HIDROSTATIKA

Analiza svojstva tekućine, prednosti i nedostaci hidraulike i područja

primjene
Pod hidrauličkim sistemom podrazumijeva se skup uređaja
sposobnih da vrše prenos energije i informacije pomoću
hidrauličke tečnosti.

Hidraulički sistem pretvara mehaničku energiju u

hidrauličku i obratno.

Medij za pretvaranje i prenošenje energije hidrauličkim

sistemima je fluid.
U hidrauličkim sistemima koriste se tečnosti kod kojih se
zapremina ne smije značajno mijenjati pod djelovanjem
spoljašnje sile (nestišljivi fluidi).

Hidraulički sistemi se dijele u dvije velike grupe:

- hidrodinamičke sisteme i
- hidrostatičke sisteme.
Hidrodinamički sistem prenosi energiju pomoću
kinetičke energije strujanja radne tečnosti.

Učešće energije pritiska je zanemarivo malo.

Hidrostatički sistem prenosi energiju pomoću

potencijalne energije radne tečnosti (energija
pritiska).

Učešće kinetičke energije je vrlo malo (ispod 0,5%).

Osnovne komponente hidrostatičkog sistema su:

generator hidrauličke energije (pumpa, akumulator),

 upravljačke komponente (razvodnik, servorazvodnik,

regulator pritiska, regulator protoka ),

izvršne komponente (hidromotori, cilindri) i

pomoćne komponente (cjevovodi, rezervoari, filtri,

izmjenjivači toplote itd.).
Hidraulička pumpa je uređaj koji mehaničku energiju
prevodi u hidrauličku energiju (energiju pritiska).

Hidraulički motor hidrauličku energiju prevodi u mehaničku

energiju.
Osnovne prednosti hidrostatičkih pogona nad ostalim
pogonima su:

veoma mala težina,

jednostavna zaštita od preopterećenja,
mogućnost dobijanja velikih prenosnih odnosa bez
upotrebe reduktora,
mogućnost kontinualne promjene brzine i smjera,
jednostavno pretvaranje obrtnog u translatorno kretanje,
velika brzina odziva, zbog praktične nestišljivosti
hidrauličkog ulja
Hidrostatički sistemi imaju i određene nedostatke:

osjetljivost na prljavštinu,
gubitak energije, koji se pretvara u toplotu
pojava unutrašnjih i spoljašnjih gubitaka
mogućnost prodora vazduha u sistem,
 uticaj promjene temperature na rad istema
Svojstva tekućine

Pritisak kojim težina vazduha djeluje na zemljinu površinu

naziva se atmosferski pritisak-𝒑𝟎

Atmosferski pritisak zavisi od visinskog položaja i

atmosferskih prilika.

Višak pritiska iznad atmosferskog zove se nadpritisak ili

manometarski pritisak- 𝑝𝑛 .
Manjak pritiska ispod atmosferskog zove se podpritisak, mjeri se
vakuummetrom- 𝑝𝑣 .

Stvarni pritisak nekog gasa ili tečnosti u zatvorenom sistemu naziva se

apsolutnim pritiskom- p.

𝑝 = 𝑝0 + 𝑝𝑛

𝑝 = 𝑝0 − 𝑝𝑣
Pritisak u tečnosti nastaje kao posljedica dejstva spoljašnjih
sila i težine tečnosti koja miruje.

Pritisak usljed spoljašnjih sila (djelovanje klipa na tečnost)

zove se hidraulički pritisak.

Pritisak same težine tečnosti koja miruje iznad neke

posmatrane tačke u nekom sistemu je hidrostatički pritisak.
Veličina hidrostatičkog pritiska zavisi od dubine h na kojoj se on
posmatra i zapreminske težine tečnosti 𝛾 u kojoj djeluje.

𝛾 ∗ ℎ − ℎ𝑖𝑑𝑟𝑜𝑠𝑡𝑎𝑡𝑖č𝑘𝑖 𝑝𝑟𝑖𝑡𝑖𝑠𝑎𝑘 𝛾 =𝜌∗𝑔

Apsolutni hidrostatički pritisak na površini tečnosti se računa kao:

 𝑝 = 𝑝0 + 𝛾 ∗ ℎ = 𝑝0 + 𝜌𝑔ℎ

Na neke zatvorene tečnosti u sistemu može djelovati i neki veći

pritisak- nadpritisak pa je apsolutni hidrostatički pritisak :
 𝑝 = 𝑝𝑛 + 𝛾 ∗ ℎ = 𝑝𝑛 + 𝜌𝑔ℎ

Primjer 1: U zatvorenom sudu se nalazi voda zapreminske težine 𝛾 =

𝑁
1000 3 iznad čije slobodne površine vlada pritisak od 0,02 Mpa.
𝑚
Odrediti pritisak na dubini h=2m od nivoa vode u sudu.
Princip rada hidrostatičkih uređaja je zasnovan na praktičnoj
nestišljivosti hidrauličke tečnosti i na Paskalovom zakonu.

Paskal je ustanovio da se poremećaj izazvan dejstvom

spoljašnje sile na mirnu tečnost u zatvorenom sudu,
prostire na sve strane jednako i ima istu vrijednost (to važi
za svaku česticu tečnosti), šematski to se može prikazati kao
na slici 1.2.
Ako se djeluje spoljašnjom silom F na pokretni klip cilindra
(sl.1.2) u tečnosti ispred klipa stvara se pritisak p.

 Njegovu veličinu određuje sila F koja djeluje na površinu

pokretnog klipa A (aktivna površina klipa koja je u direktnom
kontaktu sa tečnošću).
Na osnovu gornjih razmatrnja može se zaključiti da je pritisak
u hidrostatičkom sistemu funkcija opterećenja:
U prvom cilindru se mehanički rad pretvara u hidrauličku
energiju pritiska.

Takav uređaj nazivamo hidrauličkom pumpom.

U drugom cilindru se hidraulička energija pretvara u

mehanički rad, a uređaj nazivamo hidrauličkim motorom.
PRIMJER 2.

Na klip u cilindru prečnika D=120 mm djeluje pritisak ulja 𝑝1 = 104 𝑃𝑎 ,

a sa druge strane klipa djeluje protupritisak
𝑝2 = 5 ∗ 103 𝑃𝑎. Izračunati silu u klipnoj poluzi ako je njen prečnik
d=20 mm. Trenje između klipa i cilindra i klipne poluge zanemariti.
Osnovni parametri uljno-hidrauličkih sistema su:
a. Pritisak
b. Protok
c. Radni fluid
d. Gubici energije
e. Radna temperatura
Radni fluidi u hidrosistemima su različite vrste tečnosti.
Postoje neviskozne (idealne) i viskozne (realne) tečnosti.
Idealna tečnost je zamišljeni model tečnosti, odlikuje se
apsolutnom krutošću i odsustvom tangencijalnih napona
(viskoziteta).

Kod viskozne tečnosti pri kretanju se javljaju tangencijalni

naponi, naponi trenja.

Kao viskozne tečnosti primjenjuju se različite vrste

mineralnih i biljnih ulja i njihove smješe.
Od fizičkih osobina tečnosti hidrosistema najvažnije su:
1. Težina
2. Stišljivost
3. Viskozitet
4. Mehanička i hemijska stabilnost

Težina tečnosti karakteriše se zapreminskom težinom, a računa se

kao:
𝐺 𝑚∗𝑔 𝑉∗𝜌∗𝑔 𝑁
 𝛾= = = =𝜌∗𝑔
𝑉 𝑉 𝑉 𝑚3
Stišljivost se definiše kao svojstvo fluida da pod dejstvom
normalnih sila mijenja svoju zapreminu.

Po prestanku djelovanja ovih sila posmatrana zapremina

poprima prvobitne dimenzije.

Mjera stišljivosti je koeficijent relativne zapreminske

stišljivosti
1 Δ𝑉
𝛽= ∗ − gdje je 𝑉0
Δ𝑝 𝑉0
𝑝𝑜č𝑒𝑡𝑛𝑎 𝑧𝑎𝑝𝑟𝑒𝑚𝑖𝑛𝑎 𝑡𝑒č𝑛𝑜𝑠𝑡𝑖 𝑝𝑟𝑖 𝑎𝑡𝑚𝑜𝑠𝑓𝑒𝑟𝑠𝑘𝑜𝑚 𝑝𝑟𝑖𝑡𝑖𝑠𝑘𝑢
• Viskozitet tečnosti predstavlja pojavu sila unutrašnjeg
trenja koju stvara otpor kretanju.

• Zavisi od brzine pojedinih djelića tečnosti koji se međusobno

dodiruju

• Sila trenja koja se odnosi na jedinicu površine dva klizeća

sloja tečnosti na jediničnoj udaljenosti naziva se koeficijent
apsolutnog dinamičkog viskoziteta oznake 𝜇.
• Kod hidrauličkih proračuna koristi se odnos dinamičkog
viskoziteta i gustine tečnosti koji se naziva koeficijent
kinematskog viskoziteta.

𝜇 𝑚2
𝜈=
𝜚 𝑠