Tragedia

rozłamu
Schizma akacjańska – okres zerwania wspólnoty między Kościołem rzymskim i
patriarchatem konstantynopolitańskim w latach 484-519.
Przyczyną schizmy były opory części chrześcijaństwa wschodniego przed przyjęciem
kanonów soboru chalcedońskiego. Na wschodzie, głównie w Egipcie, narastał spór
między zwolennikami Chalcedonu a monofizytami. Ostatecznie w sprawę wmieszał się
cesarz Zenon Izauryjczyk, który postanowił wygasić spory dogmatyczne i przywrócić
jedność ze zwolennikami monofizytyzmu.
482 roku z inicjatywy cesarza ogłoszono dokument (a właściwie list do Kościoła Egiptu)
zwany Henotikon (Akt Jedności). Dokument uznawał za podstawę wiary jedynie
kanony pierwszych trzech soborów i nakładał anatemę na tych którzy głosili inne
doktryny w Chalcedonie czy gdziekolwiek indziej. Kościół wschodni przywrócił jedność
z monofizytami, jednak za cenę zerwania jedności z Rzymem. W 484 roku papież Feliks
III wezwał Zenona do przyjęcia postanowień soboru w Chalcedonie i obłożył
ekskomuniką patriarchę Konstantynopola Akacjusza.
Po śmierci Akacjusza w 489 r. i następnie w 491 Zenona nowy patriarcha
Konstantynopola Eufemiusz próbował przywrócić łączność z Rzymem, zwłaszcza że
poparcie dla Henotikonu wśród ortodoksyjnego społeczeństwa bizantyjskiego było
znikome. Następca Zenona na tronie cesarskim, Anastazjusz I był jednak zwolennikiem
monofizytyzmu i złożył Eufemiusza z urzędu, utrzymując schizmę przez 27 lat swojego
panowania.
Schizma zakończyła się dopiero w 519 r., gdy nowy cesarz Justyn I przyjął ponownie
kanony soboru chalcedońskiego.
Schizma Focjusza – schizma pomiędzy Kościołem łacińskim a Patriarchatem konstantynopolitańskim. Rozłam
obejmował większą część sprawowania urzędu przez patriarchę Focjusza, dlatego bywa określany jego
imieniem. Przyczyną schizmy były przede wszystkim kwestie jurysdykcyjne, ale również teologiczne.
Focjusz otrzymał urząd patriarchy Konstantynopola w burzliwych okolicznościach. W 858 cesarz Michał III
Metystes pozbawił urzędu patriarchę Ignacego I, który miał zatarg z rodziną cesarską. W chwil wyznaczenia na
urząd Focjusz był laikiem, dlatego w ciągu tygodnia od wyboru otrzymał święcenia i w Boże Narodzenie objął
swój urząd, o czym poinformował papieża Mikołaja I.
Papież znając okoliczności wyboru Focjusza na patriarchę wysłał do Konstantynopola swoich legatów, którzy
mieli stwierdzić, który z biskupów ma prawo do sprawowania urzędu; Ignacy czy Focjusz. Gdy legaci po
powrocie do Rzymu opowiedzieli się po stronie Focjusza, Mikołaj postanowił zmienić ich ustalenia i
ekskomunikował patriarchę stwierdzając tym samym, że urząd sprawować powinien Ignacy. Postanowienie
papieża Focjusz i cesarz zignorowali.
Rzeczywistym powodem tej decyzji była rywalizacja o strefy wpływów wśród chrystianizowanych ludów
bałkańskich i wśród Słowian. Na terenach tych swoją misję rozpoczęli bracia Cyryl i Metody, którzy jako
uczniowie Focjusza rozpowszechniali ryt bizantyjski adaptując go do lokalnych potrzeb. Za pontyfikatu Mikołaja
ich misja była skutecznie blokowana przez duchownych łacińskich.
W 867 Focjusz rozesłał list do pozostałych patriarchów informując o szerzącej się w Kościele zachodnim herezji
Filioque i ekskomunikował papieża. W tym samym roku na skutek zamachu bizantyjski tron objął Bazyli I
Macedończyk. Nowy cesarz wypędził z Konstantynopola Focjusza, który był powiązany z poprzednim władcą i
mógł stanowić zagrożenie polityczne. Patriarchą został ponownie Ignacy. W tym samym czasie zmarł papież
Mikołaj, a jego następcą został Hadrian II.
Nowy papież i nowy cesarz zwołali w Konstantynopolu sobór, który miał ostatecznie rozwiązać sprawę Focjusza.
Sobór rozpoczął się w 869 i jego głównym postanowieniem było potwierdzenia urzędu patriarchy dla Ignacego.
Sobór odniósł się również do nauki o duszy, ale nie było to ściśle związane z nauczaniem Focjusza.
Zapanowała stabilizacja w relacjach Rzym - Konstantynopol. Ignacy uznał prymat papieża, a papież wsparł misję
Cyryla i Metodego.
Po śmieci Ignacego, w 877 Focjusz ponownie objął urząd patriarchy Konstantynopola. W dwa lata później, w
879 Focjusz zwołał synod, na którym cofnął wydaną wcześniej ekskomunikę na papieża. W tym czasie biskupem
Rzymu był Jan VIII.
 Wielka schizma wschodnia– rozłam w
chrześcijaństwie na Kościół wschodni i zachodni.
Za symboliczną datę tego wydarzenia przyjmuje
się rok 1054.
Nie był to jednorazowy akt, lecz proces, który
rozciągał się w szerokich ramach
chronologicznych, trwający aż do XIII w. Wtedy
wiele osób nie zdawało sobie sprawy z istnienia
schizmy. Winą za jej powstanie obarcza się
zarówno Rzym, jak i Konstantynopol.
Geneza
Podział Kościoła na część wschodnią i zachodnią sięgał czasów Imperium
Rzymskiego, kiedy to cesarz Teodozjusz I Wielki w 395 r. podzielił cesarstwo na
zachodniorzymskie i wschodniorzymskie. Przyczyną tego były znaczące
różnice kulturowe i niemożność zarządzania tak ogromnym organizmem.
Zachód był światem łaciny i kultury rzymskiej, zaś na wschodzie dominowała
greka i wpływy kultury hellenistycznej. Początkowo Rzym odgrywał główną
rolę, lecz w 330 r. Konstantynopol został mianowany drugą stolicą Cesarstwa
Rzymskiego. W 451 r. na soborze chalcedońskim zrównano patriarchat z
papiestwem pod względem przywilejów porządku kościelnego i zachowano
pierwszeństwo Rzymu[1]. Papież Leon I Wielki w sporze o prymat powoływał
się na Ewangelię (Mt 16,18 i Łk 22,31 n.) i porównywał papieża do Piotra; tak
jak Piotr był pierwszym wśród apostołów, tak papież był pierwszy pośród
biskupów.
Spór o prymat w świecie chrześcijańskim angażował również władców
świeckich; cesarz wschodniorzymski na soborze trullańskim w 692 uznał
papieża za "przeklętego heretyka". Eskalacja konfliktu doprowadziła do
schizmy Focjusza, a w konsekwencji – do wielkiej schizmy wschodniej.
Przyczyny:
1. różnice cywilizacyjno-kulturowe (bogaty wschód,
biedny zachód);
2. patriarchowie Konstantynopola nie chcieli
podporządkować się papieżom;
3. oskarżenie o odejście Kościoła rzymskiego od
czystości kultu;
4. spór o pochodzenie Ducha Świętego;
5. wzajemne obłożenie się klątwą przez Kościoły
Wschodni i Zachodni 1054 (prawosławie i katolicyzm);
Kościół wschodni a zachodni

1. Głowa kościoła: wsch.- patriarcha; zach. – papież

2. Językiem litrugicznym w kościele wschodnim jest grecki, starocerkiewno-
słowiański, łacina w zachodnim
3. W kościele wschodnim istnieją biskupstwa niezależne od patriarchy (tzw.
autokefalia)
4. Sakramenty: chrzest w zachodnim kościele: polanie głowy dziecka, w kościele
wschodnim – zanurzenie całego ciała trzykrotnie w wodzie; eucharystia: opłatek w
zach., profsora we wschodnim
5. Celebracja mszy: w kościele zachodnim kapłan zwrócony przodem do wiernych,
tyłem do ołtarza, we wschodnim odwrotnie
6. Różnice dogmatyczne: odrzucenie dogmatu o niepokalanym poczęciu Maryi,
nieuznawanie czyśćca, nieuznanie doktryny Filioque (wg kościoła wschodniego Duch
Święty pochodzi od Ojca PRZEZ Syna)
7. W prawosławiu nie obowiązuje celibat (poza najwyższymi duchownymi), również
kategorycznie nie zakazuje się stosowania antykoncepcji
8. Inna nomenklatura: kościół/cerkiew; pop, batiuszka/ksiądz;
9. Cerkiew podporządkowana państwu (cele polityczne)
10. Stosowanie kalendarza juliańskiego w Kościele wschodnim (święta przesunięte o
13 dni względem świąt w Kościele zachodnim).
• Wielka schizma zachodnia (także schizma
zachodnia, schizma papieska lub wielka schizma;
samo określenie wielka schizma może być jednak
używane także w odniesieniu do wielkiej schizmy
wschodniej) – okres trwający od 1378 do 1417
roku, kiedy to brak zgody kardynałów, kierujących
się głównie pobudkami politycznymi, powodował,
że do tytułu głowy Kościoła katolickiego rościło
sobie pretensje dwóch, a nawet trzech papieży
jednocześnie.
Geneza wielkiej schizmy
W roku 1309 papież Klemens V przeniósł siedzibę Kurii Rzymskiej do
Awinionu na terenie hrabstwa Venaissin w Prowansji rozpoczynając
okres tzw. niewoli awiniońskiej papieży. Jego kolejni następcy (Jan XXII,
Benedykt XII, Klemens VI, Innocenty VI i Urban V) rezydowali do roku
1376 w Awinionie, jedynie Urban V w latach 1367-1370 na krótko
powrócił do Rzymu. Wszyscy oni byli Francuzami popieranymi i
uzależnionymi politycznie od monarchii francuskiej. Kuria Rzymska
została zdominowana przez Francuzów, a w gronie kolegium
kardynalskiego nasilały się spory pomiędzy frakcjami narodowymi
(głównie francuską i włoską). Urząd papieski był wykorzystywany
politycznie przez królów Francji, a w Kościele szerzyły się symonia,
nepotyzm, rozwiązłość i brak dyscypliny. Skutkowało to stopniowym
upadkiem autorytetu papiestwa. Dopiero Grzegorz XI powrócił w 1377
roku do Rzymu za namową Katarzyny ze Sieny (późniejszej świętej).
Konsekwencje wielkiej schizmy
Prekursorzy reformacji
Wielka schizma zachodnia i związane z nią negatywne zjawiska doprowadziły do
ujawnienia się licznych głosów krytyki pod adresem Kościoła katolickiego i papiestwa.
Była niewątpliwym katalizatorem reformacji i okazją do szerzenia swoich tez przez jej
prekursorów: Johna Wycliffe’a i Jana Husa.
Rzym siedzibą papiestwa
Schizma doprowadziła też do ustalenia Rzymu jako faktycznej, a nie tylko tytularnej,
siedziby papieży.
Papieże i antypapieże
Wśród historyków i teologów, a także znawców prawa kanonicznego nie ma zgody co
do tego, którzy z panujących podczas wielkiej schizmy papieży mieli legalne prawo do
posługiwania się tym tytułem. Kościół katolicki za prawowitych uznaje papieży
obediencji rzymskiej (Urbana VI, Bonifacego IX, Innocentego VII, Grzegorza XII),
papieży awiniońskich uznając za uzurpatorów. Wydaje się, że obecnie także papieże
pizańscy nie są uznawani przez Watykan, jednakże aż do XX w. Annuario Pontificio ich
wymieniało. Także wybrany w 1492 na papieża Rodrigo de Borgia y Borja przybrał imię
Aleksander VI uznając niejako prawo do tytułu Aleksandra V. Sytuacja uznania dla
papieży pizańskich staje się problematyczna, gdy na tron Piotrowy w 1958 roku wstąpił
Angelo Giuseppe Roncalli i przybrał imię Jan XXIII co z kolei świadczy o nieuznawaniu
obediencji pizańskiej za legalną przez Kościół katolicki.
Papieże obediencji awiniońskiej i pizańskiej są tradycyjnie nazywani antypapieżami.