LPTLER

Prof. Dr. Hsniye KAYALAR

husniyekayalar@gmail.com
E.. Eczaclk Fakltesi Farmakognozi Anabilim Dal
2016
Lipit: Suda, dile etanolde erimeyen, petrol
eteri, eter, benzen gibi polar olmayan organik
solvanlarda eriyen maddelerdir.

*yalar: Ya asitleri ad verilen

monokarboksilli alifatik asitlerin bir alkol ile
meydana getirdii esterlerdir.

Gliserit
Serit
Stearit
 Ya asidi ve gliserole paralanan yalar vcutta
birka deiik yol izleyerek okside olur.

Birinci oksidasyon metabolizmas glikozun

oksidasyonuna benzer.
Fosfatla birleen gliserol fosfogliserik asite
dnr.
Fosfogliserik asid piruvik asite dnerek kreps
dngsne katlr. CO2 , H2O ve ATP ye dnr.
 Ya asitleri karnitin ile mitokondriye tanr
ve 1 ATP harcanarak aktive edilir.
Ya asidi iki karbonlu asetil gruplarna
ayrlr.
Ya asidi-karnitin CoA ile reaksiyona girer
ve karnitin ail transferaz II enzimiyle
Asetil-CoA ya dnr.
CoA pantotenik asidin yardmc enzimidir.
Asetil CoA kreps dngsne katlr
uzun zincirli hidrokarbonlar
Alkoller, ketonlar, floroglusinol trevi maddeler
baz kinonik yapdaki maddeler
lipoit zclerde erirler
biyosentez ynnden "lipit" lerden saylrlar.

Ancak ester yapsnda olmadklarndan alkali

hidroksitlerle sabunlamazlar.

"sabunlamayan lipitler"
Sabunlamayan lipitler farkl kimyasal yap
gsterirler ve etkileri de deiiktir.
GLSEROL

TRGLSERT
*yakt maddesi
*s yaltcs
*koruyucu, destek
*myelinli sinirler
*hcre ve stoplazmik organel membranlarnn %
50si
Hormon ve vitamin biosentezi prekrsr
Yada eriyen vitaminlerin hedef dokulara
tanmas
Mitokondride elektron tama ilevi
Hcrelerde iletiim, tanma baklk
Lipitler nemli depo yakt maddeleridir. Issal
enerji deeri 9 kCal/g'dr. Karbonhidratlar
iin bu deer 4.5 kCal/g'dr.

Deri altnda ve baz organlarn evresinde

bulunan yalar s yaltcsdr. Ayrca
arpmalara kar koruyucu destek grevleri de
vardr.

Sinir dokudaki lipit miktar zellikle fazladr.

Nonpolar lipidler elektriksel yaltclar olarak
miyelinli sinirler boyunca depolarizasyon
dalgalarnn hzla yaylmasna olanak salarlar.
Hcre ve sitoplazmik organellerin membranlarnn
% 50'si lipitlerden olumaktadr.
Baz vitaminler ve hormonlarn biyosentezinde
lipidler prekrsr olarak gereklidir. Baz
enzimleri aktive ederler.

Ayrca yada eriyen vitaminlerin hedef doku ve

organlara tanmas iin lipitler gereklidir.

Mitokondride elektron tama ilevine yardmc

olurlar. Btn hcrelerde iletiim, tanma (tr
zgll) ve baklk (doku immunitesi)
olaylarnda lipidlerin de nemli rolleri vardr.
Lipitlerin snflandrlmas
1-Basit Lipitler
2-Bileik Lipitler
3-Trev Lipitler

Ayrca:

*%50'lik alkolde hazrlanan KOH

zeltisiyle hidroliz olup olmamalarna yani
sabunlap sabunlamadklarna gre de
Sabunlaan ve sabunlamayan Lipitler
YA AST TREVLER
1- Doymu Ya Asitleri
2- Doymam Ya Asitleri
3- Ya Asiti Trevleri

BAST LPTLER
Ntral Yalar (Triailgliserol, trigliserit)
Mumlar
Kolesterol esterleri
Vitamin A ve D esterleri
BLEK LPTLER
1- Fosfolipitler
1.1. Serebrosit
1.2. Gangliosit

2- Glikolipidler: Sfingolipitlerin fosfat

ierenleri sfingomyelinlerdir, fosfat
iermeyip karbonhidrat ierenlerine
glikolipitler ad verilir.
2.1. Gliserofosfolipitler: Ya asitleri ve
gliserole ek olarak bir fosforik asit
ieren bileiklerdir.
2.2.Sfingofosfolipid (sfingomiyelin):
Gliserol iermeyen, ya asiti ve uzun zincirli
bir amino alkol olan sfingozin ieren bileik
lipitlerdir.

3- Lipoproteinler: Trigliserit, kolesterol ve

fosfolipitlerin deiik oranlarda protein ile
kombinasyonu sonucu oluan molekler
agregatlardr. Suda znrler, organik
zcde znmezler.
4-Proteolipitler: Lipitlerin proteinlerle
oluturduklar komplekslerdir, suda
znmezler, organik zclerde znrler.

Lipitlerle lgili Dier Maddeler

1-zoprenoidler: zopren trevi bileiklerdir.

Karotenoitler ve steroidler nemli izopren
lipitleridir.

2-Vitamin E: tokoferoller

3-Vitamin K: Naftokinonlar
D-vitamini, kortizon, safra asitleri,
kolesterol, baz hormonlar
 Baz doymam ya asitleri:
omega-3 ya asitleri

Alfa-linolenik asit: CH3CH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH

Dokosaheksaenoik asit
Eikosapentaenoik asit

omega-6 ya asitleri

Linoleik asit: CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH

Araidonik asit
CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)3COOH

omega-9 ya asitleri

Oleik asit: CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH

Ersik asit: CH3(CH2)7CH=CH(CH2)11COOH
 OMEGA 6 FAMILY

Common Name Numeric Name

Linoleic acid 18:2n-6

Gamma linolenic acid 18:3n-6

-- 20:2n-6

Dihomo gamma linolenic acid (DHGLA) 20:3n-6

Arachidonic acid 20:4n-6

Docosatetraenoic acid 22:4n-6

 OMEGA 3 FAMILY

Common Name Numeric Name

Alpha linolenic acid (ALA) 18:3n-3

Parinaric acid 18:4n-3

20:3n-3

Eicosatetraenoic acid 20:4n-3

Eicosapentaenoic acid (EPA) 20:5n-3

Docosapentaenoic acid (DPA) 22:5n3

Docosahexaenoic acid (DHA) 22:6n-3

 CnH2nO2
Doymu ya asidi genel forml

CnH2(n-a)O2
Doymam ya asidi genel forml
 Linoleik asit
F vitamini
Araidonik asit, linolenik asit

Siklopentenik ya asitleri (hidnokarpik ve

olmogrik asit, lepraya etkili)

Doymam hidroksi ya asitleri,prgatif etkili

Risinoleik asit (12-hidroksi oleik asit)
 Sberin: Hidroksi ya
asitlerinin polimerlemesi ile
oluur. Bitkilerde
mantarlam dokular
meydana getirir.
Baz bitkilerin gvde ve dallarndaki
kaln mantar tabakas sanayide ve
eczaclkta ambalaj tekniinde
kullanlr
 Makrolit: Baz hidroksi ya asidi
laktonlar zel ozlarla birleir ve
makrolitleri oluturur (rn: eritromisin,
oleandomisin)
Baz asetilenik ya asitleri ve trevleri
de antibiyotik etkilidir (rn: mitomisin,
fumagillin)
 Sabit Yalar
Gliseritler, serbest ya asitleri ve
sabunlamayan ksmlar
Sabunlamayan ksmlar: steroller, A, D, E,
vitaminleri, uucu yalar, reineler,
hidrokarbrler ve ac maddeler
Semen Ricini

Semen Lini

Semen Amygdalae amarae

 Bitkisel Sabit Yalarn zolasyonu
Ntralletirme
Deodorize etme
Rengin almas
Demargarine etme
Giserin

Akrolein
SOXHLET EKSTRAKSYONU
 Kat ve sv yalar
Bitkisel yalar, tropik bitkilerin ya
Balk ya
Organik solvanlarda erime
Margarin
Doymamlk derecesi/ Aclama
 F avitaminozu
Deri kabuklanmas, akne, egzema, salarn
dklmesi
F vitamini
Bitkisel yalar, buday tohumu, keten tohumu,
yalanc safran, soya fasulyesi, fndk, ay
iei, ceviz, badem, avokado
Kolesterol tayc
Ateroskleroz
Cilt, x nlar
Kalsiyum
 Balk ya polimerletirilmesi
Sabit yalarn tehisi ve saflk kontrol
Younluk
Erime noktas /katlama noktas
Refraksiyon indisi
Polarize evirme deeri
Viskozite
znrlk
 Asitlik derecesi: 100 g ya- serbest asit/KOH
ml
Asitlik indeksi: 1 g ya/ KOH mg
Sabunlama indeksi: 1 g ya- serbest asit ve
gliseritler/ KOH mg
Esterleme indeksi: 1 g ya- gliseritler/ KOH
mg (esterleme in= sabunlama ind - asitlik
indeksi)
Sabunlamayan maddeler
yot indeksi: 100 g ya/ ifte ba
Hekzabromr indeksi
Peroksit says: 1 kg ya-meq oksijen miktar
 Laksatif
Prgatif
Doymam ya asitlerince zengin diyet
aterosklerozda kullanlr
A, D, E vitaminleri
Emoliyen
Egzema tedavisi
Farmastik endstride, eritici, ekspiyan
Oleum Olivae- zeytin ya
 Olea europea var sativa
Oleaceae
Akdeniz lkeleri, Kaliforniyada kltr
Olea oleaster , yabani zeytin aac
Bat Anadolu, Marmara, Gaziantep kltr
yaplan ve ya ede edilen yerler
 Drupa meyva
Hidrolik pres
Sar, sar-yeil
Pirina: Zeytin ya retim art kspe (% 6-12
Ya)
Hayvan yemi, Trikloretilen veya karbon slfr
ile eritilerek sanayide kullanlr, prina ya
Meyvada % 28-32 ya
Oleik, linoleik, stearik ve palmitik asit
trigliseritleri
Olein
E vitamini
 Hidroksitirosol:
Zeytin ve zeytinya
oleuropeinin balca paralanma rn olan
doal-gl fenolik yapl antioksidandr.

Hidroksitirosol, en gl doal serbest radikal

basklaycsdr.
Zeytinyana, aroma tadn verir ve
aclamay nler.
lenmi zeytin meyvesinde ve zeytinyanda
bulunur.
Taze zeytinyanda miktar daha azdr.
Zeytinya retiminde, zeytinin ilenmesi
sonunda, zamanla oleuropein miktar
azalrken, hidroksitirosol miktar artar.
 Zeytinya, %75 orannda oleik asit gliseritleri
tar.
A, E vitaminleri
az miktarda fitoserol maddesi.
Zeytinya, sabahlar a karnna 1-2 orba
ka alndnda yumuatc ve yattrc
olarak etki yapar.
zellikle barsakhareketlerini dzenleyici
ve safra sktrc etkisi vardr. Safra kesesi
tkanklnda ya da ta varlnda halk
arasnda sabahlar a karnna 50-100 gr.
alnr ve tedaviye 1 hafta devam edilir.
 Vitamin E
a-tokoferol
Zeytinyanda, Evitamini ve polifenoller
antioksidan
Zeytinyann her 10 gram, 5 mg kadar polifenol
ierirken, dier bitkisel yalarn pek ou hi polifenol
iermez.
Vitamin K:
En zengin K vitamini kaynaklar, yeil yaprakl
sebzelerdir.
Zeytinya gibi bitkisel yalar, ikinci en nemli
kaynaktr.
A vitamini, D vitamini, az miktarda fitoserol
maddesi, zeytinyanda bulunur.
Ayrca zeytinyanda bulunan; Kalsiyum, fosfor,
potasyum, kkrt, magnezyum, demir, bakr,
mineraller, kemik geliimini salar.
 Laksatif
Kolagog
Enjektabl zeltilerin hazrlanmasnda
Halk arasnda: mshil ve safra sktrc
Di hekimlii
Liniment yapm
Emoliyen, demlsan
1-Natrel zeytin ya (Virgin oil)
1- Natrel szma zeytin ya
extra virgin oil
2- Natrel zeytin ya
virgine olive oil
3- Natrel 1. zeytin ya
Ordinary olive oil
4- Lampant

2-Rafine Zeytin ya

3-Tip Zeytin Ya
Bir baka kaynakta
1-Natrel Zeytin Ya
1-szma zeytin ya (serbest ya asidi<%1
ya asidi)
2-ekstra-ekstra zeytin ya (ekstra zeytin
ya zelliinde (..<% 1)
3-Ekstra zeytin ya (en ok %3 serbest
ya asidi ieren zeytin ya)
4-Birinci yemeklik zeytin ya (en ok %
4.5)
2-Rafine zeytin ya
Natrel ya, ntralletirme, aartma, koku
giderme (en ok % 0.3 serbest ya asidi)
3-B tipi Zeytin Ya
En ok % 2.5 serbest ya asidi
Serbest ya asidi oleik asit cinsinden
hesaplanr
Peroksit says:
Yemeklik naturel zeytin ya: en ok 20
Tip zeytin ya: en ok 12
Rafine zeytin ya: en ok 9
LAMPANT Ya:
dorudan tketilmeyen natrel ya, rafine
edilirler, yksek asit karakterlidir
Zeytin Yann karlmas
1)Zeytinlerin toplanmas
2)Yaprak ayrma ve ykama
3)Krma
4)Yourma (malaksr)
5)Kat/sv faz ayrm (pres/dekantr)
6)Sv/sv faz ayrm
(dekantasyon/separatr)
Oleum Nigella sativae
Nigella sativa
Bitkinin ekirdekleri baharat olarak:
romatizma
Bronit
Astm
eker hastal gibi hastalklarn
tedavisi
emziren kadnlarda st retiminin
arttrlmas
sindirim sistemi sorunlar ile
mikrobiyal enfeksiyonlarn tedavisi iin

Ya da egzema gibi cilt hastalklarnn

tedavisinde kullanlr.
 rek otu yann iinde bulunan steroller gibi
baz maddelerin kanser hcrelerini ldrmesi
nedeni ile kanser tedavisinde kullanm
aratrlmaktadr.
rek otu ayrca bbrek ve karacier
koruyucu olup zararl etkenlere kar bu
organlarn fonksiyonlarn korur.
rek otu ya astmda grlen bron
spazmn engelleyerek nefes darl ve
ksrk gibi yaknmalar giderir.
rek otu yann morfin bamlln tedavi
etmede belirgin yarar olduu saptanmtr.
Hayvan almalarnda rek otu verilmesi ile
bbreklerde ta oluumu engellenmektedir.
 Thomas Jefferson niversitesi nden Dr. Arafat tarafndan
yaplan aratrmalarda rek otu yanda bulunan
timokinon maddesinin pankreas kanseri hcrelerinin % 80
inden fazlasn ldrd saptanmtr.
Bu aratrma pankreas kanseri tedavisinde rek otunun
youn olarak aratrlmasna balanmtr.
rek otu ya siklofosfamid isimli kanser ilacnn yan
etkilerini de azaltr.
rek otu ya iltihabi yant azaltarak kolit, artrit, dem
ve ansefaliti azaltrken, T hcre ve doal ldrc
hcreleri uyararak kansere kar etkinlik gsterir.
rek otunda bulunan timokinon maddesi meme kanseri
(doksorubisin ile lmeyenler dahil), lenfoma, lsemi,
multipl myelom, beyin kanseri, akcier kanseri (cisplatinin
etkisini arttryor), prostat ve kalnbarsak kanseri
hcrelerini ldrmektedir.

Timokinon ayrca doksorubisin isimli ilacn ve

radyoterapinin etkisini arttrmaktadr .
 rek otu ya,
Baklk sisteminin desteklenmesi
Solunumun rahatlatlmas
Kansere kar mcadelenin
desteklenmesi
Cinsel gcn arttrlmas
Yksek kan ekerinin drlmesi
Antimikrobiy tedavinin desteklenmesi
Vcuda zindelik verilmesi
ksrn kesilmesi
Yorgunluun engellenmesi
Bbrek ve karacierin korunmas
Hazmszln dzeltilmesi
Damar sertliinin engellenmesi
Bbrek ta oluumunun engellenmesi
Alerjik hastalklarn iyiletirilmesi
Emzirenlerde stn arttrlmas
Yara iyilemesinin hzlandrlmas
iin yardmc gda takviyesi olarak
kullanl
Pamuk Ya, Oleum Gossypii

Gosyypium sp.
Tohumlar (iit)
Basn/CS2
% 18-30 ya

Gossipol, pigment,
koyu kahve kirli
sar
rafinerizasyon
Pamuk ya %0.9
sabunlamayan
madde rafine
Zeytin yann yada kalr
katlatrlmasnda
kullanlr % 48 linoleik asit
Margarin halinde ierir
ve balk Yar kuruyan ya
konservelerinde
kullanlr
Gossipol
KOKO YAI
Hindistan cevizi ya
Cocos nucifera
Oda scaklnda kat
Meyvadaki ya etli
ksmdadr
%50 su, % 3.8
protein, % 36 ya,
% 3.7 karbonhidrat
ve C vitamini
Coconut oil, hindistan cevizi
ya
Kopra Sabunlama
% 6 su indeksi 255-260
Koprada % 63 ya yot in: 8-10
bulunur
Ya asitleri % 90
Vejetalin
doymu (yars
Rafine koko
laurik asit % 20si ya+yumurta
ise miristik asittir) sars+eker, tuz
veboya
Palm ve Palmist yalar
Hurma ve Hurma ekirdei Yalar)
Afrika
Elaeis guinensis
Meyva
Palm ya
Palmist yaHurma %
35-85 etli ksm
% 65-15 ekirdek
Perikarbn % 45-55i
ya, %13-15 lif ve su
ekirdek i ksmnn
% 45i ya
Palm ya
% 0.05-0.2 karoten ve ksantofil
% 40 beta karoten, % 27 alfa karoten, %
33 inaktif karoten

A vitamini deeri
Palm ya karoten ekstresi ve margarin
retiminde kullanlr.
Palmist ya
ekirdek ii scakta Yemeklik ya ve
sklr margarin imalat
Beyaz-pembe veya Sabun imalat
ak kahve renkte
ya
Beyaz koko yana
benzer fndk
tadnda ya
% 63-66 doymu
ya asidi
Yemeklik Msr z Ya
Zea mays
Tanede % 5,
embriyonunda % 35
ya bulunur
Embriyonundan elde
edilen yaa msr z
ya ad verilir
Msr z ya
Kuru yntem Margarin retiminde
Ya yntem kullanlr
Koyu sar renkli Msr z ya: % 10*13
ya doymu, % 87-90
doymam y.a
Fosfatid ve
tokoferolce zengin % 0.1 tokoferol
Rafinerizasyon
ierir
Sar,ho kokulu
Otooksidasyona
ya
dayankldr
Ceviz tohumu ya, Oleum
Juglandis
Juglandis regia
Meyva Kuruyan sabit ya
Bursa, negl, Sabun san. Ve
Karamrsel boyaclkta
Ceviz iinin % 68-75i Kspesi Hayvan
yadr, % 15-20 yemi
protein
K, P, Mg, Ca, Fe
C vit
Halk hekimliinde cevzi
ii eker hast. , mshil
ve safra artrc olarak
kull.
Oleum Coryli, Fndk Ya
Betulaceae
Corylus colurna
Semen Corylus

Trk fnd
Tohumlar
karbonhidrat ve
proteince zengin
 Fndk ii P, Ca vs B Gda san.
1, B2 ve E vit ierir Eczaclkta zeytin
ya yerine kull.
Adi fndk parfmer,i
Lamber fnd

Fndkmeyvas %
50 ya
Glikorezinler
Convolvulaceae
Mshil etkili hidroksi ya asitleri
Esterleme ve heterozit oluturma
Oluan Heterozitler suda znmez belli
oranda EtOAc ve EtOHde znr
Reine karakterinde
Tuber Jalapae (TK)
Resina Jalapae
Radix Scammonia (TK), Scammonium ,
Resina Scammoniae
Tubera Jalapae
Tubera Jalapae (TK)
Convolvulacea
Exogonium purga
Exogonium purga (Convolvulaceae) nin tberkl
eklinde yan kkleridir.
E. purga bir Meksika (And dalar) bitkisidir. Jalapa
(Xalapa) bir kasaba ismidir. Tuberler ilkbaharda
yamur mevsiminden sonra toplanr, temizlenir,
kesilir, gnete veya ate zerinde kurutulur.
Tubera Jalapae, ceviz byklnden yumruk
byklne kadar olabilir.
Kuruduktan sonra yzeyinden krklar meydana
gelir. Rengi siyahms-esmerdir. Kkklerin artklar
grlr. zerinde siyahms parlak lekeler vardr.
Bunlar reinedir
 Drog ok serttir, zor krlr.
Krlma yzeyinde, hcrelerden kan reineden
dolay parlak noktacklar grlr.
Istlnca veya toz edilince kuvvetlenen bir is
kokusu verir. Lezzeti ac ve yakcdr. Alt
ksmndan yaplan keide, normal bir anatomik
yap grlr. Fakat ikin ksmnda, odun
parenkimas arasnda yeniden kambiyum
teekkl etmi ve yeni odun dokusu meydana
gelmitir. Kortekste ve odun ksmnda reine
ieren hcreler vardr. Reine miktar T. Jalapae
de % 4-12 kadardr. Drog 10-40 cg lk dozlarda
laksatif ve 1-2 g lk dozlarda purgatif olarak
kullanlr. Yksek dozda (4-5 g) zehirlidir.
RESINA JALAPAE

Tubera Jalapae toz edilip 90C lik etanol

ile tketilir, younlatrlr.
Kaynar su ilvesiyle reine ktrlr.
Szlr, kurutulur. % 80 konvolvulozit
(eterde erimez) % 20 jalapozit (eterde
erir) ihtiva eder.
nce barsaa etki eden kuvvetli bir
mshildir.
RADIX SCAMMONIAE (TK)
Mahmude Kk
Convolvulus scammonia (Convolvulaceae)
bitkisinin kurutulmu kkdr.
Anadolu'da olduka yaylm bir trdr
(Bat ve Gney Anadolu).
Droa Trke "Mahmude kk" denir.
1-4 cm apnda zeri buruuk ve tozlu gibi
grnen, gri renkli silindirler eklindedir. R.
Scammoniae, % 3-13 kadar reine tar.
Tinctura Jalapae Compositae (TK) nin
hazrlanmasnda kullanlr.
SCAMMONIUM
Etraf temizlenip alan kklerin zerini
izmek ve bu iziklerden akan beyaz
usareyi, havada younlap
oksitlendikten sonra toplamak suretiyle
elde edilir.

% 75-85, etanolde eriyen reine ihtiva

eder.
RESINA SCAMMONA E R
R. scammoniae veya Scommonium'un
kaynar etanolle tketilmesi ve sonra
alkoln buharlatrlmas ile elde edilir.
C. scammonia'dan baka Ipomoea
orizabensis (Meksika) ve Ipomoea
turpethum (Seylan) bitkilerinin kkleri de
ayn amalarla kullanlmaktadr.
Anadolu'da yetimekte olan C. arvensis ile
C. sepium'un kklerinde de mshil etkide
reine bulunduu tesbit edilmitir.