MENADŽMENT U TRANSPORTU I

KOMUNIKACIJAMA

Prof. dr Ibrahim Jusufranić

 POJAM MENADŽMENTA

Menadžment se kao vještina pojavio prije nekoliko

hiljada godina, a prva značajnija primjena
menadžmenta ostvarena je u izgradnji egipatskih
piramida, gdje su stari Egipćani primjenjivali funkcije
menadžmenta kao što su: planiranje, organizacija i
kontrola ( 2500 godina p.n.e. ). Menadžment kao
naučna disciplina je počeo da se razvija tek u XIX
stoljeću. Poseban doprinos njegovom razvoju dali su
frederick W. Taylor, postavivši principe
menadžmenta u svom radu Naučno upravljanje
( Scientific Management ) i Henri Fayol, prvom
kompleksnom teorijim o upravljanju, funkcijama
upravljanja i principima upravljanja.
• Međutim, menadžment se naročito razvio za vrijeme
Drugog svjetskog rata i poslije njega.
• Tako je uspjeh maršalovog plana od menadžmenta
stvorio hit, a Japanci su ga kasnije koristili kao ključni
faktor u obnovi japanske privrede. Tehnološki aspekt
predstavlja ključni preduslov za dimenzionisanje
strategije razvoja i izbora najfunkcionalnijeg modela
menadžmenta. Brz tehnološki razvoj podrazumijeva
odgovarajući menadžment koji će omogućiti efikasno
funkcionisanje i razvoj preduzeća i društva u cjelini.
Zato se često kaže da je menadžment fenomen XX
stoljeća. Pretpostavlja se da će menadžment biti ključni
resurs XXI stoljeća.
• Imajući u vidu veliki broj definicija ovdje
ćemo izložiti samo najznačajnije.
“Menadžment je proces kojim se nepovezani
resursi organizacije integrišu u cjelovit sistem
za postizanje ciljeva”
“Menadžment je proces donošenja odluka
usmjerenih na ostvarivanje ciljeva”
• “Menadžment je proces planiranja i
odlučivanja, organizovanja, vođenja i kontrole
ljudskih, materijalnih, finansijskih i
informacionih resursa organizacije radi
ostvarivanja njenih ciljeva na efikasan i
efektan način”.
• Peter Drucker, autor prethodne definicije dao je i
pojednostavljenu sljedeću definiciju:
“Menadžment je efektivno i efikasno korišćenje
resursa za postizanje željenih ciljeva”.
“Menadžment predstavlja funkciju čiji je cilj da se na
efikasan način obezbijede, rasporede i iskoriste ljudki
napori i fizički resursi kako bi se postigao neki cilj”.
“Pod pojmom menadžment se podrazumijeva i naučna
oblast koja opisuje i pojave upreduzeću i uslove
okruženja u kojima se te pojave odigravaju, objašnjava
pojave i uticaje uslove okruženja na njih, čime se
obezbjeđuje neophodan fond znanja na osnovu koga je
moguće obezbijediti predvidivo poslovanje, očekivanu
efikasnost u ostvarenju korporativnih ciljeva”.
- ekonomski resurs
- sistem vlasti
- sistem elite
• S druge strane menadžment se posmatra i kao
- Analizirajući prethodne definicije može se
konstatovati da menadžment, teoretski i
praktično posmatran, ima trojaku funkciju.
Prvo, menadžment se posmatra i definiše kao
proces uoravljanja određenim poslovima,
organizacionim dijelovima, procesima ili
preduzećem radi efikasnog ostvarivanja
zajedničkih ciljeva.
- Drugo, menadžment je rukovodstvo
preduzeća, koje ima ovlašćenje da upravlja
realizacijom određenih ciljeva.
- Treće, menadžmenta je posebna naučna
disciplina, multidisciplinarnog karaktera, koja
se bavi istraživanjem problema menadžmenta,
usavršavanjem postojećih i uvođenjem novih
metoda menadžmenta u cilju efikasnog
korišćenja resursa za postizanje ciljeva
• Postoji, također, izvjesna neusaglašenost
korišćenja termina “administracija” u odnosu
na “menadžment”. Prema Ansoff- u, npr.
administracija se primjenjuje na tzv.
neoprofitne sisteme, a menadžment na
profitne.
• Menadžment se prevashodno odnosi na rad sa
ljudima u datim materijalnim i drugim
uslovima, koji su promjenjivi u vremenu, a
nosioci ostvarenja menadžment sadržaja su
takođe ljudi
 PROCES MENADŽMENTA

• Proces menadžmenta čine sljedeće faze:

- planiranje
- organizovanje
- kadrovanje
- vođenje
- kontrola
• Planiranje predstavlja prvi korak u procesu koji nazivamo
menadžment. Ono daje okvir za sve ostale funkcije menadžmenta.
U ovoj fazi se utvrđuju ciljevi preduzeća, njegova poslovna
politika i strategija, sa definisnjem zadataka i resursa za
ostvarivanje ciljeva. Ako saobraćajno preduzeće želi uspješno da
posluje u promjenjivim tržišnim uslovima, ono mora ozboljno da
se pozabavi planiranjem. Za efikasno planiranje neophodne su
kvalitetne informacije.
• Za efikasno planiranje može se koristiti model
strateškog menadžmenta. Inače, za planiranje se koriste
dva metoda: centralizovano i participativno planiranje
• Organizovanje kao druga faza menadžmenta definiše
organizacionu strukturu sa optimalnom kombinacijom
ljudi i resursa za realizaciju usvojenog plana, odnosno
utvrđenih ciljeva. Proces organizovanja odvija se u
svakom preduzeću, a zavistan je od unutrašnjih faktora
( vrste transportne ili PTT usluge, transportnih
sredstava, infrastrukture, tehnologije, kadrovske
strukture, veličine lokacije i sl. ) i spoljašnjih faktora
( tržište, razvoj nauke i tehnike, institucionalni uslovi
integracioni procesi i sl.)
• Kadrovanje. Kada su definisani zadaci za realizaciju
ciljeva u fazi organizovanja, u ovoj fazi je neophodno
obezbijediti kadrove sa odgovarajućom
kvalifikacionom strukturom. To podrazumijeva
sljedeće aktivnosti:
- Izradu plana kadrova u skladu sa kadrovskom
politikom odnosno strategijom dugoročnog razvoja
- Obezbjeđenje kadrova prema usvojenoj dinamici
plana kadrova
- Obrazovanje i razvoj kadrova
- Vrednovanje rada
- Obezbjeđenje odgovarajućih radnih i životnih uslova
• Vođenje. Zadatak menadžera nije samo
donošenje odluka već i ubjeđivanje i
motivisanje saradnika za njihovo sprovođenje.
Taj proces se naziva vođenje. Prema tome,
vođenje predstavlja sposobnost da se drugima
prikaže vizija, da se motivišu da postignu
određeni cilj, odnosno kako da se usmjeri
njihova energija na posao koji treba da obave.
• Da bi taj zadatak efikasno obavio on mora da
vodi računa o bezbijednosti radnika, o
njihovom finansijskom statusu, zatim o
uvažavanju i njihovoj ličnoj satisfakciji i da
shvati da se potrebe ljudi mijenjaju zavisno od
vremena i situacije.
• Odlučivanje je osnovna djelatnost menadžera.
Nezavisno od funkcije, svi menadžeri su donosioci
odluka koje se ne odnose samo na njihov rad već i na
aktivnost drugih lica i često na cjelokupnu
organizaciju. Prema tome, odlučivanje je značajna
komponenta menadžmenta.
• Kontrola sa regilisanjem je završna faza
menadžmenta koja je u interakciji sa ostalim fazama,
a posebno sa planiranjem. Ona podrazumijeva da se
poslovna zbivanja održavaju u skladu sa utvrđenim
ciljevima. Kontrola u preduzeću obuhvata sljedeće
oblasti. Djelatnost ( kontrola kvaliteta transportne i
PTT usluge, kontrola bezbijednosti saobraćaja i dr. ),
finansije i osoblje.
 ODNOS ORGANIZACIJE I MENADŽMENTA

• Može se slobodno reći da preovladava shvatanje o

nerazdvojivosti organizacije i menadžmenta i njihovom
prožimanju ( preplitranju ). Pri tome se polazi od
stanovišta da organizacija i menadžment predstavljaju
dve međusobno povezana koncepta koji se često koriste
da objasne iste fenomene. Oba koncepta imaju isti cilj-
poboljšanje efikasnosti i razvoja kako sopstvenih tako i
društvenih sistema. U prilog prethodnoj tvrdnji navode
se brojni argumenti među kojima i sljedeći:
- bliskost definicija organizacije i menadžmenta
- istorijski nastanak organizacije i menadžmenta
- pioniri organizacije i menadžmenta
- Obzirom da su u date najznačajnije definicije
menadžmenta radi njihovog upoređivanja sa
definicijama organizacije, ovdje ćemo navesti
sljedeće definicije organizacije:
Prema klasičnom pristupu “Organizacija je
struktura odnosa moći, ciljeva uloga,
aktivnosti komunikacije i ostalih faktora koji
postoje kada ljudi rade zajedno”.
Prema stranovištu neoklasičara “Organizacija
je grupa ljudi sa zajedničkim ciljevima”.
• Prema protagonistama moderne teorije
organizacije sistemski pristup “Organizacija je
struktuiran proces u kome su pojedinci u
interakciji za postizanje ciljeva”
Prema kontigentnom pristupu “Organizacija je
skup odnosa između ljudi u obavljanju
zajedničkih aktivnosti, da bi se postigao cilj u
određenim uslovima”.
• Kao pionire organizacije i menadžmenta kao
naučne discipline, većina autora navodi
Fredericka Taylora i Henri fayola.
 MENADŽERI
KARAKTERISTIKE SAVREMENOG MENADŽERA

• Menadžer je profesionalni rukovodilac koji je

školovanjem ili kroz praksu osposobljen za
vršenje funkcije menadžmenta i koji istu
obavlja u vidu stalne profesije.
• Osnovni zadatak menadžera je da obezbijedi
opstanak i razvoj preduzeća, odnosno da
realizuje ciljeve preduzeća ili dijela preduzeća
kojim rukovodi.
• Poslovi i zadaci menadžera uglavnom se mogu
svesti na osnovne funkcije menadžmenta:
planiranje, organizovanje, kadrovsku politiku,
rukovođenje ( vođenje ) i kontrolu.
• U zavisnosti od poslova koje obavljaju,
razlikujemo tri nivoa menadžmenta:
- Vrhovni
- Srednji i
- Operativni
• Vrhovni menadžeri ( generalni direktor, zamjenik
generaknog direktora, pomoćnici generalnog
direktora ) donose ciljeve preduzeća, određuju
strategiju i poslovnu politiku i zvanično
predstavljaju preduzeće u okruženju.
• Srednji menadžeri ( direktori sektora, direktori
poslovnih jedinica ) razrađuju usvojenu strategiju
i poslovnu politiku. Ovdje se odluke donijete od
strane vrhovnih menadžera razrađuju do detalja
radi njihove primjene. Prema tome, srednji
menadžeri su odgovorni za sprovođenje politike i
planova koje su donijeli vrhovni menadžeri, oni
koordiniraju i nadziru aktivnosti operativnih
menadžera.
• Operativni menadžeri ( rukovodioci službi,
šefovi odjeljenja, šefovi organizacionih jedinica i
dr. ) koordiniraju i nadziru aktivnosti
neposrednih izvršilaca. Oni omogućavaju
sprovođenje utvrđene poslovne politike,
raspoređivanje poslova koje treba obaviti po
pojedinim radnim mjestima.
• Teorijski gledano, većina vrhovnih menadžera
trebalo bi najveći dio vremena da provodi u
planiranju, dio vremena u organizovanju i
kontrolo i veoma mali dio u operativnom
obavljanju poslova.
• Nasuprot njima, srednji menadžeri najveći dio
vremena treba da provode u organizovanju i
kontrolisanju poslova.
• Na kraju, niži ili operativni menadžeri svoje
vrijeme uglavnom treba da provode zu
kontrolisanju i operativnom izvršenju posla, a
samo manji dio vremena u planiranju i
organizovanju.
• Menadžeri imaju više uloga, ali je nesumnjivo
najbitnija donošenje odluka za obavljanje
poslovnih aktivnosti preduzeća.
• U savremenim uslovima poslovanja koje karakteriše
brz tempo razvoja nauke, tehnologije, tehnike i
informatike, potrebni su talentovani menadžeri koji su
u stanju da razvijaju organizaciju i ljudske resurse koji
će moći da se prilagođavaju spoljnim promjenama.
Zato se i smatra da je jedna od najznačajnijih uloga
menadžera krajem XX i početkom XXI stoljeća
upravljanje promjenama, pri čemu je njihov zadatak ne
samo definisanje strategije promjena, već i stvaranje
odgovarajuće klime za njeno sprovođenje.
• Uspješan menadžer treba da ima znanja iz savremene
tehnike, tehnologije, informatike, organizacije,
menadžmenta, logistike, finansija, marketinga i drugih
disciplina.
• Postoji jedan širi skup sposobnosti koje su od bitnog
značaja za svakog menadžere koji pretenduje da bude
uspješan:
• Sposobnost vizionarstva
• Sposobnost predviđanja
• Sposobnost komuniciranja
• Sposobnost inicijative
• Retoričke sposobnosti
• Sposobnost selekcije važnog od nevažnog
• Analitičke sposobnosti
• Dijagnostičke sposobnosti
• Sposobnost prilagođavanja novim situacijama
• Sposobnost stvaranja tima
• Da bi se obezbijedile odgovarajuće karakteristike
menadžera potrebno je osigurati njihov adekvatan
razvoj pri čemu je neophodno:
• Planiranje karijere menadžera
• Selekcija za menadžere
• Sistematika obrazovanja menadžera
• Širok je skup osobina koje su značajne za uspješnog
menadžera. Smatra se da dobar menadžer treba da
bude:
• Vrijedan, pametan, pošten, ambiciozan, energičan,
entuzijasta, fleksibilan, maštovit, optimista, hrabar,
agresivan, jaka i stabilna ličnost.
• Imajući u vidu da su Japanci zahvaljujući svom
menadžmentu ne samo dostigli već i prestigli
evropsku i američku dominaciju na tržištu velikog
broja proizvoda ( satovi, fotografski aparati, radio
aparati, televizori, automobili i sl. ) navodimo
osnovna pravila japanskih menadžera:
a) Neorganizovan menadžer
• Haos na kancelarijskom stolu
• Zatrpan papirima i poslom
• Nema vremena za ručak
• Kasno napušta posao sa punom tašnom
• Ne zna za radno vrijeme
• Neredovno koristi godišnji odmor
• Niko ne zna zašto je prezaposlen
• Kasni na sastanke
• Ne koristi timski rad
• Razvija i gaji pojam nezamjenjivosti
• Radi uglavnom sam i zadržava odgovornost
• Juri bezglavo
• Otkazuje sastanke
• Nema vremena za telefonske razgovore
• Nema vremena za saradnike
• Nema povjerenja u ljude
• Drži pojedinačne sastanke sa saradnicima
• Informacije prima “ad hok”
• Nema vremena za odluke
• Ne čite stručnu literaturu
Organizovan menadžer
• Brige i odgovornost ne ističe
• Radi po dnevnom planu
• Organizuje svoje vrijeme
• Aktivan je i brzo odlučuje
• Radi cijelo radno vrijeme
• Posao uglavnom napušta na vrijeme
• Delegira poslove i odgovornosti
• Koristi vikende za rekreaciju, sopstveni rad i
porodicu
• Društveno je aktivan
• Na posao dolazi odmoran
• Koristi godišnji odmor
• Ima povjerenje u saradnike
• Vrši selekciju saradnika
• Prima redovne i periodične informacije
• Gaji timski rad
• Održava redovne sastanke
• Organizuje pripreme sjednica i odluka
• Ostvaruje javnost u radu
• Vrši selekciju problema
• Nalazi vrijeme za usavršavanje
• Da bi menadžeri napredovali u preduzeću
moraju imati kvalitet lidera. Najvažnija
osobina lidera- vođe je da sopstvenim
primjerom pokazuje kako ostali treba da rade.
Smatra se da dobre vođe:
• Koriste svoju ulogu da izvuku
pozitivnekvalitete onih koji ih slijede
• Znaju kasda da vode, a kada da slijede
• Sa sobom imaju jak tim
• Imaju pregled današnjice i viziju sutrašnjice
• Razlikuju bitno od nebitnog
• Rizikuju neuspjeh u potrazi za uspjehom
• Optimisti su u nsjtežem trenutku itd.
 GENERALNI DIREKTOR

• Generalni direktor- predsjednik kompanije ( korporacije )

je osnovni nosilac i realizator menadžmenta u
savremenom poslovanju. Od njega u velikoj mjeri zavisi
efektivnost i efikasnost upravljanja preduzećem, a samim
tim i uspješno poslovanje i razvoj preduzeća.
• Transportno, odnosno poštansko i telekomunikaciono
tržište zahtijeva poslivnost. To znači da korisnici
transportnih i PTT usluga zahtijevaju odgovarajući
kvalitet usluga u međunarodnom saobraćaju i u skladu sa
standardima kvaliteta EU i drugih međunarodnih
organizacija: rokove isporuke, cijene, stabilnost
poslovnosti, bezbijednost i dr.
• Država saobraćajnim preduzećima, odnosno
njihovim generalnim direktorima postavlja
dvije grupe zahtjeva.
• Prva se odnosi na ispunjavanje finansijskih
obaveza, a druga grupa zahtijeva ispunjavanje
javne funkcije koja pored ostalog
podrazumijeva redovitost, urednost,
bezbijednost i javnost saobraćaja.
• U skladu sa prethodnim zahtjevima, generalni direktori
saobraćajnih preduzeća- a u prvom redu željeznice,
PTT, vazdušnog, pomorskog, riječnog i gradskog
saobraćaja- moraju da pored komuniciranja sa
dijelovima preduzeća komuniciraju i sa okruženjem
kao što su banke, društveno političke zajednice
( poštine, okruzi, republike, savezna država ). Na
međunarodnom nivou neophodna je komunikacija sa
organizacijama ( preduzećima ) iste djelatnosti
susjednih i drugih zemalja, međunarodnim
organizacijama iz oblasti saobraćaja ( UIC, ITU, ICAO
i dr. ), Međunarodnim monetarnim fondom
( Svjetskom bankom), Evropskom investicionom
bankom, Eurofimom idr. Kao i brojnim poslovnim
pertnerima kao što su proizvodžači saobraćajnih
sredstava i opreme.
• To ne znači da generalni direktor i vrhovni
menadžment treba da upravljaju kapitalom, to je u
kompetenciji Upravnog odbora i Skupštine akcionara.
U privatnim preduzećima nosilac upravljačke i
rukovodeće funkcije je vlasnik- generalni direktor
koji je istovremeno i preduzetnik. On upravlja
preduzećem i kapitalom. Da bi naši generalni
direktori primjenjivali najsavremenije stilove,
metode, tehnike i taktike menadžmenta koje se
primjenjuju u savremenoj privredi, neophodno je da
imaju savremeno obrazovanje što podrazumijeva
permanentno sticanje i inoviranje znanja iz oblasti
integralnog i funkcionalnog menadžmenta.
 ZAMJENIK I POMOĆNICI GENERALNOG
DIREKTORA

• Zamjenici i pomoćnici generalnog direktora

pojavljuju se u dvojnoj ulozi. Prvo, sa generalnim
direktorom čine vrhovni menadžment preduzeća.
Drugo, oni su i prvi nivo funkcionalnih menadžera.
Tako je npr., pomoćnik za proizvodnju dipl. inženjer,
a za finansije i ekonomiku dipl. ekonomista. Oblast
rada kojom se bave zamjenici i pomoćnici nije
standardizovana, već zavisi od konkretnog preduzeća
i stavova generalnog direktora, odnosno od toga šta
im generalni direktor delegira da rade, koji autoritet
treba da imaju.
• Što se tiče njihovog autoriteta uglavnom postoje dvije
opcije:
1. Zamjenici i pomoćnici kao linijski menadžeri
2. Zamjenici i pomoćnici kao štabski organ.
• U prvom slučaju oni imaju direkten hijerarhijski
autoritet nad poslovnom funkcijom koja spada u
njihovo područje rada, a u drugom slučaju zamjenici i
pomoćnici imaju više savjetodavnu i koordinirajuću
ulogu. U praksi se više primjenjuje prva opcija,
odnosno rijetko se zamjenici i ponoćnici pojavljuju
kao savjetodavni organ.
 ČLAN UPRAVNOG ODBORA

• Vlasnici saobraćajnih preduzeća mogu da budu

država, akcionarska društva i privatnici. Njihovo
osnovno pravo je kontrola nad poslovanjem
preduzeća. Otuda je i glavna uloga upravnog
odbora zaštita interesa vlasnika, poslovanja
preduzeća i kreiranje vrijednosti za vlasnike.
• Da bi efikasno obavio svoju funkciju član
Upravnog odbora treba da ima sljedeće:
1. Član Upravnog odbora treba da ima dobre kontakte
sa državnim organizacijama, sa poslovnim
partnerima i bankama
2. Član Upravnog odbora treba da ima profesionalno
iskustvo, da ima vremena za taj posao i da pomaže
u rješavanju konflikata
3. Od njega se očekuje da bude poznat u javnosti i
medijima. Za članove se mogu uzimati profesori
menadžmenta sa fakulteta. Biti član Upravnog
odbora je stvar prestiža
4. Član upravnog odbora treba da surađuje sa
vlasnicima i menadžerima
5. On treba da ima široko obrazovanje i bogato
iskustvo iz djelatnosti preduzeća, ali i drugih
djelatnosti

6. Od člana Upravnog odbora se ne očekuje da ima

perfektna tehnološka znanja, da odlično poznaje
tržište, već da ima opšta znanja u ovim oblastima
7. Članovi Upravnog odbora ne moraju da imaju
kontakte sa poslovnim partnerima kako u zemlji
tako i u inostranstvu, sa međunarodnim
saobraćajnim organizacijama, saobraćajnim
preduzećima drugih država i sl. Oni ne moraju da
procjenjuju razvoj privrede, saobraćajne grane i
preduzeća.
8. Neophodno je da je član Upravnog odbora
materijalno stimulisan da ima dovoljno slobodnog
vremena da se posveti svom poslu i da dobije
kvalitetne informacije. Od toga u velikoj mjeri
zavisi uspjeh njegova rada.
 DIREKTOR MARKETINGA

• Osnovni zadaci ovog menadžera su da koordinira:

• pripremu i donošenje marketing strategije na
različitim nivoima organizacije preduzeća. U
saobraćajnim preduzećima gdje se obavlja više
djelatnosti potrebno je u okviru globalne marketing
strategijepreduzeća definisati posebne marketing
strategije za svaku djelatnost. Tako npr., kod
saobraćajnih preduzeća čija je djelatnost prevoz
putnika i prevoz robe potrebno je donijeti marketing
strategiju za prevoz putnika i marketing strategiju za
prevoz robe, a kod PTT saobraćaja marketing
strategiju za poštu kao i za telekomunikacije
• organizovanje i kontrolu sprovođenja marketing
aktivnosti na domaćem i na međunarodnom
transportnom tržištu i preduzimanju korektivnih
aktivnosti
• izvršenje različitih operativnih poslova marketinga
na svim nivoima organizacije preduzeća
- Polazeći od značaja marketing menadžera za tržišno
poslovanje saobraćajnih preduzeća, iako smo ranike
govorili o karakteristikama menadžera navešćemo
neke od poželjnih osobina marketing menadžera:
• prihvatanje optimalnog rizika
• prihvatanje neuspjeha
• samouvjerenost, da se osloni na svoje sposobnosti
• upornost u rješavanju problema
• postavljanje ciljeva sa jasnim zadacima i rokovima
• pozitivan stav prema povratnoj informaciji o
postignutim rezultatima
• inicijativa i lična odgovornost
• korišćenje dozvola i drugih resursa
• život sa neizvjesnošću
• spremnost na prekovremeni rad
• Da bi uspješno obavljao svoju funkciju marketing
menadžer treba da ima sposobnosti kao što su:
• organizatorske koje mu omogućavaju da usmjerava
marketing aktivnosti
• operativno- izvršne, a to znači da umije da sarađuje sa
korisnicima transportna i PTT usluge
• krativne, da uvodi inovacije
• političke, što podrazumijeva da je sposoban da za
svoje planove obezbijedi podršku unutar preduzeća i
van njega
 DIREKTOR ISTRAŽIVANJA I RAZVOJA

• Utvrđivanje optimalnog razvoja preduzeća

predstavlja prioritetan zadatak direktora istraživanja i
razvoja čitavog menadžmenta poslovnog sistema.
• Za razvoj se koriste uglavnom sljedeće opcije
( strategije ):
• razvoj oslonjen na transfer inostrane tehnologije i
• razvoj baziran na sopstvenom istraživanju
• Imajući prethodno u vidu , osnovni elementi
istraživanja i razvoja koji su istovremeno i glavni
zadaci menadžera istraživanja i razvoja, bili bi
sljedeći:
• strateško programiranje razvoja
• usavršavanje postojećih transportnih ili PTT usluga,
razvoj i uvođenje novih transportnih ili PTT usluga
• modernizacija postojeće i izgradnja nove savremene
saobraćajne infrastrukture
• usavršavanje postojećih transportnih sredstava i
saobraćajne opreme, razvoj novih saobraćajnih
sredstava i transportne opreme u zajednici sa
proizvodžačima transportnih sredstava i njihovo
uvođenje u rad
• pronalaženje novih ekonomičnih energija i materijala
• poboljšanje tehničke kontrole bezbijednosti
saobraćaja i zaštite životne sredine
• usavršavanje i uvođenje nove organizacije i
upravljanja transportnim procesom, kao i razvoj
organizacije i upravljanja preduzećem u cjelini
• obezbjeđenje i korištenje znanja ( know- how )
• projektantske i druge aktivnosti
 DIREKTOR PROIZVODNJE

• Osnovni zadatak direktora proizvodnje ili

proizvodnog menadžera je da obezbijedi ekonomičnu
i rentabilnu proizvodnju transportnih ili PTT usluga.
• Za ostvarivanje ciljeva svoje funkcije i strateških
ciljeva preduzeća, direktor proizvodnje mora da
efikasno sarađuje sa direktorima ostalih funkcija u
preduzeću, a posebno sa marketingom, planskom,
kadrovskom, finansijskom i nabavnom funkcijom.
• Zadatak proizvodnog menadžera 8 direktora
proizvodnje ) je da upravlja operativnim sistemom
preduzeća. Zadatak čine sljedeći elementi:
• organizacija pripreme
• organizacija saobraćajno- transportnog procesa
• organizacija održavanja transportnih sredstava i
saobraćajne opreme
• organizacija kontrole
• U organizaciji pripreme prvo se vrši tehnička
priprema koja obuhvata određivanje strukture
prevoza robe i putnika ( planiranje prevoza robe i
putnika ) i izradu tehnološkog procesa rada
preduzeća- reda vožnje, plovidbe, letenja i prenosa
pošte, koji je i osnovni plan preduzeća.
• Organizacija saobraćajno- transportnog procesa
obuhvata organizaciju procesa transporta i regulisanje
saobraćaja. Organizacija transporta sastoji se od
pripreme prevoza putnika i robe, samog prevoza i
završnih operacija za istovar robe, završetak
putovanja putnika i sl.
• Regulisanje saobraćaja predstavlja koordinaciju i
usklađivanje rada izvršnih jedinica u cilju realizacije
reda vožnje, plovidbe, letenja, prenosa pošte itd. Da
bi se uspješno obavio proces proizvodnje transportnih
ili PTT usluga, neophodno je da transportna sredstva,
saobraćajna infrastruktura i oprema budu u ispravnom
stanju štp se postiže održavanjem.
• Organizacija kontrole obuhvata: tehničku kontrolu
procesa rada, saobraćajne infrestrukture i saobraćajne
opreme, transportnih sredstava i bezbijednosti
saobraćaja, koju vrše organi preduzeća i državni
organi
 DIREKTOR FINANSIJA

• Upravljanje finansijama obuhvata:

• finansijsku politiku
• finansijsko planiranje
• finansijsku organizaciju
• finansijsku analizu
• finansijsku kontrolu
• finansijske informacije
• Ona podrazumijeva obezbjeđenje potrebnih
finansijskih sredstava, njihov plasman u okviru
definisane poslovne i razvojne politike i platni promet
• Finansijsko planiranje, kroz izradu kratkoročnih,
srednjoročnih i dugoročnih finansijskih planova
predstavlja instrument poslovne- finansijske politike
preduzeća.
• Da bi finansijski menadžeri uspješno obavljali
finansijsku funkciju, moraju da posjeduju određene
osobine koje se mogu svrstati u sljedeće:
• sposoban za saradnju (n fleksibilan, kreativan,
inovatinvan, komunikativan )
• sposoban finansijer ( obezbjeđuje saradnju sa
organizacijama van preduzeća, zna da sarađuje sa
kupcima i dobavljačima )
• uticajan van preduzeća ( obezbjeđuje saradnju sa
organizacijama van preduzeća, zna da sarađuje sa
kupcima i dobavljačima )

• Kao kriterijumi za uspješnog finansijskog menažera

uglavnom se koriste . Rentabilnost, ekonomičnost,
likvidnost preduzeća, zadovoljstvo dobavljača, dobri
odnosi sa bankama, platnim prometom i drugim
organizacijama, zadovoljstvo zaposlenih u preduzeću
i dr.
 DIREKTOR KADROVSKIH POSLOVA

• Čovjek je osnovni faktor svake proizvodnje, pa

proizvodnje transportne i PTT usluge. On se
istovremeno javlja kao nje organizator, menadžer i
izvršilac.
• Upravljanje ljudskim resursima ima za cilj
usavršavanje, unapređivanje i efikasno korištenje
ljudskih potencijala, a sačinjavaju ga brojne
aktivnosti kao:
• planiranje kadrova
• regrutacija kadrova
• selekcija i izbor kadrova
• obuka za radno mjesto
• ocjenjivanje rada i
• nagrađivanje i motivacija
- Da bi obezbijedio efikasno funkcionisanje svije
funkcije, personalni menadžer treba da ima
odgovarajuća znanja iz sljedećih oblasti: prava,
organizacije, informatike, psihologije, tehnologije,
ekonomike, statistike i matematike, političke vještine
i dr.
• Pored potrebnog znanja personalni menadžer mora da
ima i odgovarajuće osobine. Te osobine su uglavnom
sljedeće:
• Sposobnost kreiranja kadrovske politike
• Posjedovanje znanja i umijeća za rad sa ljudima
• Sposobnost ocjenjivanja ljudi
• Komunikativnost i elokventnost
• Moralni integritet
• Objektivnost
• Sposobnost obezbjeđenja podrške u preduzeću
• Sposobnost za saradnju sa eksternim institucijama
 DIREKTOR INFORMATIKE

• Osnovni zadatak informatičkog menadžera je da

obezbijedi efikasno funkcionisanje menadžment
informacionog sistema koji povezuje ostale
podsisteme, uvođenjem informacionih tehnologija,
čime se stvaraju preduslovi za optimalno donošenje
odluka na svim nivoima organizacije preduzeća.
• Uloga informatičkog menadžera zavisi od konkretnog
preduzeća u kome se nalazi, ali i njegove sposobnosti
za implementaciju informacionih tehnologija.
• Za efikasno obavljanje svoje funkcije informatički
menadžer treba da posjeduje odgovarajuće osobine:
• sposobnost da na modelu provjeri posljedice
alternativnih odluka
• kreativnost, inovativnost
• sposobnost da obezbijedi saradnju sa organizacijama i
institucijama izvan preduzeća
• fleksibilnost
• komunikativnost
• sposobnost da obezbijedi radnu atmosferu
 DIREKTOR PROFITNOG CENTRA

• Savremeni modeli organizovanja složenih

saobraćajnih preduzeća čija se djelatnost obavlja na
više teritorija, ukazuje na potrebu organizovanja
profitnih centara.
• Zadaci menadžera profitnog centra zavise od tipa
organizacije centra, da li se radi o centrima koji su
organizovani na bazi funkcionalne specijalnosti, što
je rijeđi slučaj, ili su organizovani na bazi poslovne
zaokruženosti.
• Kao ključni zadaci menadžera profitnog centra mogu
se navesti:
• operacionalizacija ciljeva profitnog centra, vodeći
računa da budu kompatibilni sa ciljevima preduzeća
kao sistema
• projektovanje elemenata autonomnog razvoja kroz
planove i programe razvoja
• podsticanje i održavanje komunikacija između
centralnih funkcija preduzeća i odgovarajućih
odjeljenja u ovom centru
• određivanje prioriteta ulaganja u skladu sa strateškim
opredjeljenjima
• maksimalno korišćenje raspoloživih resursa pomoću
organizacionih mjera
• održavanje ravnoteže u pogledu raspoređivanja
zajedničkih troškova sa ostalim dijelovima preduzeća
• razvijanje autonomnog sistema praćenja i kontrole
profita u skladu sa normativima i
• nagrađivanje zaposlenih u centru, zasnovano na
uspjehu profitnog centra i njihovom ličnom
doprinosu i drugo.
• Odgovornost menadžera profitnog centra za rad i
poslovanje centra je kompleksna. Zbog toga on mora
da ima odgovarajuće karakteristike kao što su:
• poznavanje transportnog ili PTT tržišta
• poznavanje transportne ili PTT tehnologije
• sposobnost stvaranja vizije
• obezbjeđenje ekonomije poslovanja
• sposobnost nalaženja rentabilnih poslova
• sposobnost da organizuje i kontroliše
• sposobnost da obezbijedi podršku unutar preduzeća
• sposobnost da obezbijedi podršku van preduzeća
• sposobnost usmjeravanja aktivnosti zaposlenih

• Kao kriterijumi uspješnosti menadžera profitnog

centra mogu se koristiti:
• rentabilnost profitnog centra
• stepen korištenja kapaciteta
• učešće na transportnom ili PTT tržištu
• odnosi sa korisnicima transportne ili PTT usluge
• odnosi sa dobavljačima
• odnosi sa državnim organima
• ostvarena ekonomija troškova
• zadovoljstvo zaposlenih u profitnom centru
 MENADŽMENT NA PRINCIPU IZUZETAKA

• Osnovna preokupacija menadžmenta prema

izuzecima je da se pažnja menadžera usmjeri na
rješavanje ključnih problema, a da se oslobode manje
važnih. Menadžeri se informišu samo o izuzecima i
odstupanjima od plana, a ne i o svim zbivanjima u
organizaciji. Oslobađajući menadžere rutinskih
zadataka i odluka, ova koncepcija omogućava da oni
svoj kreativni potencijal usmjere na osnovna pitanja i
probleme preduzeća, kao što su utvrđivanje ciljeva i
strategija za njihovu realizaciju.
• Osnovni elementi menadžmenta prema izuzecima su:
mjerenje, projekcija, izbor, posmatranje, upoređivanje
i odlučivanje.
• Mjerenje je određivanje vrijednosti koje treba da
budu numerički izražene. Pri tome se mora voditi
računa da kod pojedinih zahtijeva mjerenje ne
prouzrokuje veće troškove od mogućih efekata.
• Projekcija obuhvata diferencirano utvrđivanje ciljeva
sa različitom vremenskom dimenzijom i na različitim
nivoima, saglasno razvojnim potrebama preduzeća.
• Selekcija pokazatelja omogućava da se između
brojnih mogućnosti odaberu one osnovne za
utvrđivanje planiranog iostvarenog u smislu
ostvarivanja projektovanih ciljeva preduzeća.
• Posmatranje je neposredno opažanje i prikupljanje
informacija koje omogućava uvid u stanje po
odabranim pokazateljima.
• Svrha odlučivanja sa preduzimanjem mjera je da se
konstatovano odstupanje vrati u normalne granice
očekivanih rezultata ili da se iskoriste nastale situacije
• Ova koncepcija u praksi se najviše primjenjuje za
utvrđivanje opsega odlučivanja i utvrđivanja pravila
komuniciranja na raznim hijerarhijskim nivoima
organizacije.
• S druge strane, praktična primjena ove koncepcije
djeluje na vatrogasnom principu što za posljedicu
može da ima vatrogasne umjesto planskih akcija.
 MENADŽMENT DELEGIRANJEM

Hartzburgerov model
• Primjena ovog modela omogućava povećanje efikasnosti
na najvišem nivo menadžmenta. To se postiže na sljedeći
način: svakom saradniku opisom posla na radnom mjestu
utvrđunju se odgovarajuće kompetencije i odgovornost.
Prenošenje zadataka se vrši odozdo na gore, za razliku od
prethodne koncepcije. Na taj način se višim
hijerarhijskim nivoima prenose samo oni zadaci koji ne
spadaju u djelokrug nižih nivoa.
• To omogućava da se upravljački vrh bavi osnovnim,
odnosno dugoročnim pitanjima. Menadžer se samo u
izuzetnim slučajevima uključuje u rad saradnika kada
se interes preduzeća dovode u pitanje.

• Pored opisa radnih mjesta značajan instrument ove

koncepcije su uputstva za rukovođenje koja su
jedinstvena za čitavu organizaciju, a obuhvataju
smjernice za ponašanje menadžera i saradnika.
• Kao nedostatak ovog modela, također, se navodi i
neadekvatna razmjena informacija između menadžera
i saradnika, pri čemu menadžer daje saradniku
informacije, a saradnik ima pravo da bude saslušan.
• Ovaj model daje niz korisnih instrumenata
menadžmenta, koji se mogu koristiti u
modifikovanom obliku prema uslovima konkretne
organizacije.
 MENADŽMENT PREMA REZULTATIMA

• Osnovna karakteristika ove koncepcije je postizanje

rezultata. Profit kao najkonkretniji izraz ostvranog
rezultata u poslovanju bio je i ostao glavna
pokretačka sila kapitalističke ekonomije.
• Ako su rezultati adekvatno odrađeni za pojedinca,
stvaraju se povoljni uslovi zasamoinicijativno
djelovanje. Međutim, ako rezultati nisu
sinhronizovani za razne pojedince na nivou cjeline
dovodi se u pitanje ostvarivanje rezultata.
 MENADŽMENT PREMA CILJEVIMA

Osnovni koncept menadžmenta prema ciljevima

• Prema ovoj koncepciji ciljevi su osnovni instrument
menadžmenta. Nadređeni i podređeni menadžeri
( saradnici ) zajednički utvrđuju svoje ciljeve,
definišu za svako glavno područje odgovornosti,
očekivane rezultate, kao i doprinos svakog pojedinca.
To znači da su zajedno utvrđeni ciljevi osnov za
kontrolu stepena ostvarivanja utvrđenih ciljeva i
radnog doprinosa saradnika. Primjena koncepcije
menadžment prema ciljevima satoji se od sljedećih
faza:
• kooperativnog utvrđivanja ciljeva
• kontrole uspjeha
• ocjena radnog doprinosa
• utvrđivanja ciljeva razvoja i usavršavanja kadrova
• Kooperativno utvrđivanje ciljeva je suština
menadžmenta prema ciljevima, čime se omogućava
identifikacija saradnika sa ciljevima preduzeća i
efikasno ostvarivanje ciljeva.
• Kontrola uspjeha je ustvari kontrola stepena
ostvarivanja utvrđenih dogovorenih ciljeva.
• Na taj način omogućava se i samokontrola koja ja
izuzetno značajna za primjenu koncepcije. Kontrola
se sprovodi na kooperativnoj osnovi. Naime,
menadžer i saradnik zajednički utvrđuju dogovorene i
ostvarene troškove. Pored konačne kontrole potrebno
je vršiti i periodične kontrole u smislu prilagođavanja
ciljeva.
• Ocjena radnog doprinosa obuhvata ocjenu radnog
doprinosa pojedinca za ostvarivanje ciljeva. Da bi
ocjena bila objektivna neophodno je da se definišu
kriterijumi za ocjenjivanje rada.
• Utvrđivanje ciljeva razvoja i usavršavanja kadrova je
veoma važan zadatak menadžera. Na bazi izvršenog
ocjenjivanja rada neophodno je utvrditi potrebe za
razvoj i obrazovanje kadrova koji proizilaze iz
prednosti i nedostataka saradnika. Također, izvršeno
ocjenjivanje rada omogućava da se utvrdi koje
saradnike treba unapređivati.
 STRATEGIJA ZA PRIMJENU KONCEPCIJE
MENADŽMENT PREMA CILJEVIMA

• Menadžment prema ciljevima je koncepcija koja se

danas najviše primjenjuje. Za njenu efikasnu
primjenu razrađene su brojne strategije među kojima
su prema Robert C. Forolu i Robert R. Beglu
najznačajnije sljedećih 7 strategija:
• Strategija 1- Upoznajte filozofiju menadžmenta
prema ciljevima. To je prva i osnovna strategija za
uspješno sprovođenje menadžmenta prema ciljevima.
• Teorija X prema kojoj su ljudi lijeni, da ne žele da
rade, da će raditi što je manje moguće zahtjevajući pri
tome što više primanja, da su motivisani samo
strahom i platom. Nasuprot teoriji X prema teoriji Y
menadžeri smatraju da ljudi vole da rade, da nalaze
zadovoljstvo u radu, da to zadovoljstvo može, a ne
mora biti visina njihove plate, da će radnici u većini
slučajeva dobro raditi i kad menadžer nije prisutan.
Suština ove strategije jeste da menadžer iz strategije
X neće uspješno sprovesti ovu koncepciju, s obzirom
da nema povjerenja u svoje saradnike i da će
menadžer iz teorije Y biti veoma uspješan.
• Strategija 2- Shvatite proces- po kome se proces
sastoji iz šest faza, odnosno izvršilac u menadžeru
navodi:
1. Koji su po njegovom mišljenju dugoročni ciljevi
njegovog menadžera
2. Koji su po njegovom mišljenju ciljebi njegovog
sopstvenog rada
3. Koje kriterijume, po njegovom uvjerenju, njegov
menadžer primjenjuje na njega
4. Koje podciljeve treba postići da bi se ostvario
krajnji cilj
5. Koji zahtjevi organizacije ili resursi pomažu ili
onemogućuju izvršenje tih ciljeva
6. Koje će konkretne aktivnosti on preduzeti da bi
postigao specifične podciljeve koji će dovesti do
izvršenja ukupnog cilja
• Zajedničko utvrđivanje ciljeva i zadataka motiviše
saradnike, jer ljudi postaju odaniji preduzeću kad
se osvjedoče da se ciljevi preduzeća povezuju sa
njihovim sopstvenim ciljevima i aspiracijama.
• Strategija 3- Pismeno utvrdite jasne ciljeve. Prema
nekim autorima dobro formulisani ciljevi treba da
imaju
• identifikovan jedan ključni rezultat na svaki od
postavljenih ciljeva
• naveden dan, mjesec i godinu planiranog završetka
• utvrđene troškove tj., finansijska sredstva, vrijeme,
materijal i opremu
• navedene kriterijume koji se signaliziraju kada je neki
cilj postignut i dr.
• Strategija 4- Dobro izaberite vrijeme. Nakon
utvrđenih ciljeva potrbno je da menadžer i saradnik
utvrde potrebne aktivnosti za realizaciju tih ciljeva,
kao i vrijeme za koje treba aktivnosti da izvrše. Pri
tome je najbolje koristiti tehniku PERT TIME, koja
ne omogućava ne samo optimalno planiranje već i
efikasno praćenje izvršavanja aktivnosti.
• Mrežni dijagram omogućava efikasno praćenje
realizacije projekta, a nakon završetka i objektivno
ocjenjivanje sposobnosti saradnika, odnosno
menadžera od strane viših menadžera.
• Strategija 5- Utvrdite prioritet i odgovornost.
Neophodno je da se utvrdi prioritet kod raznih ciljeva
što se postiže rangiranjem ciljeva kao npr., A- mora
se uraditi, B- treba uraditi, C- lijepo je da se uradi.
• Osim utvrđivanja prioriteta ciljeva neophodno je da
se dodijeli odgovornost za izvršenje zadataka.
• Strategija 6- Pripremite se za potencijalne probleme.
Problem može da bude što se od primjene koncepcije
menadžmenta prema ciljevima očekuju čuda i to
odmah, ne vodeći računa da je za primjenu potrebna
iodgovarajuća priprema.
• Ono što treba posebno istaći je da je potrebno kod
primjene ove koncepcije da menadžeri i njihovi
saradnici iskreno vjeruju u filozofiju menadžmenta
prema ciljevima i da sa željom za uspjeh učestvuju u
postavljanju ciljeva.
• Strategija 7- Napravite plan napada. Ova strategija
polazi od toga da bez dobrog planiranja nema ni
uspješne primjene ni uspjeha menadžmenta prema
ciljevima. U tom smislu treba napraviti priručnik za
menadžment prema ciljevima. Ovaj priručnik treba da
sadrži:
• kratak pregled filozofije menadžmenta prema
ciljevima
• objašnjenje zašto preduzeće smatra da će koncepcija
odgovarati njegovim potrebama
• termine koji se koriste pri formiranju ciljeva
• definisane krupne ciljeve i ključne rezultate koje treba
postići
• formulare, postupke, smjernice za komuniciranje
• obuku menadžera i saradnika itd.

• Druga značajna pretpostavka za primjenu koncepcije

je odgovarajući odnos menadžer- saradnik, gdje se
saradnik pojavljuje kao partner, a ne kao primalac
naređenja.
• Primjena koncepcije menadžment prema ciljevima
obuhvata plan primjene koncepcije kojim se tretiraju
sve aktivnosti primjene, kao i njihov redoslijed i
neposredna primjena koncepcije.
• U toku primjene koncepcije mogu se pojaviti
određeni nedostaci koji se nisu mogli predvidjeti kod
adaptacije koncepcije menadžmenta prema ciljevima.
Cilj praćenja primjene je da se uočeni nedostaci
blagovremeno otklanjaju i da se koncepcija
permanentno usavršava.