Sistemet numerike të civilizimeve

të vjetra

ARSIMTAR: IDRIZ EMRULLAI

07.02.2019


 Sistemet numerike
Sistem numerik (ose sistem numërimi) është sistemi i paraqitjes së numrave në
formën e shkruar.
Me fjalë tjera, sistem numerik quajmë shkrimin matematik të numrave duke
përdorur shifra ose simbole tjera sipas rregullave të caktuara.
Secila shifër në një numër ka vlerë të ndryshme varësisht pozicionit, vendit që zë,
në atë numër.
Ka sisteme të ndryshme numerike: sistemi numerik dhjetor (decimal), binar, oktal,
heksadecimal etj.
Numri i shifrave, në sistemin përkatës, që përdoren për paraqitjen e numrave quhet
bazë e sistemit numerik.
Sistemi numerik dhjetor ka bazë 10 sepse ka 10 shifra: 0,1, 2, 3,4, 5, 6,7, 8 dhe 9.
Sistemi numerik binar ka bazë 2 sepse ka vetëm dy shifra 0 dhe 1.
Sistemi numerik oktal ka bazë 8 (shifrat: 0,1, 2, 3, 4, 5, 6, 7), sistemi numerik
heksadecimal ka bazë 16 (shifrat: 0 deri 9 dhe shkronjat: A, B, C, D, E, F).
Kështu, për shembull, numrin "11" mund ta lexojmë si 11 (në sistemin numerik
dhjetor) ose si "një një " (çka është paraqitja binare e numrit 3 në sistemin dhjetor).
Sistemi numerik binar, oktal, heksadecimal janë sisteme numerike që i përdorin
kompjuterët për paraqitjen e të dhënave.
Numrat jo gjithmonë janë shkruar siç i shkruajmë sot.
Sistemi numerik Gumulgala
(Fiset e vjetra të Australisë)

1  urapon Na për të gjitha numrat Eshtë pak

shfrytëzojmë vetëm dy primitive por...
2  ukasar fjalë: urapon dhe ukasar.
3  ukasar-urapon
4  ukasar-ukasar
5  ukasar-ukasar-urapon
6  ukasar-ukasar-ukasar
... ... Një ditë uraponi dhe ... Dhe do të zbulojnë
ukasari do të zëvendësohet kompjuterë që do të
me 0 dhe 1...
baza 2 logarisin vetëm me 0 dhe
1
Sistemi numerik i Actekëve
(Amerika e Mesme, Shek. 15-16)

Ne shfrytëzojmë
1  kokërr misri 
vetëm 4 simbole

20  flamur

400  kashtë misri

Sistemi numerik 8000  kukull misri

bazohet në
bazë 20.
 1 
20 
Sistemi numerik i Actekëve 400 
(Amerika e Mesme, Shek. XV-XVI) 8000 

 Mbledhja
 Shumëzimi

 Pjesëtimi

20 + 15 + 4 8000+ 400+400+200 8000 + 3 · 400 + 4 · 20 + 7

= 39 = 9000 = 9287
Sistemi numerik Maya
(Fise indiane, Amerika e Mesme, Shek. III-X)

Ne numrat i shënojmë
vetëm me ndihmën e 3
simboleve:

0  kërmill ose
1  pikë
5  vizë
Sistemi numerik Egjyptian
(3000 vjet para Erës sonë)

Shkrimi ynë përbëhet Numri Shenja Emri

arab
nga simbole të
ndryshme që quhen Shkop

hijeroglife.
Patkoj

Litar

Gjeth
lotosi

Gisht

Hardhuca
Ndërmjet tyre ka
baza 10 7 simbole me ndihmën e Perendesha
të cilëve i shënojmë të
gjitha numrat
Sistemi numerik Egjyptian
(3000 vjet para Erës sonë)

Sistemi numerik aditiv

125

1 973

2 235 102
Sistemi numerik Babilonas
(Afër 2000 para Erës sonë)

Në fillim kemi
shfrytëzuar 5
simbole
Ndërsa më vonë kuptuam
se na mjaftojnë vetëm 2
simbole

Për 1 (ose 60) varësisht prej pozitës

Për 10
baza 60

... Orën në 60 minuta, ndërsa

Ne rrethin e kemi minutën në 60 sekonda.
ndarë në 360
shkallë...
Sistemi numerik Babilonas
(Afër 2000 para Erës sonë)

 1 ose 60
 10

Shembull: Numri 95 shënohet: 60 + 30 + 5

 Sistemi numerik Kinez
(Rreth 1400-1100 vjet para Erës sonë)
Na kemi pasur simbole nga 1
deri 10, për 100, 1000 dhe Sistemi numerik aditivo-
10000. multiplikativ

4359

5080

Zeron e kemi shënuar baza 10

me zbrazëtirë
Sistemi numerik Kinez
(Rreth 1400-1100 vjet para Erës sonë)
Më vonë e kemi zhvilluar
sistemin numerik duke
përdorur shkopinjtë

VERTIKALISHT  Për njëshe, qindëshe,...

HORIZONTALISHT  Për dhjetëshe, mijëshe,...

... Të cilët paraqesin

numrat prej 1 deri 9... 40698
 Sistemi numerik Indas
Na kemi pasur 3 lloje të
sistemeve numerike
 KHAROSTHI (Rreth 400-200 vjet para Erës sonë)
 BRAHMI (Rreth 300 vjet para Erës sonë)
 GWALIOR (Rreth 850 vjet para Erës sonë)

baza 10
Sistemi numerik - Brahmi
(Shek. 1 Era jonë)
Sistemi numerik  Nuk ishte sistem i “vlerave vendore”
Brahmi është më
interesant…  Përveç simboleve për numrat 1 deri 9, kanë
pasur simbole të veçanta edhe për numrat më
të mëdhenj:
10, 100, 1000, ...
20, 30, 40, ... , 90
200, 300, 400, ..., 900.

…pasi prej tij do të

zhvillohet sistemi
numerik Arab
Sistemi numerik Grek
(Reth 900 Para Erës sonë – 200 të Erës sonë)
Na kemi pasur 2 I pari bazohej në shkronjat e
sisteme numerike para të emrave të numrave
njëkohësisht

5678
Sistemi numerik Grek
(Reth 900 Para Erës sonë – 200 të Erës sonë)

Sistemi i Dytë ka
shfrytëzuar të gjitha
shkronjat e alfabetit grek
dhe 3 shkronja të alfabetit
fenikas

baza 10
269
 Sistemi numerik Romak
(Rreth 400 Para Erës sonë – 600 të Erës sonë)

Për shënimin e numrave

na përdorim vetëm 7 1  I
simbole
Sistemi ynë 5 V
numerik do të
përdoret deri në 10  X
paraqitjen e sistemit
numerik Arab... 50  L
... Si dhe për 100  C
shënimin e orës dhe 500  D
viteve
1000  M

MCMLXXIV Sistem aditivo-suptraktiv

1974 Sistem jopozicional
Sistemi numerik Arab
(Rreth 825 të Erës sonë)
Na kemi zhvilluar
dy bashkësi
numrash
Bashkësia Lindore (Arabia dhe Persia):
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bashkësia Perendimore, nga e cila

janë zhvilluar numrat e sotëm:

Numrat-Brahmi Indas

Numrat Arab Shek.XIV

Evropa-Shek.XV

Evropa-Shek.XVI

Sistem numerik pozicional

baza 10
Numrat Kinez
Numrat Kinez
Ora kineze
Numri i derës
 Si numrojnë
shurdhëmemec
ët?