D. BEGG, G.

VERNASCA,
S. FISCHER, R. DORNBUSCH

Εισαγωγή στην οικονομική

Τόμος Α’
3η έκδοση
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Θεωρία του καταναλωτή
και αποφάσεις ζήτησης
Τέσσερα βασικά στοιχεία στις επιλογές του
καταναλωτή
• Το εισόδημα του καταναλωτή

• Οι τιμές των αγαθών

• Οι προτιμήσεις του καταναλωτή

• Η υπόθεση συμπεριφοράς ότι οι καταναλωτές είναι

ορθολογικοί, ώστε να μεγιστοποιούν την χρησιμότητά
τους
 Η γραμμή του προϋπολογισμού

Έστω ότι ένας φοιτητής έχει προϋπολογισμό £50 για γεύματα και
ταινίες.

• Το εισόδημα και οι τιμές καθορίζουν τους συνδυασμούς αγαθών, το

κόστος των οποίων μπορεί να καλύψει ο φοιτητής.
• Η γραμμή προϋπολογισμού διαχωρίζει το οικονομικά προσιτό(A ως
F) από το οικονομικά μη προσιτό(G).
 Υποδείγματα προτιμήσεων του καταναλωτή
• Ας υποθέσουμε ότι ο
Ποσότητα ταινιών

καταναλωτής προτιμά τη
μεγαλύτερη από τη μικρότερη
ποσότητα.
• Συγκριτικά με το σημείο a:
c
a – Ο καταναλωτής θα
προτιμούσε να βρίσκεται
b βόρειο-ανατολικά π.χ. στο
c
Ποσότητα γευμάτων – Όμως, αντίθετα προτιμά
το a έναντι του b ως προς
τα νότιο-δυτικά.
– Αρα και ο c είναι
προτιμότερος από τον b.
• Αν οι ταινίες και τα γεύματα σας αρέσουν εξίσου τότε επιλέγετε το
συνδυασμό που σας δίνει περισσότερα από τα δυο αγαθά.
• Οι καταναλωτές αποκομίζουν χρησιμότητα από την κατανάλωση
αγαθών. Πχ σας αρέσει περισσότερο το κινεζικο φαγητό από το
γαλλικό.
• 1. Πληρότητα: Ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει ποιόν
συνδυασμό προτιμά έναντι των άλλων, ποιος είναι καλύτερος.
• 2. Μεταβατικότητα: Αν ο α είναι καλύτερος από τον β, και ο β
καλύτερος από τον c τότε ο α είναι καλύτερος από τον c.
• 3. Οι καταναλωτές προτιμούν την μεγαλύτερη από τη μικρότερη
ποσότητα.
• Υπάρχουν «αγαθά» που δεν ισχύει το 3.??? Πως λέγονται?
 Υποδείγματα προτιμήσεων του καταναλωτή(2)

• Το a προτιμάται έναντι όλων των

σημείων στην περιοχή επικράτησης
• Όμως, ο καταναλωτής θα
Ποσότητα ταινιών

προτιμούσε κάθε σημείο στην

Προτιμώμενη προτιμώμενη περιοχή έναντι του a
περιοχή • Τα σημεία όπως το d (φανατικός
d των ταινιών) και το e (καλοφαγάς)
c περιλαμβάνουν περισσότερο ένα
αγαθό και λιγότερο από ένα άλλο σε
σύγκριση με το a.
b
Περιοχή
e
επικράτησης

Ποσότητα γευμάτων
Οριακός λόγος υποκατάστασης ΟΛΥ marginal rate of
substitution MRS
 Οριακός λόγος υποκατάστασης marginal rate of
substitution MRS

Για να απολαύσει μια επιπλέον μονάδα αγαθού θα

πρέπει να θυσιάσει έναν αριθμό μονάδων άλλου
αγαθού, ώστε να συνεχίσει να απολαμβάνει την ίδια
χρησιμότητα.
•1ος συνδυασμος: 3 ταινίες και 20 γεύματα
•2ος συνδυασμός: 4 ταινίες και 15 γεύματα
•MRS Τ Γ = -ΔΓ/ΔΤ=-5/1
•MRS Γ Τ = -ΔΤ/ΔΓ=-1/5
•Ο MRS βαίνει φθίνων: αν έχω πολλά γεύματα αποχωρίζομαι
εύκολα κάποια για να δω μια ταινία. αν έχω μόνο ένα γεύμα δύσκολα το
αποχωρίζομαι γιατί θα πεινάω.
Συνδυασμοί Α Β Γ Δ
Χ Μήλα 4 5 7 10
Υ Σύκα 8 4 2 1

Απεικονίστε τους συνδυασμούς σε διάγραμμα όπου τα Μήλα είναι στον

οριζόντιο άξονα των χ. υπολογίστε τους MRSΜΣ για τους συνδυασμούς ΑΒΓ. Τι
παρατηρείτε?

Συνδυασμός Α: MRSMS =
Συνδυασμός Α: MRSMS =
Συνδυασμός Α: MRSMS =

©McGraw-Hill Education, 2014

 Καμπύλη αδιαφορίας
• Ο οριακός λόγος υποκατάστασης ΟΛΥ μας λέει την
αναλογία: πόσες ταινίες θα μπορούσε να ανταλλάξει
ο καταναλωτής με ένα επιπλέον γεύμα χωρίς να
μεταβληθεί η συνολική χρησιμότητα που
απολαμβάνει. Η αναλογία καθορίζεται από τις
προτιμήσεις του καταναλωτή όχι από τις τιμές των
προϊόντων.
• Το σύνολο των συνδυασμών που αποφέρουν ίδια
χρησιμότητα ονομάζεται καμπύλη αδιαφορίας.

©McGraw-Hill Education, 2014

 Υποδείγματα προτιμήσεων του καταναλωτή(3)
• Η καμπύλη αδιαφορίας (IC) όπως η
U2U2 δείχνει όλες τις συνδυασμούς
κατανάλωσης που αποδίδουν την ίδια
χρησιμότητα στον καταναλωτή
Ποσότητα ταινιών

• ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ:
U2 – Οι καμπύλες αδιαφορίας έχουν
καθοδική κλίση (με βάση τις
υποθέσεις μας)
– Η κλίση τους γίνεται σταθερά πιο
επίπεδη προς τα δεξιά (Φθίνοντος
ΟΛΥ)
– Οι καμπ. αδιαφορίας δεν μπορούν
U2 να τέμνονται

Ποσότητα γευμάτων
Χάρτης καμπυλών αδιαφορίας

©McGraw-Hill Education, 2014

 Οι επιλογές του καταναλωτή
Το σημείο στο οποίο μεγιστοποιείται η χρησιμότητα βρίσκεται
ενώνοντας τις καμπύλες αδιαφορίας (U) και τη γραμμή προϋπολογισμού
(BL)

• Το σημείο επιλογής βρίσκεται στο C,

Ποσότητα ταινιών

• Όπου η γραμμή προϋπολογισμού

εφάπτεται με την καμπύλη
αδιαφορίας.
B • Τα σημεία B και E είναι επίσης
οικονομικά προσιτά, αλλά έχουν
μικρότερη χρησιμότητα,
C
• Καθώς βρίσκονται σε χαμηλότερη
καμπύλη αδιαφορίας.
E
BL

Ποσότητα γευμάτων
 Προσαρμογή στη μεταβολή εισοδήματος

• Η μεταβολή στο εισόδημα του καταναλωτή

μετατοπίζει τη γραμμή προϋπολογισμού.
• Χωρίς να αλλάξει η κλίση.
• Η μεταβολή στο μοτίβο των επιλογών του καταναλωτή
εξαρτάται από τη φύση των δύο αγαθών.
 Κανονικά αγαθά
Ταινίες

Όταν και τα δύο αγαθά

BL1 Είναι ΚΑΝΟΝΙΚΑ, η αύξηση
του εισοδήματος επιφέρει
BL0 Ένα νέο σημείο επιλογής
στο C‘.
C' Η ζητούμενη ποσότητα κάθε
αγαθού αυξάνεται.

Γεύματα
Ένα κατώτερο αγαθό και ένα κανονικό αγαθό

Όταν τα “γεύματα” αποτελούν ένα

Ταινίες

BL1 κατώτερο αγαθό, η αύξηση του

εισοδήματος οδηγεί τον καταναλωτή
BL0 από το σημείο C στο C’.

C'
Η ποσότητα των γευμάτων μειώνεται
και η ποσότητα των ταινιών
αυξάνεται.

Γεύματα
 Προσαρμογή στη μεταβολή τιμών

• Η αύξηση της τιμής ενός αγαθού μετατοπίζει τη

γραμμή του προϋπολογισμού

– Αλλάζοντας την κλίση της

– Που αντανακλά τις σχετικές τιμές.

 Αύξηση στην τιμή των γευμάτων (1)
Ταινίες Η αύξηση στην τιμή των γευμάτων μετατοπίζει
τη γραμμή προϋπολογισμού από το BL0 στο BL
Αν εισόδημα = 50€ και τιμή ταινίας= 10€ και
για γεύμα=5€. Εστω αυξάνετα η τιμή για γεύμα=10€.

BL1 BL0

Γεύματα
Η αύξηση της τιμής μειώνει την αγοραστική δύναμη.
Ταινίες Αύξηση στην τιμή των γευμάτων(2)

Από ΒL0 πάμε στο BL1. Και από την

U2 στην U1. Ο καταναλωτής κινείται
από το C στο E καθώς αυξάνεται η
τιμή των γευμάτων.
C
Το συνολικό αποτέλεσμα είναι μια
E
μείωση στην ποσότητα των
ζητούμενων γευμάτων.

BL1 BL0
Γεύματα

Ο εντοπισμός περισσότερων αντίστοιχων σημείων σε διαφορετικές τιμές

δίνει τη δυνατότητα ταυτοποίησης της καμπύλης ζήτησης.
 Αντίδραση στη μεταβολή τιμών

• Η αντίδραση στη μεταβολή τιμών αποτελείται από

δύο αποτελέσματα:
• Το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
– Είναι η προσαρμογή στη μεταβολή μόνο των
σχετικών τιμών
• Το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ
– Είναι η προσαρμογή της ζήτησης στη μεταβολή
μόνο του πραγματικού εισοδήματος
 Το αποτέλεσμα υποκατάστασης
Η υποθετική γραμμή εισοδήματος HH
έχει την κλίση των ΝΕΩΝ σχετικών
τιμών και εφάπτεται στην ΠΑΛΙΑ
H
καμπύλη αδιαφορίας στο D.
Ταινί
ες

Το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
D
εντοπίζεται από το C ως το D
κατά μήκος του U2U2.
C
E Είναι πάντα αρνητικό. Σε αυτή την
περίπτωση η αύξηση της τιμής των
γευμάτων οδηγεί σε πτώση της
ζήτησης καθώς κινούμαστε από το C
H προς το D. Ο καταναλωτής
BL1 BL0
Γεύματα αντικαθιστά το αγαθό που έγινε πιο
ακριβό (γευμα) με το φθηνότερο
(ταινιες)
 Το αποτέλεσμα εισοδήματος
Το αποτέλεσμα εισοδήματος
εντοπίζεται από το D ως το E.
Ταινίες

H • Αντανακλά την πτώση του

πραγματικού εισοδήματος σε
σταθερές σχετικές τιμές.
• Μπορεί να είναι θετικό ή
D αρνητικό ανάλογα με το εάν
το αγαθό είναι κανονικό ή
C κατώτερο.
E
•Ο καταναλωτής μειώνει τη
ζητούμενη ποσότητα και για
τα 2 αγαθά.
H BL0
BL1 Γεύματα
 Τα αποτελέσματα εισοδήματος και
υποκατάστασης για ένα κατώτερο αγαθό
Το αποτέλεσμα εισοδήματος
H εντοπίζεται από το D στο E.
• Σε αυτή την περίπτωση, είναι
Ταινίες

θετικό διότι το αγαθό είναι

κατώτερο.
• Τα αποτελέσματα εισοδήματος
D και υποκατάστασης έχουν
συνεπώς αντίθετη επίδραση στη
C ζήτηση.
• Ωστόσο, το αποτέλεσμα
E
υποκατάστασης είναι
H
μεγαλύτερο, επομένως το
BL1 BL0 συνολικό αποτέλεσμα είναι
Γεύματα πτώση της ζήτησης.
Αποτελέσματα εισοδήματος και υποκατάστασης
για ένα αγαθό Giffen
Το αποτέλεσμα εισοδήματος
Y εντοπίζεται από το D προς το E.
•Αν το αγαθό είναι κατώτερο πχ
πατάτες τότε από το Xc πηγαίνω
H
Xd και καταλήγω στο Χε.
D
•Τα αποτελέσματα εισοδήματος
C
και υποκατάστασης έχουν
συνεπώς αντίθετη επίδραση στη
ζήτηση.
E • Ωστόσο, το αποτέλεσμα
υποκατάστασης είναι μικρότερο,
H επομένως το συνολικό
BL1 BL0 χ αποτέλεσμα είναι αύξηση της
ζήτησης.
Μεταβιβαστικές πληρωμές σε μετρητά και εις
είδος
AF είναι ο αρχικός εισοδηματικός
QF περιορισμός στον οποίο το άτομο

κατασταλάζει στο e0. Ae1F' είναι ο νέος
εισοδηματικός περιορισμός.
e2 Με δεδομένο το A'e1F’, το καλύτερο
A
e δυνατό που μπορεί να κάνει το άτομο είναι
e0 1
το e1.
Ταινίες

Η ισοδύναμη μεταβιβαστική πληρωμή σε

μετρητά δίνει την εισοδηματική γραμμή
A'e1F'.
Το άτομο μπορεί πλέον να είναι σε
καλύτερη θέση στο e2.
F

10 14 QM
Γεύματα
 Παράγοντας την καμπύλη ζήτησης
της αγοράς
Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς είναι το οριζόντιο άθροισμα
των ατομικών καμπυλών ζήτησης.

Εάν, στην τιμή των £5,

Καταναλωτής 1 ο καταναλωτής 1
Τιμή

ζητήσει 11 μονάδες, και

Καταναλωτής 2 ο καταναλωτής 2
ζητήσει13 μονάδες,
5
Αγορά τότε η ζήτηση της
αγοράς στην τιμή των
£5 θα είναι 24 μονάδες.

11 13 24
Ποσότητα
 Αποκαλυπτόμενη προτίμηση

• Οι προτιμήσεις των καταναλωτών καθορίζονται από την παρατήρηση

της συμπεριφοράς των καταναλωτών.
• Έστω ότι ο καταναλωτής αντιμετωπίζει δύο δέσμες, Χ και Υ. Εάν ο
καταναλωτής επιλέξει το X όταν μπορούσε να επιλέξει και το Y, τότε
μπορούμε να πούμε ότι η δέσμη X αποτελεί αποκαλυπτόμενη
προτίμηση έναντι του Y.
• Εάν ο καταναλωτής συμπεριφέρεται σύμφωνα με τη θεωρία μας, τότε
θα πρέπει να αναμένουμε ότι πάντα θα επιλέγει το X έναντι του Y
όταν μπορεί να αποκτήσει και τις δύο δέσμες.
 Αποκαλυπτόμενη προτίμηση(2)
• Όταν παρατηρούμε ότι ο καταναλωτής μας επιλέγει το Υ
έναντι του Χ, αυτό θα πρέπει να αντιστοιχεί στην
περίπτωση κατά την οποία το X έχει καταστεί μη προσιτό
οικονομικά, διαφορετικά ο καταναλωτής μας δεν
συμπεριφέρεται ανάλογα με τη θεωρία μας.
• Η σημαντική πτυχή των αποκαλυπτόμενων προτιμήσεων
αφορά το γεγονός ότι εάν η συμπεριφορά του καταναλωτή
ικανοποιεί κάποιες ιδιότητες (γνωστές ως αξιώματα των
αποκαλυπτόμενων προτιμήσεων), τότε ο καταναλωτής
βασίζεται στην αρχή της μεγιστοποίησης της
χρησιμότητας.
 Συμπεράσματα (1)
• Δεδομένου του εισοδηματικού περιορισμού, η θεωρία της
ζήτησης βασίζεται στην υπόθεση ότι ο καταναλωτής επιδιώκει να
πετύχει το μέγιστο δυνατό επίπεδο χρησιμότητας.
• Η γραμμή εισοδήματος δείχνει τη μέγιστη ποσότητα ενός αγαθού
που μπορεί να αγοραστεί για κάθε δεδομένη ποσότητα του άλλου
αγαθού.
• Οι προτιμήσεις του καταναλωτή απεικονίζονται με ένα χάρτη μη
τεμνόμενων καμπυλών αδιαφορίας.
• Οι καταναλωτές που μεγιστοποιούν τη χρησιμότητά τους
επιλέγουν το συνδυασμό κατανάλωσης στον οποίο η υψηλότερη
δυνατή καμπύλη αδιαφορίας εφάπτεται στη γραμμή
εισοδήματος.
 Συμπεράσματα (2)
• Η μεταβολή της τιμής του ενός αγαθού προκαλεί το
αποτέλεσμα εισοδήματος και το αποτέλεσμα
υποκατάστασης.
• Το αποτέλεσμα εισοδήματος που προκύπτει από την
αύξηση της τιμής εκδηλώνεται με τη μείωση της ζητούμενης
ποσότητας στην περίπτωση των κανονικών αγαθών.
• Το αποτέλεσμα υποκατάστασης οδηγεί τους καταναλωτές να
υποκαταστήσουν τα αγαθά των οποίων η σχετική τιμή
αυξήθηκε με άλλα.
• Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς προκύπτει από την
οριζόντια πρόσθεση των ατομικών καμπυλών ζήτησης,
δηλαδή με την πρόσθεση όλων των ατομικών ζητούμενων
ποσοτήτων σε κάθε τιμή.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του
παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή
άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη
Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης
(που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975)