İLAÇ UYGULAMA

YOLLARI
ve
FARMASÖTİK
ŞEKİLLER
 İLAÇ
HAZIRLAMA YÖNTEMLERİ
 Majistiral ilaçlar:
 Bileşimi ve farmasötik şekli hekim tarafından her hastaya özel
olarak belirlenen ve eczacının eczanelerde hazırladığı
ilaçlardır.

 Ofisinal İlaçlar:
 Farmakopedeki formüllere göre hekim tarafından miktarı
belirlenen ve eczacının eczanelerde hazırladığı ilaçlardır.

 Spesiyaliteler:
 Firmalar tarafından hazır formatta eczaneler tarafından
satılan ilaçlardır.
 FARMASÖTİK ŞEKİLLER

A- KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

B- SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

 ÖZEL FARMASÖTİK ŞEKİLLER

 PARANTERAL PREPARATLAR

 OFTALMİK PREPARATLAR

 AEROSOLLER

 FLASTERLER

 EPİDERMAL PREPARATLAR
 KATI
FARMASÖTİK
ŞEKİLLER
 KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
(AĞIZAN KULLANILANLAR)
1- Toz (Poudre):
Sentetik veya doğal kaynaklı çeşitli ilaçlar toz haline
getirilerek kaşık veya diğer ölçeklerle ağızdan alınırlar .
 Normal veya efervesan
2- Kaşe:
 Nişastadan yapılmış ilaç kapcığı (gripin)
 KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
(AĞIZAN KULLANILANLAR)
3 Pilül (hap):
 Toz halindeki etkin maddelerin bal, koyu şurup gibi inert
yapıştırıcı maddeler ile yoğurulduktan sonra küçük küreler
haline getirilmeleri ile elde edilen preparatlardır

4 Kaplanmış tabletler: Draje

Tabletlerin şeker, çikolata gibi maddelerle kaplanması sonucu
elde edilirler. Böylece alınmaları daha kolaylaştırılmış olur.
 KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
(AĞIZAN KULLANILANLAR)
5 Kapsüller:
Sert, yumuşak, mikrokapsül olabilir. İlaç kapsül
içine konulmuştur
Mide asidinden veya enzimlerinden bozulan
ilaçlar keratin veya mide sindirimine dayanıklı
başka maddelerle kaplanmış kapsüller halinde
hazırlanırlar, bunlar barsakta açılır ve barsak
kaplamalı (enteric coated) kapsüller adını alırlar.
 KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
(AĞIZAN KULLANILANLAR)
6 Tablet: (Komprime):
 Toz ilacın sıkıştırılmasıyla yapılır

A- Dilaltı tableti:
Dil altı veya ağız içinde eritilir
B- Çiğneme tabletleri:
Ağızdan şeker gibi emerek kullanılır
C- Efervesan tablet:
Suda eritilerek su içilir

D- Yavaş Salınımlı Tabletler (SR):

Özel olarak tabakalı hazırlanmıştır, ilacı yavaş olarak salıverir

 KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
(KONTROLLÜ SALINIM YAPAN İLAÇLAR)
1) Barsakta açılan kaplamalı tablet:
 Mide enzimlerinden etkilenmeyen ve barsakta özellikle pH 5’in
üzerine çıktığında çözünmeye başlayan (keratin, jelatin, selülöz asetat
ftalat) maddeler ile ilaçların kaplanmasıyla oluşturulurlar.

2) Modifiye salınımlı farmasötik şekiller:

 İlacın etki süresini uzatmak için farmasötik teknoloji ile ilacın
disintegrasyon ve dissolüsyonu değiştirilerek oluşturulan formlardır.

3) Hız kontrollü farmasötik şekiller:

 Bu yöntemde ilaç suda çok çözünen bir madde ile karıştırılıp yarı-
geçirgen membran özelliği gösteren sert bir film tabakası ile
kaplanmıştır.
 KATI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
(DİĞER YOLLARLA KULLANILANLAR)
 Vajinal tablet (Ovül):
 Vajina içine konularak burada erimesi sağlanır

 Supozituvar (Fitil):
 Rektuma uygulanmaya özgü, kakao yağı, hidrojenlenmiş bitkisel yağ veya gliserin-
jelatin-su karışımı gibi oda sıcaklığında katı, vücut sıcaklığında eriyen sıvı yağlar ile
hazırlanan koni şeklindeki farmasötik şekillerdir.Vücut sıcaklığında eriyen özel
ilaçlardır.
 Rektal, vajinal veya üretral (buji) olabilir.

Transdermal terapötik sistem (TTS):

 Etkili maddenin bir flaster içine yerleştirilmesiyle hazırlanan farmasötik
şekillerdir. Göğüs ya da kulak arkasına yapıştırılarak ilacın ciltten
absorbsiyonu sağlanır.
 SIVI
FARMASÖTİ
K
ŞEKİLLER
 SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

1- Çözeltiler (solüsyonlar):
• İlacın belli bir çözücü içinde çözülmesiyle yapılır.
• Çözücü su, yağ, organik çözücü olabilir.

Kollituvar: Ağıza sürülen çözelti

Damla: Ağız, göz, buruna damlalıkla uygulanır
Sprey: Genelde buruna püskürtülerek kullanılır
 SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

 Enjeksiyonluk Solüsyon:
 Vücuda enjekte edilmeye özgü steril ve izotonik veya
hipertonik solüsyonlardır.
 Yağlı solüsyonlar intravenöz olarak veya cilt altına enjekte
edilmezler.
 Çözelti halinde çabuk bozulan ilaçlar steril ampul veya viyal
(küçük şişe) içinde kuru toz halinde hazırlanırlar.
Kullanılacakları zaman steril çözücü ilave edilerek
uygulanırlar.
 SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

2- Süspansiyon/ Emülsiyon (asıntı):

 En az biri sıvı olan, tam çözünmeyen karışımlardır
 Mutlaka çalkalanmalıdır.

Haricen uygulananlar - Losyon, sulu pudra

Oral süspansiyonlar
Enjeksiyonluk süspansiyonlar
 SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER
3 Şuruplar:
 Aslen çözeltidir ancak etken madde dışında şeker ve koku maddeleri
eklenir.
 %60 dan fazla şeker içeren sıvı preparasyonlardır.

Şeker miktarları yüksek olduğundan içlerinde bakteri veya mantarlar

üreyemez. Yalnız diabetli hastalarda bu konu dikkate alınarak diyet
ayarlanmalıdır. % 64 şeker içeren şuruba basit şurup (sirop simple) adı
verilir.

4 Tentür:
 Etken ilaç maddesinin özel eritici (alkol gibi) içinde karıştırılarak
hazırlanan farmasötik ilaç şeklidir. Dışardan sürülerek (haricen) ya da oral
yolla kullanılır.
 SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

5- Posyon:
 Az miktarda şeker içeren, etkili maddenin çözünmüş olarak
bulunduğu sıvı farmasötik şekillerdir. Şeker oranı düşük
olduğundan içerisinde bakteri ve mantar üreyebilir.
Majistral olarak 4-5 günlük hazırlanır.

6- Damla:
 Ufak hacimde verilen ve damla saymak suretiyle kullanılan
solüsyonlardır. Ağızdan kullanılabilir, ayrıca göz damlası
(Kolir) burun ve kulak damlası gibi dıştan kullanılan şekilleri
de vardır.
 SIVI FARMASÖTİK ŞEKİLLER

7- Enema:
 Rektal yolla kullanılan solüsyon veya süspansiyonlardır.
100 ml’den büyük hacimde olanlara Lavman adı verilir.

8- Sprey:
 Sıvı içerikli olup özel şişeleri aracılığı ile deri ve mukoza
üzerine kullanılırlar.

9- Eliksir:
 Az miktarda alkol ve şeker içeren çözeltilerdir
 PARENTERAL PREPARATLAR

 Çözücü su, organik sıvı veya yağ olabilir.

 Çözücüsü su veya suyla karışan organik sıvı değilse damar içi
uygulanmaz.
 Ampul ve Flakon (vial, viyal):
 İçerisinde toz yada sıvı etken madde bulunan steril şartlarda
hazırlanmış cam muhafazalı farmasötik ilaç biçimidir.
 Ampul ve flakonda sıvı ya da toz ilaç bulunur.
 Toz ilaç varsa ayrı ampulde bulunan sıvı ilaçla karıştırılarak
kullanılmak üzere ambalajlanmıştır.
 Viyal içinde birden fazla doz bulunan biçimidir.
 Çözelti Süspansiyon Emülsiyon Steril kuru toz
 OFTALMİK PREPARATLAR

 Göz damlası: Kolir

 Göz banyosu
 Göz merhemi
 AEROSOLLER
 Solunum yoluyla kullanılırlar
 İnhalasyonla uygulamaya özgü preparatlardır.
 Özel solventler içinde hazırlanırlar.
 İNHALER İLAÇ FORMLARI
 Ölçülü doz inhaler  Turbuhaler
 Kuru toz inhaler  Aerolizer (İnhalasyon Kapsülü)
 Nebülizatör  Handihaler (İnhalasyon kapsülü)
 Diskus
 Ölçülü Doz İnhaler(ÖDİ)
 Hazne (Spacer / Chamber)
 Nebülizatör-Nebül
Ölçülü Doz İnhaler (ÖDİ)
Hazne (Spacer veya Chamber)
 Ölçülü Doz İnhaler
Kullanımı
 Kapak açılır ve çalkalanır.
• Ayakta durulur ya da dik olarak oturulur. Soluk verilir.
•ÖDİ baş parmak ve işaret parmağı arasında,
püskürtme yeri aşağıda olacak şekilde tutulur.
•ÖDİ dudaklar arasına alınır ya da ağzın tam önünde
tutulur. Soluk almaya başlandığında ÖDİ püskürtülür ve
soluk alımı sürdürülür (Yavaş ve derin nefes alınır!).
• Soluk 10 saniye kadar tutulur ve soluk verilir.
Turbohaler
Discus
Handihaler
Aerolizer
 Kuru Toz İnhaler (KTİ)
Kullanımı
İnspirasyon akımı ile çalışan ve ilacın otomatik
salınımını sağlayan sistemlerdir.
(Hastanın inspirasyon akımı ilacın aeresol haline
gelmesini sağlar)
•El-ağız uyumu gerektirmez.
•Akciğerlere ulaşan ilaç miktarı ÖDİ’den fazladır.
•Orofarenkste biriken ilaç miktarı daha azdır.
Nebülizer
 Nebülizer Kullanımı
AVANTAJLARI DEZAVANTAJLARI
 Minimum kooperasyon  Pahalı
• Daha iyi tolere edilir • Zaman kaybı
• Kombine ilaç verilebilir • Taşınması zor
• Yüksek doz ilaç verilebilir • Pratik değil
•Orofarenkste biriken ilaç • Bakteriyel kontaminasyon
miktarı çok azdır.
• İlaç uzun dönemde
dağılır
• Güçlü plasebo etki
 İnhaler İlaç Kullanımı Sonrası
Dikkat!
Kortikosteroid içeren turbuhaler, aerolizer, hazne,

diskus, ÖDİ, nebul kullandıktan sonra

 MUTLAKA
 su ile ağız çalkalanmalı ve gargara yapılmalıdır.
 Gargara yapılan SU yutulmamalıdır!
 FLASTERLER
 Basit flaster
 Yakı
 TTS (Transdermal terapotik sistem)
 EPİDERMAL PREPARATLAR
 Merhem Merhem (pomad): Deri ve
mukoza hastalıklarının
tedavisinde sürülerek
 Krem kullanılır.
Etken ilaç maddesinin lanolin
 Losyon veya vazelin gibi ana
maddeler içinde eritilmiş yarı
 Pat (macun) katı ilaç şeklidir.
 Daha koyu kıvamlı merheme
 Pudra PAT
denir.
 Çözelti Merheme göre içindeki su
oranı fazla ve daha yumuşak
 Süspansiyo ilaç şekline KREM denir. Deri
n ve
mukozaya dıştan uygulanır.
 İLAÇ UYGULAMA YOLLARI
Lokal uygulama
◦İlacın etki etmesi istenen yere
ulaşılabiliyorsa kullanılır

Sistemik uygulama
◦ Lokal olarak ulaşılamıyorsa, veya sistemik
yaygın etki isteniyorsa kullanılır
LOKAL OLARAK
UYGULANAN
İLAÇ
FORMLARI
 Epidermal/Perkütan
(Cilt Uzerine)
• Cilt hastalıklarında kullanılırlar
• Merhem
• Solüsyon
• Losyon
• Krem
• Pudra (toz)
• Mikstür
• Pat (macun)
•Epidermisin yüzeyel hatalıklarında kullanılırlar.
Derin hastalıklarında kullanımları uygun değildir.
 Epidermal/Perküta
n (Cilt Üzerine)
• Su ve lipidde çözünmeyen maddeler cildden emilmez
• Lipidde çözünen maddeler ciltten bir miktar emilir
• Mukozalardan daha fazla emilir
•Ciltte stratum korneum geçirgenliğe engeldir. Bu
tabaka yıpranırsa geçirgenlik mukozaya benzer
• Dermal Geçirgenlik:
• Kulak arkası>koltuk altı>saçlı deri>göğüs>ön
kol>bacak
•Ayrıca ciltten bazı toksik maddeler de emilir: Organik
fosfatlar, nikotin, CCL4, civa, iyod.
 İntrakütan (Cilt İçine)
 Çok nadir kullanılır
Deri testleri, alerji testleri, BCG aşısı,
lokal anestezik gibi bazı ilaçlar
enjeksiyonla intradermal verilirler.
 0,1 mL den fazla verilemezler
 Konjonktiva Üzerine
•Göz ve göz kapağı arasındaki hastalıklarda ve ayrıca
bazı göz içi hastalıklarında kullanılırlar
•Kolir: Göze uygulanan ilaçlara denir. Göz damlası
veya göz merhemi şeklinde kullanılırlar.
•Göze uygulanan ilaç lakrimal kanaldan içeri girerse
sistemik emilebilir. Bu nedenle kolir kullanımında göz
iç kısmına parmakla basılması uygundur.
• Kolirler steril olmalıdırlar.
 İntranazal Uygulama
 Burun mukoza hastalıklarında kullanılır
Pomad ve yağlı solusyonlar bu yolla
uygulanmaz
Uygulamada hasta sırtüstü yastıksız yatar
başını iyice geriye eğer, ilaç uygulanmasından
sonra bu şekilde birkaç dakika kalır
Bu uygulama ayrıca sistemik amaçla da
kullanılabilir
 Ağız İçi (Bukal)
Ağız mukozası ve gingiva hastalıklarında,
pastil, gargara, bukal tablet, ağız suyu,
atuşman olarak kullanılır.
Derin hastalıklarda bu uygulama yetersiz
kalır
Ayrıca dilaltı uygulama sistemik amaçla da
kullanılır
 GIS Kanalına Uygulama
•Gastrointestinal sistemden emilmeden,
kanal içinde etki etmesi için bazı ilaçlar
kullanılır
•Ülser tedavisinde kullanılan antiasid ilaçlar,
bazı laksatifler, bazı kanal antibiyotikleri
örnektir
•GİS en çok sistemik uygulama için
kullanılmaktadır
 İntratekal Uygulama
•Meninksler veya spinal sinir köklerine etki etmesi
istenen ilaçlarda kullanılır.
•Bazı antibiyotikler, lokal anestezikler ve bazı
antitümoral ilaçlar örnektir
• Subaraknoid aralığa ilaç verilir
• Lomber 3-4 aralıktan spinal iğne ile girilir
• Buna lomber ponksiyon denir
•Önce ilaç hacmi kadar serebrospinal sıvı dışarı
alınır
İntratekal Uygulama
 İntravaginal Uygulama
 Vajinanın ve serviksin yüzeyel
hastalıklarında ve bazen gebelik önleme
amaçlı kullanılırlar
Ovül (vajinal supozituvar), vajinal
tablet, vajinal krem ve jel olarak
kullanılabilir.
 Genelde kutuda aplikatör bulunur
 İntraplevral ve
İntraperitoneal
Bu alanların enfeksiyon ve tümörlerinde
buradaki boşluğa vererek kullanılabilirler
 İğne ile yapılır
Torasentez arka aksillar çizgiden ve 7.
interkostal aralıktan yapılır
Abdominal parasentez göbek altından yapılır,
önce mesane boşaltılır
 İntrakardiyak Uygulama
Çok nadiren acil durumlarda veya kalp
cerrahisinde kullanılabilir
Sol 4. interkostal aralıktan sternumun
hemen yanından enjeksiyonla yapılır
 Miyokard veya kalp boşluğuna ilaç
verilir
 İntrauterin Enjeksiyon
Sezeryandan sonra kanamayı azaltmak ve
uterusun kasılmasını sağlamak için
myometrium içine oksitosik ilaç enjekte
edilir
 Gebelik engelleyici spiraller de lokal
etkilidir
Medikal abortusta servikse enjeksiyon
yapılabilir
 İntraartiküler

Eklem hastalıklarında bazı ilaçlar

direk eklem içine enjeksiyonla
uygulanır
Rektum ve Kolona Uygulama
Rektumun yüzeyel hastalıklarında,
hemoroidde, bazı kolon hastalıklarında
kullanılabilir
Süpozituvar, enema, lavman (>100 ml),
merhem olarak kullanılabilir
Ayrıca sistemik etki için de bu yol
kullanılabilir
 İntralezyonel Uygulama
Nadiren lezyona direk ulaşılabiliyorsa
uygulanır
 Bazı tümörlerde, kist hidatikte
kullanılır
 İnhalasyonla Uygulama

Bazı astım ilaçları aerosol olarak

nefesle direk akciğere çekilerek
kullanılır.
SİSTEMİK OLARAK
UYGULANAN
İLAÇ
FORMLARI
 SİSTEMİK UYGULAMA
A- Enteral uygulama
B- Parenteral uygulama
C- Transdermal uygulama
D- İnhalasyon yoluyla uygulama
 Enteral Uygulama
İlacın sindirim sisteminden emilmesiyle
sağlanır
3 farklı uygulama yeri vardır:
◦1- Oral (ağızdan)
◦2- Sublingual (dilaltı)
◦3- Rektal
 Oral Uygulama
İlacın ağızdan yutularak kullanılmasıdır. En doğal,
en yaygın, en pratik, en ekonomik, en elverişli, en
güvenli ilaç kullanım şeklidir
 Self medikasyona uygundur
 Bazı dezavantajları da vardır:
 İlk geçiş etkisi, absorbsiyon yetersizliği, sindirim
enzimlerine dayanıksızlık, ilaç ve besin etkileşimi, GIS
iritasyonu, bilinçsiz hastada kullanılamaması
 Oral Uygulama
 Katı farmasötik şekiller:
 Tablet, draje, kapsül, film tablet
 Çiğneme tableti, granül, saşe, efervesan granül

 Sıvı farmasötik şekiller

 Şurup, eliksir, oral solüsyon, süspansiyon, damla,
emülsiyon.
 Nadiren gavajla ilaç kullanılabilir
Oral uygulama nadiren lokal uygulama için de
kullanılabilir, karıştırılmamalıdır
 Oral Uygulama
Biyoyararlanım kavramı: Oral alınan
ilacın absorbsiyon hızı ve oranı ile
bulunur.
Vücudun oral alınan ilaçtan ne kadar
yararlandığını gösterir
 Oral Uygulama
 Absorbsiyon yeri:
Oral verilişte en önemli emilim yeri
ince barsaklardır.
 Yaklaşık 200 m2 emilim alanı vardır
Ayrıca burada barsak içeriği uzun süre
kalır
 Sublingual Uygulama
Çabuk çözünen, fazla lipofilik ve küçük ilaçlar için
kullanılır
 Nadir ilaç vardır
 Dil altına veya yanak dişeti arasına uygulanır
Bazı solüsyon veya damlalar da bu amaçla
kullanılır
 İlk geçiş etkisi yoktur
 Çok hızlı etkilidir (birkaç dakika)
 Rektal Uygulama
• Oral yol uygun değilse kullanılabilir
•Bebeklerde, bilinci kapalı olanlarda, GİS
iritasyonu olanlarda uygun olabilir
• Nadir ilaçlar vardır
•Genellikle supozituvar (fitil) şeklinde
kullanılır
• İlacın %60’ı direk kana geçer
• Emilim değişkendir
 Parenteral Uygulama
1 İntravenöz enjeksiyon ve
infüzyon
2 Subkutan enjeksiyon
3 İntramüsküler
enjeksiyon
 İntravenöz Uygulama
• Etki hemen başlar. Biyoyararlanım %100 dür
• Toksik etkiler de hemen başlayabilir
• Genelde antekubital ven kullanılır
•Küçük hacimler enjeksiyonla, büyük hacimler
infüzyonla verilir
• Enjektör veya kanül kullanılır
 İntravenöz Uygulama
• Sterilite ve apirojenite önemlidir ve şarttır
• Bazen infüzyon pompası kullanılır
• Damara saf su verilmez
• Damara hava verilmez
•Çok nadiren intraarteriyel veya kemik iliğine
uygulama yapılabilir
 Cilt Altına Uygulama
 Subkutan (sc) da denir
Kol dış yüzü veya bacak dış yüzü
genelde kullanılır
 2 mL yi geçmemeli
 Genelde ağrılıdır
 İntravenöz uygulamanın
yapılamadığında genelde tercih
edilir
 İntramusküler Uygulama
Genelde büyük kaslar kullanılır. En çok gluteal kas
kullanılır.
 5 mL yi geçmemesi gerekir
Şişmanlarda yağ dokusunun geçildiğinden emin
olunmalıdır
 Bazı ilaçların depo formu bu yolla verilebilir
 Etki 10-30 dak sonra başlar
 Transdermal Uygulama
Güçlü etkili, iyi emilen uzun süre kullanılan nadir
bazı ilaçların, cilt üzerine uygulanarak deriden
emilip sistemik dolaşıma geçmesi sağlanır
 Oldukça kolaydır, güvenlidir, ilk geçişe uğramaz
 TTS (transdermal terapotik sistem):
 Cilde yapıştırılan ve uzun süre ilaç salıveren, ilacın sabit
biz hızda emilimini sağlayan, flaster şeklinde farmasötik
şekildir
 Uygulama göğüs, kol, omuz arkasına yapılabilir
 TRANSDERMAL TERAPÖTİK
SİSTEM
Transdermal uygulamaya özgü sabit hızda ve sabit süre boyunca
ilaç salan farmasötik ürünlerdir.
 Fazla lipofilik ve gravimetrik gücü yüksek ilaçlarda uygulanır
 Yama veya flaster şekillerinde olabilirler
 4 tabakadan oluşurlar
1. Geçirgen olmayan dış örtü
2. İlaç rezervuarı: Süspansiyon, jel veya silikon polimer şeklinde ilaç içerir
3. Mikroporöz geçirgen membran: İlaç salınım hızını kontrol eder
4. Zamk tabakası: Cilde yapışmayı sağlayan yapışkan tabaka

 Uygulanan ilaçlar: Nitrogliserin, skopolamin,

 İnhalasyon Yoluyla
Uygulama
Gaz veya buhar halindeki bazı ilaçlarda
kullanılır
 Genelde anestezi gazlarında kullanılır
Bunlar sıvı ancak uçucu, aşırı lipofilik
ilaçlardır
Bu yolla ayrıca astım ilaçları lokal
olarak da kullanılır