Εργασία : Κείμενα Λογοτεχνίας

Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ

Γιώργος Καζατζής
Ελπίδα Βλαχάκη Α4’
 Γιάννης Ρίτσος
•Ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε στην Μονεμβασιά, 1 Μαΐου 1909
•Ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές με διεθνή φήμη και ακτινοβολία.
•Πολλά έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
•Εχει δημοσιευσει πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, εννέα μυθιστορήματα,
τέσσερα θεατρικά έργα και μελέτες. Πολλές μεταφράσεις, χρονογραφήματα και άλλα
δημοσιεύματα συμπληρώνουν το έργο του.
•Ο Ρίτσος που νόσησε από φυματίωση ξεπέρασε την ασθένεια (πράγμα δύσκολο για την
εποχή) και πέρασε από υλικές και ηθικές δοκιμασίες.
•Ο Ρίτσος, στο σανατόριο του «Σωτηρία», όπου νοσηλευόταν, ήρθε κοντά με τον Μαρξισμό και
την Αριστερά, πράγματα που επηρέασαν βαθύτατα την ποίησή του και τον τρόπο ζωής του.
Αφού πέρασε από διάφορα σανατόρια, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως
αυτοδίδακτος σκηνοθέτης στην Εργατική Λέσχη και ως ηθοποιός και χορευτής σε
επιθεωρήσεις.
 Χαρακτηριστικά της ποίησης του Ρίτσου( σε σχέση με τη
σονάτα)
•Mεγάλες ποιητικές συνθέσεις. Τα ποιήματα αυτά στηρίζονται σε επιμέρους ευδιάκριτες
ενότητες που όλες μαζί αν και έχουν διαφορετικό ρυθμό εξυπηρετούν την ευρύτερη σύνθεση
και την αποτύπωση του ενιαίου ποιητικού νοήματος. Η Σονάτα αποτελείται από 227 στίχους
,χωρίζεται σε 4 ενότητες και είναι μέρος μιας ευρύτερης ποιητικής συλλογής , της τέταρτης
διάστασης με κοινή βάση.
•Στρατευμένη ποίηση. Ο Ρίτσος είναι πολιτικά ενταγμένος στο χώρο της αριστεράς και
μέτοχος- θύμα των δραματικών γεγονότων της ελληνικής ιστορίας. Η ποίησή του είναι μέρος
της ζωής του. Εμπνέεται από την στάση του απέναντι στην κοινωνία , αλλά και τροφοδοτεί την
κοινωνία με την ποίησή του. Η Σονάτα μπορεί να διαβαστεί και ως ύμνος στους ανθρώπους της
κοινωνικής δράσης , που βρίσκουν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στην κοινωνική
συμμετοχή σε αντίθεση με τον κόσμο της απομόνωσης , την ελιτίστική ζωή των ανθρώπων της
αστικής τάξης που απεχθάνεται τους ανθρώπους της εργασίας.
•Σουρεαλισμός. Χαρακτηριστικά της υπερρεαλιστικής ποίησης που βρίσκουμε στον Ρίτσο είναι
η συνειρμική σύνθεση(π.χ. πολυθρόνα- όνειρα- καράβι – πανί – μαντήλι- μουσική) η χαλαρή
λογική αλληλουχία( παρεκβάσεις), οι υπερρεαλιστικές – φανταστικές εικόνες, η αυτόματη
καταγραφή του υποσυνειδήτου(η σκηνή του πνιγμού) , ο ελεύθερος στίχος, το αναγκαίο δομικό
συνεκτικό στοιχείο( άφησέ με νάρθω μαζί σου) , τα σύμβολα, η σύζευξη των αντιθέτων
(αμείλικτη ευεργεσία).
•Το στοχαστικό ύφος. Ο Ρίτσος μέσα από την ποίησή του αντιμετωπίζει θέματα που αφορούν
τον άνθρωπο , μετατρέποντας πολλούς στίχους του σε αποφθεγματικές ρήσεις( π.χ. στιχ. 33-
34)
•Διάχυτος λυρισμός. Λυρικός είναι ο ποιητής ο οποίος εκφράζει άμεσα ή μέσω των ηρώων
του την κατάσταση του εσωτερικού του κόσμου. Η Σονάτα έχει το χαρακτήρα μιας
εξομολόγησης , αποτελεί μια κατάθεση ψυχής, ξεγύμνωνμα του «είναι» της ηρωίδας.
•Η χρήση συμβόλων. Ο Ρίτσος συνεχίζει μια μακρά παράδοση χρησιμοποιώντας πρόσωπα και
πράγματα τα οποία έχουν σαφή συμβολική σημασία. Η Γυναίκα και ο Νέος δεν έχουν όνομα ,
γράφονται με κεφαλαίο γιατί δεν είναι συγκεκριμένα άτομα αλλά συμβολίζουν τους δύο
διαφορετικούς κόσμους που παλεύουν στο ποίημα
• Τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Ο Ρίτσος προτιμά να χρησιμοποιεί αντιποιητικές
λέξεις. Τα απλά πράγματα έχουν σημαντική θέση στην ποίηση του. Παίρνουν κι αυτά
διαστάσεις συμβόλου. Στη Σονάτα έχουν χάσει την αρχική χρηστική τους ιδιότητα και
συνεπώς περιβάλλονται περίεργες σχεδόν μεταφυσικές διαστάσεις.
 Χαρακτηριστικά του ρεύματος
(υπερρεαλισμός)
•Ο υπερρεαλισµός ξεκίνησε στη Γαλλία το 1924 και επηρεάστηκε από την ψυχανάλυση.
•Υπήρξε το πιο πρωτοποριακό κίνηµα που εξαπλώθηκε σε πολλά είδη τέχνης.
•Σύµφωνα µε τον υπερρεαλισµό, ο ποιητής δεν πρέπει να µείνει εγκλωβισµένος στην
πραγµατικότητα της καθηµερινής ζωής, αλλά χρησιµοποιώντας τη φαντασία, την τύχη να έρθει
σε επαφή µε το υποσυνείδητό του, να καταγράψει τα όνειρά του χωρίς καµιά παρέµβαση της
λογικής (αυτόµατη γραφή). Έτσι θα φτάσει σε µια υπέρ-πραγµατικότητα.
• Περιέχει στοιχεία όπως ο έρωτας, το χιούµορ, το όνειρο και το παράλογο.
• Απουσία λογικής αλληλουχίας, συνειρµική σύνθεση των σκηνών, όπως ακριβώς γίνεται στην
κατάσταση του ονείρου.
• Εικονοπλαστική φαντασία: εντυπωσιακές εικόνες, παράλογες και τολµηρές µεταφορές που
δεν ερµηνεύονται µε τη λογική αλλά µε τη φαντασία.
• Ελεύθερος στίχος (χωρίς µέτρο και οµοιοκαταληξία, χωρίς σταθερό αριθµό συλλαβών σε
κάθε στίχο, χωρίς στροφές).
• Χαλαρή στίξη ή αστιξία (απουσιάζουν εντελώς τα σηµεία στίξης).
• Απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο, απρόσµενοι συνδυασµοί λέξεων. Χρησιµοποιούνται λέξεις
ή φράσεις από οποιαδήποτε περιοχή του προφορικού ή γραπτού λόγου.
 Εποχή ιστορικό
Η εποχή- πλαίσιο
ιστορικά
•1942 - 1955: Την περίοδο αυτή υπάρχουν τα σημάδια της πρώτης ποιητικής ωριμότητας
του ποιητή. Σε αυτήν την περίοδο ταυτίζεται με τον Εμφύλιο σπαραγμό και την εποποιία της
Αντίστασης.Πολλά έργα του Ρίτσου εκείνη την περίοδο κάηκαν, διότι τον είχαν απαγορέψει,
και το πρόσωπο που τα φύλαγε φοβήθηκε και τα έκαψε. Παρόλα αυτά, η περίοδος
εγκαινιάζεται με ένα μυθιστόρημα, που τιτλοφορείται ως τους πρόποδες της σιωπής, το
οποίο φτάνει τις 1.000 σελίδες. Ο Φραγκιάς, μέχρι πρόσφατα, το αποκαλεί πρωτοποριακό.
•Το 1942 προχωρά στη σύνθεση Η τελευταία εκατονταετία, έργο το οποίο διασώθηκε και
κυκλοφόρησε το 1961, στο οποίο αποτυπώνονται ρεαλιστικά η φρίκη και η εξαθλίωση της
εποχής. Το ποίημα αποτελεί μια φοβερή απεικόνιση από τη μία της βαρβαρότητας των
κατακτητών και από την άλλη της αλληλεγγύης μεταξύ των θυμάτων.
•Το 1943 εκδίδεται ο συγκεντρωτικός τόμος Δοκιμασία, ο οποίος περιλαμβάνει έργα από
την περίοδο 35-43. Τα ποιήματα είναι γραμμένα σε διαφορετικές εποχές και κοινωνικές
συνθήκες, οπότε δεν παρουσιάζουν κάποια υφολογική ενότητα. Στις τελευταίες σειρές
παρ'όλα αυτά διαποτίζεται η περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Προχωρώντας στην Κατοχή,
υπαινίσσεται την καταπίεση και ακούγονται αντιστασιακά μηνύματα, αυτό θα έχεις ως
αποτέλεσμα, να απαγορευτεί από την γερμανική λογοκρισία η τελευταία σύνθεση ονόματι
Παραμονές ήλιου.
•Το 1944, μετά τα Δεκεμβριανά, ο Ρίτσος εγκαταλείπει την Αθήνα μαζί με οπαδούς του ΕΑΜ.
Παρά την ψυχική και σωματική του ταλαιπωρία, βρίσκει το κουράγιο να γράψει το
μονόπρακτο Η Αθήνα στ' άρματα. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945),
επιστρέφει στην Αθήνα. Θα αρχίσει να χρονογραφεί στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα,
υπό το ψευδώνυμο Πέτρος Βελιώτης.
 δεν υπήρξε ο χρόνος κι η φθορά του.
(Ανοιξιάτικο βράδυ. Μεγάλο δωμάτιο παλιού
Άφησε με να έρθω μαζί σου..... 2 Θα
σπιτιού. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στα
καθίσουμε λίγο στο πεζούλι, πάνω στο
μαύρα, μιλάει σ' έναν νέο. Δεν έχουν ανάψει φως.
ύψωμα, κι όπως θα μας φυσάει ο
Απ' τα δύο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο
ανοιξιάτικος αέρας μπορεί να
φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι η Γυναίκα με τα
φανταστούμε κιόλας πως θα πετάξουμε,
Μαύρα έχει εκδώσει δύο-τρεις ενδιαφέρουσες
γιατί, πολλές φορές, και τώρα ακόμη,
ποιητικές συλλογές θρησκευτικής πνοής. Λοιπόν,
ακούω τον θόρυβο του φουστανιού μου
η Γυναίκα με τα Μαύρα μιλάει στον Νέο): Άφησέ
σαν τον θόρυβο δύο δυνατών φτερών
με να έρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε! Είναι
που ανοιγοκλείνουν, κι όταν κλείνεσαι
καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται που άσπρισαν
μέσα σ αυτόν τον ήχο του πετάγματος
τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι θα κάνει πάλι χρυσά τα
νιώθεις κρουστό το λαιμό σου, τα πλευρά
μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις. Άφησέ με να έρθω
σου, τη σάρκα σου, κι έτσι σφιγμένος μες
μαζί σου. Όταν έχει φεγγάρι μεγαλώνουν οι σκιές
στους μυώνες του γαλάζιου αγέρα, μέσα
μες στο σπίτι, αόρατα χέρια τραβούν τις
στα ρωμαλέα νεύρα του ύψους, δεν έχει
κουρτίνες, ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη
σημασία αν φεύγεις ή αν γυρίζεις κι ούτε
του πιάνου λησμονημένα λόγια δε θέλω να τ
έχει σημασία που άσπρισαν τα μαλλιά
ακούσω. Σώπα. Άφησε με να έρθω μαζί σου λίγο
μου, (δεν είναι τούτο η λύπη μου η λύπη
πιο κάτου, ως την μάντρα του τουβλάδικου, ως
μου είναι που δεν ασπρίζει κι η καρδιά
εκεί που στρίβει ο δρόμος και φαίνεται η πολιτεία
μου). Άφησε με να έρθω μαζί σου Το ξέρω
τσιμεντένια κι αέρινη, ασβεστωμένη με
πως καθένας μοναχός πορεύεται στον
φεγγαρόφωτο, τόσο αδιάφορη κι άυλη τόσο
έρωτα, μοναχός στη δόξα και στο θάνατο.
θετική σαν μεταφυσική που μπορείς επιτέλους να
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί. Άφησε
πιστέψεις πως υπάρχεις και δεν υπάρχεις πως
με να έρθω μαζί σου....
ποτέ δεν υπήρξες,
 Σχολιασμός/ Προσωπικός σχολιασμός
•στιχ1-9 στις δύο πρώτες ενότητες κυριαρχεί η εικόνα του φεγγαριού. Στην πρώτη δίνεται η
επίδραση του φεγγαριού στην εμφάνιση της γυναίκας ενώ στη δεύτερη το ρόλο του καθώς
πέφτει μες το δωμάτιο. Είναι εμφανής η αντίθεση. Στην αρχή η δράση του είναι ευεργετική
καθώς κρύβει την ηλικία της γυναίκας κρύβοντας τα άσπρα μαλλιά της με το να τα χρυσίζει.
Στηρίζει έτσι το αίτημά της να την πάρει μαζί του ο Νέος. Αντίθετα ,όμως , το φεγγάρι καθώς
μπαίνει στο δωμάτιο μεγαλώνει τις σκιές προκαλώντας το τρόμο , δημιουργώντας την αίσθηση
της παρουσίας φαντασμάτων που κινούνται πίσω από τις κουρτίνες , που γράφουν στο πιάνο,
δίνοντας έτσι στο αίτημα για έξοδο έναν τόνο επίκλησης βοήθειας. Άφησέ με ναρθω μαζί σου. :
η επανάληψη δηλώνει τη σφοδρή επιθυμία. Μάλιστα το άφησε δείχνει ότι απ’ την αρχή η
γυναίκα γνωρίζει την αρνητική στάση του νέου ή καλύτερα ότι συναισθάνεται πως φυσιολογικά
ο νέος δε θα θέλει να την πάρει μαζί του. Σπίτι.: το σπίτι απ’ την αρχή συνδέεται με τον τρόμο ,
τις σκιές , το θάνατο , την εγκατάλειψη.(σκόνη) Πιάνο.: ένα στοιχείο που δείχνει τη σχέση της
γυναίκας με τη μουσική, αλλά και τη θέση της στην κοινωνία. Σίγουρα άνηκε σε μια αστική
οικογένεια που προσπάθησε να δώσει μια «καθωσπρέπει» διαπαιδαγώγηση στα παιδιά της. Η
εγκατάλειψη του όμως στο παρόν επιτείνει την εφιαλτική ατμόσφαιρα Σώπα.: απευθύνεται σ’
αυτούς που της στέλνουν μηνύματα. Η γυναίκα αρνείται πλήρως να ακούσει τα λόγια του
παρελθόντος. Στη συνέχεια θα δικαιολογηθεί προβάλλοντας την επιθυμία να ακούσει , να δει
τη ζωή της πόλης , τη ζωή του μέλλοντος.
 •Στιχ. 10-18 : η εικόνα της πολιτείας. Μαθαίνουμε το «που» της ικεσίας ( λίγο πιο κάτω- η
μάντρα – η στροφή – η πολιτεία) Το βασικό γνώρισμα της πολιτείας είναι η έλλειψη του
χρόνου, που τη φέρνει σε αντίθεση με το σπίτι. Εκεί τα πράγματα έχουν χτικιάσει και τα
πρόσωπα μεγαλώνουν μαζί μ’ αυτά. Αντίθετα στην πολιτεία τα πρόσωπα αλλά ζουν, οι δομές
όμως παραμένουν ίδιες, δε φθείρονται. Η ανωνυμία της πολιτείας, η μαζικότητα, βοηθά να
χάσουν οι πολίτες την αίσθηση του χρόνου , την αίσθηση της ύπαρξης. Η πολιτεία είναι
αδιάφορη, αποδέχεται τα πάντα χωρίς κριτική , χωρίς να τα εξετάζει. Τσιμεντένια- αέρινη-
θετική – μεταφυσική.: οι αντιθέσεις δείχνουν τις διαφορετικές δυνάμεις που χαρακτηρίζουν
την πολιτεία : η καθημερινότητα , η ύλη , το ορατό και το απόκοσμο , το άυλο , το ανερμήνευτο.
Τουβλάδικο: ο Ρίτσος συνδέει τη πολιτεία με τους ανθρώπους της εργασίας σε αντίθεση με το
σπίτι και το πιάνο του. Φεγγάρι.: δίνει μια εξωπραγματική διάσταση χρησιμοποιώντας πάλι μια
καθημερινή εικόνα( ασβεστωμένη) Τέλος όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί δείχνουν και τη μη
βέβαιη εικόνα , την εξιδανικευμένη εικόνα της γυναίκας για την πολιτεία.
 •Στιχ 19-32 η εικόνα του πετάγματος. Η γυναίκα προσπαθεί να δελεάσει το νέο. Φτιάχνει μια
ειδυλλιακή εικόνα ( το πρώτο στοιχείο ερωτισμού για το οποίο αργότερα η γυναίκα θα
μετανιώσει, όπως μετάνιωνε πάντα) οι δυο τους σε ένα πεζούλι , η αύρα του ανοιξιάτικου
αέρα , το πέταγμα και η ανάταση του κορμιού που προκαλεί με τα φτερά του φουστανιού της ,
κάνοντάς τη ακόμα πιο δελεαστική δίνοντας σάρκα και μάλιστα ρωμαλέα στον αέρα και το
ύψος. Η υπερρεαλιστική εικόνα αυτή – κύημα της φαντασίας « ας φανταστούμε»
σχηματοποιείται με την παρομοίωση του θορύβου του φουστανιού με το θόρυβο δυνατών
φτερών και με το μεταφορικό κλείσιμο(=απομάκρυνση από την καθημερινότητα) στον ήχο του
πετάγματος που δίνει την αίσθηση της πλήρους εγρήγορσης του σώματος που πάλλεται (
κρουστό) και τέλος με την προσωποποίηση του αέρα και του ύψους που αποκτούν μυς και
νεύρα. Σύνδεση με την εικόνα της πολιτείας. Η αχρονικότητα της πολιτείας θα βοηθήσει τη
γυναίκα να πετάξει από το χρόνο, από το παρελθόν , από το ρόλο που έχει ο καθένας.
Επομένως δεν έχει σημασία αν φεύγεις ή γυρίζεις ή αν ασπρίζουν τα μαλλιά. Σημασία έχει να
καταφέρεις να σπάσεις τα δεσμά του παρελθόντος
 •Στιχ 30-31. τα άσπρα μαλλιά χωρίς τη βοήθεια του φεγγαριού την επαναφέρουν στην
πραγματικότητα, στην κατάθλιψη. Είναι ένα σημάδι της φθοράς του χρόνου ( έτσι και η
παρένθεση είναι σε αντίθεση με την αισιοδοξία της προηγούμενης εικόνας. Η παρένθεση
δηλώνει της αρχή της ενδοσκόπησης) « ασπρίζουν»: α) δεν ασπρίζει η καρδιά της = δε χαίρεται
β) δεν ασπρίζει η καρδιά της= δεν ακολουθεί τα γηρατειά του σώματος , έτσι ώστε να προκαλεί
αυτή τη λύπη της γυναίκας από το μη συμβιβασμό της με την πραγματικότητα. Στιχ 33-35.:
σαφής ένδειξη της ώριμης γνώσης της γυναίκας, που έχει φτάσει σε αποφθεγματικές ρήσεις-
αποστάγματα πείρας. Η γυναίκα ζώντας μια ζωή μόνη της , την έχει θεωρητικοποιήσει με τον
ανάλογο μοντέλο . Ο έρωτας , η δόξα – που γι’ αυτήν έχει σχέση με την ποίηση- κι ο θάνατος
αντιμετωπίζονται χωρίς τη συμμετοχή άλλων. Όμως αυτή η πορεία δεν έχει πια νόημα , η
πείρα , «το δοκίμασα» , της δείχνει καθαρά πως και τα τρία αποκτούν σημασία με την
παρουσία ενός δεύτερου προσώπου
https://www.youtube.com/watch?v=V6d-_G6ugBA