Predavanje 11.

ZB tundri i polarnih pustinja na hladnom, vlanom, tresetnom zemljitu u zoni polarne

klime
TUNDRA

Vegetacija u kojoj dominira zeljasta arktika flora, sa potpunim otsustvom drvea,

prisustvom polubunova i pojedinih pravih bunastih vrsta, brojnim liajevima i
mahovinama inei manje vie gust pokriva na razvijenom tresetnom zemljitu -

Razvijena je severno od umske granice zauzimajui najsevernije delove Evrope, Azije i

Severne amerike.

Vegetacija slina u fiziognomskom smislu planinska tundra, sa izvesnim elementima flore

karakteristinim za tundru, razvija se na visokim planinskim masivima na prostoru iznad
gornje umske granice.
Rasprostranjenje: Evropa: severni i severozapadni delovi Skandinavskog poluostrva,
severni delovi poluostrva Kola; Azija krajnji severni i severozapadni delovi; Severna
Amerika: severna Kanada i Arktiki arhipelag, sverni i severozapadni delovi Aljaske.
Klima polarna

Mala ukupna koliina toplote, vegetacioni period kratak. Leto 2-3 meseca, mogua pojava
mrazeva, zimski period traje i do 8 meseci. Mrazevi tokom zimskih meseci do -500C.
Srednja mesena temperatura najtoplijeg meseca ne prelazi 10-12 0C, ali ne pada ispod 00C.
Julska izoterma 10-14 0C ini junu granicu prostiranja tundre.
Koliina vodenog taloga mala, 200-250 mm u Sibiru, 400 mm u Skandinaviji. Koliina
snega mala, sneni pokriva tanak, ali se dugo zadrava.
Vlaznost vazduha visoka, karakteristini su jaki vetrovi 10-40 m/sec.
Specifini svetlosni uslovi, tokom leta sunce dugo ne zalazi, no u vidu sumraka.
Zemljite treset obino formiran na permafrostu

Zemljite je veoma hladno i ve na maloj dubini zastupljen je sloj zamrznutog zemljita

koji se ne topi ni tokom leta-permafrost.
Temperatura sloja iznad leda 8-10 0C, voda se iznad tog sloja takoe dugo zadrava pa je
zamovareno.

Usled hladne klime proces truljenja je uspopren, formira se treset koji je bogat
nerazloenim delovima biljka. Izolujui donje, mineralne slojeve od zagrevanja, utie da se
sloj leda pomera ka povrini.

Poligonalte tvorevine na povrini tla u tundri posledica Permafrost

zaleivanja i odleivanja

Karakteristina je fizoloka sua jer je onemogueno primanje vode preko korena !

Tundra tokom zime:
Tokom dugotrajne zime
temperatura pada i do -500C. Teren
zamrzava potpuno i prekriva ga
relativno tanak, nekontinuiran
sneni pokriva. Vazduh jer suv,
ukupna koliina padavina relativno
niska, vetrovi jaki.
Tundra tokom leta:
Porast temperatura tokom kratkog leta uzrokuje
topljenje snnenog pokrivaa. Povrinski sloj postaje
topliji i na njemu se formira vegetacija. On je veoma
bogat vodom, jer sloj permafrosta spreava da dublji
slojevi zemljita koji su zamrznuti upiju vodu.
Formiraju se brojne lokve, zamovareno zemljite i
tresetita. Vegetacija sastavljena uglavnom od
mahovina, liajeva i relativno siromane arktike flore
cvetnica: Cyperaceae, Poaceae, Salicaceae, Ericaceae...
Specifinosti vegetacije:

Zbog izuzetno hladne klime onemoguen razvoj drvenastih vrsta.

Najvei znaaj imaju mahovine iliajevi koji dominiraju.

Prisutne su zbijene, niske ili polegle bunaste forme (hamefite).

Prave zeljaste biljke su dobro zastupljene (hemikriptofite).

Geofite su slabo zastupljene (izmrzavanje krtola, lukovica...)

Jednogodinje biljke (efemere) gotovo u potpunosti odsustvuju.

Zbijene, niske forme biljka, prilagoene jakim vetrovima i hladnoi, na tlu bogatom vodom bujaju mahovine
Strukturne karakteristike: mali broj spratova (1-3)

1. Sprat bunova

2. Sprat patuljastih i puzeih bunia i zeljastih biljka

3. Sprat mahovina iliajeva

Mahovine i liajevi su veoma bujni i razvijeni, stvarajui zatitu hemikriptofitama i

odrvenjenim hamefitama. Zeljaste bilje se mogu razvijati samo ukoliko je sloj mahovina
dobro razvijen.

Vegetacija tundre, formacija sa Eriophorum scheuchzeri na delimino

odmrznutom permafrostu, Istoni Grenland
 Detalj: vegetacija tundre, Grenland Vaccinium uliginosum

Cladonia arbuscula Empetrum nigrum

Ledum groenlandicum
Salix polaris, odnos duine cvasti i
nadzemnog dela biljke

Salix herbacea i Pedicularis hirsuta, razlika u visini,

zona tundre Svalbard
Morfo-anatomske prilagoenosti razliite kseromorfoze

Redukcija lisne povrine - ljuspasti i igliasti listovi (Cassiope hypnoides)

Uvijanje listova oko ose (Hierochloe alpina, Carex rupestris)
Dlakavi listovi sa svih strana (Cerastium alpinum, Eritrichium nanum) ili smo sa donje
strane (Dryas octopetala)
Debeo sloj voska na listovima (Andromeda polifolia)
Listovi sa debelom kutikulom (Diapensia laponica)
Stome ispod povrine u vidu udubljenja sa dlakama (Loiseleuria procumbens)

U ekolokom smislu veina biljka tundre pripada formi psihrofita.

Cassiope hypnoides Eritrichium nanum Andromeda polifolia

Produkcija fitomase (zbog loih svetlosnih uslova, sporih fiziolokih procesa i male koliine
CO2) veoma nizak, to se odraava na debljinu stabla i visinu biljke
Juniperus nana (sarost 544 godina, debljina stabla 83 mm.)
Salix polaris (duinski porast izdanaka 1-5 mm godinje)

Gentiana algida

Juniperus nana Saxifraga stellaris

Nizak rast predstavnika je posebna prilagoenost na jaka vazduna strujanja i niske

temperature, omoguujui da biljka boravi u ekoloki povoljnijem toplijem sloju, a zimi
bude prekrivena snegom.
Saxifraga stellaris (ukupna visina 5-6 cm)
Gentiana algida (1-5 cm)
Patuljaste bunaste vrste:

a. Listopadne, odlikuju se izuzetno brzim razvojem listova.

Puzee arktike vrste bunova: Salix polaris, S. reticulata, S. herbacea. Grane i
stabla puze uz povrinu, kroz termiki povoljan sloj vazduha, izbegavajui vetar.

b. Zimzelene, vre fotosintezu im se za to ostvare povoljni klimatski uslovi.

1. Prizemni bunasti etinari sa razvijenim, puzeim granama: (Juniperus
nana, Pinus pumila).
2. tvrdolisni bunii tipa brusnice (Vaccinium vitis-idaea, V. oxycoccos,
Andromeda polifolia, Cassandra calyculata, Arctous alpina).
3. Sitnolisni bunii erikoidnog tipa (Ledum palustre, Empetrum nigrum,
Casiope tetragona, Loiseleuria procumbens).
4. bunovi sa zbijenom prizemnom formom, internodusi ekstremno kratki,
listovi iz predhodnih godina ostaju na biljci (Diapensia laponnica).
 Cassandra calyculata, primer tvrdolisnog buna sa
Loiseleuria procumbens, sitnolisni bunovi erikoidnog tipa istovima tipa Vaccinium

Diapensia laponnica, zbijena bunasta forma, Ledum palustre, sitnolisni bunovi erikoidnog tipa
listovi iz predhodnih godina ostaju na biljci
Zeljaste bilke takoe formiraju relativno krupne jastuaste ili busenaste morfe sa
jako razgranatim kratkim izdancima. Na taj nain unutar busena se formira
specifina fitoklima u kojoj opstaju osetljiviji delovi biljke i pupoljci: vlanost je
vea, oslabljeno kretanje vazduha, temperatura stabilnija.

Jastuasta forma Saxifraga sp. Jastuasta forma Silene acaulis

Pruanje u meridionalnom pravcu

Tundra se protee u pravcu istok zapad, inei pojas irine oko 900 km du Evroazije,
odnosno oko 2000 km na prostoru Severne Amerike.
U pravcu istok zapad tundra se razlikuje zavisno od stepena kontinentalnosti klime i
blizine toplih morskih struja. Tundra u Skandinaviji i poluostrvo Kola ima blau klimu,
svoj veno smrznutog zemljita nedostaje, vazduh je veoma vlaan.

Pruanje bioma tundre u meridionalnom pravcu

U horizontalnom smislu razlikuju se:

1. Podzona umo-tundre u oblasti severne umske granice. Vrlo proreena uma sa niskim
drveem: Skandinavija: Larix sibirica i Betula tortuosa, Daleki istok: L. daurica,
Chosenia arbutifolia i Populus suaveolens

umo-tundra, Kanadski Arktik. Formacija Picea mariana i Betula exilis

Podzona bunaste tundre severno od predhodne zone. Vea koliina snega koji formira
konstantan pokriva. Karakteristine mahovine i iajevi i Betula nana, B. exilis, Salix
herbacea, S. polaris, S. reticulata, Pinus pumila)

bunasta tundra, Beringija

Betula nana subsp. tundrarum
Betula nana, Pinus pumila, SAalix sp.
Arktike biljke se odlikuju veoma krupnim cvetovima i cvastima upadljivih boja,
razvijenim u velikom broju!

Saxifraga oppositifolia
Podzona tundre mahovina i liajeva severno od predhodne zone, sneg ne formira trajni
pokriva tokom zime. Mahovine Aleucomium turgidum, Dicranium elongatum,
Hylocomium aloscanum, Polytrichum hyperboreum, Ptilidium cileare. Liajevi: Cladonia
rangiferina, Cetraria islandica, C. nivalis, Alectoria ochroleuca. Cyperaceae: Carex
hyperborea, C.distans, Eriophorum angustifolium. Poaceae: Arctagrostis latifolia,
Deschampsia arctica, Poa arctica, Calamagrostis groenlandica. Ostale cvetnice: Thalictrum
alpinum, Dryas punctata, Saussurea alpina, Pedicularis lapponica.

Eriophorum scheuchzeri
Aulacomnium turgidum
Cladonia arbuscula

Alectoria ochroleuca Cetraria islandica

Podzona arktikih tundri na obalama Severnog ledenog okeana. Karakteristina je
slabija pokrovnost vegetacije (60%) i dosta ogoljenog tla. Na delovima obraslim
vegetacijom dominiraju mahovine i liajevi, a od zeljastih biljka uglavnom predstavnici
trava i otrica.

Carex fuliginosa
Zona arktikih pustinja razvija se na poluostrvu Tajmir i na ostrvima Ledenog okeana
gde julska temperatura ne prelazi 40C. Kontinuiran vegetacijski pokriva nije razvijen (do
20 cm visine), ve samo busenovi ili manja polja mahovina iliajeva sa malobrojnim
arktikim cvetnicama: Alopecurus alpinus, Papaver polare, Saxifraga nivalis, Draba
macrocarpa. Severno od ove zone sloj venog snega i leda!

Saxifraga nivalis

Draba macrocarpa
Alopecurus alpinus Papaver polare
Vegetacija tipa tundre razvija se i na ostrvima oko Antarktika. U samo priobalnom pojasu
Antarktika (juna Orknejska i juna etlandska ostrva i zapadni deo Anarktikog
poluostrva) razvijen je slab vegetacijski pokriva od mahovina i liajeva. Od cvetnica su
zastupljene samo dve vrste: Deschampsia antarctica i Colobanthus quitensis.

Deschampsia antarctica Colobanthus quitensis