Temat: Scharakteryzuj i oceń rolę zakonów w średniowiecznej Europie.

Klasztory i kościoły stanowiły nieodłączny element pejzażu średniowiecznej Europy, a

zakony odgrywały ważną role w średniowiecznym społeczeństwie. Religia w tamtych czasach
była o wiele bardziej znacząca i miała większy wpływ na ludzi niż obecnie, dlatego zakony
pełniły szereg różnych, potrzebnych funkcji. Teocentryzm głoszony przez doktryny kościoła
w połączeniu ze średniowieczną filozofią i nauką pomagał w rozprzestrzenianiu potęgi
Chrystusa. Osoby, które postanawiały w pełni poświęcić swoje życie Bogu tworzyły
najczęściej sprawnie działające wspólnoty. Były one jednak często oddzielone od świata
zewnętrznego, a ich członkowie byli nazywani mnichami bądź zakonnikami. Klasztorami
zarządzali opaci, a ich życie było uporządkowane według ważnych i odgórnie ustalonych
zasad, zwanych regułami. Osoby żyjące według tych samych reguł tworzyły jedną, spójną
wspólnotę zwaną zakonem. W większości powstawały jedynie zakony męskie jednak z
czasem zaczęły pojawiać się ich damskie odpowiedniki. Osoby postanawiające wstąpić do
takiej wspólnoty musiały przejść specjalne śluby, które zobowiązywały ich do przestrzegania
reguł danego opactwa (czystość, ubóstwo, całkowite oddanie wierze i bezwzględne
posłuszeństwo przełożonemu).

Najstarszą wspólnotą zakonną w Europie byli Benedyktyni. Zakon został założony przez
Benedykta z Nursji w VI w. a pierwsza placówka powstała we Włoszech na Monte Cassino.
Stamtąd zakonnicy rozpoczynali podróż do innych krajów, aby móc szerzyć swoją
działalność. Benedyktyni należeli do zakonów kontemplacyjnych – swój czas poświęcali
głównie modlitwie i nauce, a ich kontakt ze światem zewnętrznym był bardzo ograniczony.
Podczas ślubowania składali przysięgę, że aż do samej śmierci będą służyć temu samemu
zakonowi. Jedna z reguł wyznawanych przez benedyktynów brzmiała: ,,Klasztor zaś, jeśli to
możliwe, tak powinien być zorganizowany, żeby można było znaleźć w obrębie jego murów
wszystko, co niezbędne, a więc wodę, młyn, ogród, jak również różne warsztaty rzemieślnicze,
tak aby mnisi nie musieli włóczyć się na zewnątrz, co nie przynosi zgoła pożytku ich
duszom.”, dlatego wszystkie klasztory Benedyktynów znajdowały się daleko poza miastami.
Praca fizyczna była nieodłącznym elementem mnichów. Zakonnicy często pracowali w
sadach i ogrodach czy chociażby uprawiali rolę. Jednym z zajęć była także praca w
skryptoriach, gdzie zajmowali się przepisywaniem ksiąg. Z czasem Benedyktyńska idea
łącząca pobożność i pracowitość odniosła szeroki rozgłos w całej średniowiecznej Europie.
Osoby świeckie dokonywały hojnych wpłat do klasztorów, aby zapewnić sobie poparcie
zakonników, dzięki czemu benedyktyni stali się niezwykle zamożnymi opactwem. Mnisi
zaczęli prowadzić życie przypominające to świeckie i z czasem odeszli od swoich
wcześniejszych zasad. Na fali krytyki i kontrowersji powstała nowa wspólnota zakonna
zwana Cystersami.

Zakon Cystersów został założony w XI w. przez św. Bernarda z Clairvaux, klasztoru

w Cîteaux we Francji. Głównym założeniem opactwa było przywrócenie dawnych zasad
benedyktynów. Żyli oni w skrajnym ubóstwie będąc całkowicie oddani Bogu. Powrócili do
ewangelicznej prostoty. Podczas ślubowania musieli wyrzec się całego majątku i bogactwa
jakie posiadali. Cystersi osiedlali się w klasztorach położonych na pustkowiach, z dala od
cywilizacji, aby móc prowadzić jak najbardziej ubogie życie. Wedle jednej z reguł spisanych
przez św. Bernarda, Cysters miał być pokutnikiem, który odsuwa się od swojego
wcześniejszego życia, aby móc prowadzić samotny, cichy i spokojny żywot. Cystersi uważali
się za jednych i prawowitych kontynuatorów idei św. Benedykta i dążyli do jak największego
przywrócenia rygoryzmu ubóstwa. Zajmowali się głównie uprawą ziemi i hodowlą zwierząt,
co było dla nich bardzo istotnie, ponieważ nie przyjmowali datków i darowizn od pobliskich
mieszczan. Z czasem jednak również i ich rygoryzm osłabł, a zakonnicy zaczynali bardziej
otwierać się na świat zewnętrzny.

Zakon Franciszkanów, zwany również Zakonem Braci Mniejszych, został założony przez
św. Franciszka z Asyżu na początku XIII w. Pewnego dnia młody Franciszek doznał wizji, w
której objawił mu się Bóg. Od tamtej pory chciał naśladować Chrystusa, dlatego postanowił
rozdać cały swój majątek ubogim i założyć stowarzyszenie. Pierwszy zakony powstał we
Włoszech, jednak szybko rozprzestrzeniły się po całej Europie stając się jednym z
największych opactw (ponad 10 tyś. mnichów). Głównym założeniem Franciszka było życie
jako ,,mała” jednostka. Mnisi mieli wyrzec się wyższości nad innymi i żyć w uniżeniu i
ubóstwie, jak najbardziej naśladując życie Jezusa. Franciszkanie byli zakonem żebraczym,
utrzymywali się z jałmużny otrzymywanej od mieszczan oraz nie posiadali własnych dóbr
materialnych. W odróżnieniu od Benedyktynów i Cystersów podjęli pracę w środowisku
miejskim: prowadzili działalność misyjną i kaznodziejską. Zakon otworzył nawet swoją
własną szkołę teologiczno-filozoficzną w której nauczano przede wszystkim reguł spisanych
przez św. Franciszka.
 Na początku XIII w. (w podobnym czasie co zakon Franciszkanów) przez hiszpańskiego
prezbitera Dominika Guzmána, został zapoczątkowany zakon Dominikanów. W podobie do
wcześniejszego opactwa, realizowali ideał ewangelicznego ubóstwa i prostoty. Było to zakon
kaznodziejów- swoje filie zakładali w centrach miasteczek skąd mogli głosić kazania i
nauczać. Jako wspólnota nie posiadali żadnych dóbr majątkowych, dlatego utrzymywali się
jedynie z jałmużny otrzymywanej od mieszczan. Dominikanie odegrali główną rolę w
rozwoju inkwizycji. Jako niezwykle uczony i wykształcony zakon mieli duży wpływ na osąd
ludzi. W większości doszukiwali się heretyków, których później przekazywali władzy
świeckiej w celu wymierzenia odpowiedniej kary. Uznawali, że jedyną prawowitą wiarą jest
wiara w Chrystusa, a każda inna była przez nich potępiana.

Karmelici to zakon założony w XIII w. na górze Karmel na terenie obecnego Izraela przez
przybywających do Świętej Ziemi pielgrzymów. Byli to przede wszystkim ludzie nie
wykształceni i mocno wierzący, którzy zapragnęli pojednania z Bogiem. W 1245 roku odbyła
się kapituła, w czasie której pierwszym generałem Karmelitów został św. Stock, któremu
kilka lat później objawiła się Matka Boska.  Otrzymał od Maryi szkaplerz brązowego koloru,
z obietnicą, że kto w nim umrze nie zazna ognia piekielnego. Od tego momentu ów szkaplerz
stał się znakiem opieki Matki Bożej nad Zakonem Karmelitańskim. Główną regułą
wyznawaną przez karmelitów było: ,,żyć w posłuszeństwie Jezusowi Chrystusowi i Jemu
wiernie służyć z czystym sercem i prawym sumieniem.” dlatego starali się dbać o dobro
własnego zakonu, jak i ludzi z zewnątrz. Często prowadzili darmowe lekcje pisma i nauki
filozofii. Pod koniec XIII w. doszło do rozłamu, gdzie zakon podzielił się n karmelitów
trzewiczkowych i karmelitów bosych, którzy funkcjonują do dziś.

Zakon Paulinów (zwany również Zakonem Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika) został
założony przez bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia w drugiej dekadzie XIII w. na Węgrzech.
Nazwa zakonu ma upamiętniać Pawła z Teb, pierwszego pustelnika chrześcijańskiego i
męczennika, który spędził większość życia na pustyni, prowadząc ubogie, bardzo samotne
życie poświęcone jedynie modlitwie. Celem zakonników było odzwierciedlenie życia ich
patrona jednak w mniej rygorystyczny sposób. Byli przede wszystkim pokutnikami, a
modlitwy odbywali w większości samotnie w swoich dormitoriach. Ich mottem było „Solus
cum Deo solo” co po łacińsku oznaczało ,,sam na sam z Bogiem”. Znacząco rozpowszechnili
kult Maryjny, wybudowali mnóstwo kapliczek poświęconych jej osobie, a ich nauczania
polegały w dużej mierze na wysławianiu Matki Boskiej. Paulini byli tzw. zakonem
pustelniczym, dlatego ich klasztory były stawiane w jak najbardziej odludnych miejscach.
Swoje życie prowadzili według reguł św. Augustyna, tak, aby jak najbardziej odwzorować
pierwotnych chrześcijan. Nawoływali do miłości o bliźnich a przede wszystkim do głębokich
przemyśleń i kontemplacji.

Zakon św. Augustyna (Augustianie) był połączeniem rozproszonych wspólnot eremitów,

asumcjonistów, rekolektów i innych wierzących. Powstał w połowie XIII w. we Włoszech a
za stworzyciela uważa się papieża Aleksandra IV, który dodatkowo poszerzył wspólnotę
otwierając kilka szkół filozoficzno-teologicznych. Mnisi żyli według reguły św. Augustyna,
która głosiła: ,,wszyscy wierzący mieli jedno serce i jedną duszę, wszystko było wspólne i
każdemu było dawane według jego własnych potrzeb”, dlatego jedność we wspólnym życiu i
dążenie do Boga było dla nich priorytetem. Św. Augustyn z Hippony założył pierwszą
wspólnotę zakonną, a kilka lat później napisał dla niej regułę życia, która stała się pierwszą
regułą zakonną w kościele. Augustianie byli bardzo otwartym zakonem. Bardzo chętnie
dzielili się swoja wiedzą i umiłowaniem do Chrystusa, prowadzili szeroką działalność
misyjną a przede wszystkim modlili się z ludzi spoza zakonu. Życie augustiańskie łączyło ze
sobą kontemplacje z działaniem apostolskim. Przekazywali swoje nauki bliźnim, wspierali
chorych i ubogich a także przyjmowali porzucone dzieci.

Zakony w Średniowieczu pełniły ważne funkcje religijne. Modlitwy, nabożeństwa i

nauczania były praktykowane przez tysiące mnichów codziennie oddając w ten sposób cześć
Bogu. Ponadto przyczyniły się do ogromnej Chrystianizacji Europy jak i jej rozwoju
intelektualności. Wiele z nich przetrwało do czasów teraźniejszych, wciąż głosząc swoje
nauki i żyjąc wedle odpowiednich reguł.