hoe het werkelijk staat met de dingen waarover de redeneering gaat,
maar dat hunne eigen stellingen door de aanwezigen zullen worden
aangenomen, daarvoor doen zij hun best. En ik, lijkt me, zal bij deze
gelegenheid van hen slechts in deze kleinigheid verschillen, dat ik
niet mijn best zal doen, dat mijne beweringen waar lijken aan de
aanwezigen, of het moest zijn als bijzaak, maar dat zij mij-zelven
B zooveel mogelijk zullen toeschijnen zoo te zijn. Want ik redeneer,
mijn geliefde vriend, let eens op hoe baatzuchtig: indien mijn
beweringen waar zijn, dan is het schoon daarin te gelooven; en
indien er na den dood niets is, zal ik tenminste gedurende den tijd
zelven vóor den dood minder kans loopen den aanwezigen door
jammerklachten onaangenaam te zijn. Deze onwetendheid nu zal
niet met mij voortduren—want dat zoû een ramp zijn—, maar binnen
korten tijd vergaan. Zóo dan, zeide hij, o Simmias en Kebes,
toegerust, ga ik ter rede. Gij echter, wanneer gij mij genoegen wilt
C doen, bekommert u weinig om Sokrates, maar veel meer om de
waarheid, en stemt wanneer ik u voorkom iets waars te zeggen,
daarin toe, maar zoo niet, verzet u met alle rede, opdat ik niet uit
voortvarendheid mij-zelf tegelijk en ulieden bedriege en wegga als
een bij, mijn angel achterlatende.
Doch op weg! zeide hij. Vooreerst, brengt mij in gedachte wat gij
zeidet, wanneer ik blijk geef het mij niet juist te herinneren. Simmias
namelijk, naar ik meen, is ongeloovig en vreest dat de ziel, al is zij
D ook goddelijker en schooner dan het lichaam, eerder omkomt,
daar zij een soort harmonie is. Doch Kebes kwam mij voor, hierin
met mij overeen te stemmen, dat de ziel tenminste duurzamer is dan
het lichaam, doch dat dít voor elk onzeker is: of niet misschien de
ziel na dan ook vele lichamen vele malen versleten te hebben, nu
ten-slotte haar laatste lichaam verlaat en zelf omkomt, en dat de
dood juist dit is: de ondergang der ziel, daar het lichaam niet
ophoudt voortdurend te vergaan. Zijn dit niet, o Simmias en Kebes,
E de dingen die wij moeten nabeschouwen?—Zij stemden beiden
toe, dat dit het was.—Neemt gij nu de vorige redeneeringen
gezamenlijk niet aan, of sommige wel, andere niet?—Sommige niet,
andere wel, zeiden zij.—Wat meent gij dan van die redeneering
waarin wij bespraken dat leeren herinnering is, en dat, wanneer dit
zoo is, onze ziel noodzakelijk vroeger ergens anders moet bestaan,
92 vóor zij in ons lichaam werd ingekluisterd?—Ik, zeide Kebes,
werd zoo-straks wonder-zeer overtuigd en houd mij ook nu aan deze
redeneering als aan geene.—Voorwaar, zeide Simmias, ook met mij
zelf staat het zoo, en ik zoû mij zeer verwonderen, als ik hierover
tenminste ooit een andere meening kreeg.
Maar noodzakelijk moet gij, zeide Sokrates, mijn Thebaansche
vriend, tot een andere opvatting komen, als deze meening stand-
houdt, dat de ziel een soort harmonie is en samengesteld uit
B datgene wat in het lichaam als snaren gespannen is. Want gij zult
toch niet, al zegt gij het zelf, aannemen, dat een harmonie, die
samengesteld is, eerder bestaat dan die dingen waaruit zij moest
worden samengesteld? Of wel?—Geenerwijs, o Sokrates.—Voelt gij
nu wel, dat gij dit tòch beweert, wanneer ge zegt dat de ziel bestaat,
vóor zij nog gekomen is in de gestalte en het lichaam eens
menschen, en zij dus samengesteld is uit het nog niet bestaande?
Want harmonie is niet zoodanig als waarmede gij haar vergelijkt,
maar éerst ontstaan de lier en de snaren en de nog ongestemde
C tonen, en het laatst van alles komt de harmonie tot-stand en
vergaat het eerst. Hoe zal nu deze redeneering ooit met die andere
overeenstemmen?—Op geene wijs, zeide Simmias.—En toch past
het aan een redeneering over harmonie, indien aan eenige andere,
met zich-zelf in overeenstemming te zijn.—Ja, zeg dat wel.—Deze
uwe redeneering stemt dus niet overeen. Doch zie toe: welke der
beide redeneeringen kiest gij, die dat leeren herinneren is, of die dat
de ziel een harmonie is?—Veel liever, zeî hij, de eerste, o Sokrates.
D Want deze laatste kwam tot-stand zonder bewijs, met een
zekeren schijn van waarheid en welgepastheid voor zich;
waarvandaan zij dan ook door de meerderheid der menschen
aanvaard wordt. Doch ik weet, dat de redeneeringen die door middel
van vergelijkingen willen bewijs leveren, overbluffend zijn, en
wanneer men niet voor haar oppast, zeer licht misleiden zoowel in
geometrie als in al de overige wetenschappen. Maar de redeneering
van herinnering en leeren is op aannemenswaardigen grond
uitgesproken. Want er werd gezegd, geloof ik, dat onze ziel
evenzeer bestaat ook vóor zij binnen ons lichaam gekomen is, als de
E wezenheid zelf bestaat die den naam draagt van dat wat is. Ik heb
deze laatste, naar mijn duurzame overtuiging, op voldoende en juiste
gronden aangenomen. Het is daarom dus, naar het schijnt,
noodzakelijk voor mij, noch van mij-zelf, noch op andermans
beweren aan te nemen, dat de ziel een harmonie is.—Maar hoe
denkt gij, zeî de ander, o Simmias, over het volgende? Dunkt u, dat
een harmonie of eenige andere samenstelling eenigszins anders
93 vermag te zijn dan die dingen waaruit zij is samengesteld?—
Geenszins.—En ook vermag zij, naar ik meen, niets anders te doen
en niets te ondergaan in strijd met wat die dingen doen of
ondergaan.—Dat gaf hij toe.—Dus kan een harmonie die dingen
waaruit zij is samengesteld, niet leiden, maar moet hen volgen.—Dat
vond hij ook.—Verre dus is het ervandaan, dat een harmonie een
beweging maakt of een klank geeft strijdig met hare eigen deelen of
in eenig ander ding daartegen in verzet komt.—Ja, verre.—Verder. Is
niet elke harmonie van zulk een natuur als zij gestemd is?—Dat
begrijp ik niet, zeide hij.—Zal niet, wanneer een harmonie meer
B gestemd is en over meer tonen, indien daartoe mogelijkheid
bestaat, die harmonie meer harmonie zijn en een breedere, en
indien zij minder en over weiniger tonen gestemd is, minder
harmonie en een meer beperkte?—Zeker.—Gaat dat nu door voor
de ziel, zoodat ook-maar-in-’t-minst de éene ziel meer dan de
andere in breedere maat en meer, of in beperktere maat en minder
juist dit, ziel, is?—Volstrekt niet, zeî hij.—Welaan dan, bij Zeus! Men
zegt, dat de éene ziel verstand heeft en deugd en dat zij goed is,
maar dat de andere onverstand heeft en slechtheid en dat zij boos
C is. Wordt ook dit naar-waarheid beweerd?—Ja, naar-waarheid.—
Wat zal nu iemand van hen die stellen dat de ziel een harmonie is,
zeggen dat deze dingen in de ziel aanwezig, deugd en boosheid,
zijn? Soms dat dit weêr een andere harmonie is en disharmonie? En
dat de éene, de goede, gestemd is, en, zelf een harmonie, in zich
weêr een andere harmonie heeft, maar de slechte zelf ongestemd is
en ook geen andere harmonie in zich heeft?—Ik kan dat niet
uitmaken, zeide Simmias, maar het is duidelijk, dat iemand die die
D onderstelling maakt, ongeveer zóo zou moeten spreken.—Maar
vroeger is overeengekomen, dat niets meer of minder de éene ziel
dan de andere ziel, ziel is. Dat toe te geven beteekent dan dat de
éene harmonie niets meer en niet in breedere maat, en niets minder
en niet in beperktere maat dan de andere harmonie, harmonie zoû
zijn, niet-waar?—Zeker.—En dat de harmonie die niets meer of
minder harmonie is dan een andere, niet meer of minder gestemd is
dan de andere? Is dat zoo?—Zoo is het.—En heeft de harmonie die
noch meer noch minder gestemd is dan een andere, mogelijk meer
of minder deel aan harmonie dan een andere, of evenveel?—
E Evenveel.—Derhalve is de ziel, aangezien de éene ziel niets meer
of minder dan de andere juist dit, ziel, is, ook niet meer en niet
minder gestemd dan een andere?—Zoo is het.—Maar als dat waar
is, zal zij niet meer dan een andere deel kunnen hebben aan
disharmonie of harmonie.—Neen immers.—En als dat weêr waar is,
zal dan de éene ziel iets meer dan de andere deel kunnen hebben
aan boosheid of deugd, indien tenminste boosheid disharmonie en
94 deugd harmonie is?—Neen, niets.—Of liever misschien, o
Simmias, zal, juist geredeneerd, geen enkele ziel deel-hebben aan
boosheid, indien zij tenminste een harmonie is. Want natuurlijk zal
een harmonie die in allen deele juist dit, harmonie, is, nooit deel
kunnen hebben aan disharmonie.—Neen voorwaar.—En zoo ook
natuurlijk een ziel die in allen deele ziel is, niet aan boosheid.—Hoe
zoû dat kunnen na het besprokene?—Als gevolg dus van deze
redeneering vinden wij, dat alle zielen van alle wezens gelijkelijk
goed zijn, als tenminste de zielen van-nature gelijkelijk juist dit,
zielen, zijn.—Mij komt het zoo voor, o Sokrates.—En komt het u ook
voor, dat dit terecht zoo beweerd wordt, zeide hij, en dat onze
B redeneering daarop uitgeloopen zoû zijn, indien de
veronderstelling juist was, dat de ziel een harmonie is?—Neen,
volstrekt niet.—En verder. Beweert gij dat van alle dingen die in een
mensch zijn, wel iets anders heerschappij voert dan de ziel, vooral
als zij verstandig is?—Neen.—Door toe te geven aan de lichamelijk
begeerten, of ook door zich daartegen te verzetten? Ik bedoel, bij-
voorbeeld, dat zij wanneer hitte in het lichaam is en dorst, het
lichaam naar het tegenovergestelde doet, niet te drinken, trekt, en
C wanneer er honger in is, naar het niet-eten, en in ontelbare
andere zaken wel zien wij, dat de ziel zich verzet tegen de
lichamelijke begeerten. Of niet?—Voorzeker.—Zijn wij daarentegen
niet in onze vroegere redeneeringen overeengekomen dat zij,
wanneer zij tenminste een harmonie is, nooit een toon zoû kunnen
geven in strijd met datgene waardoor gespannen en ontspannen en
getokkeld worden en wat-dan-ook ondergaan die dingen waaruit zij
tot-stand-komt, maar dat zij die volgt en ze nooit zoû kunnen leiden?
—Dat zijn wij overeengekomen, zeker.—Hoe nu? Blijkt ons nu niet,
dat zij al het tegenovergestelde werkt, door al die dingen waaruit
D men beweert dat zij tot-stand-komt, te leiden, en bijna in alles zich
het geheele leven door daartegen te verzetten en erover te
heerschen op alle wijzen, deels door strenger en pijnlijk, inzake
lichaamsoefening en geneeskunst, deels door zachter te straffen, en
dat zij deels dreigend, deels waarschuwend, met de begeerten en
driften en vreezen als een vreemd wezen met een vreemd ding
gesprek-voert? Zooals ook wel Homeros in de Odysseia bedoeld
heeft te dichten, waar hij van Odysseus zegt:
Sloeg op zijn borst zich de held en beknorde zijn hart met de woorden:
E Hart, houd uit; al andere hondschere dingen verdroegt gij.
Meent gij, dat Homerus dit gedicht heeft, als ware de ziel een
harmonie en geaard zich door de indrukken van het lichaam te laten
leiden, en niet in de vaste gedachte dat zij geaard is deze te leiden
en erover te heerschen, en dat zij een veel goddelijker iets is dan
een harmonie of zoo?—Bij Zeus, o Sokrates, ik denk van-wel.—
Derhalve, o mijn beste, is het in geen enkel opzicht schoon voor ons,
van de ziel te zeggen dat zij een soort harmonie is. Want zóo
95 zouden wij, naar ’t schijnt, noch met Homeros den goddelijken
dichter overeenstemmen, noch met onszelven.—Zoo is het, zeide
hij.
—Goed dan, zeî Sokrates. Harmonia de Thebaansche is ons,
naar ’t schijnt, vrij-wel genadig geworden; maar hoe staat het met
Kadmos, o Kebes? Hoe en met welke redeneering zullen wij hem
verzoenen?—Gij, denk ik, zult dat wel uitvinden, zeide Kebes. Dat
betoog tenminste van zoo-even tegen Harmonia hebt gij wonderlijk
boven verwachting gesproken. Want toen Simmias zeide wat zijn
B bezwaar was, waren wij zeer benieuwd of iemand zijn rede zoû
kunnen te lijf komen. Dus kwam het mij zeer vreemd voor, dat zij al
dadelijk den eersten aanval van uwe rede niet afwachtte. Het zoû mij
dan ook niet verwonderen als Kadmos’ betoog hetzelfde ondervond.
—Mijn goede vriend, zeide Sokrates, spreek niet groot, opdat geen
booze invloed onze komende redeneering overhoop werpe. Maar dit
zal der godheid zorg zijn, doch laten wij, als Homerische helden
nadertredende, de proef nemen of gij iets standhoudends beweert.
De hoofdzaak dan van uw onderzoek bestaat hierin: gij verlangt dat
C van onze ziel bewezen worde dat zij onvergankelijk en onsterfelijk
is, indien een wijsgeer die op het punt van te sterven goedsmoeds is
en meent dat hij na zijn dood daarginds onderscheidenlijk beter zal
varen dan wanneer hij na een leven in een andere richting eindigde,
niet met een onverstandige en dwaze gerustheid gerust zal zijn.
Maar het bewijs, dat de ziel sterk is en godgelijkend en dat zij reeds
vroeger bestond vóor wij mensch geworden zijn,—niets verhindert,
zegt gij, dat dit alles niet aanduidt: onsterfelijkheid, doch alleen dat
D de ziel langdurig is en vroeger licht een onmetelijk langen tijd
bestond en vele dingen wist en deed. Toch was zij daarom niets
meer onsterfelijk, maar juist haar komst in een menschelijk lichaam
was voor haar het begin van den ondergang als eene ziekte. En
lijdende zoû zij dan dit leven doormaken en ten-laatste in den
zoogenaamden dood te-gronde-gaan. Het maakt dan, zegt gij, geen
verschil of zij éenmaal of meermalen in een lichaam komt, voor de
vraag of een ieder van ons zich bevreesd behoeft te maken. Want
zich bevreesd maken behoort, indien hij niet onverstandig is, ieder
E die niet weet en niet verantwoorden kan, dat de ziel onsterfelijk is.
Dat vrij-wel is, meen ik, o Kebes, wat gij beweert. En met opzet haal
ik het vele malen op, opdat geen enkel ding ons ontsnappe, en
opdat gij, indien gij wilt, er nog iets aan toe kunt voegen of ervan
afnemen.—Kebes zeide: Voorshands behoef ìk er niets van af te
nemen of eraan toe te voegen. Doch dit is werkelijk wat ik beweer.
Sokrates nu wachtte een geruimen tijd en overwoog iets bij zich-
zelven. Toen sprak hij: Geen geringe zaak, o Kebes, verlangt gij;
want door-en-door moeten wij omtrent wording en verderf de
96 oorzaak doorzoeken. Ik nu zal, als gij dat goed-vindt, mijne
eigene levenservaringen daaromtrent voor u doorloopen, dan kunt
gij als iets van wat ik zeg, u bruikbaar voorkomt, dat aanwenden tot
een grootere zekerheid betreffende de dingen waarvan gij spreekt.—
Voorwaar, zeide Kebes, dat wil ik graag.—Hoor dan toe; want ik
begin. Ik namelijk, o Kebes, verlangde, toen ik jong was, wonderlijk-
hoe-zeer naar die wijsheid die men natuurkunde noemt. Want zij
kwam mij voor overheerlijk te zijn, te weten de oorzaken van elk
ding, waarom elk ding ontstaat en waarom te-niet-gaat en waarom
B bestaat. En vele malen tobde ik mij af met zoodanige
beschouwingen: of, wanneer het warme en het koude een zekere
gisting aanneemt, dan, zooals sommigen beweren, de levende
wezens zich voeden, en of het het bloed is waarmeê wij denken, of
de lucht of het vuur of wel geen van deze, maar dat het de hersenen
zijn die de zinlijke waarnemingen verschaffen van hooren en zien en
ruiken, en dat uit deze ontstaat herinnering en meening, en uit
herinnering en meening, wanneer die tot rust gekomen zijn, op
dezelfde wijze weêr wetenschap. En een anderen keer onderzocht ik
C de oorzaken van vernietiging van deze dingen, en de
verschijnselen in den hemel en op de aarde, en ik kwam mij ten-
laatste voor tot dat onderzoek zoo van-nature ongeschikt te zijn als
geen ander ding ter wereld. Een toereikend bewijs zal ik u zeggen.
Immers, zelfs wat ik vroeger zeker wist, zooals het tenminste mij-zelf
en den anderen voorkwam, daarin werd ik door dat onderzoek zoo
zeer verblind, dat ik verleerde óok wat ik voordien meende te weten,
zoowel omtrent vele andere dingen als ook bij-voorbeeld waardoor
een mensch groeit. Want hiervan meende ik voordien dat het een
D ieder duidelijk was, dat dat komt door eten en drinken; want dat
wanneer uit de spijzen aan het vleesch, vleesch is toegevoegd, en
aan het been, been, en zoo op dezelfde wijze ook aan elk der
overige dingen wat daarbij behoort, dan daarna de omvang van klein
groot geworden is, en dat zoo een mensch van klein groot wordt.
Zoo meende ik toen. Vindt gij niet, vrij-wel terecht?—Ik wel, zeide
Kebes.—Ga dan ook nog eens het volgende na. Ik meende namelijk
tevreden te kunnen zijn met mijn inzicht, wanneer een groote
mensch naast een kleinen kwam te staan en hij mij door zijn hoofd
E grooter leek te zijn dan de andere, en een paard dan een ander
paard. En wat nog duidelijker is, tien kwam mij voor, meer te zijn dan
acht, doordat men er twee aan heeft toegevoegd, en wat twee el
lang is leek mij grooter te zijn dan iets van éen el, doordat het er half
boven uitstak.—Wat denkt gij daar nu van? vraagde Kebes.—Dat ik
heel ver, bij Zeus, van de meening ben omtrent éen van deze dingen
de oorzaak te weten, ik die bij mij-zelf niet uitmaken kan, dat,
wanneer men een ding bij een ander ding voegt, òf dat waarbij
97 gevoegd is, òf dat wat toegevoegd is, twee geworden is, òf dat zij
beide tezamen door de samenvoeging bij elkander twee geworden
zijn. Want ik vind het onbegrijpelijk, dat, toen elk van beide van
elkander afgezonderd was, elk van beide éen enkel ding was en zij
toen niet twee waren, maar dat, nadat zij tot elkander genaderd zijn,
dit, de vereeniging door het bij elkander gevoegd worden, oorzaak
voor hen wordt om twee te worden. En ook wanneer men een enkel
ding splitst, kan ik niet gelooven dat dit, de splitsing, oorzaak is
geweest van het twee-geworden-zijn. Want nu is de oorzaak van het
B twee-worden de tegengestelde van daar-straks. Want daar-straks
bestond die daarin dat zij bij elkander werden samengebracht en
aan elkander toegevoegd, maar nu dat zij van elkander worden
verwijderd en gescheiden. En ook kan ik mezelf niet meer overtuigen
dat ik weet waarom eenig ding éen wordt, of in-éen-woord van iets
anders waarom iets ontstaat of vergaat of bestaat, als ik deze
richting van methode volg, maar in een andere richting broddel ik
zelf op eigen gelegenheid, en die eerste methode laat ik volstrekt
niet tot mij toe.
C Maar toen ik eens iemand uit een boek, zooals hij zeide van
Anaxagoras, hoorde voorlezen en zeggen, dat het de geest is die
alles regelt en van alles oorzaak is, was ik blijde met die verklaring,
en het leek mij in zekere richting volkomen helder, dat de geest van
alle dingen oorzaak is, en ik meende dat als dit zoo is, de geest die
alles regelt, ook alles ordenen moet als bést is; en dat derhalve
wanneer iemand de oorzaak wil uitvinden omtrent ieder ding, hoe
het ontstaat of vergaat of bestaat, hij daaromtrent dìt moet uitvinden:
hoe het voor dat ding bést is òf te zijn òf wat-anders-ook te
D ondergaan of te doen; en dat op grond van deze verklaring, een
mensch niets anders behoort na te gaan zoowel betreffende dat
bizondere ding als betreffende andere dan het beste en
uitnemendste; en dat noodzakelijk diezelfde mensch ook het
slechtere weet; want dat de kennis omtrent beide éen-en-dezelfde is.
Deze dingen dan bedacht ik met vreugde, en meende van de
oorzaak betreffende het bestaande een onderwijzer gevonden te
hebben niet alleen naar den geest, maar naar mijn eigen hart:
Anaxagoras—en ik meende, dat hij mij eerst wijzen zoû of de aarde
E vlak is of bol, en nadat hij dit aangetoond had, achterna de
oorzaak en de noodwendigheid uiteenzetten, besprekend wat best
voor haar is en dat het best voor haar is zóo te zijn; en wanneer hij
zoû zeggen, dat zij in het midden is, dan dacht ik dat hij daarna zoû
uiteenzetten dat het beste was, dat zij in het midden is; en als hij mij
deze dingen zoû verklaren, was ik gereed geen andere soort van
98 oorzaak meer te begeeren. En ook omtrent zon en maan en de
overige hemellichamen was ik zoo bereid, om mij op dezelfde wijze
te laten onderrichten, omtrent hun onderlinge snelheid en hunne
wendingen en hun overige verschijnsel-gevallen, hoe beschouwd het
wel het beste is, dat zij een elk dat doen en ondergaan wat zij
ondergaan. Want ik meende dat hij, daar hij immers beweerde dat zij
door de géest geordend waren, hun nooit een andere oorzaak zoû
B kunnen toedragen, dan dat het beste is, dat zij zóo zijn als zij zijn.
Door nu aan elk ding afzonderlijk en daarna aan alle dingen
gezamenlijk hun oorzaak toe te kennen, zoû hij, meende ik, wat voor
elk ding het beste was, uiteenzetten, en daarna het voor alle dingen
gemeene goede. En voor geen geld zoû ik mijne verwachtingen
verkocht hebben, maar met grooten ijver nam ik zijn boeken ter hand
en las die zoo snel ik kon om zoo snel mogelijk het beste en het
slechtere te weten.
Van wonderlijk hooge verwachting dan, o mijn vriend, stortte ik
neêr, toen ik al voortlezende een man gewaar werd, die den geest
C volstrekt niet in toepassing bracht tot het regelen der dingen,
maar licht en aither en water en vele andere wonderlijke zaken als
oorzaken opgaf. En het leek mij dat hij even mal deed, als wanneer
iemand beweren zoû dat Sokrates alles wat hij doet, door den geest
doet, en dan zoû trachten de oorzaken aan te geven van al de
dingen die hij doet, en al dadelijk zeggen zoû dat ik nu hier zit,
dáarom omdat mijn lichaam is samengesteld uit beenderen en
pezen, en dat de beenderen vast zijn en door gewrichten van elkaêr
D zijn gescheiden, maar de pezen ingericht om zich te kunnen
spannen en ontspannen, terwijl zij samen met het vleesch en het vel
dat hen samenhoudt, de beenderen omgeven; en dat dus daar mijne
beenderen bewegelijk zijn in hunne gewrichten, mijn pezen door zich
te ontspannen en samen te trekken mij in-staat-stellen op het
oogenblik mijne leden te buigen, en dat ik om die oorzaak
samengebogen hier nederzit. Of ook wanneer iemand andere
dergelijke oorzaken zoû opgeven omtrent ons samenspreken, stem
en lucht en gehoor en andere ontelbare dergelijke als oorzaken
E noemende, zonder zich de moeite te geven de waarachtige
oorzaken te zeggen, dat, nu de Atheners beter hebben gevonden mij
te veroordeelen, daarom ook ik op mijn beurt het beter vond hier
neder te zitten, en rechtvaardiger te blijven en de straf te ondergaan,
die zij bevolen hebben. Want, bij den hond, al-lang, naar ik meen,
99 zouden deze pezen en beenderen in de buurt van Megara of
Boiotia zijn, door een andere opvatting van het beste daarheen
gedragen, indien ik het niet voor rechtvaardiger en schooner hield, in
plaats van te vluchten en op den loop te gaan, aan den staat de
boete te betalen, die hij oplegt. Maar dergelijke dingen oorzaken te
noemen is al te dwaas; doch als iemand zeide, dat buiten het bezit
van dergelijke, beenderen en pezen en al het andere wat ik heb, ik
niet in-staat zoû zijn te doen wat ik goed-vind, zoû hij de waarheid
zeggen; dat ik echter (en dat wel vooropgezet, dat ik handel door
B den geest) wat ik doe, doe op grond van deze dingen, en niet
door de keuze van het beste, zoû groote en ver-reikende
lichtzinnigheid van redeneeren zijn. Want dat men niet
onderscheiden kan dat de wezenlijke oorzaak iets anders is dan dat
zonder wat de oorzaak nooit de oorzaak zoû kunnen zijn! Dáarom
lijkt het mij dat de meesten, tastende als in duisternis, met een
verkeerden naam dit als oorzaak benoemen. Om die reden dan ook
omgeeft de éen de aarde met een maalstroom en stelt dat zij zoo
C onder den hemel blijft, en de ander onderstut haar evenals een
vlakke baktrog met de lucht als basis. Maar naar de macht waardoor
de dingen nu zoo geplaatst zijn als het voor hen het best mogelijk
was gesteld te worden, daarnaar doen zij noch onderzoek, noch
gelooven, dat die goddelijke kracht bezit, maar zij meenen eenmaal
nog een Atlas uit te zullen vinden krachtiger dan dit en onsterfelijker
en die meer alles samenhoudt, en zij meenen dat in-waarheid het
goede en noodwendige niets samenbindt en samenhoudt. Ik nu had
in een dergelijke oorzaaksleer, hoe die dan zij, zeer gaarne leerling
van-wien-dan-ook willen worden. Doch toen ik van deze verstoken
was en niet in-staat geweest was òf haar zelf te vinden òf van een
D ander te leeren,—hoe ik toen mijn tweede vaart naar de
ontdekking der oorzaak ondernomen heb, wilt gij dat ik u daarvan
het relaas zal doen, o Kebes?—Bovenmate, zeide hij, wil ik dat.
—Ik meende dan daarna, zeide hij, toen ik moede geworden was
van naar de wezenlijke dingen te schouwen, op mijn hoede te
moeten zijn, dat ik niet hetzelfde ondervond als menschen die een
zonsverduistering bijwonen en met het oog volgen. Want het komt
wel voor, dat enkelen hun oogen bederven, als zij niet in het water of
E iets dergelijks haar spiegelbeeld beschouwen. Voor iets van dien
aard maakte ook ik mij bezorgd en ik vreesde, dat ik geheel-en-al
verblind zoû worden van ziel door naar de dingen met mijn oogen te

Current Developments in Biotechnology and Bioengineering. Human and Animal Health Applications 1st Edition Vanete Thomaz Soccol

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Current Developments in Biotechnology and Bioengineering. Human and Animal Health Applications 1st Edition Vanete Thomaz Soccol

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Current Developments in

Biotechnology and Bioengineering.

AMSTERDAM l BOSTON l HEIDELBERG l LONDON l NEW YORK l OXFORD

Copyright © 2017 Elsevier B.V. All rights reserved.

British Library Cataloguing-in-Publication Data

For information on all Elsevier publications

Publisher: John Fedor

L.M. Alvarenga Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

F. Antunes Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade de

A.M.M. Basso University of Brasília (UnB), Brasília-DF, Brazil; EMBRAPA e Genetic

P. Billiald University of Paris-Sud, Châtenay-Malabry, France; Muséum National

F. Castiglione Institute for Applied Mathematics (IAC), National Research Council of

L.R. Castilho Federal University of Rio de Janeiro, Rio de Janeiro, Brazil

J.C. Corrêa-Velloso Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University

O. Dalagostin Universidade Federal de Pelotas (UFPel), Pelotas, Rio Grande do Sul,

N. de Cássia Oliveira Paiva Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte,

W.M.S. Degrave Laboratory for Functional Genomics and Bioinformatics, Oswaldo

R.V.B. de Medeiros Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil

J. de Moura Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

M.V. Dias-Souza Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, Minas

L. Felicori Federal University of Minas Gerais, UFMG, Belo Horizonte, Brazil

R. Fendrich Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

V.A.M. Goulart Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil

M.F. Grossi-de-Sa Catholic University of Brasília (UCB), Brasília-DF, Brazil;

D. Guedes Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

H. Lima McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada

D. Marasco University of Naples Federico II, Naples, Italy

H.S. Marinho Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade

T. Mendes Federal University of Minas Gerais, UFMG, Belo Horizonte, Brazil

L. Mendonça-Lima Laboratory for Functional Genomics and Bioinformatics,

S. Mondal National Institute of Animal Nutrition and Physiology, Bangalore, India

A. Mor National Institute of Animal Nutrition and Physiology, Bangalore, India

R. Nakamura Instituto de Tecnologia do Paraná, Curitiba, Paraná, Brazil

R.M. Nardi Drummond Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte,

I.C. Nascimento Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University of

S. Ndoja McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada

A.A. Nery Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University of São Paulo,

S. Nolasco Escola Superior de Tecnologia da Saúde de Lisboa, IPL, Lisboa, Portugal;

A. Pandey Center of Innovative and Applied Bioprocessing, (a national institute under

R.C. Parreira Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

P.B. Pelegrini EMBRAPA e Genetic Resources and Biotechnology, Brasília-DF, Brazil;

C. Perottoni Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil; Instituto

M.C.X. Pinto Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

G.S. Prado Catholic University of Brasília (UCB), Brasília-DF, Brazil; EMBRAPA e

C. Real Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade de

R.R. Resende Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

R.K. Sanson Instituto de Tecnologia do Paraná, Curitiba, Paraná, Brazil

T. Scheuer Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil; Instituto

M.G. Severo Divisão de vacinas virais do instituto de tecnologia do Estado do Paraná -

H. Soares Centro de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências, Universidade de

C.R. Soccol Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

L.T. Souza Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil

V. Thomaz-Soccol Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

F.C.P. Tonelli Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil

F.M.P. Tonelli Federal University of Minas Gerais, Belo Horizonte, Brazil;

H. Ulrich Department of Biochemistry, Institute of Chemistry, University of São Paulo,

L.P.S. Vandenberghe Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná,

F. Vitola Universidade Federal do Paraná (UFPR), Curitiba, Paraná, Brazil

A.S. Zeferino Instituto de Tecnologia do Paraná, Curitiba, Paraná, Brazil

sciences and education in Brazil (www.institutonanocell.org.br). Also he was the founder

A biopharmaceutical is a protein or nucleic acid-based pharmaceutical substance

Currently, according to this definition by Walsh [4], “biopharmaceuticals” is the most

1.2 The Biopharmaceutical Sector: Market Aspects