Starije gvozdeno doba Slovenije.

Dolenjska kultura. Situlska umetnost

Katedra za praistorijsku arheologiju

 Dolenjska grupa

 Teritorija: Dolenjska, između Save i Krke

 Naselja - na brežuljcima: najveća gradina u Stični (800x400m,
kameno-zemljani bedem, poprečni zid za podelu gornjeg dela sa
dvorom poglavara i donjeg dela)
 Kuće: višećelične, pravougaone, kameni temelji i drvena nadgradnja
 Sahranjivanje:
 I faza: kraj bronz. doba sa UF tradicijama (sa ili bez urne) – Stična,
Magdalenska gora, Černomelj
 II faza: od VIII v. prvi tumuli nad urnama
 III faza: 2. pol. VII – IV v. tumuli sa skeletnim grobovima, sa ili bez
kamene konstrukcije, grobovi (nekoliko stotina) raspoređeni u krug, ali
bez centralnog groba
 Keramika - UF tradicije: zaobljene urne širokog oboda, bikonične i
situlaste urne, šolje sa koničnim vratom i visokom drškom, zdele,
pehari – urezivanje i ubodi: geometrijski motivi; plastični dodaci,
ponekad zoomorfni
 Importovana keramika: venetske situlaste posude, apulska slikana
keramika, manje atičke i kampanske keramike
 Metalne posude: kotlovi sa 2 drške, kotlići sa uzdignutom
drškom, ciste, situle (figuralne predstave u frizovima)
 Nakit – UF tradicije: u VIII-VII v. grube forme, često od Fe
(višeglave igle, dvopetljaste fibule sa glatkim lukom i lukom
sa više kugli, torkvesi, narukvice)
 Nakit – italski uticaji: od kraja VII v. fibule čunaste,
zmijolike, Čertoza, samostrelne; pojasne kopče sa
figuralnim predstavama; šupljelivene narukvice, višečlani
privesci...
 Defanzivno oružje: a)šlem: zdelasti, sastavni,
dvogrebenasti, negovski; b) oklop: retki nalazi iz
kneževskih grobova u Stični i Novom Mestu
 Ofanzivno oružje: bojna sekira, 2 koplja, luk i strele
 Konjska oprema – prihvaćena pod uticajem istoka
Dolenjska grupa. Faza Podzemelj (750-650 BC)
Dolenjska grupa. Faza Stična (650-575 BC):
materijal iz muških i ženskih grobova
Dolenjska grupa. Faza zmijolike fibule (575-500)
Dolenjska grupa. Faza fibule Čertoza (500-450 BC)
Dolenjska grupa. Faza negovskog šlema (450-300
BC)
 Stična
Stična, tumul 48:
- 183 groba: pretežno
skeletni u ispruženom stavu i
sa drvenim delovima
sanduka, ali ima i spaljenih
grobova, i retko sa kamenim
delovima grobne arhitekture
Stična - osnova
tumula broj 5:
- istražen 1974.
g. od strane prof.
Staneta
Gabrovca i prof.
Bibe Teržan
- tumul (gomila)
prečnika 21
metar, ne tako
visok, sa 30
grobova radijalno
raspoređenih oko
centralnog groba
(nije preterano
bogat)
STIČNA – tumul 48 (50 metara u prečniku), grob 27 sa
kamenim poklopcem i nalazima in situ
Stična, tum.
48, grob 27

- ostaci
drvene
podloge,
poklopac od
dve kamene
ploče
- loše očuvan
skelet žene u
ispruženom
stavu: ima
dijademu i
zlatni nakit za
grudi
Stična, tum. 48, grob 27 – deo ženskog nakita, zlato, ćilibar, staklo
Stična, tum. 48, grob 27 – 21 fibula i više nanogvica i narukvica od bronze
Stična, tumul 48, grob 27:

-zdela sa uvučenim obodom i tzv.

situlasti lonci na stopi
-u donjem redu delovi keramike i
kalotno dugme (deo konjske opreme)
i nekoliko trobridnih skitskih strelica
(tzv. skitski horizont u Dolenjskoj – iz
Panonije, horizont Szentes-Vekerzug)
Stična tumul 40, spaljeni grobovi 100 i 101, rana faza dolenjske grupe
Stična, tum. 40-41 ili 43, sa oklopom
Stična, tum. 40,41 ili 43, grob sa Stična – apulski krateri iz srednje
oklopom: keramički lonci i poklopci Italije, stara iskopavanja J. Pečnika
Stična, tumul 76, spaljen grob sa situlom i više nalaza keramike i metala
 Situlska umetnost
 Situla (lat.) – vedrica; u praistoriji severnog dela Jadrana
(ilirski i venetski svet) u periodu VII-IV v. BC: posuda od
bronze, koja je služila pri gozbama i obrednim
svečanostima po uzoru na grčke kratere
 Situlska umetnost – najkarakterističnija umetnička vrsta za
dolenjsku grupu – situle ornamentisane u 1-4 figuralna
friza, ali takva ornamentika i na: poklopcima metalnih
posuda, na pravougaonim kopčama za pojas, na
šlemovima i naušnicama
 Tehnika izrade figuralnih ukrasa: malim dletom se izrađuju
konture, sa unutrašnje strane se iskucava da bi se dobila
plastičnost; odeća se “istačka” – jednostavno uobličavanje,
izbegavanje složenih zahvata (Vače: muškarci koji piju
izrađeni bez ruku, žene koje ih služe imaju plašt koji
sakriva pokret); nema prikaza dubinske perspektive
 Moguće prepoznati ruku toreute – sličnost u izradi figura,
ali različite kompozicije, nema šablonskog podražavanja
 Motivi – standardni, ponavljaju se
Situlska umetnost
Situla iz Vača
Situla iz Vača
Situla iz Vača
Situla iz Vača
 Situlska umetnost
 Situlska umetnost traje više od 200 godina
 Najstariji primerci iz faze Stična , lok. Stična i Magdalenska gora
(poklopac situle i šlem iz delova) – šlem domaći proizvod, a poklopac
iz Este (ili pod uticajem Este kulture - Veneti)
 Nakon najstarijih primeraka, situlska umetnost zamire čitav vek –
sledeći primerci iz faze fibule Čertoza i negovske
 Situle iz faze fibule Čertoza domaće izrade – estenska situlska
umetnost tog vremena drugačija (u Este od 400. BC nema plastičnih
ispupčenja, već urezivanje)
 Dolenjskoj situlskoj umetnosti slične situle iz Retijskih Alpa i Bolonje
(Bolonja u to vreme bila etrurska!) – narudžbinu izradili severno, u
Dolenjskoj
 Poreklo situlske umetnosti – oprjentalizirajući stil etrurskog sveta:
motivi u tipičnom etrurskom maniru (bilje visi iz usta životinje, lav
proždire ljudsku nogu)
 Situlska umetnost dospela u JI alpski prostor u fazi Stična zajedno sa
drugim italskim elementima – u V veku sigurno nije bilo preuzimanja
uzora, razvija se na sopstvanim korenima (nisu izvorni) → arhaičnost
situlske umetnosti
 Originalnost situlske umetnosti
 Majstori preuzetim formalnim jezikom oblikuju teme po
svom izboru – uzimaju ih iz svoje okoline
 Domaći elementi: oružje ratnika, tehnike borbe, nošnja,
instrumenti, orjentalne životinje sa elementima domaćih
 Pojasna kopča Zagorje: scena lova na jelena, ali lovac na
konju – Arijan: lov na jelena sa konjem osobenost Skita i
Ilira; kod Etruraca u to vrme nema lovaca-konjanika, već
pešaka
 Funkcija situlske umetnosti – teorije:
 W. Lucke: svakodnevni život gornjeg sloja
 K. Kromer: preznik situla=profani praznik gornjeg sloja
 O. H. Frey: predstava višeg herojskog sveta
 G. Kossack: veza sa grobnim kultom
 E. Persy Eibner: plemenski praznik, ali religiozni
“Praznik situla”
 Hronologija situlskih spomenika
 1. Najstariji spomenici – oko 600 BC
 Pojava sličnih oblika na različitim mestima: gornja Italija, JI Alpi
(poklopci: Halštat gr. 696, Stična, Este, Grandata; umbo iz Forlija)
 Potiču iz jedne radionice – centar Este
 Preovlađuje životinjska i biljna ornamentika i nedostaje scenska
povezanost (izuzetak Benvenuti)
 Situla Benvenuti iz Este – prva figuralno ukrašena situla – neki prikazi
na njoj jedinstveni: čovek sedi i pije i drži za uzdu konja kome drugi
čovek pregleda kopita; kolona zarobljenih ratnika
 2. Pun razvoj stila – V vek
 Pretpostavljene bar 3 radionice (Bolonja, Slovenija, juž. Tirol)
 Situlski spomenici iz Istre potiču iz slovenačkih radionica
 Na naseljima dolenjskih knezova (Stična, Magdalenska gora) sigurno
bile i umetničke radionice – ima krpljenih primeraka←veoma cenjeni
 3. Vanredni razvoj u Este i kasniji primerci – oko 400 BC i kasnije
 U Este izrađivani toreutski proizvodi, ali sa posebnim razvojem – čista
dekorativnost: dominira ornament (često horror vacui), ne prizor (Boldu-
Dolfin, Kapodaljo-samo 1 čovek)
 Kufarn (donja Austrija; zajedno sa ranolatenskim mačem i kopljem): na
jednom frizu svečanost – poslednji majstor halštatske toreutike
Situla Benvenuti-Este (oko 575 BC)
Kopča Zagorje (VI-V c. BC)
Situla iz Vača (oko 500 BC)
Situla Bolonja-Čertoza (oko 450 BC)
Situla Arnoaldi (oko 450 BC)
Situla Bolonja-Providens (oko 400 BC)
Situla Kapodaljo (IV c. BC)
Situla Boldu-Dolfin II (IV c. BC)
Situla Vače-Ashmolean Museum (oko 350 BC)
Situla Kufarn (oko 350 BC)