Stefan Żeromski – Przedwiośnie

Hej,
Poniżej znajdziesz notatkę do mojego filmiku o „Przedwiośniu”. To „pigułka wiedzy”,
więc musiałam dokonać koniecznych skrótów, uproszczeń i uogólnień. Pamiętaj
zatem, aby rozwinąć oraz potwierdzić te treści podczas własnej nauki:) Notatki
do innych ważnych lektur znajdziesz na www.notatkidomatury.pl

O autorze – Stefan Żeromski (1864-1925)

✓ wywodził się z podupadłej szlachty,

✓ wykonywał różne zawody, był guwernerem, bibliotekarzem, działaczem
społecznym,
✓ w swoich książkach niezwykle często poruszał problemy społeczne, narodowe oraz
polityczne,
✓ prezes Związku Zawodowego Pisarzy Polskich,
✓ autor ważnych, głośnych i wybitnych powieści: „Syzyfowe prace”, „Popioły”, „Ludzie
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

bezdomni”, „Przedwiośnie”,
✓ pisał także opowiadania, sztuki, teksty publicystyczne.

O co chodzi? (Idea)

„Przedwiośnie” to powieść, która stanowi komentarz do polityczno-społecznej sytuacji

Polski po pierwszej wojnie światowej i przestrogę przed niszczycielskim obliczem
rewolucji. Opowiada historię młodego człowieka, który pod wpływem życiowych
doświadczeń powoli kształtuje swoją obywatelską świadomość.

Informacje ogólne

data wydania 1924 r. (z datą 1925 r.)

epoka dwudziestolecie międzywojenne

rodzaj epika

gatunek powieść polityczno-obyczajowa

geneza W czasach dużych napięć społeczno-politycznych (początek lat

20. XX w.) Żeromski postanowił przedstawić własny obraz
niespokojnej rzeczywistości i zasugerować kierunek, w którym
powinny iść starania działaczy. Na kształt powieści wpłynęły
rozmowy pisarza ze świadkami rewolucji lutowej.

tytuł 1. Przedwiośnie to okres roku na przełomie zimy i wiosny;

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie

o tej porze pojawił się Cezary Baryka w Polsce po przyjeździe

z Baku.
2. To czas, kiedy przyroda budzi się do życia – Szymon
Gajowiec twierdził, że odrodzona Polska znalazła się właśnie
na takim etapie rozwoju.
3. Mianem „przedwiośnia” można też określać świadomość
polityczno-społeczną Cezarego Baryki – dopiero zaczyna się
kształtować.

kompozycja „Przedwiośnie” składa się z trzech części. Pierwsza („Szklane

domy”) opisuje losy bohaterów na tle destrukcyjnej rewolucji
lutowej. Druga („Nawłoć”) opisuje życie miłosne Cezarego, który
odpoczywał po trudach wojennych w szlacheckim dworku.
Trzecia („Wiatr od wschodu”) przedstawia zawzięte dyskusje
na temat sytuacji polityczno-społecznej w pierwszej połowie lat
20. XX w.

czas akcji lata 1914-1924

miejsca akcji Baku, Moskwa, Charków, Warszawa, Nawłoć, Leniec, Odolany,

Chłodek.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

narracja Narracja jest zróżnicowana w zależności od kolejnych rozdziałów.

W „Rodowodzie” narrator to wszechwiedzący gawędziarz, który
w dość swobodnym stylu zapoznaje czytelników z przeszłością
rodziny Baryków. W części zatytułowanej „Szklane domy”,
przybierającej formę powieści politycznej, mamy do czynienia
z narracją personalną (prowadzoną przez trzecioosobowego
narratora z punktu widzenia bohatera) oraz auktorialną (narrator
zdystansowany, wszechwiedzący). „Nawłoć”, druga część,
to barwna opowieść z elementami obyczajowymi, romansowymi
i sensacyjnymi. Przeważa tu narracja personalna. „Wiatr
od wschodu”, część trzecia i ostatnia, jest najmniej rozbudowana
pod względem fabularnym. Ważną rolę odgrywają tu dialogi,
dyskusje, monologi, urozmaicające narrację (personalną
i auktorialną).

ważne pojęcia Powieść polityczna – powieść, w której dominującą rolę

odgrywają kwestie polityczne (poglądy społeczno-polityczne,
działania związaną z walką o władzę, intrygi parlamentarne itd.)
Często jest komentarzem do aktualnej sytuacji.

Rewolucja rosyjska – rosyjska rewolucja, która wybuchła

w lutym 1917 roku. Jej rezultatem było obalenie władzy carskiej.

Komunizm – polityczno-ekonomiczna ideologia, której celem było

stworzenie społeczeństwa wolnego od ucisku i wyzysku
klasowego. Podstawą nowej władzy miała być klasa robotnicza.

Bolszewicy – Rosyjska Komunistyczna Partia. Jej celem było

zbudowanie bezklasowego państwa.

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie

Wybrani bohaterowie

Cezary Baryka Główny bohater. Miał dobre dzieciństwo, ale po wyjeździe ojca
na wojnę zaczął sprawiać matce poważne kłopoty wychowawcze.
Jako młodzieniec był zafascynowany rewolucją. Z czasem zaczął
nabierać do niej dystansu, ale do końca powieści pozostał jej
zwolennikiem (choć nie bez zastrzeżeń). Wyrósł na dzielnego,
przystojnego, namiętnego mężczyznę, który był bardzo
zaangażowany w dyskusje na temat przyszłości Polski.
W ostatniej scenie powieści – bierze udział w manifestacji
robotniczej, bez lęku idzie naprzeciw żołnierzom.

Seweryn Baryka Pochodził ze szlacheckiej rodziny, który straciła swój majątek.

Osiągnął status całkiem zamożnego urzędnika, który potrafił
zabezpieczyć byt swojej rodzinie. W czasie wojny opuścił armię
rosyjską i wstąpił do legionów polskich. Przeszedł przemianę, stał
się patriotą. To właśnie on opowiadał Cezaremu o szklanych
domach.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Jadwiga Baryka Cicha, spokojna, bezkonfliktowa osoba. Marzyła o powrocie

do Siedlec. W złych momentach lubiła wracać myślami
do przeszłości, m.in. do relacji z zakochanym w niej Szymonem
Gajowcem. W czasie zamieszek w Baku wykazała się odwagą,
hartem ducha. Dla swojego ukochanego syna była gotowa
całkowicie się poświęcić.

Hipolit Wielosławski Arystokrata, dzielny żołnierz, któremu Cezary ocalił życie.

Po wojnie polsko-bolszewickiej zaprosił Barykę do swojego
rodzinnego majątku położonego w Nawłoci.

Laura Kościeniecka Piękna wdowa, właścicielka majątku w Leńcu. Mimo że była

narzeczoną Władysława Barwickiego, romansowała z Cezarym.
Ta namiętna relacja zakończyła się konfliktem kochanków.

Karolina Młoda, ładna dziewczyna, która zakochała się w Cezarym.

Szarłatowiczówna Została śmiertelnie otruta przez szesnastoletnią Wandę
Okszyńską. Było to zabójstwo z zazdrości.

Wanda Okszyńska Szesnastoletnia pensjonarka, uzdolniona muzycznie.

Podkochiwała się skrycie w Cezarym. Przekonana,
że ów romansuje z Karoliną i powodowana zazdrością, otruła
nieszczęsną kobietę.

Szymon Gajowiec Dawna miłość matki Cezarego. Po wojnie został ważnym

urzędnikiem w Ministerstwie Skarbu. Pracował nad książką
o Polsce. Był państwowcem. Uważał, że trzeba zadbać

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie

o niepodległość i suwerenność kraju, był entuzjastą spokojnych,

pokojowych, reformatorskich działań. Miły, przyjazny, pomocny
Cezaremu człowiek.

Antoni Lulek Bolszewik, komunista. Nienawidził nowo powstałej Polski

i koncepcji państwowości. Stawiał na rewolucję, był
zafascynowany przemocą. Próbował przekonać Cezarego
do swoich racji.

Streszczenie

Rodowód
To wstęp, który przedstawia dzieje rodziny głównego bohatera. Narrator podkreśla
przy tym, że jest to historia krótka („ojciec i matka – otóż i cały rodowód (...)”, sugerując,
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

że „nowocześni ludzie” są pozbawieni przeszłości („wczoraj”).

Ojciec nazywał się Seweryn Baryka i był uczciwym urzędnikiem, który dążył
skutecznie do zapewnienia bytu swojej rodzinie. Karierę zrobił w rosyjskim Baku, czyli
w „oazie naftowej pustyni”. Gdy osiągnął zadowalający go status społeczny, postanowił
ożenić się. Wrócił wtedy do Polski, znalazł odpowiednią wybrankę (Jadwigę z Dąbrowskich
z Siedlec) i ze świeżo poślubioną małżonką wrócił do Rosji. W jego życiu uczuciowym ważną
rolę odgrywała rodzinna pamiątka – „pamiętniczek z wojny 1831 roku”. Znajdowała się w nim
wzmianka o Kalikście Grzegorzu Baryce, dziedzicu z Sołowijówki, który był dziadem
Seweryna.
Matka Cezarego była skromną, cichą kobietą, która myślami przebywała najchętniej
w rodzinnych Siedlcach. W tej części pojawia się krótka wzmianka o tym, że panna Jadwiga
„za czymś tam czy za kimś srodze spazmowała”, ale o tej młodzieńczej miłości, ważnej dla
fabuły, więcej informacji pojawi się później. Stęskniona za rodzinnymi stronami kobieta
próbowała namówić męża do powrotu do Polski, ale ten nie chciał się na to zgodzić
ze względu na świetną posadę w Baku.
W tym właśnie mieście położonym na Półwyspie Apszerońskim, nad Morzem Kaspijskim,
urodził się i mieszkał Cezary, syn Jadwigi i Seweryna, który do pewnego momentu wiódł
życie szczęśliwe, bardzo przyjemne, beztroskie.

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie

Część pierwsza („Szklane domy”)

Powieść zaczyna się w Baku w 1914 roku. Punktem wyjścia jest wybuch pierwszej wojny
światowej. Cezary ma wtedy czternaście lat.
Razem z matką odprowadza ojca, który dostał powołanie do wojska, na statek wojenny
odchodzący do Astrachania. Wieczorem doznaje ataku paniki, ale szybko okazuje się, że
„Swoboda uszczęśliwiła Cezarka”. Chłopiec bardzo dużo czasu spędza „na łobuzerii
z kolegami”. Staje się chuliganem. Jego matka, bardzo zaniepokojona ogólną sytuacją
w Baku i świecie, ma z nim coraz większe kłopoty wychowawcze. Lekarstwem na te troski
są wspomnienia z czasów młodości. Szczególnie lubi wracać myślami do Szymona
Gajowca, wówczas biednego kancelisty, który nie miał śmiałości wyznać jej swoich uczuć.
Mieli się ku sobie, zaczęli się spotykać, ale Jadwiga ostatecznie wyszła za Seweryna.
Mocno w pamięć zapadła jej scena odjazdu pociągiem z Siedlec do Rosji. Była już
szczęśliwą mężatką. Nagle zobaczyła w głębi peronu Szymona z uśmiechem „pełnym
śmiertelnej boleści”.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Życie jednak toczy się dalej. Zważywszy na okoliczności zewnętrzne, nie najgorzej.
Seweryn Baryka skrupulatnie zabezpieczył byt żony i syna. Cezary mógł spełniać swoje
rozmaite zachcianki.
Seweryn pisze często do rodziny listy z frontu. Odpowiadając mu, Jadwiga pomija
problemy z Cezarym. Z czasem ich korespondencja zamiera. Chłopak przyzwyczaja się
do życia bez ojca, zapomina o nim. Narrator podkreśla, że razem z matką tworzy jeden
organizm, w którym on jest stroną dominującą.
W trzecim roku wojny urywa się całkowicie kontakt z Sewerynem. Według oficjalnej
wiadomości „przepadł w otchłaniach wojny”, co wtrąciło Jadwigę w wielką rozpacz.
Najgorsze jednak było dopiero przed nimi. W 1917 roku wybucha rewolucja. Do władzy
dochodzą bolszewicy, którzy uruchamiają lawinę przemocy. Krwawa rozprawa
z dotychczasową władzą, z carskim system, fascynuje Cezarego. Przygląda się jej
z entuzjazmem. Chodzi na mityngi, egzekucje, nasiąka rewolucyjną aurą. Najwyraźniej
raduje się, kiedy widzi sceny mordów. Porzuca szkołę, dokonuje pobicia nauczyciela.
W domu kłóci się zażarcie z matką, która jest przerażona przewrotem komunistycznym.
Jego emocjonalne zaangażowanie w przewrót rośnie. Kiedy bolszewicy wydają dekret,
na mocy którego, wszyscy, którzy posiadają skarb zakopany w ziemi, muszą go ujawnić,
Cezary zgłasza władzom ich własny dobytek zakopany przez ojca przed wyjazdem. Nie wie,
że zapobiegliwa matka wcześniej w tajemnicy przed nim wykopała znaczną część tego
skarbu i ukryła go w innym miejscu.

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie
Warunki bytowe znacznie się pogarszają. Cezary nie ma pojęcia, że dzięki wielkiemu
poświęceniu matki ma zapewnione wyżywienie, z którym jest coraz większy kłopot.
Narrator ironicznie wskazuje, że ów zapalony „adept rewolucji” nie dostrzega
rzeczywistych skutków przewrotu bolszewickiego. A także wielkiej miłości matki. Ona się boi,
że jej syn zostanie mordercą, katem, ale cały czas nie szczędzi sił, żeby jak najtroskliwiej
o niego zadbać.
Jego nastawienie do rewolucji trochę się zmienia po zarekwirowaniu mieszkania.
Postępujący upadek komfortu życiowego otwiera mu oczy. W końcu zaczyna dostrzegać, jak
bardzo matka poświęca się dla niego. Zbliżają się do siebie. Chadzają do portu, żywiąc
nadzieję, że któregoś razu spotkają tam Seweryna. Cezary nie wyjawił w matce,
że dowiedział się w urzędzie, iż ojciec zaginął na wojnie. Ukrywa przed nią tę informację.
Któregoś razu spotykają w porcie księżną i księżniczki Szczerbatow-Mamajew, które
uciekają z kraju. Mają ze sobą kosztowności, co jest niezgodne z obowiązującym prawem.
Zapraszają je do siebie, ale w nocy następuje rewizja. Cezary i matka dostają się na czarną
listę. Dobra opinia syna, „towarzysza Baryki”, wpływa na zmniejszenie kary.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

To wydarzenie bardzo źle odbiło się na losach matki. Poddano ją obserwacji. Została
zatrzymana, gdy zamierzała wyciągnąć coś z ukrytego skarbu. W czasie przesłuchania
pobito ją, a potem skazano na przymusowe roboty. Dzięki interwencji syna znalazła się
w szpitalu. Niestety, wkrótce umarła z wycieńczenia.
Cezary dowiaduje się również, że jego ojciec, major armii carskiej, zdradził i przystał
do polskich legionów. Ale przepadł bez wieści w czasie wojennej zawieruchy. Miała to być
„już formuła ostatnia, nieodwołalna” na jego temat.
Po śmierci matki poczuł dogłębnie swoją samotność. Często myślał o niej, niekiedy
dyskutując z nią o rewolucji – jej konieczności. Rewolucja ma przecież skończyć
z wyzyskiem ludzi przez ludzi.
Tymczasem w Baku wrze. Ormianie atakują Tatarów, paląc ich meczety. Część
mieszkańców wzywa na pomoc armię turecką, która brutalnie uderza w Ormian. Powstaje
międzynarodowy chaos (w walki zaangażowani są również Anglicy oraz Gruzini).
Dla Cezarego to straszny czas. Nie ma co jeść, w co się ubrać, w każdej chwili może
zginąć. Przestaje być czyimkolwiek stronnikiem, przekonawszy się, że każda ze stron
ma „w sobie żyłkę do rzezi”. Widząc na co dzień tortury, mordy, egzekucje, zobojętniał
na śmierć. W końcu latem trafił do armii ormiańskiej. Jesienią armia ormiańska wycofała się,
Cezary wrócił do cywila. Rzezie trwały dalej. Tym razem Tatarzy mordowali Ormian. Cezary
ocalał dzięki legitymacji Państwa Polskiego, którą przypadkiem otrzymał od konsula. Władze
tureckie oddelegowały go do chowania zwłok wymordowanych Ormian. W trakcie tej pracy

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie
natrafił na ciało pięknej Ormianki, co bardzo go poruszyło. Ten przerażający widok
potraktował jako ostrzeżenie.
Pewnego dnia spotkał zaniedbanego brodatego mężczyznę, który wypowiadał pod
nosem jego zdrobniałe imię: „Czaruś, Czaruś”.
Okazało się, że to jest jego ojciec. Seweryn Baryka przybył do Baku, żeby spotkać się
z rodziną. Zdążył już dowiedzieć się, że jego ukochana żona nie żyje. Teraz ukrywa się.
W urywanej, pełnej emocji rozmowie porozumieli się, że razem gdzieś uciekną.
Wzruszeni mężczyźni umówili się na spotkanie po północy.
Panowanie Turcji w Baku dobiegło końca. Traktat wersalski zmusił ją do ustąpienia
z Baku. Powstał Azerbejdżan, który szybko został zniszczony przez wojska bolszewickie.
Znowu pojawiły się rzezie, egzekucje, gwałty.
Seweryn i Cezary Barykowie postanowili opuścić Baku. Po krótkich, ale niezbędnych
przygotowaniach wyruszyli w drogę. Mieli udać się do Moskwy, gdzie ojciec zostawił swoją
walizkę na przechowanie u pewnego znajomego, emisariusza politycznego. Najpierw
podróżowali statkiem (do Carycyna). Potem koleją (do Moskwy właśnie).
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Ojciec na pytania syna odpowiadał, że celem ich podróży będzie Polska. Cezary był
zdziwiony. Nie rozumiał tej odpowiedzi.
Według Seweryna w Polsce „zaczęła się nowa cywilizacja”. Pewien genialny człowiek
o nazwisku Baryka miał stworzyć koncept szklanych domów. Był to rewolucyjny wynalazek
architektoniczno-mieszkalny: tani, estetyczny, funkcjonalny, wygodny, powszechny, który
mógłby odmienić oblicze Polski. Seweryn twierdził, że takie domy już gdzieniegdzie zostały
wzniesione – nad morzem. Z jego opowieści wyłania się wizja nowej Polski – równej,
sprawiedliwej, nowoczesnej.
Cezary, który cały czas nosi w sobie ducha rewolucjonisty, słucha tego
z niedowierzaniem. Dowodzi, że najpierw trzeba zniszczyć stary porządek, a dopiero potem
budować nowy. Ojciec nie chce ciągnąć tej dyskusji dalej, obawiając się niepotrzebnych
sporów.
W końcu mężczyźni docierają do Moskwy. Odbierają walizkę, odświeżają się,
przebierają, a potem ruszają do Charkowa, skąd mieli pojechać do Polski. Pociąg zatrzymuje
się przed Charkowem. Barykowie idą piechotą do miasta. Walizkę zawierającą cały ich
majątek oddali na dworcu do przechowania. Gdy wrócili, okazało się, że walizka zaginęła
bezpowrotnie. Musieli się z tym pogodzić.
Oczekiwanie na repatriacyjny pociąg do Polski trwało kilka tygodni.
W końcu pociąg pojawił się, ale był przeładowany. Barykowie mimo próśb i błagań nie
zostali wpuszczeni do jego środka. Ostatecznie pewien nieznajomy podróżny wpłynął
na przewodnika pociągu i ten pozwolił im wziąć udział w podróży.

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie
Niestety ojciec nie przeżył. Chory i wyczerpany zmarł w pociągu. Przed śmiercią kazał
Cezaremu zgłosić się w Warszawie do niejakiego Szymona Gajowca, który mu pomoże:
„Powiesz mu o nas. Był w przyjaźni z mamą i ze mną. On się tobą zajmie, on ci wszystko
powie”.
Gdy Cezary przybywa do Polski, panuje przedwiośnie.
Zobaczywszy kraj pogrążony w nędzy, czuje rozczarowanie. Zwraca się w myślach
do ojca: „Gdzież są twoje szklane domy?”.

Część druga („Nawłoć”)

Dotarłszy do Warszawy, zgłasza się do Szymona Gajowca, który jest bardzo wysokim
urzędnikiem w Ministerstwie Skarbu. Dzięki pomocy tego życzliwego mu mężczyzny dostaje
posadę w biurze, prowadzi także zajęcia z języka rosyjskiego „w sferach wyższej oficerii”.
Gajowiec opowiada mu swojej relacji z jego matką. Cezary zaczyna studiować medycynę.
Gdy wybucha wojna polsko-rosyjska, wstępuje do wojska. Czyni to niechętnie, nie chce
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

jednak wyjść na tchórza. Podjęcie decyzji ułatwia mu powszechna fala entuzjazmu.

Na froncie sprawdza się jako dobry żołnierz. Zaprzyjaźnia się z Hipolitem Wielosławskim,
pochodzącym z wyższych sfer, któremu pewnego razu ratuje życie (bolszewicy zaatakowali
Wielosławskiego i porzucili w lesie. Kiedy Cezary zorientował się, że jego towarzysz nie
przybył do kompanii, wrócił po niego i „odniósł między swoich”).
Gdy wróg ustępował i było blisko rozejmu, zaczęto zwalniać studentów ze służby, w tym
Wielosławskiego oraz Barykę. Wielosławski proponuje Baryce wypoczynek w jego rodzinnym
majątku położonym niedaleko Częstochowy. Ten zgadza się. Wziąwszy od Gajowca zaliczkę
za przyszłe prace biurowe, jedzie razem z przyjacielem do Nawłoci, w której toczy się akcja
drugiej części.
Cezary zostaje przyjęty bardzo serdecznie przez wszystkich mieszkańców (między
innymi przez: matkę Hipolita, wuja Skalnickiego, księdza Anastazego, Karolinę
Szarłatowiczównę, lokaja Maciejunia itd.). Z łatwością adaptuje się tam i zaczyna korzystać
z uroków tego sympatycznego, spokojnego, zacisznego miejsca, którego aura przypomina
scenerię „Pana Tadeusza”.
Osią fabularną tej części (romansowej) są relacje damsko-męskie, które kończą się
bardzo tragicznie. Cezary, przystojny i silny mężczyzna, budzi zainteresowanie
mieszkających tam kobiet. Z jedną z nich, panną Karoliną, początkowo flirtuje. Kiedy jednak
poznaje sąsiadkę Wielosławskich, piękną panią Laurę Kościeniecką, właścicielkę posiadłości
Leniec, wdowę i narzeczoną Władysława Barwickiego, wdaje się z nią w sekretny i niezwykle
namiętny romans. Wzajemne kontakty ułatwia fakt, że pani Laura przygotowuje piknik

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie
charytatywny na rzecz kupna protez dla „kadłubków”, czyli żołnierzy, którzy ponieśli
straszliwe obrażenia w czasie wojny.
Cezary przestaje interesować się Karoliną. Nie dostrzega też, że w tym samym czasie
zakochuje się w nim bez pamięci szesnastoletnia Wanda Okszyńska, siostrzenica rządcy
z Nawłoci. Dziewczyna zauważyła kiedyś, jak Cezary całuje się z Karoliną – od tamtej pory
jest przekonana, że tych dwoje łączy silne uczucie. Sprawia jej to wielki ból. Kiedy Karolina
uzmysławia sobie, że Cezary ma romans z Laurą, doznaje szoku. Ona również cierpi.
Któregoś razu podczas wspólnej gry na pianinie Wanda kładzie dłoń na dłoni Cezarego.
Ten jest zaskoczony. Zbywa dziewczynę żartem, co stanowi dla niej wielkie upokorzenie.
W końcu dochodzi do tragedii. Któregoś razu powodowana zazdrością Wanda dodaje
strychniny do napoju, który wypija Karolina. Dziewczyna umiera.
Wychodzi to na jaw nieco później jednak – w trakcie śledztwa. Przed śmiercią Karolina
prosi o widzenie z Cezarym. Ksiądz Anastazy, przynosząc mu tę prośbę, informuje
go, że śmierć dziewczyny jest jego winą. Podczas ostatecznego pożegnania, dyskretnie
udziela ślubu Karolinie i Cezaremu („Szlochając, gestem nie znoszącym przeczenia wsunął
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

prawą rękę Cezarego w zimną, drgającą dłoń Karoliny, okręcił obiedwie ręce stułą i począł
szepcząc łacińską modlitwę kreślić znaki krzyża nad tymi rękami związanymi)”.
Domownicy zaczynają przeprowadzać amatorskie dochodzenie w sprawie otrucia.
Cezary przypomina sobie, że Wanda nakryła swoją dłonią jego dłoń. Nie daje mu to spokoju.
Być może nieszczęśliwa miłość była motywem zbrodni. Nikomu jednak o tym nie mówi.
Wkrótce Wanda zostaje aresztowana. Nie przyznaje się do winy. Z braku dowodów zostaje
jednak zwolniona.
Cezary traci sympatię mieszkańców Nawłoci. Jednak nie przejmuje się za bardzo
śmiercią Karoliny. Wojenne obrazy, które wryły mu się głęboko w pamięć, sprawiają,
że na zbrodnie Wandy patrzy jak na „zadzióbanie jednej perliczki przez drugą – jako
na fatałaszki”. Jest skupiony na romansie z Laurą, na punkcie której oszalał. Jednak
ta historia kończy się – nagle oraz burzliwie. Barwicki nakrywa kochanków w trakcie nocnego
spotkania. Laura nie kocha swojego narzeczonego, ale bardzo zależy jej na ślubie z nim ze
względów majątkowych. Wyrzuca więc Cezarego, wypierając się z romansu z nim. Wściekły
młodzieniec uderza ją szpicrutą i wychodzi.
Zrozpaczony zachodzi na cmentarz. Przy grobie spotyka księdza Anastazego. Dochodzi
pomiędzy nimi do kłótni. Ksiądz obwinia go o śmierć Karoliny („Nie kochałeś jej przecież, boś
się zakochał, ale w innej – a dlaczegoś ją całował?”). Cezary nie chce się przed nim
wyspowiadać („Ale skądże pretensja, żeby z takimi kwalifikacjami rządzić takim subtelnym
organizmem jak ludzki, jak moje sumienie?”).

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie
Ostatnie dni spędza we wsi Chłodek, gdzie przygląda się dokładnie życiu wiejskiej
biedoty – obudził się w nim rewolucjonista, lewicowiec. Na skutek tych obserwacji jego
niechęć do aktualnego porządku społecznego na nowo się wzmaga.
Kiedy pewnego razu do wsi przybywa Hipolit z informacją, że Laura wyszła
za Barwickiego, Cezary postanawia wrócić do Warszawy.
Kiedy przyjaciel odwozi go na pociąg, wybierają drogę przez Leniec. Cezary na widok
majątku swojej byłej kochanki płacze: „Nie dał rady: grube, samotne, łzy, z całej siły
trzymane pod powiekami, spłynęły po jego policzkach. Hipolit Wielosławski udawał, że ich
nie widzi”.

Część trzecia („Wiatr od wschodu”)

Kiedy Baryka wraca do Warszawy, ponownie zapisuje się na studia medyczne. Mieszka
u kolegi. Był to bardzo charakterystyczny okres w życiu Cezarego – jego świadomość
polityczna zaczyna się rozwijać. W trakcie spotkań z Gajowcem, który pisze książkę
o Polsce, słucha opowieści o „warszawiakach” (Marianie Bohuszu, Stanisławie Krzemińskim
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

oraz Edwardzie Abramowskim), mistrzach jego i jego pokolenia, którzy stawiali na edukację
rodaków. Gajowiec jest państwowcem. Uważa, że trzeba umocnić niepodległość państwa
i powoli je reformować, stawia na oświatę. Podkreśla, że Polska jest teraz na etapie, który
nazywał metaforycznie „przedwiośniem”. Warszawiacy działali podczas „najsroższej zimy”,
a teraz „Wychodzimy na przemarznięte role i oglądamy dalekie zagony. Bierzemy się
do własnego pługa, do radła i motyki, pewnie, że nieumiejętnymi rękami”.
Ważnym dla Cezarego doświadczeniem są przechadzki ulicami Warszawy. Na widok
wynędzniałej dzielnicy żydowskiej zastanawia się, jak reforma społeczna mogłaby zmienić
na lepsze los tych biedaków.
Rozmawiając z Gajowcem, odczuwa znudzenie jego „realno-mistycznymi” opowieściami.
Potrzebuje czegoś innego, czegoś bardziej radykalnego. Znowu odzywa się w nim duch
rewolucjonisty.
Bardzo ważnym człowiekiem w jego intelektualno-społecznym życiu jest Antoni Lulek,
chorowity, wątłej budowy zwolennik komunizmu i zaprzysięgły wróg powstałej właśnie
Rzeczypospolitej Polskiej. Lulek jest zwolennikiem przemocy. Ale i bolszewików, z czym nie
mógł zgodzić się Cezary. Ważną rozbieżnością pomiędzy młodymi mężczyznami jest kwestia
wynędzniałych Żydów z ulicy Franciszkańskiej. Baryka obawia się, że według komunistów
oni są „światem robotników, proletariatem” i że w związku z tym, obejmą całą władzę. Baryka
sądzi, że nie byłoby to „pożyteczne dla postępu świata”.
Któregoś razy Lulek zawozi go na partyjną konferencję organizacyjno-informacyjną. W jej
trakcie mówcy zarysowują spojrzenie komunistów na aktualną sytuację („Państwo dzisiejsze
10

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie
jest to narzędzie ucisku jednej klasy przez drugą”) i przedstawiają własne cele partyjne
(„My, jako przedstawiciele klasy robotniczej, musimy występować przeciwko państwu,
jesteśmy bowiem wyrazicielami międzynarodowej organizacji pracowników”). W pewnym
momencie Cezary zabiera polemiczny głos. Chodzi mu o sprawę klasy robotniczej. Według
niego nierozsądne jest opierać nowego porządku na klasie tak przeżartej nędzą
i chorobami. Argumenty Cezary spotykają się z bardzo wrogim odzewem.
Po dyskusji z komunistami odbywa rozmowę z Gajowcem, która zamienia się w ostrą
konfrontację. Cezary zarzuca swojemu adwersarzowi, że nie ma pomysłu, jak „ulepszyć
życie Żydów stłoczonych w getcie”, że on i jego sprzymierzeńcy „nie mają żadnej poważnej
idei”.
W trakcie tych wydarzeń, ważnych dla rozwoju jego świadomości politycznej, dostaje
zupełnie niespodziewanie liścik od Laury. Była kochanka proponuje mu spotkanie. Podczas
bardzo poruszającej rozmowy wyznaje mu, że gdyby nie wywołał awantury z Barwickim, ich
historia mogłaby się inaczej potoczyć: „Mogłam być twoja, a teraz muszę być z Barwickim,
muszę być jego żoną”. Kobieta wyznała mu miłość, ale on, wściekły na nią, zostawia ją
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

zapłakaną na ulicy.
Powieść kończy się krótką sceną przedstawiającą wielką manifestację robotniczą idącą
w stronę Belwederu.
Wśród manifestantów jest Baryka – ubrany w lejbik (kaftan) żołnierski i czapkę
żołnierską. Razem z innymi śpiewa.
Ostatnie zdanie: „Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten
szary mur żołnierzy – na czele zbiedzonego tłumu”.

Koncepcje naprawy Polski

Koncepcja Zarzut
komunizm (rewolucja; Antoni Lulek) – propozycja gwałtownej Klasa robotnicza jest
zmiany. Władzę nad Polską należy przekazać klasie zbyt słaba, aby
robotniczej i utworzyć międzynarodową organizację. Burżuazja przewodniczyć
ma ustąpić ze stanowisk kierowniczych. narodowi.
realizm (reformy; Szymon Gajowiec zainspirowany Bohuszem, Polska potrzebuje
Krzemińskim i Abramowskim) – powolne, ewolucyjne zmiany, działającego szybciej
które powinny zacząć się od umacniania władzy państwowej, planu naprawczego –
a potem rozpocząć reformę walutową i reformę rolnictwa itp. najbiedniejsi potrzebują
wsparcia już dziś.
utopia (szklane domy, Seweryn Baryka) – utopijna opowieść Nie ma odniesienia
o kraju bez nierówności społecznych. do rzeczywistości.

11

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie

Mit szklanych domów:

domy wykonane ze szkła,
dostępne dla biednych, ale ze względu na swoją estetykę, o którą dbaliby
artyści, również atrakcyjne dla bogatych,
łatwo je utrzymać w czystości, co zapobiega chorobom,
każde domostwo ma dostęp do prądu,
autorem koncepcji, zdaniem Seweryna, jest krewny Baryków.

Takie domy nie istnieją, są tylko wytworem wyobraźni ojca Cezarego. Opowieść o nich
to niemalże legenda. Pełni funkcję psychologiczną – motywuje Cezarego do dalszej podróży.
Czytający mogą też odczytać ją jako symbol Polski idealnej, o której marzyły poprzednie
zniewolone pokolenia.

Motywy literackie:

Motyw Objaśnienia
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

W powieści pojawia się szereg scen, z których wyłania się

rewolucja wizja rewolucji jako zjawiska niebezpiecznego,
niszczycielskiego, złego.

Bardzo ważna sfera w życiu głównego bohatera. To od niej

polityka przecież zależą losy państwa, społeczności,
poszczególnych jednostek.

W powieści ważną rolę odgrywa Szymona Gajowiec,

reformy urzędnik państwowy, który uważa, że o dobro Polski należy
walczyć za pomocą reform, a nie radykalnych,
rewolucyjnych środków.

Można dostrzec w obydwu opcjach politycznych

idealizm (reformatorskiej i rewolucyjnej). Każda z nich jest oparta
przecież o pewien ideał, który znacząco się różni
od rzeczywistości.

To arena wydarzeń bardzo często tragicznych,

miasto zbrodniczych.

„Przedwiośnie” to opowieść, której główny bohater, Cezary

przemiana Baryka, przechodzi poważną przemianę.
Od kilkunastoletniego łobuza przez namiętnego amanta
do człowieka, który gorączkowo szuka własnej drogi
politycznej.

To przestrzeń, w której żyją ludzie oderwani

dworek od rzeczywistości, jakby na uboczu głównego nurtu
wydarzeń.

12

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

 Stefan Żeromski – Przedwiośnie

Żeromski, pisząc „Przedwiośnie”, pokazał, że troska

patriotyzm o ojczyznę może przybrać różne formy. Kto miał rację w tej
dyskusji, nie zostało rozstrzygnięte. Otwarte zakończenie
pozostawia duże pole do dyskusji, a nawet spekulacji.

To figura skromnej, dobrej, przepełnionej miłością do syna

matka osoby, która gotowa była na wielkie poświęcenie.

Przeszedłszy w trakcie wojny przemianę (z normalnego

ojciec urzędnika w zaprzysięgłego patriotę), stał się rzecznikiem
mitu szklanych domów.

Bardzo ważny aspekt ludzkiego życia, przybierający różne

miłość formy, często kończący się niepowodzeniem.

Fatalna siła emocjonalna, która popycha nawet dobrych

zazdrość ludzi do zbrodni.

Przemoc to ważny wątek w tej powieści. Dochodzi do niej

Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

morderstwo w czasie wojny i w czasie pokoju. Zabijają żołnierze,

rewolucjoniści, zwyczajni ludzie, nawet niewinne
dziewczęta.

W powieści pojawia się bardzo ważna, ale i niepokojąca

rzeź uwaga, że każda ze stron opisywanych konfliktów
ma w sobie „żyłkę do rzezi”. Żeromski pokazuje, że natura
ludzka kryje w sobie bardzo mroczną sferę i energię.

W wymiarze metaforycznym (dojrzewanie Cezarego)

podróż/wędrówka i geograficznym (podróż do Polski).

13

Notatki zakupione przez: Patrycja Wójcik, patrycja.wojcik0310@gmail.com

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)