Professional Documents
Culture Documents
Melanchthon's Astrology: Stefanocaroti
Melanchthon's Astrology: Stefanocaroti
Melanchthon's Astrology
* I wish to thank Dr. Dilwyn Knox for having improved the english version.
Quotations from Melanchthon's works in the following notes are from C. G. Bretschnei-
der-H. E. Bindseil's edition: Philippi Melanchthonis Opera quae supersunt omnia (Corpus
Reformatorum, 1-28; Halis Saxonum-Brunsvigae, 1843-1860 = C.R., followed by the
n u m b e r of the volume, the number(s) of the column(s), and, for the letters, prefaces and
dedicatory epistles, the progressive number).
1
J. Friedrich, Astrologie und Reformation oder Die Astrologen als Prediger der Reformation
und Urheber des Bauern-Krieges. Ein Beitrag zur Reformationsgeschichte (München, 1864);
K. Hartfelder, „Der Aberglaube Philipp Melanchthons", Historisches Taschenbuch, 6,
1889, pp. 233-269; A. Warburg, „Heidnisch-antike Weissagung in Wort und Bild zu
Luthers Zeiten", in A. Warburg, Gesammelte Schriften, hrsg. von G. Bing, II, (Leipzig,
1932), pp. 487-558 (at pp. 536-539 an unpublished Melanchthon's letter to Carion on the
C o m e t of 1531, on which see J. Rauscher, „Der Halleysche Komet im Jahre 1531 und die
Reformatoren", Zeitschrift fiir Kirchengeschichte, 32, 1911, pp. 259-276). L. Thorndike,
A History of Magic and Experimental Science, 5 (New York, 1941), pp. 378-405.
2
S. Caroti, "Comete, portenti, causalità naturale e escatologia in Filippo Melantone", in
Scienze, credenze occulte, livelli di cultura. Congresso Intemazionale di Studi [Firenze
26-30 giugno 1980] (Firenze, 1982), pp. 393-426.
3
More recently Wilhelm Maurer has stressed the importance of Renaissance Neoplato-
nism in Melanchthon's thought, W. Maurer, Der junge Melanchthon. I: Der Humanist, II:
Der Theologe (Göttingen, 1967). Though it is undoubtely easy to find some echoes of
Renaissance Neoplatonism in Melanchthon's works and letters, his faith in astrology
has nevertheless a marked aristotelian inspiration. Even Maurer acknowledges this
"medieval" component, Ibid., I, pp. 130,136 and 156.
4
C.R., I, 15, n. 6; Melanchthons Briefwechsel, Bd. I (1510-1528), hrsg. v. O. Clemen
(Supplementa Melanchthoniana, VI; Leipzig, 1926), pp. 24-25, n. 8a. On Stöffler see also
W. Maurer, Ibid., I, pp. 129ff.; at p. 138 we find a brief hint to the pamphlets on the
Flood.
5
O. Tschirch, "Johannes Carion Kurbranderburgischer Hofastrolog", Jahresbericht des
historischen Vereins zu Brandenburg, 26-27,1906, pp. 54-62; H. F. W. Kuhlow, "Johannes
Carion (1499-1537). Ein Wittenberger am Hofe Joachim I.", Jahrbuch f . Berlin-Branden-
burgische Kirchengeschichte, 54, 1983, p. 54.
6
H. F. W. Kuhlow, "Johannes Carion", p. 56.
7
C.R., XIII, 182-185.
8 Arist., Meteor., I, 2, 339a 21-23.
9 C.R., XIII, 185.
10 "Itaque studiosi adolescentes ament hanc doctrinam de motibus coelestibus, et vitae
utilem esse iudicent, cum propter anni descriptione cum etiam propter alias causas.
Nam quod nonnulli improbant τη μαντιχή, videmus indoctos eodem calculo etiam
motuum doctrinam condemnare. Certe contemptus huius totius Philosophiae in ru-
dibus confirmatur. Etsi autem de divinatrice hoc loco non disputabo, tarnen si recte
volumus aestimare, haec ipsa motuum doctrina vere est praecipua μαντική. Testatur
enim esse aeternam mentem opificem et gubernatricem mundi, nosque ad agnitio-
nem Dei et ad immortalitatem conditos esse. An haec μαντική aspernanda est? Quid
verius convenit vatibus, quam confirmare in animis hominum veras et pias opiniones
de Deo? Quare fateamur, hanc ipsam motuum doctrinam μαντικήν esse utilem vitae et
moribus. Sit sane fatidicum quiddam, ut est χράσεις corporum et ingenia iudicare ex
aliqua siderum insigni coniunctione, aut tempestates praedicere... Magis tamen
fatidicum est, monstratis certissimis motuum legibus confirmare mentes, ut vere
statuant esse Deum, qui ordinarit, qui gubernet hos motus, qui agnosci velit ab
hominibus, quorum utilitatis causa has varietates motuum condiderit; quique, cum
nos ad sui agnitionem invitet, bonis praemia, impiis poenas proposuerit. Sed haec alias
copiosius disputavi." Ph. Melanchthonis, Praefatio Achilli Gasserò to "Libellus Joannis
de Sacro Busto, De anni ratione seu ut vocatur vulgo Computus Ecclesiasticus, C. R., III,
575, η« 1715.
11
"Suavissime enim a Platone dictum est: θεον άει γεωμετρεΐν, hoc est, ut ego quidem
interpretar, gubernare omnia, et certissima lege cursus coelestes et totam naturam
regere. Quare haud dubie probat Studium eorum, qui, quasi observantes illius cursus
lineas, gubernatorem ipsum agnoscunt et venerantur. Iacobus Milichius utili Consilio
coniunxit libellos Arithmeticos et Geométricos aptissimos scholis, scriptos a praestan-
tibus artificibus, et in ea Academia, quae aliquot seculis praecipuum fuit domicilium
harum artium. Nam Viennae, autore Purbachio, propemodum renata est haec Philoso-
phia de rebus coelestibus, et nunc magna cum laude possessionem eius velut haeredi-
tariam retinent", Ph. Melanchthonis, Praefatio in J. Vogelini Iibellum de geometrías
elementis, C.R., III, 114, n° 1453.
12
C.R., II, 532, n. 1002. On this important topic see P. Zambelli, "Fine del mondo o inizio
della propaganda? Astrologia, filosofia della storia e propaganda politico-religiosa nel
dibattito sulla congiunzione del 1524", in Scienze, credenze occulte, pp. 352 ff., and supra
her Introduction, pp. 24 ff.
13
"Maximam tibi gratiam habeo et mea et Reipublicae caussa, quod Ptolemaeum nobis
edidisti. Etsi enim nos huic studio non sumus prorsus dediti, tarnen erit mihi curae, ut
commoveam et accendem iuvenum studia. Itaque pro elegam quaedam ut gramma-
ticus tantum, ut plures in manibus habeant aureum libellum, et spero his, qui Philoso-
phiam amant, etiam graecas litteras propterea gratiores fore", letter sent to Joachim
Camerarius on October 5th 1535, C.R., II, 951, n° 1339.
character of the work in his opening address.14 And in the following year
he commented on the second book, beginning with an exhortation to
appreciate the philosophical arguments of the first book.15
The first two chapters of the Initia doctrinae physicae also allude
repeatedly to the scientific nature and practical value of astral divination
and explain how it may reveal, by decoding signs, the original design of
God's providence and means of fulfilling it - to the limited degree, at
least, that mankind can fulfil divine intentions:
Non est enim verisimile haec pulcherrima corpora in coelo frustra
condita esse, praesertim cum et maneant eadem et leges habeant
motuum magno Consilio ordinatasi 6
In the second chapter of the first book Melanchthon recalls the dire
predictions of a universal deluge in 1524 to prove astral efficiency over
meteorological phenomenon, even though they had already been shown
incorrect:
Econtra humiditates auctas esse, largos fuisse imbres, exunda-
tiones magnas et diluvia, cum in signis humidis Cancro aut Piscibus
congressi sunt Saturnus, Jupiter et Venus, ut meminimus anni 1524
coniunctionem auxisse humiditatem 17
The presence of this reference to the deluge foretold in 1524 in a work
conceived as an introduction to physics is a clear witness of the impor-
tance given by the author to the many predictions that appeared some
years before. This reference, moreover, shows a concerned attitude
towards the astrological pamphlets of 1524: Melanchthon in fact, far
from denying the validity of such foretellings - that evidently resulted at
least farfetched - seems to legitimate the astrologers' warnings, adduc-
ing them as a clear corroboration of astral causality.
Melanchthon never distinguished clearly between an acceptable,
scientific astrology and unscientific astrology, as earlier authors had
14
"Hoc Consilio et animo instituí interpretan Ptolemaei librum de Judiáis, in quo nihil nisi
grammaticam interpretationem p o l l i c e o r . . . Id autem eo faceo, ut optimus author fiat
notior ac familiarior adolescentibus et ut aliqui foelicioribus ingeniis prediti accendan-
tur ad Studium illarum praestantissimarum artium. Et multa sunt Physica in his quae
assequi omnes studiosi facile possunt et sunt utilia in vita.", C.R., 964, n° 1342.
15
"Habuit primus liber utilissimas de fato, de causis physicis, deque aliis quibusdam locis
sententias, quae ad multas res iudicandas in vita conducunt, et habent usum in reliqua
P h i l o s o p h i a . . . Hodie, D e o volente, secundi libri enarrationem incipiam, qui habet
gentium discrimina, causas tempestatum, eclipsium et cometarum significationes",
C.R., III, 220, n° 1507.
16
C. R., XIII, 179. The strong connection between providence and astral efficiency is topic
in Melanchthon's thought: see, for instance, what he affirms in the Preface to John
Holywood's Computus Ecclesiasticus, quoted in n. 10.
17
C.R., XIII, 182.
done. I think he shied away from drawing this distinction for two, or
perhaps, three reasons. First, he did not want to risk providing critics of
astral divination, who had become increasingly vociferous since the
publication of Pico's Disputationes adversus astrologiam divinatricem
with further arguments. 18 Second, Melanchthon rejected contemporary
criticisms of astrology - including Pico's - precisely because they surrep-
titiously ignored distinctions and condemned without discrimination
both the unscientific, improper part of the science and its supposed
scientific part. Third, he was convinced that all sciences were divine by
origin, regardless the corruptions man had introduced into them; con-
sequently, the imperfections of astrology, that is, illicit divination, were
not part of the science proper and should be ignored in a textbook on
astronomy.
In the chapters on the planets and their movements, Melanchthon
carefully records different astrological signiflcationes, establishing gen-
eral rules for forecasting correctly from planetary positions.19 That
Melanchthon's ideas here had been formulated, to some degree at least,
some years before the publication of the Initia doctrinaephysicaem 1549
is abundantly clear. Indeed he appears to have been working methodi-
cally on a treatise on physics in the years around 1535, a period rich in
astrological events and readings. In a letter of May 24th of that year, in
which he thanked his friend Camerarius for a copy of his edition of
Ptolemy's Tetrabiblos, Melanchthon remarked that he was studying
problems of the soul.20 In October he was writing on anatomy. 21 In a
18
Pico is mentioned frequently in Melanchthon's letters and prefaces, and he is always
sharply censured. See, for instance Melanchthon's Preface to Johann Schoner's Tabu-
lae astronomicae resolutae: "Multa indicari possunt ex positu astrorum de valetudine
corporum, de ingeniis et inclinationibus, deque multis in vita casibus, de tempesta-
tibus, de mutationibus Rerumpublicarum. Plurimum autem tantarum rerum conside-
rado et animadversio conducit prudentibus. N e c pugnat religio Christiana cum hac
sententia, nec damnant has praedictiones sacrae literae: sunt enim pars quaedam
Physices, sicut Medicorum praedictiones: sumuntur enim a causis naturalibus. Divini-
tus alia vis est indita Soli, alia Lunae, ut vis est alia piperis, alia malvae, et pium est
agnoscere opera Dei et observare vires illis inditas. Sed haec disputatio longior est,
quam ut hic tractari tota possit, et extant libri eruditissime scripti multorum, qui Pici et
aliorum similibus calumniis respondent. Illud tantum adiiciendum esse putavi, ini-
quum est pronunciare priusquam causam cognoveris. At íIli vitupérant hanc doctri-
nam, qui simpliciter eam ignorant: quare eorum iudicia merito deridentur." C.R., III,
119, η» 1455.
« C.R., XIII, 179.
20
"Quaestiones habeo multas Physicas, de quibus utinam tecum et cum Medicis vestris
confabulan liceret. Perveni enim, iam ed earn partem quae inscribitur de anima, in qua
tota hominis natura nobis quantum quidem possumus, expondenda est." C. R., II, 878,
n° 1277.
21
"Nostra φυσικά etiam satis pulcre procedunt, nunc enim pervenimus ad Anatomen
corporis humani" C.R., II, 951, n° 1339.
letter of 1548 Melanchthon informs his friend Martin Bucer that he has
substantially corrected his work, a statement which implies nevertheless
that the original structure had been retained. The most significant
corrections apparently concerned the wealth of astrological examples in
the first draft, which now, at a distance of more than 10 years, Melan-
chthon found excessive. Furthermore, by publishing his Initia doctrinae
physicae in 1549 Melanchthon may well have been hoping to forestall a
pirate edition of the first draft which, according to letters, had been
circulating for some time. This hypothesis is supported by remarks in
his letter to Bucer:
Scripsit ad me quispiam cui nomen est Morello de physicis eden-
dis que ante annos XII scripsi. Ubicumque ille est aut ubicum-
que adparatur sive Argentinae sive Lutetiae quaeso cures prohi-
bere editionem. Nam totam lucubrationem retextui et in veteri
sunt exempla astrologica quae proferri etiam typographo pericu-
losum esset22
Certainly, Melanchthon's absolute faith in the scientific nature of astral
divination had not diminished over the decade, even if, as years went by,
he felt compelled to reduce the number of astrological examples and
eliminate those which were not meteorological. He still believed un-
swervingly in the divine origin of all signs, including astrological ones.
In a letter of April 153823, in which he complained that only lack of time
prevented him from compiling a thorough defence of astrology ("con-
stitueram epistola copiosiore tibi iudicium meum de dignitate illarum
artium quae coelestes effectus monstrant exponere, ad quam lucubra-
tionem mihi aliquod vacuis diebus opus erat"), he warns that philosophy
as a whole is the real target of those denigrating astrology:
Nam qui nos calumniantur propter astrologiam, mihi crede, nihilo
sunt aequiores universae phylosophiae. Sed astute hanc partem
lacérant, cuius reprehensio est plausibilior. Saepe audio pariter
damnantes divinatricem et demonstrationem de motibus.24
Melanchthon's belief in divine forces informing natural and historical
events is also undoubtedly a mainspring of his educational programme
and his philosophy. For instance, one of the most frequently acknowl-
edged differences between the two champions of the Reformation,
Luther and Melanchthon, was the latter's insistance that human en-
deavour was important for attaining the grace of God. Melanchthon's
comments in his preface to John of Holywood's De sphaera in 1531 are
22
C.R., VII, 157, n° 4372.
23
C.R., III, 515, η» 1668.
24
Ibid., 516.
Sed sunt nonnulli epicurei theologi qui totum hoc doctrinae genus
irrident nec solum praedictionibus fidem detrahunt, sed etiam
vitupérant motuum cognitionem, quos sinamus una cum Epicuro
ineptire.27
This uncompromising rebuttal of extreme mysticism, nourished by
Melanchthon's Christian humanism, was intended as a firm warning
against blind intolerance towards the sciences.
The preface to the De sphaera demands attention for at least two
further reasons. The first is its theological justification of science, a
justification supported by quotations from Genesis and Jeremiah, and by
an elaborate argument for the similarity of nature and prophecy: both
of which are considered by Melanchthon, though in different ways,
theophanies:
Cum igitur et natura nos exsuscitet et hortentur divina oracula
(quamquam ille etiam naturae sensus divinus quidam afflatus et
quaedam quasi Dei vox est) et magnitudo utilitatum invitet ad hanc
doctrinam, diligenter earn colere studiosi adolescentes debent.28
Second is Melanchthon's insistence on including astrology as a part of
astronomy and his disregard for arguments to the contrary proposed by
many authors, most notably Pico in his Disputationes. Without explicitly
29 ibid., 533.
30 Ibid., 536.
31
Ibid., 534.
32
"Si quis autem considerabit diversas regionum naturas et diversarum gentium ingenia,
quam aliam causam huius dissimiltudinis ostendere poterit quam coeli naturam?"
Ibid., 534.
33
Th. Litt, Les corps célestes dans ¡'univers deSaint Thomas d'Aquin, (Philosophes Médié-
vaux, VII; Louvain-Paris, 1963).
36 Ibid., 535.
37 Ibid., 536.
38 See η. 2.
39 C.R., II, 814-821, n° 1239.
40
C.R., Vili, 61-63, n° 5362.
41
Ibid., 63.
42
Gervasius Marstallerus (ed.), Artis divinatricis quam astrologiam seu iudiciariam vocant
Encomia et Patrocinia (Parisiis: Christianus Wechelus, 1549).