Wojsko II RP

Państwo II Rzeczpospolita

Historia

Sformowanie 1918

Rozformowanie 1939

Pierwszy dowódca marsz. Józef Piłsudski

Święto 15 sierpnia

Dane podstawowe

Wiek poboru 19 lat

Wojsko Polskie Liczebność 950,000 (1939)

Formowanie Wojska Polskiego
Formowanie jednostki Wojska Polskiego odbywało się w skomplikowanej sytuacji politycznej. Natrafiało na
poważne trudności natury organizacyjno-kadrowej. Miało dość często charakter improwizowany i spontaniczny.
Niekiedy wymuszane było zmieniającymi się warunkami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi odradzającego się
państwa. Na przełomie października i listopada 1918 gotową formację kadrową stanowiła tylko Polska Siła
Zbrojna, złożona z dwóch pułków piechoty i różnych oddziałów pomocniczych. Zdecydowano się na pobór
żołnierzy byłych polskich formacji wojskowych oraz na członków tajnych organizacji. Szeregi POW liczyły ponad
30 000 członków. W kraju znajdowało się przeszło 15 000 byłych legionistów i ponad 20 000 żołnierzy
zdemobilizowanych w Rosji. Formowanie odrodzonego wojska polskiego napotykało jednak na trudności związane
z dezercjami i uchylaniem się poborowych od służby w wojsku. Już w 1919 wydawane były zarządzenia o
przeprowadzaniu obław na dezerterów. Tylko w maju 1920 na terenie Kielecczyzny schwytanych zostało ponad
2000 dezerterów i poborowych uchylających się od służby w wojsku polskim. W związku z uchwałą Sejmu z 17
czerwca 1919 r. oficerami mogli być tylko obywatele polscy narodowości polskiej.
Naczelne władze Wojska Polskiego

28 października 1918 roku szefem powołanego trzy dni wcześniej Sztabu Generalnego Wojska Polskiego został gen. Tadeusz
Rozwadowski. Z chwilą objęcia tego stanowiska rozpoczął on organizowanie centralnych instytucji wojskowych oraz nowych
oddziałów Wojska Polskiego. 11 listopada 1918 zwierzchnią władzę nad wojskiem przejął Józef Piłsudski jako naczelny wódz.
Nastąpiła dalsza organizacja naczelnych władz wojskowych: Ministerstwa Spraw Wojskowych i Sztabu Generalnego WP.

Z pierwszego rozkazu do Wojska Polskiego wydanego 12 listopada 1918 przez Józefa Piłsudskiego (pisownia oryginalna):

„Żołnierze!
Obejmuję nad Wami komendę w chwili, gdy serce w każdym Polaku bije silniej i żywiej, gdy dzieci naszej ziemi
ujrzały słońce swobody w całym jej blasku. Z Wami razem przeżywam wzruszenie tej godziny dziejowej, z Wami
razem ślubuję życie i krew swoją poświęcić na rzecz dobra Ojczyzny i szczęścia Jej obywateli.
Żołnierze! W ciągu wojny światowej w różnych miejscach i warunkach tworzyły się próby formacyj wojskowych
polskich. Przy kalectwie – zdawało się – nieuleczalnym naszego Narodu próby nawet, gdy były szczytne i
bohaterskie były z konieczności karle i jednostronne. Pozostałością tych stosunków jest niejednolitość szkodliwa
wojsku. Liczę na to, że każdy z Was potrafi siebie przezwyciężyć i zdobędzie się na wysiłek dla usunięcia różnic i
tarć, klik i zaścianków w wojsku, dla szybkiego wytworzenia poczucia koleżeństwa i ułatwienia pracy. …
Chciałbym, … abym mógł zdając sprawę ze swych czynności przed narodem, powiedzieć sumiennie o sobie i o
Was, że byliśmy nie tylko pierwszymi, ale i dobrymi żołnierzami zmartwychwstałej Polski.
Rozkaz ten przeczytać przed frontem podwładnych mi oddziałów.”
Sztab Generalny WP

Pierwszym szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego powołanego

przez Radę Regencyjną 25 października 1918 roku został gen. Tadeusz
Rozwadowski. Rozpoczął on formowanie zalążków polskiego wojska.
Od 16 listopada 1918 Rozwadowskiego zastąpił gen. Szeptycki. Sztab
Generalny funkcjonował wówczas w składzie dziesięciu wydziałów.
Były to: I Organizacyjny, II Łączności, III Kolejowy, IV Techniczny, V
Demobilizacyjny, VI Informacyjny, VII Naukowy, VIII Geograficzny, IX
Personalny i Adiutantura.

Od 7 lutego 1919 funkcje szefa Sztabu Generalnego sprawował płk

Stanisław Haller, a od lipca 1920 ponownie gen. Tadeusz Rozwadowski.

Generał Tadeusz Rozwadowski

W walce o granice - Bój o Wilno

Pod koniec wojny polsko-bolszewickiej 1920, gdy wojska polskie

przechodziły do kontrofensywy znad Niemna, do Polski powracały ziemie
utracone uprzednio na rzecz Armii Czerwonej. Po zwycięstwach wojsk
polskich w bitwach nad Wisłą i nad Niemnem, bolszewicy, pragnąc
wciągnięcia Polaków do konfliktu z Litwą, 27 sierpnia przekazali Wilno
Litwinom. Tymczasem w kraju odezwały się głosy, żądające przyłączenia
Wileńszczyzny do Polski. Przedstawiciele niemal wszystkich partii
politycznych byli w tym przypadku zgodni. Józef Piłsudski miał olbrzymie
zaufanie do gen. Lucjana Żeligowskiego. Pochodził on, podobnie jak sam
Marszałek, właśnie z Wilna. I to jemu postawił, jakże nietypowe dla
wojskowego zadanie, upozorowania buntu. Rankiem 7 października
Żeligowski zarządził odprawę oficerów, na której oficjalnie podał wiadomość Polskie Wojsko wkracza do
Kijowa w 1920 roku
o „zbuntowaniu się” wobec dowództwa wojsk polskich i o rozpoczęciu
samowolnego marszu na Wilno.
Wojsko Polskie pierwszych lat pokoju
Polskie siły zbrojne składały się z wojska i Marynarki Wojennej. W skład
wojska wchodziły: piechota, kawaleria i artyleria, bronie techniczne: saperzy,
łączność oraz wojska samochodowe i bronie pancerne, bronie pomocnicze:
żandarmeria i tabory. Ponadto w skład wojska wchodziło lotnictwo oraz
jednostki organizacyjne. Stan liczebny armii 31 lipca 1921 r. wynosił: 20 038
oficerów i urzędników wojskowych, 1583 chorążych, 248 835 szeregowych i
67 390 koni. Odsetek żołnierzy narodowości polskiej w 1922 r. wynosił ok.
78%, po przeprowadzeniu poboru w Galicji Wschodniej rok później spadł
poniżej 66%, choć zgodnie z założeniami władz Polacy mieli stanowić Gen. Lucjan Żeligowski –
minimum ⅔ żołnierzy. Pomimo starań administracji, odsetek Polaków spadł dowódca akcji zajęcia Wilna
w 1926 r. do 64%.
Bronie i służby
Podstawowym rodzajem broni była piechota
zorganizowana w 30 dywizji, w tym dwie dywizje
górskie. Każda dywizja na stopie pokojowej liczyła 3
pułki piechoty i pułk artylerii polowej. Na stopie
wojennej miała być wzmocniona pododdziałami
innych broni oraz niezbędnymi służbami. Każdy z 84
pułków piechoty i 6 pułków strzelców podhalańskich
składał się z trzech batalionów. Obowiązkowa służba
wojskowa w piechocie trwała 18 miesięcy.

Maszeruje piechota WP w hełmach wz. 31,

Katowice, lipiec 1938
Kawaleria II Rp
Drugim rodzajem broni była jazda. Po zakończeniu działań
wojennych Polska posiadała 40 pułków jazdy, w tym: 27 pułków
ułanów, 3 pułki szwoleżerów i 10 pułków strzelców konnych oraz
10 dywizjonów artylerii konnej. Pułki ułanów i szwoleżerów oraz
dywizjony artylerii konnej zorganizowane zostały w dziesięć
samodzielnych brygad jazdy. Pułki strzelców konnych
podporządkowane były dowódcom okręgów korpusów. W czasie
wojny każda z czynnych dywizji piechoty otrzymać miała jeden
szwadron strzelców konnych z plutonem karabinów maszynowych.
W 1924 r. jazda przemianowana została na kawalerię i
zreorganizowana. Kawaleria stanowiła dumę Wojska Polskiego,
jednak jak pokazały wrześniowe walki z Niemcami w 1939 roku
nie mogła już sprostać wymogom nowoczesnego pola walki.
Artyleria w II Rp

Ze względu na przeznaczenie, artyleria dzieliła się na artylerię organiczną

wielkich jednostek piechoty i kawalerii oraz artylerię samodzielną liczącą dziesięć
pułków artylerii ciężkiej, jeden pułk artylerii najcięższej, dwa pułki artylerii
górskiej, a także jeden dywizjon artylerii zenitowej. Pod koniec 1925 r.
zlikwidowano cztery baterie, a pozostałych sześć przeformowano w samodzielne
dywizjony artylerii przeciwlotniczej. Ponadto istniały dwa pododdziały: kompanii
artylerii pieszej i dywizjonu artylerii pomiarowej.
Mundur kanoniera artylerii
przeciwlotniczej i hełm wz. 31 w Muzeum Haubica kal. 155 mm wz. 17
Polskiej Techniki Wojskowej
Marynarka Wojenna i Korpus Ochrony Pogranicza

Do 1926 w skład Marynarki Wojennej Poważną siłę bojową stanowił Korpus

Ochrony Pogranicza. Był formowany od
wchodziły: 2 kanonierki („Komendant
jesieni 1924. Podlegał Ministerstwu Spraw
Piłsudski” i „Generał Haller”), 4 trawlery
Wewnętrznych oraz Ministerstwu Spraw
(„Jaskółka”, „Mewa”, „Rybitwa” i Wojskowych. W 1926 składał się z 6 brygad
„Czajka”), 5 torpedowców („Mazur”, ochrony granicy. Formacje korpusu, w
„Krakowiak”, „Ślązak”, „Podhalanin” i których służyło około 16 000 żołnierzy
„Kujawiak”), 4 monitory rzeczne pogranicza, były rozlokowane wzdłuż granic:
(„Warszawa”, „Toruń”, „Pińsk” i sowieckiej, łotewskiej i litewskiej, a od 1939
„Horodyszcze”) oraz 2 transportowce także na rumuńskiej i z Prusami Wschodnimi.
(„Warta” i „Wilia”). Przewidywano dalszy
rozwój floty wojennej.
Szkolnictwo wojskowe

Istotnym składnikiem wartości bojowej wojska było wyszkolenie korpusu oficerów. Kandydatów na oficerów zawodowych szkoliły:
Oficerska Szkoła Piechoty, Oficerska Szkoła Kawalerii, Oficerska Szkoła Artylerii, Oficerska Szkoła Lotnictwa i Oficerska Szkoła
Inżynierii. W sierpniu 1928 wszystkie te szkoły zostały przemianowane na szkoły podchorążych. Podoficerowie mogli uzyskać stopień
oficerski w Szkole Podchorążych dla Podoficerów. Szeregowych z cenzusem (absolwenci szkół średnich i wyższych) przygotowywano
na oficerów w szkołach podchorążych rezerwy różnych rodzajów wojsk i służb.

Kursy doskonalenia oficerów były organizowane przez Doświadczalne Centrum Wyszkolenia. Powoływano na nie kapitanów przed
awansem na stopień majora. Kursy doskonalenia oficerów prowadziły również: Oficerska Szkoła Lotnictwa i Oficerska Szkoła
Inżynierii.

Oficerów sztabowych kształciły: Wyższa Szkoła Wojenna i Wyższa Szkoła Intendentury, a także kursy Centrum Wyższych Studiów
Wojskowych. Doskonalenie oficerów z wyższym wykształceniem wojskowym odbywało się też na francuskich wyższych uczelniach
wojskowych.

Oficerów i instruktorów Marynarki Wojennej szkolono w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu oraz w Szkole
Specjalistów Marynarki w Świeciu.
Reorganizacja naczelnych władz wojskowych
W wyniku przewrotu wojskowego Marszałek Polski Józef Piłsudski
przejął władzę w państwie. W nowym, utworzonym przez Kazimierza
Bartla rządzie, objął on tekę Ministra Spraw Wojskowych. Józef
Piłsudski przeprowadził gruntowną reorganizację naczelnych władz
wojskowych. Rozwiązano Ścisłą Radę Wojenną i zlikwidowano jej Biuro
działające w ramach Sztabu Generalnego WP. Dekretem prezydenta z 6
sierpnia 1926 został utworzony Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych
(GISZ). Na jego czele stanął Generalny Inspektor, przewidziany w razie
wojny na stanowisko Naczelnego Wodza. Wraz z utworzeniem
Generalnego Inspektoratu ukształtował się dwutorowy system
dowodzenia wojska: pokojowy – sprawowany przez Ministerstwo Spraw
Wojskowych i wojenny – realizowany przez GISZ. Zmniejszono także
Józef Piłsudski
kompetencje dowódców okręgów korpusów. Ich sztaby sprowadzone
zostały do roli terytorialnego ogniwa administracji wojskowej. Przestały
one pełnić funkcje organów wojennego systemu dowodzenia.
Wojsko Polskie w latach 1936-1939

Po śmierci Józefa Piłsudskiego w naczelnych organach WP nastąpiły poważne zmiany personalne. Stanowisko
Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych objął gen. Edward Rydz-Śmigły] Ministrem spraw wojskowych został
gen. Tadeusz Kasprzycki. Nastąpiły również przesunięcia w GISZ. W jego skład weszli m.in. Tadeusz
Kutrzeba i Władysław Bortnowski. Szefem Sztabu Głównego mianowano gen. Wacława Stachiewicza.

Nowe kierownictwo dążyło do uporządkowania podstawowych dziedzin życia wojskowego, a przede

wszystkim do unowocześnienia jego dotychczasowej struktury oraz do wyposażenia wojska w nowoczesny
sprzęt. Zamierzenia w dziedzinie modernizacji wojska były dość poważne. Szczególną inicjatywę w tym
kierunku przejawiał Sztab Główny, który uzyskał większe niż poprzednio uprawnienia.

1 września 1938 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku
wojskowym, która sankcjonowała podział Sił Zbrojnych na: „wojsko” (wojska lądowe) i marynarkę wojenną.
Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony
Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza.
Plan modernizacji i rozbudowy wojska

Latem 1936 rozpoczęto prace nad planem unowocześnienia

Wojska Polskiego. Powstał sześcioletni plan modernizacji i
rozbudowy wojska. Założenia planu zmierzały w kierunku
wzmocnienia siły ogniowej podstawowych rodzajów broni:
piechoty i kawalerii. Przewidywał on zwiększenie w
poszczególnych dywizjach piechoty ilości ręcznych i
ciężkich karabinów maszynowych, granatników, karabinów
przeciwpancernych i dział polowych do poziomu
przodujących armii europejskich.
Edward Rydz-Śmigły
Wojsko w marcu 1939
Wiosną 1939, gdy w stosunkach niemiecko-polskich rozpoczął się okres napięcia, w skład wojska wchodziły następujące jednostki organizacyjne wojska stałego, Obrony Narodowej i
KOP:

30 dywizji piechoty (90 pułków piechoty, 30 pułków artylerii lekkiej, 7 dywizjonów artylerii ciężkiej, w tym 4 w trakcie formowania, 12 ośrodków sapersko-pionierskich i 30
kompanii łączności);

6 brygad i 5 półbrygad Obrony Narodowej (38 batalionów ON);

11 brygad kawalerii (38 pułków kawalerii, 11 dywizjonów artylerii konnej, 11 szwadronów pionierów i 11 szwadronów łączności);

jeden pułk artylerii najcięższej, 10 pułków artylerii ciężkiej, 2 pułki artylerii lekkiej, w tym jeden motorowy, jeden dywizjon pomiarów artylerii, 2 dywizjony artylerii lekkiej;

jeden pułk i 9 dywizjonów artylerii przeciwlotniczej;

jedna brygada pancerno-motorowa (2 pułki zmotoryzowane, dywizjon przeciwpancerny, dywizjon rozpoznawczy), 10 batalionów pancernych, kadra jednego batalionu pancernego, 2
dywizjony pociągów pancernych;

jeden pułk saperów, 7 batalionów saperów, jeden batalion mostowy, jeden batalion silnikowy, jeden batalion elektrotechniczny i 2 bataliony mostów kolejowych;

jeden pułk radiotelegraficzny, 3 bataliony telegraficzne i 4 kadry batalionów telegraficznych;

10 dywizjonów żandarmerii oraz 2 dywizjony taborów i 8 kadr dywizjonów taborów;

6 pułków lotniczych[i] (4 eskadry bombowe, jedna eskadra bombowa ćwiczebna, 15 eskadr myśliwskich, 18 eskadr towarzyszących, 17 eskadr liniowych) i 2 bataliony balonowe.
Dziękujemy za uwagę

Krystian Węgierski i Hania Nowak