1848: Η άνοιξη των λαών

Σημειώσεις για την ενότητα ΕΠΟ 10, ΕΑΠ

Επιμέλεια: Αιμιλία Σαλβάνου
Εργασία σε εξέλιξη
Πού βρισκόταν η Ευρώπη στα μέσα
του 19ου αιώνα;

 Μετά την ήττα του Ναπολέοντα το 1815 οι μοναρχίες της Ευρώπης «παλινόρθωσαν» την παλαιά
τάξη των πραγμάτων – την τάξη δηλαδή που επικρατούσε πριν τη Γαλλική Επανάσταση.
 Νέα Γερμανική Συνομοσπονδία αντικατέστησε την παλιότερη καθώς και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
 Η Αυστρία απέκτησε τον έλεγχο της Βόρειας Ιταλίας
 Η Ρωσία απέκτησε τον έλεγχο της Λιθουανίας, της Φιλανδίας και της Ανατολικής Πολωνίας
 Ιδρύθηκε το βασίλειο της Πολωνίας με βασιλιά τον Ρώσο τσάρο
 Δεν επιβίωσε κανένα από τα ανεξάρτητα κράτη που είχε ιδρύσει ο Ναπολέοντας
 Εθνικά κράτη την περίοδο εκείνη ήταν μόνο η Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία και η Αγγλία.
 Διαμορφώθηκε η Τετραπλή Συμμαχία (Αγγλία, Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία) προκειμένου να
αντιμετωπίσουν τυχόν προσπάθειες αναζωπύρωσης της επανάσταση ή του βοναπαρτισμού.
 Μετά το 1818 προστέθηκε και η Γαλλία στη Συμμαχία, η οποία ονομάστηκε Ιερά Συμμαχία.
Κοινωνικές διεργασίες

 Αν πολιτικά είχαν επικρατήσει οι συντηρητικές δυνάμεις, δεν ίσχυε το ίδιο για

τις διεργασίες που συνέβαιναν στην κοινωνία.
 Η Γαλλική Επανάσταση είχε φέρει στο προσκήνιο τις ιδέες της ατομικότητας,
των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της λαϊκής κυριαρχίας – ιδέες που είχαν
καλλιεργηθεί από τον ρομαντισμό στην λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες.
 Η βιομηχανική επανάσταση είχε απελευθερώσει κοινωνικές και πολιτικές
διεργασίες, μεταξύ των οποίων η νέα αστική τάξη και το προλεταριάτο, οι
οποίες δεν είχαν θέση στην παλιά κατάσταση.
Φιλελευθερισμός

 Είχε τις ρίζες του στο Διαφωτισμό

 Διακρίνεται σε πολιτικό και οικονομικό φιλελευθερισμό
 Πολιτικός φιλελευθερισμός: λαϊκή κυριαρχία, συνταγματισμός, ανοχή
διαφορετικής άποψης (Τζων Λοκ, Ρουσσώ , Τζον Στιούαρτ Μιλλ)
 Οικονομικός φιλελευθερισμός: περιορισμός του ρόλου του κράτους (όπως
δηλ. και ο πολιτικός), αλλά για χάρη της αγοράς (Άνταμ Σμιθ, David
Ricardo). Ήταν εναντίον του μερκαντιλισμού και του προστατευτισμού.
 Και οι δύο μορφές φιλελευθερισμού αναπτύχθηκαν ραγδαία τον 19ο αιώνα
ιδιαίτερα στους κόλπους της μεσαίας τάξης.
Εθνικισμός

 Κεντρικός στόχος του εθνικισμού ήταν η δημιουργία εθνικού κράτους, οι πολίτες του οποίου θα
ταυτίζονταν τόσο με το έθνος (λαό) όσο και με το κράτος (πολιτική κοινότητα).
 Πριν τον 16ο αιώνα οι περισσότερες πολιτικές κοινότητες βασίζονταν σε οικογενειακές δυναστείες,
χωρίς να έχει σημασία η λαϊκή αποδοχή ή η εθνική κουλτούρα.
 Τον 16ο αιώνα ισχυροί βασιλιάδες άρχισαν να ασκούν συγκεντρωτικά την εξουσία στις περιοχές
τους, κρατώντας ταυτόχρονα τις αποστάσεις τους από τον αυτοκράτορα.
 Την ίδια εποχή, η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση αμφισβήτησε την υπεροχή της Καθολικής Εκκλησίας.
 Το παράδειγμα της Αγγλίας και η ίδρυση της Εκκλησίας της Αγγλίας από τον Ερρίκο 8ο.
 Δύο δρόμοι δημιουργίας εθνικών κρατών:
 Από την κορφή προς την βάση
 Από τη βάση προς την κορφή. Αυτός είναι νεότερος δρόμος και συνδέεται με την Γαλλική Επανάσταση και
την αναγνώριση του λαού ως επαναστατικού πολιτικού υποκειμένου.
 Ο Ναπολέοντας διέδωσε αυτές τις ιδέες αι δημιούργησε μερικά εθνικά κράτη (Πολωνία,
Ολλανδία, μερικά τμήματα της Ιταλίας).
Επαναστάσεις 1820

 Η πιο γνωστή είναι η Ελληνική

 Γιατί υποστήριξαν οι Ευρωπαίοι την Ελληνική Επανάσταση, ενώ είχε
επικρατήσει η Παλινόρθωση;
 Την αντιμετώπισαν ως τον αγώνα ενός χριστιανικού έθνους ενάντια στην
μουσουλμανική κυριαρχία
 Επειδή ταύτισαν τους επαναστατημένους με τους αρχαίους Έλληνες, που
θεωρούσαν πηγή του ευρωπαϊκού πολιτισμού
Επαναστάσεις 1830

 Γαλλία, Ιούλιος 1830

 Απολυταρχισμός Καρόλου Χ
 Στις εκλογές αναδείχθηκε ισχυρές οι δυνάμεις που ήταν εναντίον του Καρόλου.
 Ο Κάρολος κήρυξε τις εκλογές άκυρες και άρχισαν οι εξεγέρσεις.
 Ο Κάρολος κατέφυγε στην Αγγλία φοβούμενος μην αποκεφαλιστεί όπως ο αδελφός
του (Λουδοβίκος 16ος).
 Στη θέση του οι επαναστάτες έβαλαν τον Λουδοβίκο Φίλιππο, ο οποίο αποκαλούσε
τον εαυτό του όχι βασιλιά της Γαλλίας αλλά βασιλιά των Γάλλων.
 Γαλλική σημαία – κατάργηση δυναστείας Βουρβόνων.
 Τα νέα ταξίδεψαν στην Ευρώπη και είχαμε παρόμοιες επαναστάσεις στην Ιταλία,
Γερμανία, Ελβετία, Ισπανία, Πορτογαλία, Βέλγιο και Πολωνία, με μεικτές εκβάσεις.
Επαναστάσεις του 1848
 Ξεκίνησαν από την Γαλλία, όπου η επαναστατική παράδοση είχε εδραιωθεί.
 Συγκυρία: οικονομική κρίση 1846-1847 και ελλείψεις σε τρόφιμα (κρίση στην πατάτα – τεράστιες οι επιπτώσεις
στην Ιρλανδία).
 Η οικονομική κρίση οδήγησε σε πολιτική καταπίεση στη Γαλλία: Ο βασιλιάς αρνήθηκε αίτημα για διεύρυνση της
εκλογικής βάσης και άλλες μεταρρυθμίσεις. Οι διαδηλώσεις στους δρόμους του Παρισιού αντιμετωπίστηκαν με
καταστολή, με συνέπεια να ξεκινήσει η επανάσταση. Ο Λουδοβίκος Φίλιππος, όπως και ο προκάτοχός του,
κατέφυγε στην Αγγλία.
 Το Παρίσι του 1848 είχε αλλάξει δραματικά σε σχέση με το παρελθόν. Έχοντας μπει στους ρυθμούς της
βιομηχανικής επανάστασης, είχε συγκροτηθεί στην πόλη εργατική τάξη, που έβλεπε την ανάγκη όχι μόνο
πολιτικής αλλά και κοινωνικής επανάστασης.
 Έγιναν εκλογές, αλλά η Νέα Εθνοσυνέλευση ήταν συντηρητική και θέλησε να κλείσει τα εργαστήρια των
εργατών (που αποτελούσαν και πυρήνες της πολιτικής τους συνειδητοποίησης). Έτσι κατέλαβαν την
Εθνοσυνέλευση, την διέλυσαν και έφτιαξαν τη δική τους κυβέρνηση, απαιτώντας κοινωνική επανάσταση.
 Ο στρατός και η αστυνομία βρέθηκαν στο πλευρό της καθαιρεμένης κυβέρνησης και την επανάφεραν στην
εξουσία. Στρατιωτικός νόμος.
 Οι οπλισμένοι εργάτες βγήκαν στους δρόμους. Σκληρές οδομαχίες στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1848 (26-26
Ιουνίου), χιλιάδες νεκροί και τραυματίες. Η σοσιαλιστική επανάσταση καταπνίγηκε.
Επαναστάσεις σε Αυστρία, Πρωσία,
Ουγγαρία, Βοημία και Ιταλία
 Χαρακτηριστικά:
 αιτήματα για κοινωνική επανάσταση (όπως στη Γαλλία)
 Διαφορές μεταξύ ακτημόνων και γαιοκτημόνων
 Αναδυόμενοι εθνικισμοί.

 Αυστριακή αυτοκρατορία και δυναστεία Αψβούργων.

 Αυστρία, Βοημία, Ουγγαρία // ακόμη περισσότερες εθνότητες
 Εξέγερση στη Βιέννη: Εργάτες και στρατιώτες εισέβαλλαν στο παλάτι και ανάγκασαν τον Μέτερνιχ να καταφύγει στην Αγγλία.
 Μετά την κατάρρευση της κυβέρνησης, εξεγέρθηκαν Τσέχοι, Ούγγροι και Ιταλοί της Αυτοκρατορίας.
 Ριζοσπάστες εθνικιστές στην Ουγγαρία κήρυξαν την συνταγματική απόσχισή τους από την Αυτοκρατορία και μετέφεραν την πρωτεύουσά τους στην
Βουδαπέστη. Ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος επέτρεψε την ίδια αυτονομία και στους Τσέχους της Βοημίας.
 Ο Αυτοκράτορας παραιτήθηκε για χάρη του γιού του, Φραγκίσκου-Ιωσήφ

 Ιταλία
 Στην Ιταλία οι εθνικιστές έδιωξαν τις φρουρές της Αυστρίας και κατέλαβαν το Μιλάνο, την Τοσκάνη, τη Σαρδηνία και αλλού.
 Η Βενετία αυτοανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία.
 Ο Πάπας έφυγε από το Βατικανό, γιατί ο Ματσίνι ανακήρυξε την Ρώμη ριζοσπαστική δημοκρατία

 Πρωσία: εξεγέρσεις στο Βερολίνο, με απαίτηση συντάγματος

 Γερμανία: Συνέλευση στη Φρανκφούρτη για σχηματισμό ενιαίου γερμανικού κράτους (φιλελεύθερο-δημοκρατικό)
Καταστολή και αντίδραση

 Στη Γαλλία, η εκλογή του Κάρολου Λουδοβίκου Ναπολέοντα ως προέδρου

ήταν στην πραγματικότητα το τέλος της επανάστασης, αφού πολύ
γρήγορα στέφθηκε αυτοκράτορας.
 Στην Αυστρία, οι Αψβούργοι κατέπνιξαν στρατιωτικά τις εξεγέρσεις σε
Βοημία, Ιταλία, Ουγγαρία.
 Για την καταστολή της επανάστασης της Ουγγαρία συνεισέφερε και ο
Τσάρος.
 Στην Ιταλία, ο γαλλικός στρατός βοήθησε να διωχθούν οι επαναστάτες από
τη Ρώμη και να γυρίσει ο Πάπας.
 Η συνέλευση στην Φρανκφούρτη διαλύθηκε από διαιρέσεις στο εσωτερικό
της και τη συντηρητική αντίδραση απέξω.
Συνέπειες και κληρονομιά των
επαναστάσεων του 1848

 Παρά την ήττα των επαναστατών σε όλη την Ευρώπη, το 1848 παραμένει ημερομηνία-σταθμός
για την ευρωπαϊκή ιστορία:
 Η Γαλλία πήγε ένα βήμα πιο κοντά στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και καθιέρωσε την καθολική
ψηφοφορία
 Καταργήθηκε η αγγαρεία στην Αψβουργική Αυτοκρατορία
 Η Πρωσία απέκτησε έστω και μικρό κοινοβούλιο
 Μεσοπρόθεσμες συνέπειες
 Σταδιακή εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στη Ρωσία (κατάργηση δουλοπαροικίας)
 Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ αναγνώρισε το αίτημα για Ουγγρική Αυτονομία και ιδρύει την Αυστρο-Ουγγρική
Αυτοκρατορία
 Αρχίζει και κερδίζει έδαφος η ιδέα της φιλελεύθερης διακυβέρνησης, ιδιαίτερα όσο ενδυναμωνόταν η μεσαία
τάξη.
 Ιδέες για ενοποίηση και δημιουργία εθνικών κρατών
 Ο σοσιαλισμός είχε πια μπει στην πολιτική ατζέντα.
 Συνολική βιβλιογραφία σειράς
σημειώσεων
 Alcock A., A Short History of Europe, Parlgrave-Macmillan 2002
 Hunt Lynn et al (eds), The Making of the West. Peoples and cultures,
Bedford/St. Maritin’s 2009
 Lindemann Albert S. , A History of Modern Europe From 1815 to the Present,
Wiley-Blackwell 2013
 Mason David., A Concise History of Modern Europe, Rowman & Littlefield
Publishers 2011
 Ράπτης Κ., Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τομ. 1-2, Πάτρα: ΕΑΠ 1999