I Uvod u ekotoksikologiju

II Putevi ulaska zagađujućih

supstanci u ekosistem sa
primerima stanja u našoj zemlji

Prof. Dr Dragana Vujanović

UVOD I OSNOVNI POJMOVI

Termin ekotoksikologija uveo

je 1969. René Truhaut,
profesor na farmaceutskom
fakultetu u Parizu.

Zvanično je taj naziv uveden u

stručnu literaturu preko
njegove monografije
"Eco-Toxicology - Objectives,
Principles and Perspectives",
(Ecotoxicology and
Environmental Safety),
René Truhaut publikovane 1977. g.
(1909 – 1994).
 Šta je ekotoksikologija?
EKOTOKSIKOLOGIJA – NAUKA O OTROVIMA U
ŽIVOTNOJ SREDINI

Toksikologija (Lat. toxicum = otrov; Gr. toxicon (toxicon )=

“strelni otrov Gr. logos = reč, govor, razum... nauka

Ekologija se bavi odnosom između živih bića i njihove životne

sredine
(E. Haeckel).
Šta je ekotoksikologija?

Ekotoksikologija proučava direktni ili indirektni uticaj

ksenobiotika na ekosistem, na sve žive organizme i
njihovu organizaciju, odnos prema neživoj prirodi,
međusobne odnose i odnos prema čoveku (J. M. Juany,
1979.).

Ekotoksikologija intermedijerno područje- ekologije,

fiziologije, ekofiziologije, primenjene hemije i
toksikologije, …
UVOD I OSNOVNI POJMOVI: PREDMET
PROUČAVANJA

 Ekotoksikologija se bavi
specifičnim odnosom,
interakcijama,
transformacijama,
sudbinom, i efektima
prirodnih i sintetičkih
hemikalija u biosferi
uključujući žive
organizme, populacije i
ekosisteme
ZAGAĐENJE ŽIVOTNE SREDINE

ONO ŠTO JE INICIRANO

INDUSTRIJSKOM
REVOLUCIJOM KULMINIRALO
JE U 20. VEKU, NEVIDLJIVI
EKOTOKSIKOLOŠKI UBICA
DOVEO JE DO “EKOLOŠKE
KRIZE”.
PROBLEM JE DEFINISAN I DAT
MU JE ZNAČAJ RANGA UN, POD
ČIJIM POKROVITELJSTVOM JE
1972. g. ODRŽANA PRVA
KONFERENCIJA O
PROBLEMIMA ŽIVOTNE
SREDINE U STOKHOLMU, I
DRUGA 1992. g. U RIO DE
ŽENEIRU.
ČOVEKOVA ŽIVOTNA SREDINA KAO
DEO BIOSFERE
Povećan fokus na biosferi:
ekološki pristup filozofskom stavu

Koncept biosfere
(Vladimir Vernadsky)

1863-1945
 Ekološki inspirisan filozofski pristup

 Concept of Gaia (J.

Lovelock)

Za one koji su više zainteresovani:

http://www.kheper.auz.com/gaia/Gaia_Hypothesis.htm
1919 -
 Koncept biosfere
Hydrosphere

Biosphere

Lithosphere

Atmosphere
 Hipoteza Gaia:
zemlja kao
“superorganizam”
Zemlja je živa. Majka Zemlja je
postala bolesna zbog ljudi i
njihove aktivnosti. Sav život na
Zemlji je deo Gaia-e, ali Gaia nije
sinonim za biosferu (deo Zemje
naseljen živim bićima), na biotu
(skup svih živih organizama),
već su biosfera i biota samo deo
Gaia-e, koja obuhvata celu
planetu. Sva živa bića su deo
jednog višeg bića koje je
zasejalo Zemlju, da bi
zadovoljilo svrhu svog
postojanja. Dr James Lovelock -
Gaia - A New Look at Life on
Earth
MENJANJE SVESTI O
ODNOSU SOPSTVA I
OKOLINE
Egocentričan pristup (JA i svi
ostali koji su u mojoj
funkciji...) se pokazao kao
neuspešan.
JA POSTOJIM JER SE
OGLEDAM KROZ SVE ONO
ŠTO JE OKO MENE. AKO
OKO MENE NIŠTA NEMA,
ONDA NEMA NI POTVRDE
DA POSTOJIM.
 Zdravlje ljudi i životna sredina?

Uticaji iz životne sredine na

zdravlje se odnose na sve
fizičke, biološke i hemijske
spoljašnje faktore koji utiču
na individuu, na njeno
zdravlje, ali i ponašanje. To
obuhvata procenu i kontrolu
svih faktora iz životne sredine
koji potencijalno mogu uticati
na zdravlje. Sve mere su
usmerene u pravcu stvaranja
uslova koji će podržavati
zdravlje i prevenirati pojavu
bolesti. (Ova definicija ne
podrazumeva ponašanje koje
je vezano za kulturne i
socijalne uslove , kao i
genetsko nasleđe - “WHO
Koja naučna disciplina se bavi zagađenjem
životne sredine?
EKOTOKSIKOLOGIJA – NAUKA O OTROVIMA U ŽIVOTNOJ SREDINI
Toksikologija (Lat. toxicum = otrov; Gr. toxicon (toxicon )= “strelni
otrov“
Gr. logos = reč, govor, razum... nauka)
Ekologija se bavi odnosom između živih bića i njihove životne sredine
(E. Haecke)
Ekotoksikologija se bavi specifičnim odnosom, interakcijama,
transformacijama, sudbinom, i efektima hemijskih supstanci
(prirodne i sintetisane) u biosferi uključujući žive organizme,
populacije i ekosisteme.
Ekotoksikologija – sintetička nauka
Ekotoksikologija je nauka koja se bavi ispitivanjima uticaja kontaminanata u
biosferi i njihovim efektima na konstituente biosfere, uključujući i čoveka...
Ekotoksikologija od molekula do globalne perspektive...
Discipline koje doprinose razumevanju abiotičkih interakcija (levo) i
one koje se svrstavaju u biotske (desno); povezanost između
abiotskih i biotskih segmenata linijama između...
Primarni zadatak ekotoksikologije

Merenje koncentracije
kontaminanata i praćenje
odgovarajućih bioloških
efekata koje izaziva: od
subćelijskog nivoa – do
globalnog nivoa
Biosfera Ekosistem Zajednica Populacija
Individua

Organski sistemi

Organi

Tkiva

Ćelije

Organele

Biomolekule
 Zagađenje?
Istorijska potreba za ekotoksikologijom:
Sve do II SR je bila popularna paradigma
“the solution for pollution is dillution”.
Paradigmu razblaženja je polako zamenila
paradigma bumeranga - “what you throw
away, can come beck and hurt you”.
Zašto?
 Podela zagađujućih supstanci

Glavne klase kontaminanata:

I Metali i metaloidi
(Al, As, Cd ,Cr, Cu, Pb, Hg, Ni, Se,Zn)
II Neorganski gasovi (CO2, CO, NOx, SO2...)
III Nutrijenti (N,P…)
IV Organske komponente
PAH (policiklični aromatski ugljovodonici), PCB i PBB
(polihlorovani i polibromovani bifenili), CFC (hlorofluoro ugljovodonici),
organohlorni alkeni, hlorovani fenoli, organohlorni pesticidi,
polihlorovani dibenzodioksini i dibenzofurani, organofosforni insekticidi,
karbamati, piretroidni insekticidi, aromatski herbicidi, organometalna
jedinjenja...
 Perzistentni organski zagađivači - osnovni
pojmovi
- organske složene molekule velike molekulske mase koje često sadrže
halogene elemente, najčešće hlor
- delimično isparljiva jedinjenja
- vrlo slabo rastvorni u vodi, a veoma dobro u mastima, pa lako prolaze kroz
fosfolipidne strukture bioloških membrana, nakon čega se deponuju
- organska jedinjenja veoma otporna na fotolitičku, biološku i hemijsku
degradaciju
- mogućnost prenosa na velike daljine (globalno isparavanje i kondenzacija)
- pojava bioakumulacije, perzistencije u životnoj sredini
Perzistentni organski zagađivači

Hemijska podela:
- grupa policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAHs)
- grupa u kojoj se nalaze halogenovani ugljovodonici

POPs hemikalije se mogu podeliti u tri grupe:

pesticidi (aldrin, dieldrin, hlordan, toksafen, mireks, endrin, heptahlor,
heksahloro benzen - HCB, hlorodekon, dihloro difenil trihloroetan -
DDT, heksabromo bifenil i heksahloro cikloheksan - HCH),
industrijske hemikalije (polihlorovani bifenili - PCBs i heksahloro
benzen - HCB),
nus-proizvodi industrijskih procesa i procesa sagorevanja
(heksahloro benzen - HCB, polihlorovani dibenzo-p-dioksini (dioksini) -
PCDDs, polihlorovani dibenzo-p-furani (furani) - PCDFs i policiklični
aromatični ugljovodonici - PAHs).
Zagađena životna sredina –
posledice po zdravlje ljudi
Više od 13 miliona smrtnih slučajeva svake godine su
posledica zagađenja životne sredine, a čak 24% bolesti se
procenjuje kao posledica izloženosti životnoj sredini koja se
može sprečiti. (Prüss-Üstün AnnetteCC. Preventing disease
through healthy environments. Towards an estimate of the
environmental burden of disease World Health, 2006
Organization (WHO))
„Skrining“ ispitivanje, koji je organizovao Centar za kontrolu i
prevenciju bolesti Sjedinjenih Američkih Država, je pokazalo
da je u krvi i u urinu stanovnika SAD-a prisutno 148 različitih
hemikalija iz životne sredine. To ukazuje na stepen izloženosti
hemikalijama.(Bollati V, Baccarelli A. Environmental
epigenetics, Heredity, 2010, vol. 105 (pg. 10512).
 Koliko do sada znamo?
 Od 75 0000 hemijskih  Svake godine oko 1000
supstanci koje su u novih hemikalija dospe
komercijalnoj upotrebi, na tržište.
samo 10% je ispitano na  99.5% od svih hemijskih
toksičnost, i samo 2 % je supstanci koje su u
testirano na komercijalnoj upotrebi
karcinogenost, nisu regulisane od strane
teratogenost i mutagenost federalnih i državnih
vlada. (SAD EPA).
Stanje u svetu po pitanju testiranja
toksičnosti hemijskih supstanci
 Poremećaji ljudskog zdravlja usled
ekspozicije polutantima - indikatori
 Različiti poremećaji zdravlja:
 imunološki, endokrinološki (endokrini disraptori - PCBs,
Dioxins, DDT, teški metali Pb I Hg); respiratorni
 Karcinogeni, mutageni, teratogeni;
 ENHIS indikatori:
- WHO/Europe uspostavili i vode ENHIS, informacioni sistem
baziran na temelju dokaza o uticaju faktora uz životne sredine na
zdravlje; Sastoji se od 22 indikatora. Pokazatelji su izloženosti,
zdravstvenih efekata, kao i aktivnosti države s tim u vezi. Sve
navedeno je važan deo Strategije o zdravlju i životnoj sredini EU
(European Environment and Health Strategy).
Efekti endokrinih disraptora kod ljudi

Sterilitet i hormon zavisna maligna obolenja…

Karcinom dojki i maligna proliferacija testisa…

Npr. Ftalati su procenjeni kao potencijalni endokrini

disraptori; (nalaze se u kozemtičkim preparatima, mirisima,
lakovima za nokte, lekovima, igračkama, plastici, pakovanju
hrane;
Ne može se uspostaviti direktna i jasna veza između
hemijske supstance, njene toksičnosti i bolesti kod
ljudi.
Nekoliko studija je u toku...
Da li je svaki ksenobiotik u životnoj sredini
ujedno i polutant?
Uslovi koji treba da se ispune da bi hemijska supstanca bila polutant?
 Bioiskoristljivost - biodostupnost
 Bioakumulacija, biokoncentracija
 Biomagnifikacija
 Perzistentnost
Perzistentnost je mera rezistentnosti neke supstance prema fizičkim, biološkim i
hemijskim procesima koji imaju za cilj degradaciju te supstance, njeno uklanjanje iz
odgovarajućeg medijuma ili transformaciju do forme koju organizmi ne mogu
apsorbovati. Perzistentnost se procenjuje na osnovu odgovarajućeg poluvremena
degradacije (DT50), tj. vremena koje je potrebno da se koncentracija neke supstance
u određenom medijumu smanji na polovinu.
Bioakumulacija je potencijal supstance da se akumulira u bioti i u lancu ishrane. Mere
bioakumulativnog potencijala neke supstance su: oktanol-voda podeoni koeficijent
(Kov), biokoncentracioni faktor (BCF) i bioakumulacioni faktor (BAF).
Biokoncentracioni faktor je odnos koncentracije neke supstance u određenom
organizmu i koncentracije u okolnom prostoru (npr. vodi) u stanju ravnoteže. Kada se
odnos računa na bazi koncentracije u određenoj sredini i na bazi akumulacije u lancu
ishrane, dobijena vrednost predstavlja bioakumulacioni faktor.
Osnovni uslov za ispunjavanje
ekotoksičnosti: biodostupnost

To je mogućnost hemijske supstance da bude usvojena

od strane organizma.

Procesi biodostupnosti su fizičkе, hemijske i biološke

interakcije, koje uslovljavaju izloženost biljaka i životinja
hemijskim supstancama prisutnim u životnoj sredini
(nemehaničko interreagovanje hemijske supstance i
biološkog sistema).

Od čega zavisi taj proces?

-Elementarne hemijske osobine i uslovi sa kojima je
elemenat ili jedinjenje okruženo definišu njegovo
ponašanje.
 Bioakumulacija i biokoncentracija
BIOAKUMULACIJA: PROCES
KOJIM ORGANIZMI KUMULUJE Materija
Faktor
bioakumulacije
TOKSIČNE SUPSTANCE,
„IZVLAČEĆI“ IH IZ ABIOTIČKE DDT 127.000
FAZE (VODA, ZEMLJIŠTE,
VAZDUH) I IZ HRANE (TROFIČKA
PREDAJA).
THDD 39.000

Faktor biokoncentracije (BCF Bio

Concentration Factor) – Endrin 6.800

npr. može se prikazati kao

odnos koncentracije zagađujuće Pentahlorbenzen 5.000
supstancije u tkivima ribe i u
vodi, pri ravnotežnom odnosu
 Biomagnifikacija

Biomagnifikacija -
bioamplifikacija ili “trofičko
bogaćenje” – povećanje
koncentracije sa povećanjem
trofičkog nivoa;

Biomagnifikacija je povećanje
koncentracije kontaminanta sa jednog
trofičkog nivoa (sa plena) na drugi
(grabljivicu), zahvaljujući akumulaciji
putem hrane. (Minimata, DDT...)
 Biomagnifikacija DDT u ekološkom lancu ishrane

 U cilju uništavanja komaraca u

blizini jednog kalifornijskog jezera
upotrebljen je DDT. Posle
tretmana, sadržaj pesticida u vodi
iznosio je 0,02 ppm. Posle
izvesnog vremena u planktonima je
utvrđena koncentracija DDT od 10
ppm, u tkivima riba koje su se
hranile ovim planktonima 900 ppm,
kod riba grabljivica nađeno je 2.700
ppm, a u pticama koje su se hranile
ovim ribama 21.000 ppm.
Odnosno, sadržaj DDT u tkivima
ptica koje nisu bile direktno
izložene delovanju pesticida, bilo je
milion puta više nego u vodi i 20
puta više nego u organizmu ribe.
 UVOD I OSNOVNI POJMOVI
 hemijska supstanca – “environmental
contaminant” – zagađivač životne sredine:
hemijska supstanca čiji je sadržaj iznad
normalnog u životnoj sredini (šta je normalan
sadržaj – CO2, SO2, metil-Hg, teške metale,
PAHs?)
 zagađivač - ”contaminant”- supstanca koja ima
štetan uticaj na životnu sredinu
 Šta je to štetan uticaj?
 ...biohemijske promene na individui (neki
apostrofiraju promene u populaciji)
 UVOD I OSNOVNI POJMOVI
 Štetan efekat - biohemijske i fiziološke
promene na individui, koji utiču na stopu
rađanja, rasta i mortaliteta.
 pristup – “od molekula do ekosistema”, “od gena
do fiziološkog procesa” – pristup koji je razvio
Clarke, 1975.
 odgovor ekosistema se izučava na svim nivouma
(biohemijska promena,fiziološka promena,
promene na nivou organizma, populacije,
zajednice i ekosistema)
UVOD I OSNOVNI POJMOVI
 Biodostupnost ( mogućnost hemijske komponente da bude usvojena od
strane organizma.)
 i procesi biodostupnosti fizičkе, hemijske i biološke interakcije, koje
određuju izloženost biljaka i životinja hemijskim komponentama prisutnim
u životnoj sredini.
 Biodostupna jedinjenja – resurs sredine življenja (habitata) (materijalna i
energetska razmena);
 Ksenobiotici– supstance koje dospevaju u organizam životinja i biljaka,
ne koriste se kao izvor energije ili gradivni materijal, ali delujući pod
određenim uslovima modifikuju tok normalnih fizioloških procesa
 ksenobiotički profil biogenocenoze–važan faktor zajedno sa
temperaturom,vlažnošću, svetlošću...(normalan i promenjen)
 Urbane sredine – promenjen ksenobiotički profil
 ekopolutanti (hemijske supstancije koje se u sredini nagomilavaju u za
nju nesvojstvenim količinama i koje menjaju prirodni ksenobiotički profil)
 ekotoksikant (ekopolutant koji se akumulira u sredini u količinama
dovoljnim za iniciranje toksičnog procesa u biocenozi)
 Ekopolutant ------ ekotoksikant (kvantitativni parametri)
 ISTORIJSKI RAZVOJ EKOTOKSIKOLOGIJE

•Prvi ekotoksikološki podaci vezani su za boju leptira Biston betularia.

U prvoj polovini 19. veka; 1849. pronađen je crni varijetet nazvan
CARBONARIA tip, uslovljen ogromnom količinom čađi iz fabrika.
•Tokom druge polovine 19. veka frekvencija njegovog alela je tako
porasla da je varijetet “carbonaria” prevladavao posebno u
industrijski zagađenom području Manchestera.
•Odnos između načina širenja varijeteta carbonaria i urbanog
industrijskog zagađenja je INDUSTRIJSKI MELANIZAM
ISTORIJSKI RAZVOJ EKOTOKSIKOLOGIJE

 Karsonova je u Marylandu uočila prve

negativne posledice upotrebe DDT-a
na lokalnu floru i faunu. Zbog toga je
1962. g. napisala knjigu “Silent
Spring” (“Tiho proleće”) u kojoj je
detaljno opisala štetne posledice DDT-
ja i sličnih pesticida na zdravlje ljudi i
prirodu. Knjiga je stekla veliku
popularnost i ubrzo nakon njene smrti
Rachel Carson američke federalne vlasti su zabranile
(1907 – 1964)
DDT.

Na prva oštećenja u životnoj sredini ukazali su istraživači

1962. godine, posle otkrića utjecaja DDT-a (Carson u SAD-u,
50-tih i 60-tih godina).
PRIMERI KLASIFIKACIJE ZAGAĐIVAČA
ŽIVOTNE SREDINE
PREMA POREKLU PREMA SEKTORIMA SREDINE
prirodno polutanti vazduha
antropogeno polutanti vode
PREMA FIZIČKO-HEMIJSKOJ PRIRODI polutanti zemljišta
a) fizičko stanje
gasni polutanti PREMA IZVORU
tečni polutanti produkti sagorevanja goriva
čvrsti polutanti polutanti industrijskog porekla
b) hemijska priroda komunalni otpaci
neorganski otpaci poljoprivrednog porekla
organski produkti mikrobijalne aktivnosti
PREMA SVOJSTVIMA PREMA EFEKTIMA
rastvorljivi u vodi, ulju, mastima direktni i indirektni
stepen disperzije i dilucije toksikanti akutnog i i hroničnog
(razblaženja) delovanja
postojanost korozivni agensi
reaktivnost prema drugim toksikanti sa efektima na ciljne organe
supstancama (blokatori nervnog sistema, inhibitori
enzima, mutageni, teratogeni,
kancerogeni, itd)
 PUTEVI ULASKA ZAGAĐUJUĆIH SUPSTANCI
U EKOSISTEM

 Zagađivači u životnoj sredini:

 I akcidenti (nenamerno oslobađanje toksičnih
supstanci u životnu sredinu – nuklearni
akcidenti, brodolomi i požari)
 II odlaganje otpada
 III oslobađanje biocida (kontrola štetočina i
vektora bolesti)
LANAC PROCESA ZAGAĐENJA ŽIVOTNE
SREDINE
RASPODELA VODE NA ZEMLJI
 Voda
 I- akcidenti - otpuštanje nafte iz tankera (3.2
miliona t godišnje)
 III biocidi – kontrola invertebrata ili biljka
(herbicidi – vodeni korov u jezerima, insekticidi
protiv parazita u ribama, fungicidi – u boji za
brodove- tributil kalaj…)
 suva i vlažna depozicija iz vazduha (zaprašivanje
biocidima)
 VODA
 I- akcidenti - otpuštanje
nafte iz tankera (3.2 miliona
t godišnje)
 III biocidi – kontrola
invertebrata ili biljka
(herbicidi – vodeni korov u
jezerima, insekticidi protiv
parazita u ribama, fungicidi
– u boji za brodove- tributil
kalaj…)
 suva i vlažna depozicija iz
vazduha (zaprašivanje
biocidima)
PUTEVI ULASKA ZAGAĐUJUĆIH
SUPSTANCI U EKOSISTEM
 I akcidenti (nenamerno
oslobađanje toksičnih
supstanci u životnu sredinu
– nuklearni akcidenti,
brodolomi i požari)
 II odlaganje otpada
 III oslobađanje biocida
(kontrola štetočina i vektora
bolesti)
 Voda
 II OTPADNE VODE (domaćinstvo i industrija)
 Otpadne vode domaćinstva: deterdženti,fenoli;
 industrijske otpadne vode (metali i radionukleidi, organske
materije…)

 PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA:

 Primarni tretman – taloženje (BPK – 500 – 300)
 Sekundarni tretman – biološka oksidacija (procesom
“aktivacije otpada” ili “biološke filtracije”) biološkom oksidacijom
(mikroorganizmi) se uklanjaju deterdženti, kao i amonijak –
nitrate i nitrite (uklanjaju se i fosfati, nitrati, silikati i borati…)
 (BPK 300 – 20)
 HPK i BPK – parametri kvaliteta otpadnih voda
 Opasnost! Otpadne vode sa visokom BPK vrednosti - smanjuju
sadržaj kiseonika u vodi
OPŠTA ŠEMA TRETMANA OTPADNIH VODA
PRIMARNI (MEHANIČKI) TRETMAN OTPADNIH VODA PODRAZUMEVA
ODSTRANJIVANJE ČVRSTIH OTPADAKA IZ VODE, VRŠI SE MEHANIČKIM PUTEM.
SEKUNDARNI (BIOLOŠKI) TRETMAN PODRAZUMEVA BIOLOŠKO PREČIŠĆAVANJE
OTPADNIH VODA UZ POMOĆ BAKTERIJA. TERCIJARNI (HEMIJSKI) TRETMAN VODA
PREDSTAVLJA FINALNO ODSTRANJIVANJE NEORGANSKIH OTPADAKA I BAKTERIJA
HLORISANJEM, OZONIZACIJOM I DR. POSTUPCIMA
 OTPADNE VODE KAO ZAGAĐIVAČI
PRIRODNIH VODA: podela na grupe (1 – 4) prema GUSEVU

GRUPA ODLIKE OTPADNIH VODA

OTPADNE VODE KOJE SADRŽE NEORGANSKE PRIMESE SA SPECIFIČNIM
I TOKSIČNIM OSOBINAMA. OD NEORGANSKIH MATERIJA SADRŽE SOLI,
BAZE, ARSEN, BAKAR, OLOVO i dr. TEŠKE METALE, METALNE OKSIDE I
HIDROKSIDE, VODONIK-SULFID I DR. JEDINJENJA SUMPORA.
OTPADNE VODE KOJE SADRŽE MINERALNE PRIMESE – SUSPENDOVANE
II MINERALNE MATERIJE I SITNE ČESTICE MINERALA - BEZ SPECIFIČNOG
TOKSIČNOG DEJSTVA
OTPADNE VODE SA ORGANSKIM PRIMESAMA, PRETEŽNO IZ
III PREHRAMBENE INDUSTRIJE, BEZ SPECIFIČNOG TOKSIČNOG DEJSTVA.
TROŠE KISEONIK I STVARAJU NEPOVOLJNI GASNI REŽIM, POSPEŠUJU
RAZVOJ AEROBNIH I ANAEROBNIH MIKROORGANIZAMA, SA
PRODUKCIJOM H2S, NH3 I AMONIJAKA

OTPADNE VODE KOJE SADRŽE ORGANSKE PRIMESE SA SPECIFIČNIM

IV TOKSIČNIM OSOBINAMA. SADRŽE FENOLE, SMOLE, BOJE, ALKOHOLE,
ALDEHIDE, DERIVATE NAFTE, JEDINJENJA SUMPORA, KISELINE i dr.
DEČLOVANJE JE ANALOGO VODAMA PRVE GRUPE ALI JAČE IZRAŽENO.
PODELA VODA PREMA STEPENU ORGANSKE PRODUKCIJE i
AUTOPURIFIKACIJA ZAGAĐENIH VODA

OKSIDATIVNIM PROCESIMA MIKROORGANIZAMA VRŠI SE PRIRODNO

SAMOPREČIŠĆAVANJE ZAGAĐENIH VODA, SUKCESIVNA SMENA TOKA
MOŽE SE PRIKAZATI SISTEMOM KOLKWITZ i MARSSON

SAPROBNOST Boja na
geografskoj
Br. mikroo-
rganizama/ml
BPK5
HPK
(stepen saprobnosti) karti

OLOGOSAPROBNA ZONA Plava 100 3

NEZAGAĐENA I (1-2)

α-MEZOSAPROBNA ZONA Plavozelena 10.000 3-5,5

SLABO ZAGAĐENJA I-II (8-9) Zelena
β-MEZOSAPROBNA ZONA Žuta 100.000 5,5-14
(JAKO ZAGAĐENA) III (80-200)

POLISAPROBNA ZONA Žutocrvena 100.000 14

(VEOMA JAKO ZAGAĐENA) IV
Crvena
 KOLIČINA ORGANSKIH MATERIJA U VODI:
parametri kiseoničkog režima u vodi

HEMIJSKA POTROŠNJA KISEONIKA – HPK

ODREĐUJE SE NA OSNOVU UTROŠKA KMnO4 KOJI JE MERA
SADRŽAJA ORGANSKE MATERIJE BILO AUTOHTONOG, BILO
ALOHTONOG POREKLA. VEĆA VREDNOST UKAZUJE NA
ORGANSKO OPTEREĆENJE EKOSISTEMA.

BIOLOŠKA POTROŠNJA KISEONIKA (BPK5)

OVO JE PARAMETAR KOJI POKAZUJE KOLIČINU KISEONIKA
KOJA SE UTROŠI ZA RAZLAGANJE ORGANSKIH MATERIJA
POD UTICAJEM AEROBNIH BAKTERIJA U POVRŠINSKIM
VODAMA.
DIFUZNO ZAGAĐENJE VODENIH SISTEMA
 Izvori zagađivanja voda i zagađujuće
supstance
 Poljoprivredna delatnost, izgradnja, urbanizacija,
industrija (otpane vode, spiranje i depozicija…)
 Zagađujuće supstance – nitrati i fosfati, nafta i
njeni derivati, pesticidi, deterdženti, teški metali (Cd,
Pb, Hg) i radioaktivni edlementi...
 Polihlorovani bifenili (PCB,PHB),
 Policiklični aromatični ugljovodonici (PAHs)
 Površinski aktivne supstance – deterdženti
 Pesticidi
ZAGAĐIVANJE VODA
ANTROPOGENO ZAGAĐIVANJE
VODA ORGANSKIM
POLUTANTIMA:

- Prehrambena industrija,
- Poljoprivreda i stočarstvo,
- Drvna industrija,
- Nafta i petrohemijska industrija
(delom),
- Deponije otpada (delom),
DETEKCIJA ORGANSKIH - Komunalne otpadne vode
POLUTANATA (delom)
AEROFOTOSNIMKOM

ZAGAĐIVANJE LAKO RAZGRADLJIVIM ORGANSKIM MATERIJAMA

OZNAČENO JE KAO SAPROBNOST.
TOKSIČNO ZAGAĐIVANJE SE VRŠI TOKSIČNIM MATERIJAMA KOJE SE
TEŠKO RAZGRAĐUJU
ZAGAĐIVANJE NEORGANSKIM SOLIMA –
“CVETANJE VODE”
U EUTROFNIM JEZERIMA ZBOG VELIKOG PRILIVA SOLI MENJA SE
SASTAV VRSTA ALGI, BROJNOST EUTROFNIH VRSTA SE
NAGLO POVEĆAVA. TOKOM DANA DOLAZI DO
PREZASIĆENOSTI (SUPERSATURACIJA) KISEONIKOM A NOĆU
SE JAVLJA NJEGOV MANJAK (NOĆNA ANOKSIJA).
ZBOG ENORMNOG RAZVOJA POJEDINIH VRSTA ALGI DOLAZI DO
TZV. “CVETANJA VODE”, ŠTO MOŽE BITI VRLO ŠTETNO AKO SE
RADI O VRSTAMA MODROZELENIH ALGI.
ZAGAĐIVANJE NEORGANSKIM SOLIMA -
EUTROFIZACIJA
ANTROPOGENIM POVEĆANJEM
KONCENTRACIJE SOLI
FOSFORA I AZOTA U VODAMA
DOLAZI DO MASOVNOG
RAZVOJA ALGI I VIŠIH BILJAKA
(PRIMARNA PRODUKCIJA).
AKO SE PROCES ODVIJA BEZ
UTICAJA ČOVEKA ONDA SE
UPOTREBLJAVA TERMIN
EUTROFIKACIJA.
GLAVNI IZVOR SOLI
FOSFORA I AZOTA SU
KOMUNALNE OTPADNE VODE,
VEŠTAČKA MINERALNA
ĐUBRIVA I DETERDŽENTI.
ZAGAĐIVANJE VODA

ANTROPOGENO ZAGAĐIVANJE
VODA NEORGANSKIM
POLUTANTIMA:

- Vađenje i obrada mineralnih

sirovina
- Metalurgija
- Proizvodnja energije
- Hemijska industrija
- Nafta i petrohemijska industrija
(delom),
- Saobraćaj,
- Deponije otpada (delom),
- Komunalne otpadne vode (delom)
ZAGAĐIVANJE VODA: vađenje i obrada mineralnih
sirovina
ZA DOBIJANJE 1 t NEKE MINERALNE SIROVINE, METALA IZ
RUDE na pr., POTREBNO JE OKO 70% VODE U
TEHNOLOŠKOM POSTUPKU. KOLIČINA GENERIRANIH
OTPADNIH VODA JE IZUZETNO VELIKA, KAO I NJENI
NEGATIVNI EFEKTI NA OKOLINU

OVA ZAGAĐENJA SE MOGU PODELITI

U ČETIRI GRUPE:
● TOKSIČNI POLUTANTI (CIJANIDI,
FLUORIDI I DR.),
● ZAGAĐENJA KOJA DOVODE DO
PROMENE pH
● ZAGAĐENJA KOJA POVEĆAVAJU
SADRŽAJ SUSPENDOVANIH MATERIJA
(HIDROKSIDI I KARBONATI)
BORSKA REKA ● OSTALI TIPOVI ZAGAĐENJA, POPUT
HPK, SULFIDA, SOLI GVOŽĐA I DR.
ZAGAĐIVANJE VODA: nafta i njeni derivati

NAFTA SE SASTOJI OD U VODENOJ SREDINI NAFTA

ZASIĆENIH I NEZASIĆENIH ŠTETNO DELUJE IZAZIVAJUĆI
UGLJOVODONIKA, SUMPORA, GUŠENJE ORGANIZAMA,
MASNIH KISELINA, AZOTNIH SMANJUJE PRODIRANJE
JEDINJENJA I SVETLOSTI I ONEMOGUĆAVA
ORGANOMETALNIH FOTOSINTEZU, MENJA pH
JEDINJENJA SA VREDNOST, OTEŽAVA ILI
VANADIJUMOM, KOBALTOM SPREČAVA IZMENU GASOVA,
ILI NIKLOM. ENERGIJE I VLAGE IZMEĐU
VODE I ATMOSFERE
STVARAJUĆI HIPOKSIČNE
DANAS JE NAFTA SVETSKA USLOVE U KOJIMA SE GUŠE
OPASNOST ZA ŽIVOTNU PLANKTONSKI I
SREDINU NEUSTONSKI ORGANIZMI I
ONEMOGUĆAVA RAZVOJ
JUVENILNIH STADIJUMA I
OSETLJIVIH ORGANIZAMA.
ZAGAĐIVANJE VODA: POLJOPRIVREDNA
PROIZVODNJA I STOČARSTVO
OSNOVNI NAČINI
ZAGAĐIVANJA VODA
NEORGANSKIM POLUTANTIMA
U OVOJ DELATNOSTI SU:

● PRIMENA MINERALNIH
ĐUBRIVA,
● PRIMENA PESTICIDA (delom),
● NAKUPLJANJE SOLI MINERALA
ZBOG NAVODNJAVANJA,
● ODLAGANJE STAJSKOG
ĐUBRIVA I OTPADNIH VODA
NASTALIH MOKRIM
IZĐUBRIVANJEM (delom)
ZAGAĐIVANJE VODA: deponije otpada

ANTROPOGENO ZAGAĐIVANJE
VODA NEORGANSKIM
ZAGAĐIVAČIMA
ZAGAĐIVANJE VODA OTPADOM JE
USLOVLJENO DEGRADACIJOM
OTPADNIH SUPSTANCI U
PRISUSTVU VODE I VAZDUHA,
OSLOBOĐENE SUPSTANCE U
OBLIKU FILTRATA OZNAČENE SU
KAO DEPONIJSKE PROCEDNE
VODE, ONE NEPOSREDNO
KOMUNICIRAJU SA
POVEŠINSKIM I PODZEMNIM
VODAMA I VIŠESTRUKO SU
ŠTETNE
 NEKONVENCIONALNO ZAGAĐIVANJE VODA: primer
zagađivanja voda od strane drvne industrije (reka
Banjska - Toplica, ŠIK “Kopaonik”, Kuršumlija)

PARAMETAR Jed. Uzorak 100 m Uzorak Uzorak 300 m nizvodno

mere uzvodno od uliva postrojenja za od uliva postrojenja
otpadnih voda pročišćavanje
pH 7,3 4,6 5,6

Utrošak mg/l 12,6 12.600 2.370

KMnO4

Nitriti mg/l 0,0075 0,02 0,015

BPK5 mg/l 3,1 2.350 770

Masti i ulja mg/l ≤ 0,20 23,9 8,3

Fenoli mg/l ≤ 0,005 0,3 0,13

NEKONVENCIONALNO ZAGAĐIVANJE VODA:
sličnosti i razlike između eutrofizacije i saprobnosti

EUTROFIZACIJA POČINJE UNOSOM SAPROBNOST JE IZAZVANA

VEĆE KOLIČINE NUTRIJENATA U DIREKTNIM UNOŠENJEM VELIKE
VIDU MINERALNIH SOLI FOSFATA I KOLIČINE NERAZGRAĐENIH
NITRATA U VODENE EKOSISTEME ALOHTONIH ORGANSKIH MATERIJA
U VODENE EKOSISTEME

U PROCESU EUTROFIZACIJE SISTEM KOD SAPROBNOSTI VIŠE ILI MANJE SE

PRODUKUJE AUTOHTONU ORGANSKU
MATERIJU POVEĆANJEM NAJPRE
PRIMARNE, A ZATIM I SEKUNDARNE
PRODUKCIJE
REDUKUJU PROCESI PRIMARNE
PRODUKCIJE I STVARANJA AUTOHTONE
ORGANSKE MATERIJE, A DOMINIRAJU
PROCESI REDUKCIJE I RAZGRADNJE
ALOHTONE ORGANSKE MATERIJE.

PO UNOŠENJU ORGANSKIH MATERIJA U TEKUĆIM VODENIM EKOSISTEMIMA

DOLAZI DO NJIHOVOG RAZLAGANJA (bakterije, gljive), UZ POTROŠNJU
KISEONIKA (DEFICIT KISEONIKA), UZ POJAVU ANAEROBIJE NA DNU. OVO
DOVODI DO MASOVNOG UGINUĆA VRSTA KOJIMA JE POTREBAN KISEONIK.
Vode RS
 tekuće vode - (sliv Dunava, Morave i Save) - II
kategorija (Standardi EU)
 otpadne vode – 13.8% se prečišćava na propisan
način (samo nekoliko naselja prečišćava komunalne
otpadne vode – Novi Sad, Beograd i Niš ne
prečišćavaju…)
 3207 miliona m3 industrija (4.53% se prečišćava)
 48 miliona m3 – domaćinstvo (13.78%)
 80% prima sliv Dunava
 Voda
 rastvaranje
 degradacija
 raspodela između sedimenta i vode, ali i vode i
vazduha
 biološki gradijent u odgovoru na zagađenje
 brzina reke (primer Tise i Dunava)
 problem – jezera i ograničene površine mora
(Crno more - sliv Dunava)
KATEGORIZACIJA
VODOTOKOVA U Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka, (Sl.
glasnik SRS, br 5/68), svi vodotoci na teritoriji
SRBIJI R. Srbije razvrstani su u kategorije, odnosno
definisane su zahtevane klase kvaliteta vode
na određenim potezima vodotoka.

Legenda:
• I klasa - vode koje se u prirodnom stanju, uz
eventualnu dezinfekciju, mogu upotrebljavati za
piće i u prehrambenoj industriji, a površinske
vode
i za gajenje plemenitih vrsta ribe (Salmonide)
• II klasa - vode koje se u prirodnom stanju mogu
upotrebljavati za kupanje i rekreaciju građana, za
sportove na vodi i za gajenje drugih vrsta ribe
(Ciprinide)
• III klasa - vode koje se mogu upotrebljavati za
navodnjavanje, a posle uobičajenih metoda
Obrade (kondicioniranje) i u industriji osim
prehrambene
• IV klasa - vode koje se mogu upotrebljavati za
druge namene samo posle odgovarajuće obrade
• VK - van klasno stanje
ZAGAĐIVANJE VODA: urbane otpadne
vode u Srbiji
 OSNEVNE ODLIKE ZEMLJIŠTA

ZEMLJIŠTE: površinski sloj zemljine kore (litosfere) koji

nastaje kao proizvod geološke podloge uz učešće
klimatskih faktora i živih bića
PLODNOST : osnovna karakteristika zemljišta koja ga
razlikuje od matične stene (= geološke podloge) na kojoj
leži i od koje vodi poreklo
Plodnost zemljišta: mera njegove sposobnosti da
zadovolji potrebe biljaka za mineralnim materijama i
vodom (matična stena nema tu sposobnost).
Zemljište ima: Strukturu, Fizičko – hemijski sastav,
Biološka svojstva - sve je specifično i različito od
matične stene
Biološka svojstva zemljišta (osnovno):
RAZLAGANJE BIOLOŠKIH OSTATAKA U ZEMLJIŠTU
U PRIRODNIM ZEMLJIŠNIM EKOSISTEMIMA
DOMINIRAJU TRI PROCESA:
1. produkcija,
2. potrošnja i
3. razgradnja (dekompozicija).
Ova poslednja etapa je od značaja jer se njome
omogućava novi ciklus kruženja materije.

Dekompozicija je izuzetno značajan proces, odvija se

sukcesijom mikroorganizama a praćena je:
1. smanjenjem koncentracije kiseonika,
2. smanjenjem sadržaja azotnih organskih jedinjenja,
3. porastom temperature zbog oslobađanja toplote u
egzotermnim reakcijama.
Zbog toga je uništavanje mikroorganizama zemljišta
jedna od najtežih posledica
Zemljište – zagađenje (podela)
 Nenamerno – akcidenti (vazduhom i vodom), saobraćajni udesi

 Namerno zagađenje – deponije otpada i upotreba biocida

 a) otpad – iz domaćinstva i industrijski otpad (posebno toksičan otpad,

radionukleidi…strogi propisi);
 b) upotreba čvrstog otpada kao đubriva (posle sekundarnog tretman
otpadnih voda) – zagađujuće supstance: teški metali, fosfati, nitrati,
deterdženti
 c) depozicija iz vazduha (suva i vlažna) – dim i prašina iz dimnjaka
(SO2, NOx, HF…), kiša i sneg
 d) nanosi reka i mora
 e) upotreba pesticida
Zemljište – zagađenje (podela)
I – FIZIČKE IZMENE U
ZEMLJIŠTU
1. Urbanizacija
2. Izgradnja različite
infrastrukture
3. Hidrotehnički radovi
4. Ostali oblici zagađivanja
zemljišta (deponije)
5. Eksploatacija uglja i
ruda iz površinskih
kopova
6. Erozija zemljišta
II – HEMIJSKO ZAGAĐENJE
7. Kisele kiše
8. Teški metali u zemljištu
9. Salinacija
10. Pesticidi I drugi organski
zagađivači
III – POLJOPRIVREDA I
ŠUMARSTVO
10. Neracionalno iskorišćavanje
zemljišta u poljoprivredne
svrhe
11. Neracionalno iskorišćavanje
biljnog pokrivača, posebno
šumskog
12. Širenje pustinja
(“Dezertifikacija”)
Urbanizacija

- Nije tačno utvrđeno koliko je

urbanizacija uništila ili prepokrila
plodnog zemljišta u svetu, ali je
sigurno da se radi o većim
površinama
- Gubici plodnog zemljišta su
neminovni, ali bi mogli biti
racionalniji
- Ljudska naselja i industrijska
postrojenja nije neophodno
podizati na najplodnijem
zemljištu
- Prostorno planiranje – urbanisti
(velika odgovornost i krivica)
 Zemljište RS - zagađenje
 poljoprivredne površine (od ukupne površine) –
58% - mešovita poljoprivredna područja i
pašnjaci;
 - 21.7% - oranice i stalni zasadi

 NAJVIŠE ZASTUPLJENI OBLICI

ZAGAĐENJA KOD NAS:
 I degradacija zemljišta – eolska erozija i
erozija vodom
 II zakašeljavanje zemljišta iz vazduha
Zakišeljeno zemljište (oko 20%
poljoprivrednog zemljišta) – centralna Srbija
 Zagađivanja zemljišta - deponije

Subotica – deponija
komunalnog otpada Direktno zagađivanje
zemljišta – deponije
komunalnog otpada U
Srbiji se godišnje
proizvede oko 3,5
miliona m3 komunalnog
otpada (0,65 – 0,85
kg/stanovnik/dan)
U Srbiji postoji 170
zvaničnih deponija, ali i
više stotina divljih
deponija
Zagađivanja zemljišta – deponije industrijskog
otpada

U Srbiji se godišnje
produkuje i deponuje 6 -7
miliona tona pepela
Deponija pepela TE Kostolac = 250 ha

Deponije pepela
i šljake u Srbiji
zauzimaju 1.800
ha plodnog
zemljišta
 Zagađivanja zemljišta - deponije
Direktno zagađivanje zemljišta – deponije flotacijske
jalovine

Rudnici obojenih metala

zauzimaju u Srbiji
ukupno 13.500 ha
plodnog zemljišta

Flotacijska jalovišta rudnika na

Suvom rudištu – ‘’Nacionalni Park
Kopaonik’’
Eksploatacija uglja i ruda iz površinskih kopova

U Svetu se godišnje uništi = ‘’premesti’’ 40 miliona tona plodnog

zemljišnog materijala – ‘’ZEMLJA SE KRUNI’’
Površinski kopovi uglja i ruda su prisutni u svim regionima Sveta
Najveći ugljenokopi u Srbiji su: Kosmetski, Kolubarski, Kostolački
Površinski kopovi uglja zauzimaju u Srbiji ukupno 11.000 ha
ZEMLJINA ATMOSFERA

 Atmosfera predstavlja tanak sloj vazduha (gasova) koji

okružuje planetu Zemlju
 Ovaj sloj se zadržava oko planete zahvaljujući sili
gravitacije.
 Debljina atmosfere je samo oko 1% prečnika Zemlje
 Ukupna masa atmosfere iznosi 5.1480×1018 kg, što
predstavlja 10-8 ukupne mase Zemlje, 50% mase
atmosfere nalazi se do visine od 5.6 km
 90% mase atmosfere nalazi se do visine od 16 km
 99.99997% mase atmosfere nalazi se do visine od 100 km
 SASTAV ZEMLJINE ATMOSFERE

Zapremina
Gas %
(ppm: parts per million)

Azot (N2) 780,840 ppm (78.084%)

Kiseonik (O2) 209,460 ppm (20.946%)

Argon (Ar) 9,340 ppm (0.9340%)

Ugljen dioksid (CO2) 383 ppm (0.0383%)

Neon (Ne) 18.18 ppm (0.001818%)

Helijum (He) 5.24 ppm (0.000524%)

(0.0001745%
Metan (CH4) 1.745 ppm
)
Kripton (Kr) 1.14 ppm (0.000114%)

Vodonik (H2) 0.55 ppm (0.000055%)

Atmosfera - zagađenje
 I emisija (dimnjaci) iz domaćinstva,
termoenergetskog sektora i industrije
 CO, CO2,SO2, NOx, HF, ClFCs, organske
komponente (PAHs)
 čestice, kapi i gasovi
 motori sa unutrašnjim sagorevanjem CO i NOx,
PAHs, aldehidi i ketoni, Pb,
 automobilski i avionski saobraćaj
 Atmosfera - zagađenje

 II upotreba pesticida
 III radiohemijsko
zagađenje (Chernobil
1986. Ukraina)
(polovina sadržaja
reaktora se raširila
vazduhom po Evropi)
 Radioaktivni oblak, April
27, 1986 (crveno) I Maj 6,
1986 (plavo)
Atmosfera - zagađenje
 Zagađujuće supstance atmosfere od posebnog
značaja:
 niskomolekularni halogenovani ugljovodonici
(CFCs), hlorovane supstance (CH2Cl2) – suvo
hemijsko čišćenje – oštećenje ozonskog omotača u
stratosferi
 CO2 i ostali gasovi “staklene bašte”
 Zagađujuće supstance koje se hemijski
menjaju - fotohemijski smog (NO2, organske
komponente i O2 – nastaje O3 – troposferski ozon,
neke org. komponente – npr. peroksiacetilnitrat –
iritans očiju)
PRIRODNI IZVORI ZAGAĐIVANJA ATMOSFERE
Izvori zagađivanja vazduha i zagađujuće supstance
Grupa Jedinjenja Izvor zagađivanja
S SO2, SO3 Dimovi uređaja za sagorevanje, hemijska industrija, metalurgija
H2S Proizvodnja gasa, tretman otpadnih voda, proizvodnja hartije i celuloze,
R-SH (merkaptan) naftna industrija
Rafinerija nafte, proizvodnja hartije i celuloze

N NO,NO2, (NOx) Sagorevanja na visokoj temperaturi, proizvodnja nitratne-kiseline,

druga bazna azotova eksploziva, procesi nitrovanja
jedinjenja Zagađene vode, procesi topljenja, proizvodnja piridina, rastvaranja
NH3 Proizvodnja amonijaka, pesticida i mineralnih đubriva

F HF Proizvodnja fosfatnih mineralnih đubriva, aluminijumska industrija,

SiF4 keramička industrija i industrija mineralnih đubriva
Proizvodnja fosfatnih mineralnih đubriva, aluminijumska industrija,
keramička industrija i industrija mineralnih đubriva

Cl HCl Proizvodnja hloridne-kiseline, sagorevanje PVC, hloriranje organskih

Cl2 supstanCI
Proizvodnja hlora

C Neorganska: Nepotpuno sagorevanje, motori sa unutrašnjim sagorevanjem

CO Procesi sagorevanja (obično se ne smatra zagađujućom supstancijom)
CO2 Nepotpuni procesi sagorevanje, rafinerija nafte, procesi rastvaranja
Organska : Nepotpuni procesi sagorevanja
ugljovodonici Površinska obrada
Aldehidi: Površinska obrada
formaldehid Proizvodnja petroleja, proizvodnja veštačkih materija
acetaldehid Procesi odmašćivanja
ketoni
alkoholi
fenoli
trihloretilen
 Atmosfera - zagađenje

 Kvantifikacija
oslobađanja
zagađivača
 Međunarodni
dogovori (CO2 i
CFCs)
 Kisele kiše: SO2 i NO2
(dogovor u okviru EU)
Vazduh - zagađenje
 Vazduh - zagađenje

 Kontrola zagađenja (standardni parametri koji se

prate): 1.SO2, 2.NOx, 3. CO, 4. Pb, 5.
ukupne suspentovane materije, 6. O3;
 Razlika u kvalitetu vazduha u razvijenim i
nerazvijenim zemljama...(London 6, New York
8, Los Angeles 12, Meksiko Sity 12, Cairo 18...
China... India...)
 Srbija i Beograd
 API –Air pollution index
Town m site SO2 soot NO2 sum. air pollution degree
Beograd 1 0.2 1.0 0.7 1.9 Unhealthy
2 0.1 0.5 0.6 1.6 Unhealthy

3 0.1 0.4 0.3 0.8 Slight

Novi Sad 1 0.4 0.1 0.1 0.6 Slight

2 0.6 0.1 0.06 1.3 Moderately

3 0.5 0.1 0.1 0.7 Slight

Niš 1 0.1 0.1 0.2 0.6 Slight

2 0.2 0.8 0.5 1.5 Unhealthy

Subotica 1 0.04 0.1 0.1 0.2 Favourable

2 0.06 0.1 0.1 0.3 Favourable
Unhealthy
Šabac 1 0.3 0.9 0.4 1.6
2 0.4 1.0 0.4 1.8 Unhealthy

Zrenjanin 1 0.3 0.5 0.3 1.1 Moderately

2 0.4 0.3 0.1 1.0 Moderately

Kruševac 1 0.2 0.3 0.6 1.1 Moderately

2 0.2 0.4 0.2 0.8 Slight

Pančevo 1 0.1 0.3 0.2 0.6 Slight

2 0.1 0.3 0.2 0.6 Slight

Kikinda 1 0.3 0.1 0.1 0.5 Slight

2 1.0 0.1 - 1.1 Moderately
Zagađenje vazduha u gradovima
RS
 Vazduh urbanih sredina je u lošem stanju
(shodno indeksu zagađenja):
 5 likacija – vaoma zagađen vazduh
 3 grada – nezdrav vazduh
 3 grada – srednje…
 30% populacije Srbije giše nezdrav
vazduh.
 Posledice po zdravlje
SADRŽAJ OLOVA - STANJE U
GRADOVIMA EU I KOD NAS

EU - značajno je smanjen sadržaj olova

u vazduhu i posledično u krvi
stanovnika, ali problem prisustva olova
u zemlji (prašini), ostaje još uvek
aktuelan u gradovima razvijenog sveta.

Vrednosti imisije (srednje mesečne i

godišnje vrednosti) u poslednje 2
godine za Beograd - od 1-2.5 µg Pb/m3
vazduha, evropski gradovi od 0.15-0.5
µg Pb/m3.
Saržaj Pb u benzinu EU 0.013-
0.026gPb/l, a kod nas 0.32gPb/l-
0.45gPb/l
ZAKLJUČCI VEZANI ZA SADRŽAJ OLOVA U
VAZDUHU BEOGRADA I POSLEDICE PO
ZDRAVLJE:
Sadržaj olova u vazduhu Beograda je izrazito
veliki i u skladu je sa sadržajem koji se meri u
ostalim gradovima Jugoistočne Evrope.
Vrednosti u poslednje 2 godine se kreću od 1-2.5
µg/m3 vazduha, pa i više (u evropskim gradovima
- 0.15-0.5 µg/m3).
Najugroženija centralna gradska zona (Tunel,
London, Skupština) – Zona I, zatim gradsko jezgro
– Zona II (Slavija, Vukov spomenik, Cvijićeva), i
šire gradsko jezgro – Zona III (Batutova i
Karaburma).
Upotrebom faktora korekcije došlo se do podataka
da je prosečni procenat dece u Beogradu (tokom
2004. godine) sa sadržajem olova u krvi iznad ili
jednako 100 µg/l , za reone od 1 km oko 10
mernih mesta (raskrsnica) u Beogradu oko 21.3%
od ukupne populacije dece koje se kreću i žive u
ovom regionu. Po određenim zonama bio od
29.1% (Vukov spomenik, Skupština, London,
Tunel), 15.9 % (Zemun, Slavija, Novi Beograd,
Lion), do 9.8% (Karaburma).
Stanje životne sredine u
RS
 (Izvor:” Environmental performance index, Final
Report”, 2010) http://epi.yale.edu/
 Održivost životne sredine – značajan deo politike
širom sveta…
 ЕPI (Environmental performance index)–
rangirane 163 zemlje na osnovu 25 indikatora
vezanih za zdravlje stanovništva čiji je uzrok
promena u životnoj sredini i drugi set indikatora
vezanih za vitalnost ekosistema)
 29. mesto od 163 zemlje sveta
 Po klaster analizi: Srbija u grupi zemalja bogatih
prirodnim resursima sa ograničenim razvojem
Ustanove koje se bave
problemima životne sredine
 Agencija za zaštitu životne sredine RS,
(www.sepa.gov.rs)
 Institut za javno zdravlje Srbije “Dr Jovan
Jovanović Batut” (www.batut.org.rs)
 Mreža gradskih Instituta
 Zavod za zaštitu prirode RS
(www.natureprotection.org.rs)
 Ministarstvo životne sredine i prostornog
planiranja (www.ekoplan.gov.rs) i Ministarstvo
zdravlja (www.zdravlje.gov.rs)
 Izveštaj o stanju životne sredine
(kroz primenu međunarodno priznatog”DPSIR” modela)
The Earth with clouds