FİXTÜRLER

FİKSTÜR NEDİR ?
 Seri imalatta,
 Üretim parçasını,
 belli bir pozisyonda hassas olarak
konumlandırmak, ve
 Dışardan gelecek yüklere karşı sabit
olarak tutmak için kullanılan,
 Mekanik bir düzenektir.
 Fikstür Nerelerde Kullanılır ?

 Montaj Fikstürleri.
Kaynak Fikstürleri.
Ölçüm Fikstürleri.
Talaşlı İmalat Fikstürleri.
TALAŞLI İMALAT
FİKSTÜRLERİ
 Talaşlı İmalat Fixtürü Nedir ?
 Talaş Kaldırma Prosesleri: Frezeleme,
tornalama, delme, diş çekme, broşlama,
spline/tırtıl açma, taşlama, Ovalama,
lebleme, v.b.
 Fikstür, parçayı, işleme tezgahı üzerinde
 Hassas olarak konumlandırır.
 Sabit bir şekilde tutar.
 Kesme kuvvetlerine karşı koyar.
 Mekanik bir düzenektir.
Fikstürden Ne Beklenir ?

Konumlandırma.

Kullanım Kolaylığı.

Bakım Kolaylığı.
 Fikstürden Ne Beklenir ?

Konumlandırma.
 Parçanın istenen hassasiyette konumlandırılabilmesi.

 Parçanın oynamaya ve titreşime yol açmayacak şekilde

rijid olarak sıkılabilmesi.

 Parçanın sıkılırken deforme olmaması.

 Parçanın ezik, çizik v.b. hasarlardan korunması.

Fikstürden Ne Beklenir ?
Kullanım Kolaylığı.

 Parça yükleme/boşaltmanın en kısa sürede

yapılabilmesi.

 Talaş temizliğinin kısa sürede ve etkin olarak

yapılabilmesi.
 İş güvenliği kurallarına uygun çalışabilme.

 Ergonomik olarak çalışılabilmesi.

Fikstürden Ne Beklenir ?
 Bakım Kolaylığı.
 Aşınan parçaların ömürleri uzun olmalı: Parça
oturma/dayanma yüzeyi,Konumlama elemanı,
konumlama pimi, sıkma pabucu v.b.

 Aşınan/arızalanan parçaların değiştirilmesi:

Kolaylıkla, kısa sürede ve ölçüsel değişkenliğe yol
açmadan tamir edilebilmesi/yenisi ile
değiştirilebilmesi.
 Fixtürlerin Sınıflandırılması

 Manuel Fixtürler.
 Otomatik Fixtürler.
 Hidrolik Fixtürler.
 Pnömatik Fixtürler.
 Hidrolik Fixtürler
 Konumlandırma/sıkma: Parçanın ref.yerlerinden
konumlandırılması, sıkılması ve çözülmesi hidrolik
pistonlar vasıtası ile ve otomatik olarak yapılır.
 Yükleme/boşaltma: Parçanın fixtüre yüklenmesi ve
fixtürden alınması, elle veya hidrolik olarak olabilir.
 Otomatik sistemlerde uygulanan çözümdür.
 Yüksek sıkma kuvvetleri gerektiğinde kullanılır.
 Maliyet: Manuel ve Pnömatik fixtürlere göre hidrolik
sistemin(tank, pistonlar, valfler, borular v.b.)
maliyetinden dolayı çok daha pahalıdır.
Frezeleme Fikstürü – I5 Cyl. Bloğu
Frezeleme Fikstürü – Fikstür
Frezeleme Fikstürü – Parça Bağlı
Puntalama Fixtürü -İstavroz Kutusu
Puntalama Fixtürü -Fikstür
Puntalama Fixtürü -Parça Bağlı
Yatay Delme Fikstürü – Arka Aks Mili
Yatay Delme Fikstürü – Fikstür
Yatay Delme Fikstürü – Parça Bağlı
 Tornalama Fixtürleri
 Parça doğrudan torna aynasına bağlanır.
 Aynanın tezgahın hidrolik kuvveti ile hareket
eden 3 ayağı vardır.
 Ayna açık durumda iken torna çeneleri arasına
manuel olarak yerleştirir.
 Parça 3’lü çeneler arasında hidrolik olarak
konumlandırılır ve sıkılır.
 Parça torna aynasına bağlanan manuel bir
fixtüre bağlanır.
 Küçük parçaların işlenmesinde kullanılır.
 Manuel fixtürlerdir.
Tornalama Fikstürü - Poyra
Tornalama Fikstürü - Torna Aynası
Tornalama Fikstürü - Torna Ayağı
Tornalama Fikstürü -Parça Bağlı
 Manuel Fixtürler
 Elle kumandalı fixtürlerdir.
 Parçanın fixtüre yüklenmesi, ref. yerlerinden
konumlandırılması, sıkılması, parçanın fixtürden
alınması elle yapılır.
 Maliyeti hidrolik/pnömatik fikstürlere göre
düşüktür.
 Dizayn olarak nispeten daha basittir.
 Kullanım alanı: Küçük parçaların işlenmesinde,
yüksek sıkma kuvveti gerektirmeyen büyük
parçaların işlenmesinde ve ucuz çözüm istenen
durumlarda kullanılır.
Delme Fikstürü - Kaliper Braketi
Delme Fikstürü - Fikstür
Delme Fikstürü - Pens
Delme Fikstürü – Parça Bağlı
 Pnömatik Fixtürler
 Parçanın yüklenmesi, konumlandırılması, sıkılması,
boşaltılması hidrolik fixtürlerde olduğu gibidir.
 Fabrikalardaki sistemin std. 6 barlık basınçlı havasını
kullanan pnömatik pistonlar vasıtası ile sıkma kuvveti
oluşturulur. Dolayısı ile, yüksek sıkma kuvvetlerine ulaşmak
için pnömatik piston çaplarının çok büyümesi gerekir, ki, bu
durumda fixtürün boyutları büyür/kullanışlılık azalır/arızalar
artar.
 Avantajı: Buna karşılık, hidrolik fixtüre göre daha ucuz ve
hidrolik yağ kaçağı riski olmadığı için temiz çözümdür.
 Talaşlı imalatta az kullanılır.
 Montaj fikstürü uygulaması: Daha çok, yüksek sıkma
kuvvetlerine gerek duyulmayan Montaj Fixtürü olarak
uygundur.
Fixtür Dizaynında
Dikkate Alınacak
Temel Prensipler
 Fixtürün Büyüklüğü
 Fixtürün ana boyutları her zaman işlenecek
parçadan daha büyük olur.
 Rijid olarak parçayı tutabilecek boyutlarda
olmalıdır ki,
 Kesme kuvvetlerini (İşleme sırasında oluşacak)
karşılayabilsin,
 Titreşimleri önleyebilsin.
 Maliyet, yer kaplama ve her çevrimde talaş
temizliği için harcanan zaman açısından ihtiyacın
üzerinde büyük olmamalıdır.
 Fixtür - Tezgah Bağlantısı
 Fixtür tezgah tablasından sökülüp takıldığında
“başlangıç referans pozisyonu” nu kaybetmemek
için, fixtür tablası tezgah tablasına aşağıdaki 3
alternatiften biri ile pozisyonlanır :
 2 adet konumlama pimi,
 2 eksende dayama blokları, veya,
 2 adet “Kanal Blok Elemanı”.
 Yeterli sayıda Bağlantı civataları ile tezgah
tablasına rijid bir şekilde bağlanır.
 Kullanım Kolaylığı
 Fixtüre parça yükleme/sıkma/sökme/boşaltma
işlemleri kolaylıkla ve en az zaman
harcayarak yapılmalıdır.
 Her çevrim sonunda yapılan fixtür temizliği
kolaylıkla ve min. zaman harcayarak
yapılmalıdır.
 İşleme Talaşı ve Kesme Sıvısı boşaltması
kolay olmalıdır.
 Ergonomi ve Sağlık
 Fixtür üzerinde,
 Keskin köşe, çapak: Operatör sağlığına zarar verecek tüm
keskin köşe, çapak, v.b. giderilmiş olacak.
 Ulaşılması zor noktalar: Operatörün ulaşmakta güçlük
çekeceği bölgeler/noktalar olmayacak.
 Ergonomi: Operatör ergonomik olmayan hareketlerle
çalışmak zorunda kalmayacak. Örneğin, her çevrimde
vücudu öne/yana/geriye v.b. eğerek çalışmak zorunda
olmak gibi.
 Yaralanma riski: Operatörün, sağlığını riske atacak
hareketler yapmasını gerektirecek özellikler olmayacak.
Örneğin, bir eli ile parçayı tutarken diğer eli ile parça sıkma
düğmesine basmak gibi.
PARÇA KONUMLAMA
PRENSİPLERİ
 Brüt Parça Konumlama
 Brüt yüzeylerden bağlamada(işlenmemiş
parçalar),
 Parça resminde işleme ölçülerinin bağlandığı
brüt yüzeyler/eksenler kullanılır.
 Parça resminde işleme ölçülerinin bağlandığı
brüt yüzey kalmıyorsa(bütün yüzeyler
işleniyorsa), Brüt Resimde (döküm/dövme)
ref. olarak belirtilen yüzey/eksenler kullanılır.
 İşlenmiş Parça Konumlama
 İşlenmiş parça bağlamada, parça resminde
belirtilen ref. yüzeyleri/ref. delikleri/ref.
eksenleri kullanılır.
 Yarı işlenmiş/henüz ref. yerleri oluşmamış
parçalarda, duruma göre fonksiyonelliği en
çok olan nihai işlenmiş yüzey veya yarı
işlenmiş yüzey kullanılır.
 Parçanın ters/yanlış pozisyonda
bağlanmaması için poke-yoke tedbiri alınır.
Parça Konumlama Kuralları

• Oturma yüzeyinden 3 noktadan,

• Uzunlamasına eksende(boyda) 2
noktadan,

• Enlemesine eksende 1 noktadan

konumlandırılır.
Parça Konumlama
Parça Konumlama
Parçanın hassas konumlanabilmesi için
konumlama noktaları birbirinden uzak
olmalıdır !
Parça Konumlama Örneği -Fikstür
Parça Konumlama Örneği -Parça Bağlı
 Parça Resmi/Operasyon
Sayfası/Fikstür İlişkisi
 Operasyon Sayfasındaki Konumlandırma Ref.
Yerleri, Parça Resmindeki Ref. Yerleri ile aynı
olmalıdır.
 Fixtürdeki Konumlandırma Ref. Yerleri, Operasyon
Sayfasında belirtilen Konumlandırma Ref. Yerleri
ile aynı olmalıdır.
 Yetenek: Aksi taktirde işleme sonucu elde edilen
boyutsal özelliklerde yetenek sağlanması mümkün
olmaz.
Tornalama OP. Sayfası Örn.-Poyra
Tornalama Fikstürü- Poyra
Frezeleme Op. Sayfası Örn.-Blok
Frezeleme Fikstürü- Blok
Boring Op. Sayfası Örn.-İstavroz Kutusu
Boring Op. Sayfası Örn.-İstavroz Kutusu
Boring Fixtürü Örn.- İstavroz Kutusu
 Parça Dayama Yüzeyleri
 Parça Dayama yüzeyleri parçanın rijid olarak bağlanmasını
sağlayacak yerlerde ve sayıda yerleştirilir.
 Parça dayama yüzeyleri kesme kuvvetlerini karşılayacak yönde
yerleştirilir. Kesme kuvvetlerinin sıkma elemanları ile
karşılanması durumunda, işleme sırasında parça yerinden
oynayabilir.
 Parça dayama elemanları, işlenmiş yüzeyler için, çelik malzeme
seçilir ve aşınmaya karşı ısıl işlemle sertleştirilir.
 Döküm ve dövme yüzeyler için, parça dayama elemanlarının
parça ile temas eden bölgelerine, aşınmaya karşı karbür
malzeme konur.
 Parça dayama elemanlarının montaj yüzeyleri ve parça temas
yüzeyleri taşlama ile elde edilir: İmalat hassasiyeti sağlamak ve
parça yüzeyinin hasarlanmaması için.
 Parça temas yüzeyleri küçük tutulur: Çapak kalma riskini en
aza indirmek ve ve temizlik süresini kısaltmak açısından.
Dayama yüzeyleri Kesme Yükünü
Karşılayacak Şekilde Yerleştirilir
Parça Dayama Elemanları
Parça Dayama Elemanı Örneği
İşleme talaşının/sıvısının kolay
temizlenebilmesi için dayama elemanlarının
parça ile temas eden yüzeyleri küçültülür.
Brüt Parça Dayama Yüzeyi Örneği
 Hareketli Dayamalar
 Parça dayama yüzeylerinin fixtür gövdesine rijid olarak(civata bağlantısı)
bağlı olması esastır.
 Fakat, boyutsal özellikleri itibarı ile, sıkma yüküne ve/veya kesme yüküne
maruz kaldığında esneme/titreşim meydana gelen parçalar için fixtüre
gereken yerlerde hareketli dayamalar konur.
 Hareketli dayama kullanılan parçalar ince cidarlı, geniş, esnemeye/titreşime
müsait veya oturma yüzeyi düzgün olmayan parçalardır. Motor yağ karteri,
motor zaman dişli yuvası, boru konstrüksiyonlar örnek olarak gösterilebilir.
 Hareketli dayamalar, sürekli yay kuvveti altında(parçayı esnetmeyecek
seviyede) bir yuva içinde hareketlidir, parçaya temas ettiğinde sıkılarak
sabitlenir, parçanın kesme yükü altında hareketini önler.
 Parçanın fixtüre yüklenmesi aşağıdaki sıra ile olur:
 Parça sabit dayama yüzeylerinden/konumlama pimlerinden konumlandırılır.
 Sabit dayama yüzeylerine karşı gelen sıkma elemanları sıkılır.
 Hareketli dayamaların parça yüzeyine teması sağlanır.
 Hareketli dayamalar sıkılarak sabitlenir.
 Varsa, hareketli dayama üzerine gelen sıkma elemanları sıkılır.
 Hareketli dayamalarda arıza riski yüksektir, kontrollu çalışılmalıdır:
 Yuva içinde sıkışabilir, yay yükü bozulabilir, sonuçta parçaya temas etmez
veya parçayı esnetir.
 Sabitleme mekanizması bozulur, sıkma esnasında elemanı temas
noktasından aşağı/yukarı kaydırır, veya eleman yük altında yerinden oynar.
Hareketli Dayamalı Fikstür Örneği
 Parça Konumlama Pimleri
 Çelik malzeme seçilir ve aşınmaya karşı ısıl işlemle sertleştirilir.
 Montaj çapı/faturası ve parçaya geçme çapı boyutsal imalat hassasiyeti
sağlanabilmesi için taşlama ile elde edilir.
 Montaj çapı ve parçaya geçme çapı konsantrikliği 0,005-0,01 TKD içinde
olmalıdır. Aksi taktirde pim değişimlerinde parça konumlaması
değişeceğinden tüm boyutsal ölçüler bozulur.
 Parça pimlerle konumlandırıldığında, pimlerden biri 2-Eksende konumlar, bu
pim tam çaptır, “yuvarlak pim” olarak tanımlanır. İkinci pim bir eksende
malzeme boşaltılarak çap düşürülmüş, sadece bir eksende çap yüzeyi
bırakılarak 1-Eksende konumlaması sağlanmıştır, “diagonal pim” olarak
tanımlanır.
 Diagonal Pim parçayı 1-Eksende konumlayarak doğrultmaya yarar. Diagonal
pim takılacak yere de yuvarlak pim takılmamalıdır. Aksi durumda, parça 2
yuvarlak pime takıldığında parça sıkışır, takma sökme zorluğu yaşanır.
 Diagonal pim’in takılma yönü parçayı doğrultma fonksiyonunu yerine
getirecek şekilde olmalıdır ve dizayn tedbiri alarak pimin dönmesi/doğru
pozisyonunu kaybetmesi önlenmelidir.
 Pimlerin uçları yuvarlak ve konik yapılarak parçanın pimlere kolay geçmesi
ve parçaya hasar vermemesi sağlanır.
Konumlama Pimleri ile Konumlama
Parça Konumlama Pimi - Diamond
 Parça Sıkma Elemanları
 Parça sıkma elemanları parçanın rijid olarak bağlanmasını
sağlayacak yerlerde, sayıda ve büyüklükte dizayn edilir.

 Parça sıkmas elemanlarına parça ile temas eden kısımları parçayı

deforme etmeyecek/ezmeyecek/çizmeyecek şekilde form verilmiş
olmalıdır.
 Parça sıkma elemanları,parçayı esnemeye ve hasarlanmaya karşı
korumak amacı ile parçanın kuvvetli bölgelerinden ve öncelikli
olarak hassas olmayan brüt ve yarı işlenmiş yüzeylerden basar.

 Parça ile temas eden Sıkma Pabuçları ezilmeye ve hasarlanmaya

karşı ısıl işlem ile sertleştirilmiş çelik malzeme seçilir.

 Sıkma Pabuçlarının parça ile temas eden yüzeyleri, parçanın brüt

yüzeylerinde freze/torna yüzeyi olabilir. İşlenmiş yüzeylerde ise,
parçayı hasarlamaması açısından taşlanmış yüzey olmalıdır.

 Parça sıkma noktalarının karşısında, parçanın esnememesi

açısından muhakkak dayama yüzeyi olmalıdır.
Std. Manuel Parça Sıkma Elemanı
Sıkma elemanları parçaya dayama
elemanları üzerinden basar.
Sıkma elemanlarının pozisyonu ve sayısı
dayama elemanlarının pozisyon ve sayısına
göre belirlenir.
 Fixtür Gövdesi
 Fixtür gövdesi malzemesi gri dökme demir
ve/veya St 37 Çelik plaka olarak seçilir.
 Kaynak konstrüksiyon ve/veya kuvvetli
pimli/civata bağlantılı olabilir.
 Fixtür İmalat Toleransları
 Fixtür imalat toleransları, fixtürün büyüklüğüne ve yapılacak
işlemenin hassasiyetine göre değişkenlik gösterse de, çok genel
olarak, aşağıda belirtilen özellikler için 0,005-0,03 mm. civarında
olmalıdır:
 Fixtür gövdesini tezgah tablasına bağlayan konumlandırma pim
delikleri/konumlandırma blok montaj yüzeyleri konumları.
 Parçayı fixtürde konumlandıran dayama yüzeyleri konumları.
 Parçayı fixtürde konumlandıran pim konumları.
 Fixtürü tezgaha bağlayan fixtür tablası montaj yüzeyi düzlemselliği.
 Parçayı fixtürde konumlandıran dayama yüzeyleri
düzlemsellik/paralellik/diklik özellikleri.
 Fixtür ve parça konumlama pimleri fixtür montaj çapları DIN veya
ISO Kaygan Geçme Geçme Std. larına göre olacak.
 Konumlama Pimi parça geçme çapları Konumlama Pim Deliklerinin
MMC’a göre toleranslandırılır.
 Diğer özellikler için serbest imalat toleransları kullanılır. Genel
uygulama, işlenmiş yüzeylerde+ - 0,25 mm. dir. Brüt yüzeylerde
döküm/dövme toleransları yeterli olur.
 Fikstür Kontrol Listesi
 Bir Talaşlı İmalat Fikstürü, seri imalatta
problemsiz olarak kullanılabilmesi için,
devreye alınmadan önce, ekteki “Kontrol
Listesi’ne” göre kontrol edilmeli ve
eksikleri giderilmelidir.
 Ek: Talaşlı İmalat Fikstürü Kontrol Listesi.