Β.Δ.

Εικονομαχία
Τι ήταν;= σφοδρή πολιτική, θρησκευτική, πνευματική διαμάχη που συγκλόνισε το Βυζάντιο.

Από τι προήλθε; Προήλθε από την πνευματική κίνηση που συνδέθηκε στενά με το ερώτημα: Είναι
σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων ή όχι;

Πότε; =από τις αρχές του 8ου ως τα μέσα του 9ου αι 726-843

Β.Δ.
Ποιοι; =
1. Λέων ο Γ΄ Ίσαυρος 717-741 πατέρας, Ιδρυτής Δυναστείας

2. Κωνσταντίνος ο Ε΄ (ο Κοπρώνυμος) 741-775 γιος του Λέοντα

3. Λέων Δ’ (ο Χάζαρος) 775-780 γιος του Κωνσταντίνου Ε’

4. Κωνσταντίνος ΣΤ’ (ο τυφλός) 780-797 γιος του Λέοντα του Δ΄ και της Ειρήνης Αθηναίας
5. Ειρήνη (η Αθηναία) 797-802 μητέρα του Κων/νου του ΣΤ΄

Γιατί; Πολιτικοί, θρησκευτικοί, πνευματικοί, οικονομικοί λόγοι

Αφορμή: Ο ισχυρός καταστροφικός σεισμός που έγινε την ίδια χρονιά με επίκεντρο τη Σαντορίνη.
Ο σεισμός ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση της θείας οργής εναντίον της λατρείας των εικόνων.

Συνέπειες; Στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική, την Κοινωνία, την Τέχνη, τα Γράμματα, την Οικονομία

Β.Δ.
β. Φάσεις: Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)

Όλα άρχισαν
όταν ο Λέων ο Γ΄
διέταξε να
απομακρυνθεί η
εικόνα του
Χριστού από τη Ο πρώτος που θεωρείται
Χαλκή Πύλη ότι έλαβε μέτρα εναντίον
των εικόνων είναι ο
χαλίφης Ιζίδ (Yazid Β΄720-
724), σύγχρονος του
Λέοντος Γ', ο οποίος
εξέδωσε διάταγμα που
απαγόρευε την ανόρθωση
εικόνων στις χριστιανικές
εκκλησίες του κράτους του.

Β.Δ.
Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787) άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη

Η πράξη αυτή
προκάλεσε τις Στη θέση του
διαμαρτυρίες Χριστού
του λαού της χαράχθηκε
πρωτεύουσας. ύστερα από
αυτοκρατορική
εντολή "ο
τρισόλβιος τύπος
του σταυρού"

Β.Δ.
Ψηφιακή αναπαράσταση της Χαλκής Πύλης

Η θέση της Χαλκής Πύλης στο μεγάλο παλάτι

Πηγή Κλειώ
Β.Δ.
Εικονολάτρες ή Εικονόφιλοι Εικονομάχοι ή Εικονοκλάστες

Οι εικονομάχοι, πίνακας του Domenico Morelli

Β.Δ.
Λέων ο Γ΄ Ίσαυρος Κωνσταντίνος ο Ε΄
Εγώ,
Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα
πατέρα, δεν
αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες θα είμαι
[...]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε τόσο ήπιος…
κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και
κάθε είδους ομοίωμα [...]. Πληροφόρησέ με
ποιος μας κληροδότησε αυτή την παράδοση,
δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε
κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός
απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα
συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.
Από επιστολή του Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’,
Travaux et mémoires 3 (1968) 279

Β.Δ.
 Το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων δημοσιεύτηκε το 730.

Οι εικονόφιλοι, όπως ονομάστηκαν οι οπαδοί των εικόνων,

τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών.

Την υπόθεση των εικονολατρών υπερασπίστηκε θεωρητικά ο

μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής του, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, που
έζησε στην επικράτεια του αραβικού Χαλιφάτου και πέθανε περ. στα
750.

Β.Δ.
 Την υπόθεση των εικονολατρών υπερασπίστηκε
θεωρητικά ο μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής του, ο
Ιωάννης Δαμασκηνός, που έζησε στην επικράτεια του
αραβικού Χαλιφάτου και πέθανε γύρω στα 750.

Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με
τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα
αυτά στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς να μην
προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με
σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον
προσκυνώ την εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να
μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν
προσκυνώ την ύλη είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού που
είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και
με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά καταστραφούν.

Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη
1305

Β.Δ.
Ο Λέων ο Γ΄’ γεννήθηκε στη Γερμανίκεια της Συρίας. Ποια είναι τα όμορα κράτη της περιοχής;

Β.Δ.
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
1. Φαίνεται ότι οι Ίσαυροι είχαν επηρεαστεί από τις ανεικονικές αντιλήψεις της ιουδαϊκής και της ισλαμικής θρησκείας και
γι' αυτό απέρριπταν τη λατρεία των εικόνων ως εκδήλωση ειδωλολατρική.

Β.Δ.
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
2. Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν πολύ διαδεδομένες στους αγρότες της γειτονικής με το Ισλάμ Μ. Ασίας, που
σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των Αράβων. Οι Ίσαυροι είχαν κάθε λόγο να ευνοήσουν τους πληθυσμούς
αυτούς. Δες: 717

Β.Δ.
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
3. Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές, που είχαν εκδηλωθεί γύρω από τη λατρεία των εικόνων.
Στην λατρευτική πρακτική των βυζαντινών και το εθιμικό τους
πλαίσιο εκδηλώνονται οι παγανιστικές επιβιώσεις της αρχαίας
ελληνικής κυρίως θρησκείας. Υπάρχουν πρακτικές όπου
προσιδιάζουν των αντίστοιχων «εθνικών», όπως η εγκοίμηση
η λατρεία των λειψάνων και η ανάδειξη του πολιούχου αγίου
ως προστάτριας δύναμης. Οι αρχαίες προλήψεις και
δεισιδαιμονίες ενσωματώνονται σταδιακά στον χριστιανισμό
ο οποίος όταν ισχυροποιείται επιτίθεται με σφοδρότητα στην
ειδωλολατρία, ταυτίζοντάς την με την δαιμονολογία. Επίσης
στην πνευματική συγκρότηση των βυζαντινών κυριαρχεί η
αντίληψη ότι η αυλή του αυτοκράτορα αποτελεί μικρογραφία
της Ουράνιας Βασιλείας, ενώ είναι ζητούμενο αν όντως οι
ομοιότητες και τα κοινά στοιχεία επιβιώνουν ως ανθρώπινη
ανάγκη ή αποτελούν υπολανθάνουσα τακτική της Εκκλησίας
ἐπὶ τῇ τῶν ψυχών (ἰχθύων) ἄγρᾳ.
Πηγή: ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΤΑΣΣΗΣ
Ο ΙΔΕΑΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
Καθ. Συμβ. ΣΤΑΥΡΟΣ ΒΛΙΖΟΣ ΕΑΠ Κύπρου
Β.Δ.
Οι προλήψεις της Αρχαιότητας συνεχίζουν να κυριαρχούν
(συναντήσεις με ζώα, κραυγές ζώων) και να επηρεάζουν την
καθημερινότητα των βυζαντινών μόνο που τώρα ο χριστιανισμός
ως κραταιά θρησκεία, ερμηνεύει τα ειδωλολατρικά έθιμα ως
δεισιδαιμονίες. Έτσι κάθε επίκληση ακριβώς αυτών των
δεισιδαιμονιών προκαλεί την επίσημη αντίδραση της Εκκλησίας,
ως παραβίαση της «κανονικότητας». Ταυτόχρονα η συμμετοχή
του κλήρου σε πρακτικές μαγείας είναι ευρύτατα διαδεδομένη
και παρά την εχθρική στάση της επίσημης Εκκλησίας.
Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή η έκταση και οι μέθοδοι
συμμετοχής του κλήρου σε πρακτικές μαγείας, γοητείας,
φαρμακείας.
Πηγή: ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΤΑΣΣΗΣ
Ο ΙΔΕΑΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
Καθ. Συμβ. ΣΤΑΥΡΟΣ ΒΛΙΖΟΣ ΕΑΠ Κύπρου
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
4. Η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την
επιρροή των μοναχών

Β.Δ.
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
5. Η ιδέα ότι οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου, προέρχονταν από τη δίκαιη οργή του Θεού για ό,τι (κακό)
συνέβαινε στο χώρο της λατρείας.

Μάγισσες στην Πυρά από χειρόγραφο του Μεσαίωνα.

Η λατρεία και η διακίνηση των λειψάνων ενισχύθηκε στη διάρκεια της μέσης περιόδου του μεσαίωνα. Κατά κανόνα οι σοροί των ανθρώπων που
είχαν φήμη αγίου διαμελίζονταν. Οι συλλογές των λειψάνων περιλάμβαναν τμήματα του σώματος και οτιδήποτε είχε ακουμπήσει το σώμα του
αγίου, όπως τα ενδύματά του και σκόνη από τον τάφο του. Ο κλήρος αφόριζε εκείνους που κατέφευγαν στη μαγεία.
Τα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά αρχεία είναι γεμάτα από στοιχεία και αναφορές για μαζικές εκτελέσεις μαγισσών. Στη Γερμανία κατά τον
17ο αιώνα θανατώθηκαν 100.000 άνθρωποι. Κατερίνα Κοφφινά, Πολιτισμολόγος- Πηγή: Historical Quest

Β.Δ.
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
5. Η ιδέα ότι οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου, προέρχονταν από τη δίκαιη οργή του Θεού για ό,τι (κακό)
συνέβαινε στο χώρο της λατρείας.
Ο Λέων Γ' πίστευε εξάλλου πως οι αλλεπάλληλες καταστροφές, που είχαν πλήξει
τα τελευταία χρόνια την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (π.χ. οι Άραβες και οι
Αβαροσλάβοι έφτασαν δύο φορές έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, το
ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη ξαφνικά το 726 μ.Χ.) οφείλονταν σε κάποιο
σφάλμα, σε κάποια “ύβρη” που έπρεπε να διορθωθεί, διότι ο Θεός φαινόταν
πως τιμωρούσε τους Ελληνορθόδοξους

Μονοφυσίτες, Μανιχαίοι, Παυλικιανοί, Ιουδαϊζοντες κ.α.) των ανατολικών επαρχιών είχαν περάσει υπό αραβική κατοχή.

Ήταν δηλαδή μια αμυντική κίνηση, στρατηγικού χαρακτήρα, για την προστασία της Αυτοκρατορίας από την
Αραβοϊσλαμική απειλή. Η εικονομαχική πολιτική, που ήταν εντελώς αντίθετη με την παράδοση του ελληνορωμαϊκού
πολιτισμού, δημιουργήθηκε πιθανότατα για να συμφιλιώσει την Κωνσταντινούπολη με τους φτωχούς κι εξαθλιωμένους
αγροτικούς πληθυσμούς της ανατολικής Μικράς Ασίας. Οι τελευταίοι ήταν επηρεασμένοι από τις θρησκευτικές πρακτικές
και την πνευματική αυστηρότητα των πολυάριθμων ανεικονικών αιρέσεων των περιοχών τους, όπως οι Παυλικιανοί, οι
Μανιχαίοι κ.α. κι επιζούσαν φτωχικά καλλιεργώντας τη λιγοστή γη τους και τώρα όφειλαν να την υπερασπιστούν από
πάνω έναντι των Αράβων μουσουλμάνων επιδρομέων. Κατά μία έννοια η Εικονομαχία ήταν μια ριζική αλλαγή στην
πολιτική της Αυτοκρατορίας, που υπαγορεύτηκε από την αναγκαιότητα. Επινοήθηκε για ν' αντιμετωπιστεί ο αραβικός
κίνδυνος στην Ανατολή κι εξέλιπε όταν εξαφανίστηκε αυτός ο κίνδυνος. *Γιώργος Στάμκος, Η ΣΚΙΑ ΤΩΝ ΒΟΓΟΜΙΛΩΝ:
Γνωστικισμός, Μανιχαϊκές Αιρέσεις των Βαλκανίων, Καθαροί και η Επίδραση του στο Δυτικό Πολιτισμό, 2016.

Β.Δ.
Η ένταση της διαμάχης των δύο παρατάξεων κορυφώθηκε επί Κωνσταντίνου Ε', που εξαπέλυσε
εκστρατεία τρομοκράτησης των μοναχών και καταστροφής των μονών που ήταν προπύργια
εικονολατρίας.

Μικρογραφία της καταστροφής ναού κάτω από τις διαταγές του εικονομάχου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε’ του Κοπρώνυμου
(από το “Χρονικόν” του Κωνσταντίνου Μανασσή, 14ος αιώνας).

Β.Δ.
Η πρώτη φάση τερματίστηκε με την Ζ' Οικουμενική Σύνοδο (787). Η σύνοδος αυτή, η οποία συγκλήθηκε με πρωτοβουλία
της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας (780-802), αποκατέστησε πανηγυρικά τις εικόνες, διευκρινίζοντας ότι στις
εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ (δεξιά από τον σταυρό) προεδρεύει της Εβδόμης Οικουμενικής Συνόδου*.
Μικρογραφία από τις αρχές του 11ου αιώνα, από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β’, (Βιβλιοθήκη του Βατικανού).
Ένθετο: Χρυσός σόλιδος με τις μορφές του Κωνσταντίνου ΣΤ’ και της μητέρας του Ειρήνης της Αθηναίας.

*Η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος (ονομαζόμενη και Δεύτερη Σύνοδος της Νικαίας) πραγματοποιήθηκε από τις 24 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 13 Οκτωβρίου του 787 στην Νίκαια
της Βιθυνίας από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ’ και την μητέρα του, Ειρήνη την Αθηναία. Με τις αποφάσεις της συνόδου αυτής αναστηλώθηκαν οι εικόνες και
καταδικάστηκε η Εικονομαχία. Είναι η τελευταία σύνοδος που θεωρείται οικουμενική από την Ανατολική Ορθόδοξο Εκκλησία. Το κύρος της αναγνωρίζεται από την
Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και από ορισμένες Προτεσταντικές.
Β.Δ.
Η δεύτερη φάση (815-843), η οποία δεν είχε τη διάρκεια ούτε και την ένταση της πρώτης εγκαινιάστηκε από τον Λέοντα
Ε' τον Αρμένιο. Αυτός απέδωσε στην εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα πεδία των μαχών.
Και αυτή η φάση τερματίστηκε από μια αυτοκράτειρα, αυτή τη φορά από την αυγούστα Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου
Μιχαήλ Γ'. Η σύνοδος του 843 προχώρησε στην οριστική και πανηγυρική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων.

Β.Δ.
 Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών
Η αποκατάσταση των εικόνων θεωρείται
ως νίκη της ελληνικής πνευματικής
παράδοσης που ευνοούσε την απόδοση
της θείας μορφής πάνω στην ανεικονική
ασιατική παράδοση.

Η αναστήλωση των εικόνων τερμάτισε

τις θρησκευτικές διαμάχες και
εγκαινίασε περίοδο γόνιμης
συνεργασίας του κράτους με την
εκκλησία, που αφοσιώθηκε στο
ιεραποστολικό της έργο.

Τα μοναστήρια άρχισαν να
πολλαπλασιάζονται και να πλουτίζουν.
Παράλληλα όμως περιορίστηκαν και οι
υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και
των λειψάνων.

Β.Δ.
Η εικονομαχία δίχασε τον Βυζαντινό λαό

Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν

Οι εκκλησίες κοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά

μοτίβα

Η ενασχόληση με τα γράμματα υποχώρησε

Καταστράφηκαν σημαντικά έργα εικονομάχων

Είχε ολέθριες συνέπειες στην εξωτερική πολιτική. Η

Εκκλησία της Ρώμης απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο και
αναζήτησε στήριξη στους Ηγεμόνες των Φράγκων

Επίθεση Αράβων
Β.Δ.
 ΦΑΣΕΙΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ Τερματισμός Α΄ φάσης
Α΄ Φάση 726-787
Ζ' Οικουμενική Σύνοδος = αποκατέστησε
πανηγυρικά τις εικόνες, διευκρινίζοντας ότι
στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική
προσκύνηση.
Ειρήνη η Αθηναία και Κωνσταντίνος ΣΤ΄
Αυτοκρατορικό διάταγμα
κατά της λατρείας των εικόνων

726 741-775

750

730 787

Κωνσταντίνος ο Ε’: εκστρατεία

Αποκαθήλωση εικόνας Χριστού τρομοκράτησης των μοναχών και
από Χαλκή Πύλη καταστροφής των μονών

Β.Δ.
 ΦΑΣΕΙΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
β΄ Φάση 815-843
Τερματισμός Β΄ φάσης
Σύνοδος του 843 στην Κωνσταντινούπολη =
οριστική και πανηγυρική αποκατάσταση
και αναστήλωση των εικόνων.
Θεοδώρα και Μιχαήλ Γ'.

815

843

Λέων Ε' ο Αρμένιος,

Μιχαήλ Β' ο Τραυλός
και Θεόφιλος
Β.Δ.
 ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟ ΕΝΑΡΞΗ Β ΦΑΣΗΣ
ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΛΕΩΝ Γ΄ ΛΕΩΝ Ε΄ ΑΡΜΕΝΙΟΣ

726 787 843

730 815

ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΕΛΟΣ Α ΦΑΣΗΣ ΤΕΛΟΣ Β ΦΑΣΗΣ

ΕΙΚΟΝΑΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ζ ΟΙΚ. ΣΥΝΟΔΟΣ ΣΥΝΟΔΟΣ ΚΩΝ/ΛΗΣ
 Θέλω να
πατήσω το
κουμπί και να δω
περισσότερα!

Β.Δ.
 Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα ναών με εικονομαχικό διάκοσμο

Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης στο ναό της Αγίας

Καππαδοκία, ναός με εικονομαχικό διάκοσμο Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη: Ένας απλός σταυρός
Πηγή: Εισαγωγή στη Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη
Διδάσκων: Επίκ. Καθ. Α. Γ. Μαντάς

Β.Δ.
Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης

Αγία Ειρήνη στην Κωνσταντινούπολη

 Χειρόγραφα που γράφτηκαν
και εικονογραφήθηκαν μετά
την Εικονομαχία με έντονο
αντιεικονομαχικό χαρακτήρα
του διακόσμου

Μόσχα, Ψαλτήρι Χλουντώφ.

Μόσχα, Ψαλτήρι Χλουντώφ. Οι εικονομάχοι κατηγορούνται για
Η Σταύρωση και αντιεικονομαχική παράσταση σιμωνία.
Μόσχα, Ψαλτήρι Χλουντώφ. Οι βλάσφημοι (εικονομάχοι).
 Στην πρώτη φάση της εικονομαχίας (726-730),
οι μοναχοί υπέφεραν διώξεις.
Το 843, η αυτοκράτειρα Θεοδώρα εξαπέλυσε έναν πρωτοφανή μαζικό διωγμό κατά
Μικρογραφία από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη,
των Παυλικιανών, που λέγεται ότι στοίχισε τη ζωή 100.000 οπαδών τους.
12ου αι. Madrid, Biblioteca Nacional
Μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.
Madrid, Biblioteca Nacional

Ο εικονομάχος Πατριάρχης
Ιωάννης ο Γραμματικός σβήνει
εικόνα του Χριστού με σφουγγάρι
Μικρογραφία του 9ου αιώνα από
το εικονολατρικό Ψαλτήρι
Χλουντόφ, λεπτομέρεια. 857-865.
Moscow, State Historical Museumι

Ο εικονολάτρης Πατριάρχης Νικηφόρος Α ́ (806-815) νικάει τον

εικονομάχο Ιωάννη Γραμματικό.
Β.Δ.
Λεπτομέρεια 1 από το ψηφιδωτό του τρούλλου της Αγ. Σοφίας Θεσσαλονίκης
Λεπτομέρεια 2 από το Ψηφιδωτό του τρούλλου της Αγ. Σοφίας Θεσσαλονίκης
Λεπτομέρεια 3 από το Ψηφιδωτό του τρούλλου της Αγ. Σοφίας Θεσσαλονίκης
 Μεσοβυζαντινή εποχή (843-1204)
Ψηφιδωτό του τρούλλου της Αγ. Σοφίας Θεσσαλονίκης, χαρακτηριστικό δείγμα της
λεγόμενης αντικλασσικής τεχνοτροπίας.

Η Ανάληψη
Λεπτομέρειες από το Ψηφιδωτό του τρούλλου της Αγ. Σοφίας Θεσσαλονίκης
Λεπτομέρειες από το Ψηφιδωτό του τρούλλου της Αγ. Σοφίας Θεσσαλονίκης
Αγία Σοφία Νίκαιας- Εδώ έγινε η Ζ΄ οικ. Σύνοδος τζαμί από το 2011
Η καταληκτήρια συνεδρία έλαβε χώρα στις 23 Οκτωβρίου 787
στην Κωνσταντινούπολη, στο ανάκτορο της Μαγναύρας,
παρουσία των βασιλέων Κωνσταντίνου και Ειρήνης, οι οποίοι
προσυπέγραψαν τις αποφάσεις. Απλώς επανέλαβε και
επαναδιατύπωσε τις αποφάσεις της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου.

Β.Δ.
 Γραπτές πηγές
Η αυτοκρατορική απόφαση είχε σοβαρότερο αντίκτυπο στον ελληνικό χώρο, όπου ο τουρμάρχης των Ελλαδικών
Αγαλλιανός, μορφή γενναία και ηρωική, όπως θα δείξει το εκούσιο τέλος του, κίνησε τον στόλο του Ελλαδικού
θέματος και των Κυκλάδων νήσων σε εκστρατεία εναντίον της πρωτεύουσας. Η ναυτική επιχείρηση προϋποθέτει
τόλμη και οργανωτικές ικανότητες και μάλιστα όταν έχει στόχο ηγεμόνα που θριάμβευσε στη σύγκρουση με τον
πανίσχυρο αραβικό στόλο. Φαίνεται όμως ότι οι εικονόφιλες πεποιθήσεις του πληθυσμού των ευρωπαϊκών
περιοχών και το θάρρος του Αγαλλιανού υπερνίκησαν τις δυσχέρειες, και στις 18 Απριλίου 727 τα ελλαδικά πλοία
κατέπλευσαν μπροστά στη Βασιλεύουσα. Το υγρό πυρ του αυτοκρατορικού στόλου κατέκαυσε ελλαδικά και
κυκλαδικά σκάφη, των οποίων πολλοί άνδρες πνίγηκαν. Όσοι διασώθηκαν προσχώρησαν στον αυτοκράτορα, ενώ ο
"Αγαλλιανός ένοπλος εαυτόν επόντωσεν"( από τη λέξη πόντος).
Ήταν φανερό ότι η αυτοκρατορική πρωτοβουλία προσέκρουσε στο κοινό αίσθημα, ιδίως του λαού της πρωτεύουσας
και του πληθυσμού των ευρωπαϊκών επαρχιών...".

Πηγή: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Βυζαντινός Πολιτισμός-Μεσοβυζαντινοί χρόνοι, Εκδοτική Αθηνων Α.Ε., Αθήνα,
1979, σελ.28

Β.Δ.
 Το διάταγμα της εικονομαχικής συνόδου της Ιερείας (754)

Ομόφωνα ορίζουμε ότι οι παντός είδους εικόνες που έχουν κατασκευασθεί από κάθε είδους υλικό και έχουν
ζωγραφιστεί από τον κακότεχνο χρωστήρα των εικονογράφων θα είναι στο μέλλον απόβλητες από τις
χριστιανικές εκκλησίες και ξένες και αποκρουστικές για τους Χριστιανούς. Και κανένας πια να μην έχει το
δικαίωμα να ασκεί το ανόσιο και ασεβές αυτό επάγγελμα. Όποιος τολμά από δω και πέρα να κατασκευάζει ή
να προσκυνά ή να τοποθετεί σε εκκλησία ή ιδιωτική κατοικία ή να αποκρύπτει εικόνες, αν αυτός είναι
επίσκοπος ή διάκονος, να καθαιρείται, αν είναι μοναχός ή λαϊκός, να αναθεματίζεται και να είναι υπόλογος
Γραπτές πηγές
απέναντι στους αυτοκρατορικούς νόμους, με την κατηγορία ότι στρέφεται ενάντια στις διαταγές του θεού και
είναι εχθρός των πατροπαράδοτων δογμάτων.

Η. Hennephof (εκδ.) Textus Byzantinos ad Iconomachiam pertinentes in ususm academicum, Λέιντεν 1969, 73..
Θάνατος Κωνσταντίνου Ε’
Φραγμό στις εικονομαχικές αυτές διώξεις
έβαλε ο θάνατος του Κωνσταντίνου του Ε’ στις
14 Σεπτεμβρίου του 775. Η πολιτική του
εναντίον των εικονολατρών είχε ξεπεράσει
κατά πολύ τις αποφάσεις της συνόδου της
Ιέρειας. Ως εκ τούτου τα προσωνύμια
«Κοπρώνυμος» και «Καβαλλίνος» που του
προσήψαν οι αντίπαλοί του ήταν μόνο η αρχή
της αντίδρασης, που έφτασε μέχρι του σημείου
να απομακρυνθεί το νεκρό σώμα του
αυτοκράτορα από την εκκλησία των Αγίων
Αποστόλων, όπου βρίσκονταν οι τάφοι των
Βυζαντινών ηγεμόνων. Ωστόσο δε
λησμονήθηκαν οι πολεμικές επιτυχίες και τα
ηρωικά του κατορθώματα. Όταν στις αρχές του
9ου αιώνα το Βυζάντιο δοκιμαζόταν από την
πίεση των Βουλγάρων, ο λαός συγκεντρώθηκε
στον τάφο του Κωνσταντίνου Ε' και ικέτευε το
νεκρό αυτοκράτορα να αναστηθεί, για να
σώσει την αυτοκρατορία από την ταπείνωση».
Επιχειρήματα των εικονολατρών
Εἰ σταυρὸν καὶ λόγχην καὶ κάλαμον καὶ σπόγγον, δι' ὧν οἱ θεοκτόνοι Ἰουδαῖοι τὸν κύριόν μου ἐνύβρισαν καὶ
ἀπέκτειναν, ὡς αἴτια σωτηρίας προσκυνῶ καὶ σέβω, τὰς ἐπὶ δόξῃ καὶ μνήμῃ τῶν τοῦ Χριστοῦ παθημάτων
ἀγαθῷ σκοπῷ ὑπὸ τῶν πιστῶν κατασκευαζομένας εἰκόνας οὐ προσκυνήσω; Εἰ σταυροῦ εἰκόνα ἐξ οἱασοῦν
ὕλης κατασκευασθεῖσαν προσκυνῶ, τοῦ σταυρωθέντος καὶ τὸν σταυρὸν σωτήριον δείξαντος τὴν εἰκόνα οὐ
προσκυνήσω; Ὅτι δὲ οὐ τῇ ὕλῃ προσκυνῶ, δῆλον• καταλυθέντος γὰρ τοῦ ἐκτυπώματος τοῦ σταυροῦ, εἰ τύχοι,
ἐκ ξύλου κατεσκευασμένου, πυρὶ τὸ ξύλον παραδίδωμι, ὁμοίως καὶ τῶν εἰκόνων.
Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι
Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας
των ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση
και με σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα
του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού
που κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το
εκτύπωμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο
συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά καταστραφούν. —Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων,
Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305
Β.Δ.
Β.Δ.
 Όταν πέθανε ο όταν το Βυζάντιο
Κωνσταντίνος ο Ε΄ Ο λαός απομάκρυνε Δεν ξέχασαν δοκιμαζόταν και τον ικέτευε
(14-9-775), που οι το σώμα του από το όμως τα σκληρά από τις να …αναστηθεί,
αντίπαλοί του ναό των Αγίων ηρωικά επιθέσεις των για να τους
είχαν κολλήσει το Αποστόλων, όπου πολεμικά του Βουλγάρων ο σώσει από την
προσωνύμιο ενταφιάζονταν οι κατορθώματ λαός της Κων/λης ταπείνωση και
«Κοπρώνυμος» ή Αυτοκράτορες. α και συγκεντρώθηκε τον όλεθρο…
«Καβαλλίνος» στον τάφο του

León III y Constantino V. Sólido bizantino.

Β.Δ.
Εργασία: Χωριστείτε σε 2 ισάριθμες ομάδες και προετοιμαστείτε να υποστηρίξετε με
επιχειρήματα τα αρνητικά αποτελέσματα της λατρείας των εικόνων με τις υπερβολές της
εποχής ή τα αρνητικά αποτελέσματα της κατάργησης των εικόνων.
Προαιρετική: Να γράψετε τη γνώμη σας για την πολιτική του Λέοντα του Γ΄ λαμβάνοντας υπόψη τις προθέσεις
του, τη στρατηγική του και τα άμεσα/ μακροπρόθεσμα αποτελέσματά της.

Β.Δ.