STEFAN

ŻEROMSKI
„PRZEDWIOŚNIE”
Stefan Żeromski

Stefan Żeromski ur. 14 października 1864 w

Strawczynie, zm. 20 listopada 1925w Warszawie) –
polski prozaik, publicysta, dramaturg; pierwszy prezes
polskiego PEN Clubu. Czterokrotnie nominowany do
Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1921, 1922,
1923, 1924). Jeden z najwybitniejszych pisarzy
polskich w historii. Stefan Żeromski był znany również
pod pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla
(panieńskie nazwisko matki)i Stefan Iksmoreż
(ananim). Ze względu na zaangażowanie społeczne
nazwany był „sumieniem polskiej literatury” lub
„sumieniem narodu”.
Życiorys
Stefan Żeromski pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej Wincentego
Żeromskiego herbu Jelita i Józefy z Katerlów Żeromskiej. Wychował się w
Ciekotach w Górach Świętokrzyskich. Jego ojciec przed powstaniem utracił majątek
i aby utrzymać rodzinę, został dzierżawcą folwarków. W 1863 roku wspierał
Polaków walczących w powstaniu styczniowym. Żeromski stracił matkę w 1879, a
ojca – 1883, oboje pochowani w Leszczynach. W roku 1873 dziewięcioletni Stefan
trafił na rok do szkoły początkowej w Psarach. W 1874 roku rozpoczął naukę w
Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach; jego nauczycielem był m.in. Antoni
Gustaw Bem. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze próby literackie – wiersze,
dramaty, przekłady z literatury rosyjskiej. Zadebiutował w 1882 roku w numerze 27
„Tygodnika Mód i Powieści” przekładem wiersza Lermontowa i w „Przyjacielu
Dzieci” wierszem „Piosenka rolnika”. Trudności finansowe i początki gruźlicy
spowodowały, że gimnazjum ukończył w 1886 roku bez uzyskania matury. W tym
samym roku rozpoczął studia w Instytucie Weterynarii w Warszawie (uczelnia nie
wymagała matury). Tam zetknął się z ruchem socjalistycznym, działał m.in. w tajnej
akcji oświatowej wśród rzemieślników i robotników.
 Żeromski wychowany był w tradycji patriotyczno-
romantycznej. Tworzył w kontakcie z żywą wciąż myślą
pozytywistyczną, w okresie dominacji Młodej Polski i po
wyzwoleniu, kiedy to powstawały nowe prądy intelektualne i
artystyczne. Nie utożsamiał się z żadną formacją, tworzył
literaturę "osobną". Czerpał jednak z tych różnych tradycji. W
romantyzmie zakorzeniony jest ideał walki niepodległościowej i
Twórczość koncepcja samotnego bohatera. Z pozytywizmem łączy go
postulat pracy u podstaw wśród ludu i mit solidaryzmu
społecznego , a także pisarski realizm z potężną dawką
naturalizmu, często drastycznego. Bardzo młodopolskie są
analizy psychologiczne bohaterów miotanych gwałtownymi
emocjami i opisy przyrody współgrające z ich stanem ducha. Po
wyzwoleniu włączył się w burzliwą dyskusję z nowymi prądami
literackimi o kształt Polski i społeczną funkcję literatury.
Twórczość

Pisać zaczął w gimnazjum. Podczas studiów współpracował z "Głosem",

w tym okresie zorientowanym prospołecznie i proludowo. Publikował
korespondencje i opowiadania. W 1895 wydał zbiory Opowiadania i
Rozdziobią nas kruki, wrony....Obie książki spotkały się z żywą reakcją
czytelników i krytyki. Od tej pory niemal każda następna jego pozycja
była wydarzeniem literackim. W pierwszych książkach zarysowała się
problematyka jego twórczości, w której dominowały tematy walki
narodowo-wyzwoleńczej, ciemnoty i krzywdy ludu, rozterki moralne
bohaterów walczących o sprawiedliwość. W pierwszych tomach
publiczność doceniła wrażliwość społeczną i moralną, pozbawioną
jednak pozytywistycznego dydaktyzmu, a także subtelność
psychologiczną w kreacjach postaci.
Ważniejsze dzieła Żeromskiego
1892 • „Zmierzch”

1895 • „Siłaczka”

1897 • „Syzyfowe prace”

1900 • „Ludzie bezdomni”

1902 • „Popioły”

1904 • „Róża”

1908 • „Dzieje grzechu”

1924 • „Przedwiośnie”
PRZEDWIOŚNIE
 „Przedwiośnie” to oczywiście tytuł metaforyczny, który
skupia w sobie najważniejsze płaszczyzny problemowe
powieści. W sensie dosłownym tytuł oznacza
przejściową porę roku usytuowaną pomiędzy zimą i
wiosną. Istotą przedwiośnia jest jego odpychający i

Znaczenie ponury charakter. Jest to pora, kiedy pojawiają się

błotniste roztopy, wieją silne wiatry, a odporność

tytułu człowieka na choroby znacznie spada. Właśnie w tym

okresie notuje się największą liczbę zgonów i
poważnych infekcji. Jest to również pora przejściowa,
która nie jest już zimą, ale nie jest również jeszcze
wiosną. Wszystkie te cechy przedwiośnia wykorzystał
Żeromski w symbolicznej wymowie swojej powieści.
 Przedwiośnie oznacza bowiem etap w procesie
dojrzewania głównego bohatera, Cezarego Baryki,
który staje u progu dojrzałego życia. Tytuł sugeruje
wyraźnie, że w chwili zakończenia powieści (a jest
to finał wyraźnie otwarty) bohater nie posiada

Znaczenie jeszcze osobowości w pełni dojrzałej i w tym

kontekście należy odczytywać jego akces do
tytułu komunizmu. Zostaje on niejako zaatakowany przez
bolszewicką agitację Antoniego Lulka w chwili, gdy
jest bardzo zagubiony i przygnębiony trudnymi
doświadczeniami: poważny zawód miłosny, trudna
sytuacja finansowa, frustracja wywołana rażącymi
kontrastami społecznymi.
 Stefan Żeromski pisał „Przedwiośnie” przez trzy lata
(1921 – 1924). Powieść została bardzo skrupulatnie
przygotowana pod względem merytorycznym. Autor
nie znał wprawdzie rewolucji październikowej z
autopsji, ale rozmawiał z naocznymi świadkami
wydarzeń w Baku: Przedborską i Czarnocką, które
Geneza gościł u siebie w Konstancinie. Powieść wzbudzała
ogromne kontrowersje, środowiska prawicowe
utworu posądziły bowiem Żeromskiego o sympatie
komunistyczne. Sam autor odciął się jednak od takiej
interpretacji w „Liście otwartym do Arcybaszewa”
wydrukowanym w „Echu Warszawskim”.
Powieść składa się z trzech części poprzedzonych
rozdziałem „Rodowód”. Kolejne części noszą tytuły
„Szklane domy”, „Nawłoć”, „Wiatr od wschodu”.
Czas i miejsce akcji
◦ Akcja części “Szklane domy” rozgrywa się w latach
1914 – wybuch I wojny światowej, poprzez 1917 rok –
wybuch rewolucji w Rosji, 1918 rok – odzyskanie
niepodległości przez Polskę i kończy powrotem
Cezarego do kraju ojców w 1919 roku. Miejscem akcji
są Baku, Moskwa, Charków

◦ „Nawłoć” to część rozgrywająca się na wsi polskiej w

latach 1920-21, dokąd powraca z wojny Cezary ale
widzimy go tutaj w miejscach: Warszawa, Nawłoć,
Leniec, Odolany, Chłodek

◦ „Wiatr od wschodu” – akcja tej części rozgrywa się w

Warszawie, a czas akcji to lata 1921 do marca 1924.
 Głównym bohaterem utworu jest Cezary Baryka. Pisarz
przedstawił jego dorastanie, nabywanie doświadczeń, co jest
bezpośrednio związane z faktami historycznymi, jak rewolucja
w Rosji, odzyskanie przez Polskę niepodległości (1918 r.) i
mozolna odbudowa wszystkich sfer życia w kraju. Cezary
urodził się w Baku, gdzie spędził szczęśliwe dzieciństwo. Jego
ojciec, Seweryn Baryka, wziął udział w I wojnie światowej, w
tym czasie Baku ogarnęły najpierw walki między Ormianami i
Tatarami, a potem rewolucja. Krwawe wypadki
Streszczenie zdemoralizowały nastolatka - Cezary przestał się uczyć,
terroryzował matkę. Swoje błędy zrozumiał dopiero wtedy,
kiedy pani Jadwiga Barykowa została aresztowana i zmarła.
Cezary zakosztował skrajnej nędzy. Jedyną szczęśliwą chwilą
było spotkanie z ojcem. Obaj wyruszyli do niepodległej
Polski, ale dotarł tam tylko Cezary - wyczerpany i chory
Seweryn zmarł w drodze. Zdążył jeszcze opowiedzieć synowi
o cudownym wynalazku technicznym - szklanych domach, i
dobrobycie panującym w kraju.
 Cezary nie znalazł jednak w Polsce nic z tego, o czym opowiadał
ojciec. Zetknął się natomiast z nędzą, brakiem stabilizacji,
chaosem prawnym, itp. Mimo to wziął udział w wojnie polsko-
bolszewickiej w obronie kraju. W trakcie działań wojennych
uratował życie szlachcicowi, Hipolitowi Wielosławskiemu i w
dowód wdzięczności został zaproszony do jego majątku w
Nawłoci. Życie w szlacheckim dworze spodobało się Cezaremu.
Flirtował tu z Karoliną Szarłatowiczówną i nawiązał romans ze
starszą od siebie, dojrzałą kobietą, Laurą Kościeniecką. Kiedy ten
Streszczenie związek wyszedł na jaw, Cezary opuścił Nawłoć. Przez krótki czas
mieszkał na folwarku Chłodek, gdzie miał okazję obserwować
prymitywne warunki życia chłopów. Potem wyruszył do
Warszawy. Tu rozpoczął pracę w biurze Szymona Gajowca, kiedyś
ukochanego jego matki, obecnie człowieka odpowiedzialnego za
reformy w kraju. Jednocześnie uczestniczył w zebraniu
komunistów, obserwował życie mieszkańców Warszawy. Powieść
kończy się sceną, w której Cezary uczestniczy w manifestacji
robotniczej.
 Mit szklanych domów to jeden z najważniejszych symboli
pojawiających się w „Przedwiośniu”, będący wyobrażeniem
marzenia o idealnym kształcie nowej Polski. Historię o
szklanych domach opowiada Cezaremu Baryce jego ojciec
w trakcie podróży do ojczyzny. Pojawia się ona jako
odpowiedź na pytanie bohatera: „Dlaczego jedziemy do
Polski?”. Seweryn Baryka stwierdza, że Polska to kraj o

Mit szklanych najwyższym poziomie cywilizacyjnym, w którym buduje

się domy ze szkła. Surowiec ten jest wytwarzany w

domów nadmorskich fabrykach, a następnie wykorzystywany do

konstrukcji nowoczesnych budowli. Domy wykonane ze
szkła są czyste, niezwykle wygodne i higieniczne. Zostały
wyposażone w specjalny system grzewczy i chłodzący.
Stanowią więc idealne połączenie estetyki i komfortu. Mit o
szklanych domach w pierwszej kolejności można więc
odczytywać jako synonim postępu cywilizacyjnego, który
może stanowić remedium na polskie bolączki.
 „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego jest przede wszystkim powieścią
polityczną. Stanowi refleksję nad młodą polską państwowością, która po 123
latach niewoli wreszcie powróciła na mapę Europy. Pisarz dostrzega w
rzeczywistości początku lat 20. poważne niedoskonałości i wskazuje na
istniejące zagrożenia dla nowo powstałej demokracji. Na przykładzie losów
Cezarego Baryki Żeromski konfrontuje idealne marzenie o Polsce z jej
realnym obliczem.
Bohater jako człowiek dorastający poza krajem, obarczony doświadczeniem

Problematyka
rewolucji październikowej, przyjeżdża do Warszawy pełen najwspanialszych
wyobrażeń o cywilizacji szklanych domów. Tymczasem zastaje zacofanie,
ubóstwo i skrajną niesprawiedliwość społeczną. Wady te są szczególnie
widoczne dla Baryki, ponieważ jest on niejako człowiekiem „z zewnątrz”.
Ludziom znajdującym się u władzy, jak Szymon Gajowiec, trudno odmówić
patriotyzmu, jednak ich program działania jest zbyt opieszały. Powzięte
reformy, zwłaszcza ustawa agrarna nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.
W kraju szaleje bezrobocie, drożyzna i spekulacja. Społeczeństwo jest
skrajnie rozwarstwione: z jednej strony zamożne ziemiaństwo stanowiące
relikt porządku feudalnego, z drugiej wiejska i miejska biedota żyjąca w
warunkach uwłaczających ludzkiej godności.