TERMODNAMK

Termodinamik,

maddenin
scaklk,
basn,
hacim
gibi
makroskobik zelliklerini aklar, aralarnda iliki kurar, bunlar
atom ve molekllerin hareketleri (maddenin mikroskobik
zellikleri) ile ilikilendirir. Maddenin farkl halleri (kat, sv, gaz) ve
birbirine dnmleri ile ilgilenir.

Makroskobik model

Mikroskobik model

Termodinamik enerji bilimidir. Termodinamiin ilkeleri ile hemen

hemen btn mhendislik ilemlerinde karlalr.

Termodinamik kavram akla hareket halindeki s enerjisi

tanmn getirse de bu yanltr.
Is bir enerji tr deil, enerjiyi deitirmenin yoludur (i gibi).
Greceimiz termodinamik yntemler sadece dengedeki bir
sistem ile ilgilidir.

Isl Denge ve Scaklk

Scakl, bir cisme dokunduumuzda hissedilen scaklk ve
soukluk derecesi olarak belirtebiliriz.
cerebrum

Taste information is coded by specialized sensory cells in taste buds, whereas the nerve endings of
the lingual nerve mediate sensations of temperature, touch, irritation and pain. The thermal tastes
described by Cruz and Green1 may be mediated by either of these pathways.

Scaklk, sistemi oluturan paracklarn (atom, molekl,...)

hareketleriyle ilikilidir.

Scaklk, dolayl olarak termometreler yardm ile llr.

Scaklklar farkl iki cisim arasnda s yolu ile enerji alverii olur ve cisimler sl temas halinde denir.

ki cisim scaklklar ayn ise enerji al-verii olmaz ve iki

cisim sl dengededir denir.
ti k
a
ab ar
y
Ad duv

diatermal
duvar
T1
1

T2

1 ve 2 sl temas
halinde

T
2

1 ve 2 sl
dengede

Bir cisim tek bana scakl, yeterince beklendii zaman

deimiyorsa cisim sl dengededir denir

 Scaklk bir cismin dier cisimlerle sl dengede olup

olmadn belirleyen bir zelliktir.

Bu tanm Termodinamiin Sfrnc Yasasna gre

yaplmtr.
A ve B cisimleri nc bir C cismi ile ayr ayr sl dengede
ise, A ve B cisimleri
birbirleri
A~ BC
~ B ile
A ~slC dengededir.

C
A ile C arasnda enerji
alverii olmaz.

A
B
Termometre

Termometre
Maddenin fiziksel zelliklerinin, scaklkla gzlenebilir olarak
deimesi ilkesine dayanarak scaklk len aygtlardr.
hacim, uzunluk, basn, diren, renk

Termometrede aranlan genel zellikler:

1. Scaklkla ok belirgin ve abuk deien zellik
2. Kk bir s kapasitesi
3. Isl dengeye abuk ulama zellii
4. Tutarll
5. Geni bir scaklk menzili

 En yaygn termometre cival termometredir. Civann donma

noktas -37 oC.
En yaygn iki scaklk lei Fahrenheit (oF) ve Celsius
(centigrate) leidir.
O oF eit miktarlarda buz, su ve tuzun bir arada bulunduu
scaklk olarak alnmtr.
Celsius scaklk leinde, atmosfer basncnda
(760mmHg), sl dengede buz+su karmnn 0 oC de
su+buhar karmnn ise 100 oC de bir arada olutuu
kabul edilir.

Neden baka bir scaklk leine ihtiya var?

T Kinetik Enerji

Parack hareketsiz ise (< K>=0) scaklk sfr olmaldr.

Buna sfr Kelvin denir.

Kinetik Enerji 0 T 0 Kelvin

Sabit hacimli gazl termometre

cival termometrelere gre daha
hassas ve geni bir lee sahiptir.
Sabit hacimde gazn basncnn
scaklkla deiiminden faydalanlr.
Suyun donma noktas (su+buz) ve
buharlama noktasna (su+buhar)
gre kalibre edilir.

Yeterince seyreltik (az younluklu) farkl gazlarda yaplan lmler

sonucunda aadaki P-T erisi elde edilmitir.

PT

100

T(oC)

Sfr Kelvin
Her gazn basncnn sfr olduu scaklk -273.15 oC dir. Buna sfr Kelvin
(0 K) veya mutlak sfr denir. Mutlak scaklk (Kelvin scaklk) leinin
temelini olutururlar.

TK= TC+273.15
(5/9)TF

TF= (9/5)TC+32

TC= TK =

Suyun Hal Diyagram

Basn artka scaklk azalr

l nokta: kat+sv+gaz

Kritik nokta: dan sonra sv ve

buhar ayredilemez

0.0 oC=273.15
K

0.01 oC=273.16
K

Buz+su sadece 76 cmHg ve 0 oC deil baka basn ve scaklkta da

oluabilir.
Su+buz+buhar sadece 0.01 oC=273.16 K ve 4.58 mmHg basn
altnda oluur. Suyun deimeyen bu zel noktasna suyun l
noktas denir.

Souduka hacmi azalan (yaygn olarak) herhangi bir maddenin hal diyagram

solid: kat
liquid: sv
gas: gaz

deposition: gazkat
sublime: katgaz
melt: katsv, erime
solidify: svkat, katlama
vapourise: svgaz, buharlama
condense: gazsv, youma

Isl Genleme

Maddenin ou artan scaklkla genleir, hacimleri artar,

younluklar azalr. Bu olaya sl genleme denir.

izgisel (lineer, boyca) genleme

Ti scaklndaki buyu Li ise ortalama
izgisel genleme katsays

Boydaki kesirsel
deiim

Ls

Scaklk deiimi

LS-L=L(TS-T)
Hacimsel Genleme

>0
<0

cismin boyu uzar

cismin boyu ksalr (plastik)

Ti scaklndaki hacim Vi ise

hacimsel genleme katsays

Hacimdeki kesirsel deiim

h

Scaklk deiim

VS-V=V(TS-T)

k
y

Bir katnn ortalama izgisel genleme katsays l

her dorultuda ayn olduu varsaylrsa =3 olur. sv kat

Kat

Souk

Gaz

Sv

Scak

Souk

Scak

Souk

Scak

Atomlar teleme Dnme ve Titreim kinetik enerjilerine sahip olabilir.

ki komu atomun etkileme potansiyel enerjisi U(r)

U (r )

a
b

r 12 r 6

T>>
0

Ksa mesafeli itici

etkileme

uzun mesafeli
ekici etkileme

 Suyun olaand davran

Havuz, gl,.... neden yzeyden donmaya balar?

Su
Herhangi

Buz
4C

Farkl Denge Durumlar

1.

2.

3.

Isl denge s yolu ile enerji al-veriinin

olmad ve scakln deimedii denge
durumu. T=sabit
Mekanik denge hacmin (boy,
magnetizasyon,...) deimedii, i basncn
d basnca eit olduu denge durumudur.
V=sabit
Kimyasal denge kimyasal tepkime,
difzyon, znme gibi olaylar nedeniyle bir
sistemi oluturan bileenlerin miktar
(says) deiebilir. Kimyasal dengede,
parack says sabit kalr ve sistemin
bileenlerinin veya temas halinde olduu
dier sistemlerin kimyasal potansiyelleri
ayndr. N=sabit
Termodinamik denge sl, mekanik ve
kimyasal dengenin nn de gerekletii
duruma denir.
Bir sistem ancak termodinamik dengede
ise tanmlanabilir.

T1

T2

T T
Pd
Pd=Pi
Pi
V=sabit

A+BC

N=sabit

Enerji Aktarm
Scaklk farkndan dolay cisimler arasnda enerji aktarm olur.
Bu olaya s iletimi daha dorusu s yoluyla enerji aktarm
denir.
Enerji, atomik lekte molekller, atomlar ve elektronlar
arasndaki enerji dei-tokuu ile bir cisimden dierine veya
ayn cisim iinde bir blgeden dierine aktarlr.
Is yolu ile enerji aktarm (s iletimi) ekilde gerekleir.
letim fiziksel temas gerektirir.
Tama snan maddenin younluk
farkndan dolay hareketiyle gerekleir.
Inm scak sistem ma yolu ile
elektromanyetik dalga yayar ve
souk sistem emer.

letim (conduction)

Is iletimi bir ortamn iki noktas arasnda scaklk varsa oluur.

Scak (ok titreim)

Souk (az titreim)

ubuk boyunca s iletimi

x kalnlndaki cismin scak yzeyinden souk yzeyine Q

kadar enerji s yoluyla t sresinde gei yapsn, deneyler
s iletim hz (s ak hz) veya sl akm I A
Is iletim hz

k maddenin sl iletkenlii (termal conductivity)

T1

T2

Sonsuz kk dx kalnlna ve dT scaklk farkna sahip bir malzeme iin

Escaklk erileri

R Isl diren

x
R
kA

Burada T(x) skaler bir fonksiyondur.

boyutta

Scaklk
gradienti

Scaklk gradienti

Edeer sl diren
T2

Seri durum
T1

Kararl durumda her iki malzemeden s ak ayn olmal I1 =

I2 = I
T1- T2=I R1 T2- T3=I R2 T1- T3=I (R1+ R2)=IRe

2 A T
3

Re= R1+ R2.......

seri

T1

Paralel durum

1
T2

T1- T2= I1 R1

T1- T2= I2 R2

I= I1 + I2

Tama (convection)

Maddenin aktarmyla enerjinin aktarlmas olaydr.

Byk okyanus dalgalar ve atmosferin kresel devran (circulation) bu
ekilde oluur.
Basite, bir akkan (gaz veya sv) alt blgeden stldnda snan
ksm genleir younluu azalr ve daha yukar hareket eder.
Bu olayn matematiksel ifadesi ok karmaktr. Bu nedenle burada ele
alnmaz

advection

Inm (radiation)

Btn cisimler elektromanyetik dalga eklinde enerji yayarlar.

Stefan kanunu cisimlerin evreye yayd veya evreden
sourduu enerjinin hznn (sl akm)

I=AeT4

=5.67 10-8 W/m2K4 e-yaynlama katsays e=Egelen/Esorulan

deal sourucu tm enerjiyi sourur yanstmaz . e=1
deal yanstc tm enerjiyi yanstr.
Bir cisim sadece ma ile enerji yaymlasayd, enerjisi biterdi ve
scakl mutlak sfra ulard. Ancak tm cisimler hem enerji
yayar hem de dier cisimlerden (evre) enerji soururlar.
Iv=AeT4

Ia=AeTo4

I=Ae(T4-To4)

Ia

Iv

To evre

deal bir gazn makroskobik tasviri

Basnc P, hacmi V, scakl T ve ktlesi m olan bir gaz gz nne

alalm.

P=f(T,V), V=f(P,T),.....Hal (durum) denklemi

P, T, V, m,.... Termodinamik
veya makroskobik deikenler
Durum denklemi genellikle ok karmaktr.
Yeterince dk younluklu bir gaza ideal gaz denir. Bu tr bir gazn
durum denklemi kolayca yazlabilir.
Molekller aras mesafe ok byk olduu iin etkilemedikleri
varsaylr.
Scakl yeterince yksek, basnc da svlamayacak kadar dktr.
Gerekte ideal gaz mevcut deildir. Bu bir varsaymdr.
Bir gazn miktar genellikle mol says n ile ifade edilir.
Herhangi bir maddenin 1 mol NA=6.02 1023 tane atom, molekl
veya iyon ierir. Buna Avagadro says denir.

 Bir maddenin molar ktlesi M 1 molnn ktlesidir.

1 mol O2 molekl 32gdr. M O2 =32g/mol
Mol says
says

M molar ktle

deal gazlar iin yaplan deneyler

Boyle kanunu:
T=sabit

P1 V1 T
P2 V,2 T

P3 V,3 T

NA Avagadro

Charles kanunu:
P=sabit
VT

Gay Lussac kanunu

p
Sabit
T

V=sabit

(sabit hacim)

deal gaz kanunu

PV=nRT
Termodinamik deikenler (P, V, T) arasndaki hal (durum) denklemi
R=8.314J/molK ideal (evrensel gaz sabiti)
Btn seyreltik gazlar iin ayndr.
Normal artlarda: 1 mol ideal gazn, O oC ve 1 atm basn altnda hacmi 22.4
ldir.
1 atm=76 cmHg=1.01325 105 N/m2
1 N/m2=1 paskal 1litre =10-3 m3

PV=NkB T

Dk basnlarda veya dk younluklarda btn gerek

gazlar ideal gaz gibi davranr.

1873 J.D. Van der Waals

Gerek gazlar iin Van der Waals hal
denklemi (a ve b pozitif sabit)
Dk younluklu (ok seyrek) gazlar ideal gaz iin

olduundan Van der Waals denklemi

ideal gaz hal denklemine dnr.