TEOREME ELEKTRINIH MREA

Zadatak #1:
Za mreu predstavljenu na slici 1, pri uslovu U g = RI g , poznati su naponi grana, te struje u granama mree oblika:
10I g 19U g i1 v1 v2 19U g 19I g i2 i v3 3 1 7U g 1 7I g ; i= = v = v = i4 39 16I g 4 39 7U g v5 9I g 18U g i5 v 6 9I g 30U g i6
R + Ug
1

2R

R +

R
2

R
3 4

Ug

R Ig

Pokazati da za analiziranu mreu vrijedi Telegenova teorema.

slika 1. Analizirana mrea

Rjeenje: Telegenova teorema tvrdi da je:

k =1

vk ik

=0

odnosno, u matrinoj formi, da je:

vT i = 0

Poto je za analiziranu mreu poznat vektor napona grana, te vektor struja u granama mree, to se moe pisati:
10I g 19I g 7I g Ug Ig 30U g (190 + 361 + 49 112 + 162 270) = 0 = 16I g 1521 9I g 9I g

1 19U g 1521

19U g

7U g

7U g

18U g

ime je pokazano da za analiziranu mreu vrijedi Telegenova teorema.

Zadatak #2:
Elektrine mree prikazane na slikama 2.1 i 2.2 imaju jednake orijentisane grafove kao na slici 2.3.
1 1 L R 2 C 3 R Is 3 4
R

2
1

1
2

L 3 R

slika 2.1. Analizirana mrea #1

E 3
4

E +

Is

slika 2.2. Analizirana mrea #2

1

Fazori generatora E i I s , parametri mree R , L i C , te uestanost , zadovoljavaju relacije:

E = RI s ; 1 R = L = C

2 3 2 1 4 3

Ako su naponi grana i struje u granama za mreu #1: V 1 , V 2 , V 3 , V 4 i I 1 , I 2 , I 3 , I 4 , a za mreu #2: V 1 , V 2 , V 3 , V 4 i I 1 , I 2 , I 3 , I 4 , tada je prema Telegenovoj teoremi:

k =1

VkIk =

k =1

VkIk = 0

slika 2.3. Orijentisani graf za analizirane mree #1 i #2

Dokazati da za analizirane mree vrijedi Telegenova teorema. Rjeenje: Rjeavanjem prve mree dobijaju se fazori napona grana i fazori struja u granama mree oblika:
RI s V 1 1 RI s V 2 ; V= = (2 + j ) RI s V 3 2RI V s 4
(1 j )I s I 1 1 I s I 2 I= = (2 + j ) jI s I 3 jI I s 4

Rjeavanjem druge mree dobijaju se fazori napona grana i fazori struja u granama mree oblika:
(1 j )RI s V 1 (1 j )RI s V 2 1 V= = ; 3 j RI s V 3 jRI s V 4
N

(1 + 2 j )I s I 1 (1 + j )I s I 2 1 I= = 3 j jI s I 3 jI s I 4

Prema Telegenovoj teoremi za mree sa slike 1.1 i slike 1.2 vai:

k =1

V k I k = (2 + js)
=
N

RI

RI s (1 + j ) RI s j 2RI s j (1 + 2 j ) Is + Is I + I = 3j (2 + j ) 3 j (2 + j ) 3 j s (2 + j ) 3 j s

2 RI s (1 2 j + 1 + j j + 2 j ) = 0 (2 + j ) 3 j

k =1

V k I k

= =

(1 j )RI s (1 j )I s (1 j )RI s I s RI s jI s RI s I s + + = 3j (2 + j ) 3j (2 + j ) 3 j (2 + j ) 3 j (2 + j )
2 RI s (2 j 1 + j + j + 1) = 0 (2 + j ) 3 j

ime je dokazano da za mree sa slike 2.1 i slike 2.2, a koje imaju jednake orijentisane grafove, vrijedi Telegenova teorema.

Ug b 3 R

+ R

Zadatak #3: Analizira se mrea predstavljena na slici 3. Koristei teoremu substitucije pokazati da se raspodjela napona grana i struja u granama mree nee promijeniti ako se naponski generator napona U g zamijeni sa strujnim generatorom struje I g = Rul1U g = GulU g , pri emu je Rul (Gul ) ulazna otpornost (provodnost) mree, odnosno ekvivalentna otpornost (provodnost) izmeu taaka a i b . Poznate vrijednosti: R = 10 (); U g = 70 (V ) .

a 1

1 2 3

R 4

slika 3. Analizirana mrea

2

Rjeenje:
U postupku odreivanja napona grana i struja u granama analizirane mree sa slike 3 bie koriten metod napona vorova. Orijentisani graf za takvu mreu predstavljen je na slici 3.1, a vor je izabran kao referentni vor. Matrica konduktansi vorova Gn i matrica injektiranih struja vorova in mogu se odrediti direktno u obliku:
3 R Gn = 1 R 1 = 1 1 2R + R 2R 1 R 6 2 ; 2 3
in = 1 R U g 0
1 2 2

slika 3.1. Orijentisani graf za analiziranu mreu

Vektor napona vorova odreen je prema relaciji:

vn = Gn 1in =

1 7

3 2 U g 1 3U g vn 1 = v = 2 6 0 7 2U g n 2

Vektor napona grana mree odreen je kao:

3U g 30 v1 1 0 1 1 1 3U g 1 U g 10 v2 T = = v = A vn = = 7 1 0 2U g 7 3U g 30 v3 2U g 20 v 4 0 1

dok je vektor struja u granama mree (u kojoj nema djelovanja strujnih izvora) odreen prema relaciji:
2 1 0 i = G(v vg ) = 2R 0 0 0 0 0 3U g U g 4U g 4 i1 2 0 0 1 U g 0 1 U g 1 i2 = = = 0 2 0 7 3U g 0 7R 3U g 3 i3 U g 1 i4 0 0 1 2U g 0

Ukoliko se naponski generator napona U g zamijeni sa strujnim generatorom struje I g = Rul1U g = GulU g , pri emu je Rul (Gul ) ulazna otpornost (provodnost) mree, tada naponi grana, te struje u granama mree ostaju nepromijenjeni. U tom sluaju mrea sa slike 3 dobija strukturu kao na slici 3.2. U postupku odreivanja napona grana i struja u granama za takvu mreu bie koriten ponovo metod napona vorova. Orijentisani graf za takvu mreu predstavljen je na slici 3.3 (vor je i dalje referentni vor).

4 1 Ig b a

R 2 R

1 3

R 4

R 5 3 R

slika 3.2. Analizirana mrea za sluaj zamjene naponskog generatora U g sa strujnim generatorom I g

slika 3.3. Orijentisani graf za transformisanu strukturu mree

' ' Matrica konduktansi vorova Gn i matrica injektiranih struja vorova in , za mreu sa slike 3.2, mogu se odrediti direktno u obliku:

 3 R 1 ' Gn = R 1 R

1 R

1 1 + R 2R 0

1 R 1 0 = 2R 1 R

6 2 2 2 3 0 ; 2 0 2

0 ' in = 0 I g

Vektor napona vorova za transformisanu strukturu mree sa slike 3.2 odreen je prema relaciji:
' 3Rul1U g 3I g 3U g vn 1 3 2 3 0 R ' R R 1 ' ' ' ' ' vn = (Gn )1 in = Rn in = 2 4 2 0 = 2I g = 2Rul1U g = 2U g = vn 2 7 4 4 4 ' 7R 1U 7I g 7U g vn 4 3 2 7 I g ul g

' pri emu je ulazna otpornost Rul odreena iz matrice otpornosti vorova Rn prema relaciji:

Rul = Rab = Rii = R44 =

7 R 4
' 1 4I g 4U g 40 v2 3I ' 0 g R 3I g 1 3U g 30 v3 = = = 2I = 0 g 4 I g 7 U g 10 v ' 4 7I 2I g 2U g 20 ' 0 g v 5

Vektor napona grana mree sa slike 3.2. odreen je kao:

1 0 R1 0 ' ' T ' v = (A ) vn = 4 1 1 0 1

pri emu je napon grane sa strujnim generatorom struje I g odreen kao:

' ' v1 = vn 4 =

7 RI g = U g = 70 ( ) V 4

dok je vektor struja u granama mree sa slike 3.2 (u kojoj nema djelovanja naponskih izvora) odreen ' prema relaciji ( i1 = I g ):
0 0 1 0 i' = G' v' + ig = 8 0 0 0 0 0 0 7I g I g 4I g 0 I g 2 0 0 0 4I g 0 4I g 8I g 0 U 0 2 0 0 3I g + 0 = 1 6I g + 0 = 1 3I g = g 8 7R 4 Ig 2I g 0 0 0 2 0 I g 0 0 0 0 1 2I g 0 Ig 2I g 0 i ' 4 4 1 i ' 4 4 2 3 3 ' = = i3 1 1 ' i4 1 1 ' i5

Moe se zakljuiti da su za mreu sa slike 3.2 dobijene identine vrijednosti napona grana i struja u granama kao za mreu sa slike 3. Vodei rauna da je u mrei sa slike 3.2 uveden novi vor (vor ), te da je uvedena nova numeracija grana, to je:
' ' ' ' ' i1 = i2 = i1 ; i3 = i3 ; i4 = i2 ; i5 = i4 ; ' ' ' ' ' v1 + v2 = v1 ; v3 = v3 ; v4 = v2 ; v5 = v4 ,

ime je pokazano da ukoliko se naponski generator napona U g zamijeni sa strujnim generatorom struje I g = Rul1U g , tada naponi grana i struje u granama analizirane mree ostaju nepromijenjeni, odnosno za ovako uvedenu transformaciju mree dokazana je teorema substitucije. Napomena: U postupku odreivanja ulazne otpornosti mree, Rul = Rab , najee se koristi postupak transformacije serijskih i paralelnih veza otpornosti grana Rk u odnosu na krajeve a b . Ovaj postupak se koristi za mree koje imaju jednostavniju strukturu. Za mree sloenije strukture, ili za mree koje sadre zavisne izvore, ulazna otpornost moe se odrediti iz matrice otpornosti vorova Rn . Ukoliko su
4

vorovi i numerisani kao i vorovi, respektivno, tada je ulazna otpornost mree odreena prema relaciji:
Rul = Rii + Rkk 2Rik

Ako je, naprimjer, vor oznaen kao referentni vor, tada je ulazna otpornost mree odreena kao:
Rul = Rii

U sluaju analizirane mree sa slike 3 vor odgovara voru , a vor odgovara voru koji je odabran kao referentni vor kao na slici 3.2. Poto je za mreu sa slike 3.2. odreena matrica ' ' ' ' konduktansi vorova Gn , to se matrica otpornosti vorova Rn moe dobiti kao R n = (Gn )1 , a to je ve odreeno u postupku nalaenja vektora napona vorova (vor je referentni vor):
' Rn

' (Gn )1

3 2 3 R = 2 4 2 4 3 2 7

Tako je ulazna otpornost mree Rul :

Rul = Rii = R44 =

7 R 4

slika 4. Analizirana mrea

Rjeenje: Teorema superpozicije pokazuje da je odziv mree (naponi grana i struje u granama mree) linearna funkcija izlaza naponskih i strujnih generatora i da je jednaka zbiru odziva koje izaziva pojedinano djelovanje generatora. Dakle, prema teoremi superpozicije potrebno je odrediti struje u granama za svaku od mrea kao rezultat pojedinanog djelovanja generatora, to se u analiziranom sluaju svodi na rjeavanje mrea kao na slici 4.1 i slici 4.2.
1 + R1 1 2 R2 3 R4 R3 2
1 R1 1 2 R2 4 3 R4 R3 2

Ug1

Ug2

slika 4.1. Analizirana mrea u kojoj djeluje samo naponski generator napona U g 1

slika 4.2. Analizirana mrea u kojoj djeluje samo naponski generator napona U g 2

U postupku odreivanja napona grana i struja u granama za mree sa slike 4.1 i 4.2 bie koriten metod struja kontura. Orijentisani graf za obje mree, a koje imaju istu strukturu grana i vorova, predstavljen je na slici 4.3 (grana 2 je grana fundamentalnog stabla). Matrica otpornosti kontura za obje mree je ista jer se otpornosti grana u primjeni teoreme superpozicije na analiziranu mreu ne mijenjaju:

Zadatak #4: Za mreu prikazanu na slici 4 odrediti struje u granama mree koristei teoremu superpozicije. Poznate vrijednosti: R1 = 6 () , R2 = 3 () , R3 = 2 () , R4 = 4 () , Ug1 V Ug1 = 120 ( ) , U g 2 = 48 ( ) . V

R1 2 R2

1 3

R3

R4 4 Ug2

R1 + R2 ' '' Rk = Rk = Rk = R2

9 3 = R2 + R3 + R4 3 9
1 I 2

R2

Vektori napona kontura za mree sa slike 3.2 i 3.3 se meusobno razlikuju jer mree sadre razliite izvore koji su topoloki razliito pozicionirani u mrei:
' ek

II

slika 4.3. Orijentisani graf za analizirane mree sa odabirom fundamentalnih kontura Vektori struja kontura za svaku od mrea odreeni su prema relacijama:
' ' jk = Rk 1ek =

U g 1 120 = = ; 0 0

'' ek

0 0 = = U g 2 48

1 72

' 9 3 120 15 jk 1 = = ; ' 3 9 0 5 jk 2

'' '' jk = Rk 1ek =

1 72

'' 9 3 0 2 jk 1 = = '' 3 9 48 6 jk 2

Vektori struja u granama za mree sa slike 4.1 i 4.2 (koje imaju isti orijentisani graf) odreeni su kao:
i ' 1 0 15 1 ' 1 1 15 10 i2 ; T ' ' = = i = B jk = 0 1 5 5 i ' 3 0 1 5 ' i4 '' 1 0 2 i1 '' 1 1 2 4 i2 T '' '' i = B jk = = = 0 1 6 6 i '' 3 0 1 6 '' i4

pa su struje u granama analizirane mree sa slike 4 odreene kao zbir struja u granama svake od mrea pri pojedinanom djelovanju generatora:
' '' i1 i1 15 2 17 i1 i ' i '' 10 4 6 i 2 2 2 ' '' i =i +i = + = + = = i ' i '' 5 i3 6 11 3 3 ' '' 5 6 11 i4 i4 i4

Zadatak #5: Za mreu prikazanu na slici 5 odrediti struju u grani sa idealnim naponskim izvorom napona Ug koristei Tevenenovu teoremu. Poznate vrijednosti: R = 8 () , Ug = 16 ( ) , I g = 0, 3 (A) . V Rjeenje:
U odreivanju parametara Tevenenovog zamjenskog kola (otpora i napona), kada se iz analizirane mree izostavi grana sa idealnim naponskim generatorom Ug , dobija se mrea kao na slici 5.1. Koristei metod napona vorova za mreu sa slike 5.1, uz odabir vora kao referentnog vora, mogu se odrediti matrica konduktansi vorova i matrica injektiranih struja vorova oblika:
Ig

i 1 a
R

Ug

5R

10R

2Ig

4Ug +

b 3

slika 5 Analizirana mrea

1 + 1 R 10R Gn = 1 10R

1 1 11 1 10R = 1 1 10R 1 3 + 5R 10R

1 a
Ig 10R

5R

2Ig +

Ig in = 4U g 2I I g + g 5R

Ig = I + 4U g g 5R

4Ug

b 3

odakle je matrica otpornosti vorova:

Rn = Gn1 =

slika 5.1. Analizirana mrea nakon izostavljanja grane sa naponskim izvorom Ug

5 3 1 R 16 1 11

a vektor napona vorova:

4U g Ig 3 1 4I g + 5R vn1 5 5 R = R vn = Gn1in = 4U = 1 11 I + g 16 44U g vn 3 16 g 5R 12I g + 5R

pa se parametri Tevenenovog ekvivalentnog kola (otpor i napon) mogu odrediti iz matrica Rn i vn kao:
RT = Rab = Rii + Rkk 2Rik = R11 + R33 2R13 = 5 15 R(3 + 11 2 1) = R = 30 () 16 4

5 VT = Uab = vn1 vn 3 = (RI g + U g ) = 46 ( ) V 2

Tako je prema Tevenenovom zamjenskom kolu sa slike 5.2, struja u grani sa idealnim naponskim izvorom napona Ug odreena prema relaciji:
i = iab = VT + U g = 1 (A) RT

a i
RT

+
VT

Ug

slika 5.2. Ekvivalentno Tevenenovo kolo

Zadatak #6: Posmatra se mrea sa etiri prostoperiodina generatora jednakih uestanosti , uz uslov 2LC = 1 . Koristei Tevenenovu teoremu pokazati da fazor napona na kondenzatoru ne zavisi od fazora napona naponskih generatora.

Ig 1 L 2 a Ig C b 3

Ug

slika 6. Analizirana mrea

Ug

Rjeenje: Da bi se odredio fazor napona na kondenzatoru potrebno je poznavati struju u grani sa kondenzatorom, a koja se moe dobiti koristei Tevenenovu teoremu. Izostavljajui granu sa kondenzatorom, analizirana mrea dobija oblik kao na slici 6.1. Birajui vor kao referentni vor, tada se za mreu sa slike 6.1 mogu napisati matrica admitansi vorova i matrica injektiranih struja vorova oblika:
1 1 R + j L j L Yn = 1 j L 1 R + j 2L j 1 R j L L + =j 1 L 1 j L 1 1

Ig 1 L 2 a

Ig

Ug

L 3

slika 6.1. Mrea nakon izostavljanja grane sa kondenzatorom kapaciteta C

Ug Ig In = R + j L 2I g

Matrina relacija prema metodi napona vorova za mreu sa slike 6.1 glasi:
Vn =
Yn1 In

1 1 Ug U + (R + j L)I g V n1 R + j L I g = g = Zn In = (R + j L) R + j 2L U + (R + j 3L)I = V 1 g n2 g 2I g R + j L

Tevenenova impedansa moe se odrediti direktno iz matrice impedansi vorova prema relaciji:
ZT = Z ab = Z ii = Z 22 = R + j 2L

dok je fazor Tevenenovog napona odreen direktno iz matrice fazora napona vorova kao:
V T = V n 2 = U g + (R + j 3L)I g
a I
ZT C

Tako je prema Tevenenovom zamjenskom kolu sa slike 6.2 struja u grani a b sa kondenzatorom kapaciteta C odreena prema relaciji:
L C I = I = I ab = Ig = 1 ZT + Z C L g ) R + j (2L R+j C C VT U g R + j 3L R + j3

+
VT

~
b

Ug

Fazor napona na kondenzatoru odreen je prema relaciji:

L R + j3 I ab C = j VC = j C L R+j C L I C g

slika 6.2. Ekvivalentno Tevenenovo kolo

odakle se moe zakljuiti da fazor napona na kondenzatoru ne zavisi od fazora napona naponskih izvora.

slika 7. Analizirana mrea

Rjeenje:
Prema Nortonovoj teoremi kada se krajevi a b mree sa slike 7 kratko spoje, dobija se mrea kao na slici 7.1, pa se struja u kratkospojenoj grani moe odrediti koristei metod struja petlji. Odabir unutranjih petlji naznaen je direktno na slici 7.1. Matrica otpornosti petlji i matrica napona petlji za mreu sa slike 7.1 mogu se napisati direktno u obliku:
R2 9 3 R1 + R2 Rp = = R2 + R4 3 7 R2 U g1 120 ep = = U g 2 48
R1 + 1 a Ug1 I R2 IN II b R4 2

slika 7.1. Mrea nakon kratkog spajanja grane sa otpornikom otpornosti R3

pa je vektor struja petlji odreen prema relaciji:

jp =
R p1ep 1 9 3 120 1 7 3 120 18, 2222 j p1 = = = = 3 7 48 54 3 9 48 14, 6667 j p2

odakle se moe zakljuiti da je struja u kratkospojenoj grani (Nortonova struja) odreena kao:
I N = j p2 = 14, 6667 (A)

Ukoliko se u analiziranoj mrei izostavi grana sa otpornikom otpornosti R3 , tada se Nortonov otpor (koji je jednak Tevenenovom otporu) moe jednostavno odrediti prema relaciji:
RN = RT = Rab = R1R2 + R4 = 6 () R1 + R2
a
I0 RN R3

Tako je prema Nortonovom zamjenskom kolu sa slike 7.2, struja u grani sa otpornikom otpornosti R3 odreena prema relaciji:
I 0 = iab = i3 = RN I N = 11 (A) RN + R3
IN

slika 7.2. Ekvivalentno Nortonovo kolo

Zadatak #7: Za mreu prikazanu na slici 7 odrediti struju u grani sa otpornikom otpornosti R3 koristei Nortonovu teoremu. Poznate vrijednosti: R1 = 6 () , R2 = 3 () , R3 = 2 () , Ug1 R4 = 4 () , Ug1 = 120 ( ) , U g 2 = 48 ( ) . V V

R1

1 2 a 3 R2 4

R3 b R4

Ug2

Ug2