Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü
[Sanat Tarihi Anabilim Dalı]

MİHRAP
Mehtap Alan

Anadolu Türk Mimarisi ve Çevre Kültürler –II

Prof. Dr. Nermin Şaman Doğan

1
Mihrap ,VII. Yüzyıldan sonra; cami
mescid ve namazgahlarda kıbleyi
gösteren ve İmamın namaz kıldırmak
için durduğu duvarda bulunan, içe
girintili oyuk biçimindeki mimari
elemana verilen isimdir.Burada
kıblenin yönü, Kabeyi
gösterir.Müslümanlar, dünyanın
neresinde olurlarsa olsunlar, namaz
kılarken her zaman Kabeye dönmeleri
gerekir.
Arapçada "saray, sarayın harem kısmı
veya hükümdarın tahtının bulunduğu
bölüm, Hıristiyan azizlerinin heykel
hücresi,çardak, oda, köşk, yüksekçe
yer, meclisin baş tarafı, en şerefli
kısmı" gibi karşılıkları bulunan
mihrap kelimesi, zamanla camilerde
imamın durduğu kıbleyi gösteren,yer
için kullanılmıştır.

Mescid-i Nebevî’nin mihrab 2

Kur’an-ı Kerim’de “mihrap”
beş ayette geçmektedir.
Ayetlerde mihrabın;
mabed, mescit, mahfil
(maksure) ve kale(-ler) /
yüksek ve ihtişamlı binalar
karşılığında
“özel bir mekan”ı ifade etmeye
yönelik kullanıldığı
anlaşılmaktadır. Benzer
kullanım
hadis-i şerifler için de
geçerlidir.

3
Şam Emeviye Cami Mihrabı(705-714)
 Bunun üzerine Rabbi onu güzel bir şekilde kabul buyurdu
ve onu güzel bir bitki gibi yetiştirdi ve Zekeriyya'nın
himayesine verdi. Zekeriyya ne zaman kızın bulunduğu
mihraba girse, onun yanında yeni bir yiyecek bulurdu.
«Meryem! Bu sana nereden geldi?» deyince, o da: «Bu,
Allah katındandır.» derdi. Şüphesiz Allah, dilediğine
hesapsız rızık verir.”
Âli İmrân Sûresi, 3/37

4
(Sad 38/21) Hz. Davut’un mabeddeki özel bölmesinden
aralarındaki ihtilafı çözmesi için iki kisinin ona gelişinden
söz edilir. Ayetlerdeki mihrabın mabedde(Beytülmakdis)
hususi bir mekana ifade ettiği anlaşılmaktadır.
Sebe sûresinin bir ayetinde geçen (34/13) ve mihrabın
çoğulu olan meharib yüksek ve ihtişamlı binalar,
korunaklı yüksek mekanlar, kaleler, saraylar, mabedler
gibi manalarla açıklanmıştır.
Mihrapta kullanılan bu ayetler dışında Ayetel Kursi ile
kelime-i Tevhid yazıları da kullanılmıştır.Mehtap Alan

5
 MEKKE
Mekke'nin asıl önemi,
Allah'a ibadet etmek
maksadıyla
yeryüzünde yapılan ilk
mâbed ve
Müslümanların kıblesi
olan Kâbe'nin burada
bulunmasından
kaynaklanmaktadır.

Kâbe ve Mescid -i Haram Hava Fotoğrafı. 6

Kâbe’nin Mimarî Anatomisi.
Kâbe ve Tavaf Alanı (Metaf).
7
 Harput Ulu Camii ,Alçı,Avlu Mihrabı
Diyarbakır, Kale Cami Mihrabı 8
 XII:-.yy XIII.yy. XIII.yy XIV.yy XIV.yy Toplam
2. yar. 1.yar. 2.yar. 1.yar. 2.yar.
Moloz Taş 1 - - - - 1

Kesme Taş 6 27 9 7 8 57
Çini - 3 9 1 1 14
Mozaik
Çini Moz.- - - 4 2 - 6
Çini Moz.,
Alçı
Çini - - 1 - - 1
Mozaik-
Taş
Alçı 1 - 1 - 7 9
Ahşap - - - - 1 1
Toplam 8 30 24 10 17 89

9
Mihrapların Süsleme Mihrap Çeşitleri:
Programı
 Geometrik Süsleme  Moloz Taş
 Bitkisel Süsleme  Kesme Taş
 Yazı  Çini Mozaik
 Çini Mozaik-Alçı
 Alçı Mihraplar
 Ahşap

10
 1.Tepelik
2.Çerçeve ve Kenar
Bordürleri
3.Alınlık
4.Köşelik
5. Kavsara
6.Nişin Alt kısmı
7. Sütunçe

11
Mihrab Bölümleri, (Eskici, 2001, s.337)
Tepelik Çerçeve ve Kenar Bordürleri
 Yatay Dikdörtgen Pano  Tek Bordürlü Tip
Seklinde Tepelik  İki Bordürlü Tip
 Tek Tek Parçalardan  Üç Bordürlü Tip
Meydana Gelen Tepelik  Dört Bordürlü Tip
 Üçgen Pano Seklinde
 Beş Bordürlü Tip
Tepelik
 Altı ve Yedi Bordürlü Tip

12
Alınlık Köşelik
 Tek Kartustan Olusan  Tek Parça (Yekpare)
Alınlık Köselik
 i ki Kartustan Olusan
Alınlık  İki Üçgen Parçadan
 Dört Kartustan Olusan Meydana Gelen Köselik
Alınlık

13
Kavsara
 Yarım Kubbe Seklindeki
Kavsara
 Dilimli Kavsara
 Mukarnaslı Kavsara
Sütunçe
 Silindirik Gövdeli Sütunçeler
 Gövdeleri Burmalı Silindirik
Sütunçeler
 Gövdeleri Çokgen
Sütunçeler
 Nişin Alt Kısmı
 Çift Nisli Mihraplar
 Yarım Daire Planlı Nis
 Dikdörtgen Planlı Nis
 Üç kenarlı Nis
 Dört Kenarlı Nis
 Bes Kenarlı Nis
 Yedi Kenarlı Nis
14
Mardin Kızıltepe Ulu Camî Ana Mekan Kuzey Cephesi
15
 16
Mardin Kızıltepe Ulu Camî (Ara Altun’dan)
Mardin Kızıltepe Ulu Camî Ana Mekan
Kuzey Cephesi Taç kapı Solundaki 17
Mihrap
18
 Mardin Kızıltepe Ulu Camî Mihrap Nişi Üst
Mardin Kızıltepe Ulu Camî Mihrabı Kısım 19
 Mardin Kızıltepe Ulu Camî Mihrabı Dış
Bordürü

Mardin Kızıltepe Ulu Camî Ana Mihrap Mardin Kızıltepe Ulu Camî
Dışındaki Silme Mihrabı Dilimli Kemer 20
Sütuncesi
 Mardin Kızıltepe Ulu Camî Mihrap Nişi Alt
Kısım Geçmeler
Mardin Kızıltepe Ulu Camî Mihrap Nişi Üst
Kısım 21
22
23
Divriği ulu Cami Orta Sahın ve Mihrap 24
25
26
27
28
29
30
  Boyutu: Mihrap, 450 cm. yüksekliğinde,
397 cm. genisligindedir.
 Tepelik: Yok
 Çerçeve Kenar Bordürleri: Mihrap nişini
farklı genişlikte üç bordür dolaşır.
Bordürler aralarındaki 2 cm.lik
basamaklarla hücreye doğru
kademelenirler.
 1.Bordür: 26 cm. genişliğinde, 6 cm.
derinliğinde
 2. Bordür: 48 cm. genişliğinde düz
silmelidir
 3:Bordür: 9,5 cm. genişliğinde pahlı
silmelidir.
 Kavsara: 168 cm. yüksekliğindedir.

Huant Hatun Camii* Mihrabı  Nişin alt kısmı: 220 cm. yüksekliğinde,
171 cm. genisligindedir.
 Oturtmalık: 50 cm. yüksekliktedir.
31
Huant Hatun Camii* Mihrabı
32
33
34
35
Konya Alaeddin Cami Mihrabı Genel Görünüm 36
Konya Alaeddin Cami Mihrabından Bordürler
37
Konya Alaeddin Cami Mihrabı Genel Görünüm 38
39
40
41
42
43
AKÇASEHR ULU CAM
MİHRABI
Yeri: Karaman'a 48 km.
mesafedeki Akçasehir
Köyü’nde yer alır.
Yapıdaki Yeri : Kıble duvarı
ortasında giris kapısı aksında
bulunan mihrap, harime
doğru yaklaşık 18 cm. çıkıntı
yapar.
Malzeme ve Teknik: Mihrap, dişi
kalıplara dökülmüş alçı
levhaların kaplanmasıyla
oluşmuştur. Süslemelerde alçak ve
yüksek kabartma bir arada
kullanılmıştır
Boyutu: 322 cm. genisliginde ve
459 cm. yüksekliğindedir
44
MihrapTepelik Detay
45
46
47
48
49
Ankara Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camii 50
Planı.)
Müezzin Mahfilinden; Harim Görüntüsü

51
Cami Tavan İşlemeleri ve Sütun ve Başlıkları.) 52
53
54
 55
Mihrap İşlemeleri)
Mihrap İşlemeleri) 56
Mihrap Çini Bordürleri) Mihrap Kavsarası Çini İşlemeleri.) 57
58
Mihrap Tepeliği

59
Çini İşlemeler, Alçı Bordür ve Alçı Sütünçeler.) 60
 Ürgüp Damsa Köy Taşkın Paşa Cami Mihrabı
 Malzeme ve Teknik: Mihrap ceviz ağacından
yapılmıştır.
 Boyutu: Mihrap 2.03 cm. genişlikte ve 3.50
cm. yüksekliğindedir.
 Mihrap Elemanları
 Tepelik: Yoktur.
 Çerçeve ve Kenar Bordürleri: Mihrabı,
genişlikleri ve formları farklı üç bordür
 çerçevelemektedir.
 1.Bordür: Mihrabı üç yönde kuşatan 16.cm.
genişliğindedir.
 2. Bordür: Mihrabı üç yönde kuşatan 20 cm.
genişliğindedir.
 3. Bordür: Üçüncü bordür 8,5 cm.
genişliğindedir.
 Alınlık: Mihrap alınlığı üç yatay pano olarak
düzenlenmiştir.
 Köşelik: Köşelik bölümü 98 cm. yükseklikte
ve 130 cm. genişliğindedir.
 Kavsara :40 cm. yüksekliğinde ve 65 cm.
genişliğindedir.
 Nişin Alt Kısmı: Mihrap nişinin alt kısmı 65 cm.
genişlikte 110 cm. yükseklikte ve 30
cm. derinliğinde yarım daire planlıdır.
Damsaköy Cami Mihrabı Genel Görünüşü (Ankara 61
Etnografya Müzesi)
 62
Ürgüp Damsa Köy Taşkın Paşa Cami Mihrabı Plan ve Genel Görünüş( Hacer
ŞAHAN’ DAN).
Kavsara 63
Nişin Alt Kısmı 64
Bordürler Genel Görünüş 65
 66
İkinci Bordürün Altındaki Geometrik Bezeme
Birinci Bordürün Altındaki Bitkisel Bezeme
Alınlık 67
Alınlık Detay 68
Köşelik
69
Köşelik Detay 70
Kemer 71
 Sütunce Detay

Sütunceler 72
Dıştaki Sütunce Başlığından Detay İçteki Sütunce Başlığından Detay 73
BİRGİ ULU CAMİİ PLANI
74
 Birgi Ulu Camii Mihrabı 75
Birgi Ulu Camii Mihrabı
 Mihrabı Elemanları
 Tepelik yok
 Çerçeve ve kenar Bordürleri; 4.35
Yükseklik, 2.20 cm genişlik.
 1. Bordür; 10 cm genişliktedir.
 2. Bordür; 23 cm genişliktedir.
 3. Bordür ; 25 cm genişliktedir.
 Köşelik Geometrik kompozisyonlu
bezemeye sahiptir.
 Kemer yok.
 Alınlık Yok.
 Mihrap Kavsarası ;1.94 cm yüksekliktedir.
 Mihrap Nişi ;1.65 cm yükseklikte ve
1.40cm genişliktedir.
 Sütunçeler ; 1.50 cm yüksekliktedir.

Birgi Ulu Camii Mihrabı 76

 Selçuk İsa Bey Camii Planı
Selçuk İsa Bey Camii
77
İsa Bey Camii'nin taç kapısının yer aldığı İsa Bey Camii'nin mihrabı
batı cephesinden bir detay
78
79
80