Rüzgar Enerjisi

Zerrin T. ALTUNTAŞOĞLU
Ankara
İçerik
Genel
Rüzgar nedir, Rüzgar enerjisi potansiyeli
Rüzgar enerjisi uygulamaları, gücü kullanımı, pazarın durumu
Teknolojik gelişmeler, Ekonomi ve Destekleme sistemleri
Çevresel faydalar ve İstihdam
Rüzgar türbin güç kalitesi ve Kısa dönem enerji tahminleri
Türkiye
Türkiye’de rüzgar enerjisi potansiyeli
Kullanım durumu
Yerli üretim olanakları
Şebeke bağlantı
Yasal mevzuat ve teşvikler
za
Rüzgar nedir ?

Rüzgar güneş ışınlarının dünyanın değişken

olan yüzeyini farklı ısıtması sonucu meydana
gelen sıcaklık, yoğunluk ve basınç farklarından
oluşur
Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi, yüzey
sürtünmeleri, yerel ısı dağılımı, arazinin
topografik yapısı rüzgarın bölgesel dağılımına
neden olur
Rüzgar hız ve yön olmak üzere iki parametre ile
ifade edilir

Dünya toplam karasal rüzgar

potansiyeli 62 000 TWh
(Kaliforniya Stanford Üniversitesi-2005, yer
seviyesinden 80 m yüksekliğinde )
za
Rüzgar enerjisi uygulamaları

1. Mekanik Uygulamalar
Su pompalama, çeşitli
ürünleri kesme, biçme,
öğütme, sıkıştırma, yağ
çıkarma vb.

2. Elektrik Üretimi
Şebekeye bağlı Şebekeden bağımsız

za
 Rüzgar kaynağı neden önemlidir ?
P hava = 0.5  A v3 [ W]
 : Hava yoğunluğu, A: rotor tarama alanı, v: rüzgar hızı

i ye
ik kat
ı nın 8
ı z c ü
ar h ı gü
zg as ır !
Rü anm artır
atl
k
P çıkış = 0.5 Cp  A v3 [W]
Cp : Rüzgar türbini güç faktörü (max. %59.3 (Betz Limiti))

Mekanik ve elektriksel kayıplar da dikkate alındığında rüzgarın

kinetik enerjisinden elde edilebilecek faydalı güç çıkışı

Pfayda = 0.5 Cp  v3 A d zag t [W]

Rüzgar türbinlerindeki gelişmeler

Güç (kW) 30 50 250 600 1500 5000

Rotor Çapı (metre) 15 20 30 40 70 125
Yükseklik (h) (metre) 30 40 50 78 100 120

Yıllık Enerji Üretimi 35000 95000 400000 1250000 3500000 17000000

(kWh) za
Dünya rüzgar kurulu gücü
2009 yılında üretilen enerji
340 TWh
Bu dünya elektrik tüketiminin
% 2’si

Rüzgar enerjisi
büyümesini
dinamik bir
şekilde
sürdürmektedir

za
Rüzgar pazarı büyüme oranı

2009 yılında rüzgâr

sektörünün cirosu
50 Milyar €

2009 yılındaki büyüme % 31.7

Yıllık ortalama büyüme %
25’den fazla

za
İlk 10 İçindeki Türbin Üreticilerinin Pazar Payları
2009 Yılı RePower
Siemens
5,9% 3,4% Diğer
18,5% Vestas
Suzlon 12,5%
6,4%
Dongfong
6,5%

Gamesa
6,7% GE Wind
Goldwind 12,4%
7,2% Sinovel
Enercon
9,2%
5000 8,5%
4500
4000
3500
3000
2500
2000 Pazar payları sürekli değişiyor
1500
1000
500 Vestas (Danimarka) hala lider
0
Çinli üreticiler ilk on üretici
V estas

G E Wind

G amesa

Enercon

Suzlon

Siemens

A cciona

G oldw ind

N ordex

Sinovel

O ther

arasında
za
2005 2006 2007
Rüzgar ekonomisi

Etkileyen Faktörler:
 Ortalama rüzgar hızı veya
enerji üretim miktarı
 Rüzgar türbinleri
 Yatırım maliyeti (temel ve
şebeke vb.)
 Türbin ömrü
 Faiz oranı
 O&M

Elektrik üretiminin rüzgar koşullarına bağlı olması

sebebiyle uygulama yerinin doğru seçilmesi ekonomik
uygulanabilirlikte kritik öneme sahiptir
za
Yatırım maliyetleri 2 MW'lık Türbin Maliyet Yapısı (Avrupa, 2006)

80
70 75,6
Avrupa’da 2 MW büyüklükte 60

%Oran
50
bir türbinin toplam yatırım maliyeti 40
30
1.23 Milyon €/MW 20 8,9
6,5 3,9
10 1,5 0,3 1,2 1,2 0,9
0

MW başına kurulu güç maliyetleri

Danimarka en ucuz,
Almanya, İngiltere, İspanya % 20-30
daha pahalı

Temel ve şebeke bağlantı maliyetleri de

ülkeden ülkeye değişmektedir.

za
 Rüzgardan üretilen gücün
işletme ve bakım maliyetleri

İşletme& Bakım (türbin ömrü boyunca)

Almanya, ispanya, İngiltere, Danimarka
1,2-1,5 cent € /kWh

Alman Türbinleri İçin İşl& Bakım Maliyet Kategorileri

(1997-2001)
Şebekeden
elektrik
Arazi kirası
İdari giderler 5%
18%
21%

Servis ve yedek
Beklenmeyen
İşletme & Bakım Maliyetlerini parça
17%
26%
Etkileyen kalemler :
 Sigorta
Sigorta
 Düzenli bakım 13%

 Onarım Almanya’da İşletme & Bakım :

 Yedek parça
İlk 2 yıl (toplam yatırımın % 2-3’ü) 0.,3-0,4 cent € /kWh
 İdari giderler za
6 yıldan sonra (toplam yatırımın % 5’i) 0,6-0,7 cent € /kWh
 Rüzgar ekonomisi
1,5-2 MW türbinler için, kurulu güç
maliyeti 1225 €/kW, 20 yıl ömür, İş
& Bakım 1,45 cent € /kWh, iskonto
oranı % 7,5 alınarak rüzgardan
üretilen gücün maliyeti:
Ortalama Rüzgar hızına sahip
yerlerde 7-10 cent € /kWh,
kıyı bölgelerde 5-6,5 cent € /kWh
arasındadır

Rüzgar türbinleri ilk yatırım maliyetleri

yüksek yatırımlardır Bu nedenle kapital
maliyeti önemlidir. Faiz oranlarının ikiye
katlanması üretim maliyetlerinde ~2 cent €
/kWh artışa neden olmaktadır :
Düşük rüzgar hızlarında 8-11 cent € /kWh
Ortalama rüzgar hızlarında 6-8 cent € /kWh
Kıyılarda 5-7 cent € /kWh za
Destekleme sistemleri

Kriterler; destek mekanizmasının yatırımcı güveni oluşturup oluşturamama-

sı, basit ve uygulama kolaylığı, maliyet etkinliği sağlayıp sağlayamaması ve
za
farklı teknolojilerin kullanımına olanak sağlayıp sağlayamaması
AB’de yenilenebilir elektrik
destekleme sistemleri

za
Rüzgar enerjisinin yararları
 Yenilenebilir bir enerjidir, atmosferde
bol ve serbest olarak bulunur
 Politik riski yoktur. Fosil yakıtların
neden olduğu fiyat kararsızlıklarını ve
bu kaynaklara bağımlılığı azaltır
 Temizdir, atık oluşturmaz, (asit
yağmurları, sera gazı yaratmaz)
 Modülerdir ve çabuk kurulur
 Çift yönlü arazi kullanımına uygundur
 İstihdam yaratarak sosyal ve
ekonomik gelişmeye
katkıda bulunur
 Dış maliyetlere
(sosyal, politik, çevresel)
neden olmaz
za
Rüzgar enerjisinin yarattığı istihdam
Rüzgar enerjisi dünyada
istihdam yaratan bir
sektördür 2009 dünyada
Yaratılan İstihdam 550000
2010 yılı sonuna kadar
bunun 670000’e ulaşacağı
tahmin ediliyor

40000
38000
35000

30000

istihdam-kişi
25000
20500
20000 17000

15000

7000
10000

4000
2000
2500
2000

2000
1500
1800
5000

100
800

800
800
100
100

400
700

0
Ülkeler
2008 yılında AB Ülkelerinde
Avusturya
Belçika
Bulgaristan
Çek Cum.
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Yunanistan
Macaristan
Almanya
İrlanda
İtalya
Hollanda
Polonya
Portekiz
İspanya
İsveç
İngiltere
Geri Kalan
Yaratılan Doğrudan İstihdam
102100 za
Rüzgar enerjisi ve çevre

1 MW türbinin 300 m uzaklıkta 45 dB

Özellikle kuş göç yolları üzerinde olan

proje alanlarında uygun planlama
önemlidir
za
 Rüzgar türbinlerinin güç kalitesi

Rüzgar enerjisinin değişken yapısı nedeniyle

şebekenin gücü ve gerilim kalitesi üzerine
yaptığı etkidir.
Ani gerilim değişimleri
Fliker
Harmonikler
Gerilim dengesizliği
Diğer
Çözüm:
Şebeke Engellerinin Durumu AB-15 Ülkeleri
Şebeke kararlığına katkı
Engel bulunmayan Almanya, Danimarka, Finlandiya,
ülkeler Hollanda, İspanya, İsveç sağlayan türbinlerin seçimi,
Orta seviyede engel Avusturya, Belçika, İngiltere Mevcut techizatın
bulunan ülkeler
güçlendirilmesi,
Güçlü engel Fransa, İrlanda, Portekiz, Yunanistan
bulunan ülkeler Şebeke kodları,
Yeterli bilgi İtalya, Lüksemburg
Rüzgar gücünün tahmini
bulunmayan ülkeler za
 Rüzgar gücünün tahmini
Tahmin edilebilirlik rüzgar gücü değişkenliğinin yönetilmesinde anahtardır

Kısa dönem rüzgar gücü tahmini için

1. Sayısal hava tahmin modeli (rüzgar hızı, yönü)
2. Hava tahmin modelinin rüzgar santral alanına uygulanması,
3. Alanın rüzgar hızının güce dönüştürülmesi
4. Tahminin tüm bölgeye uygulanması

Aktör Kısa Dönem Rüzgar Gücü Tahminlerin Yararları

Enerji sağlayıcı veya Elektrik üretiminin daha iyi tahmini, Dengeleme maliyetlerinde
dengelemeden sorumlu oyuncu düşüş

Rüzgar Santral İşleticisi Enerji üretimi konusunda daha sağlıklı bilgi. Daha yüksek gelir

Dağıtım Sistem İşleticisi Daha sağlıklı şebeke yönetimi. Şebeke yönetim maliyetlerinde
düşüş. Şebeke yatırımlarının azalması veya ertelenmesi

İletim Sistem İşleticisi Daha sağlıklı şebeke yönetimi. Şebeke yönetim maliyetlerinde
düşüş. Şebeke yatırımlarının azalması veya ertelenmesi. Sistemin
dengelenmesinde kolaylık. Toplam sistemin dengeleme maliyetle-
rinde azalma za
 Türkiye elektrik kurulu gücü ve üretilen enerji -2008
2008 YILI TÜRKİYE KURULU GÜCÜNÜN
KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI
JEO RES
0,07% 0,87%

HES Kömür
33,07% 24,37%

Doğal Gaz 2008 Yılı Türkiye Elektrik Enerji

Sıvı Yakıtlar
Çok yakıtlı
28,71%
4,78% Üretimi 198417.9 GWh
toplam YEK+Atık
7,98% 0,14%
2008 YILI ELEKTRİK ÜRETİMİNİN KAYNAKLARA
GÖRE DAĞILIMI
JEO RES
HES 0,08% Kömür
0,43%
16,77% 29,09%
YEK+Atık
0,11%
2008 Yılı Türkiye Kurulu
Güç 41817 MW
Doğal Gaz Sıvı Yakıtlar
49,74% 3,79%

za
Türkiye rüzgar hızı haritası (REPA_50 m)

Özellikle Marmara, Ege ve Doğu Akdeniz kıyı bölgesi rüzgar

potansiyeli açısından zengindir
za
Türkiye rüzgâr güç yoğunluğu haritası- (REPA-50 m yıllık ort. )

(6.5m/s -9 m/s) Rüzgâr Potansiyeli : 131 756 MW, % 3,57

(7m/s -9 m/s Arası RüzgârzaPotansiyeli : 47 849 MW, % 1,3

Türkiye’deki rüzgar kurulu gücü ve enerji üretimi
700 646,45
600
Türkiye’de Rüzgâr
500
Enerjisi Kurulu

Kurulu Güç-MW
400 363,7
Gücünün Gelişimi-MW
300
146,3
200
51
100

18,9

20,1
20,1
18,9

18,9

20,1
8,7
8,7
0
2010 yılı sonu

2003

2006
1998

1999

2000

2001

2002

2004

2005

2007

2008

2009-Ekim
Yıl

işletmedeki kapasite Yılda Kurulan Güç Toplam Kurulu Güç

1274.55 MW

350 340,25

300 251,2
Kurulu Güç-MW/Adet

250
200
150
100 55
13 11 2
50

Rüzgâr Santrallerinin 0
Marmara Bölgesi Ege Bölgesi Doğu Akdeniz
Bölgeler
Bölgelere Göre Dağılımı Kıyılar
za
(2009 Ekim)
 EPDK’daki rüzgar projelerin durumu
35000
31918
30000

25000

Toplam Güç-MW
EPDK’daki Rüzgar 20000

Projelerinin Durumu 15000

10000
3386
5000 646,45 850 850,9
39,6

Başvuru
İnc.&Değ
verilen

İşletme

İnşaat

Uygun
Lisans

bulma
Lisans verilen İşletme İnşaat Uygun bulma İnc.&Değ Başvuru

RES Hedefler :
2015 Yılı : 15 000 MW 2020 Yılı: 20 000 MW
za
Yerli üretim durumu
Türbin Kanatları
 Enercon türbin kanatları (800 kW-900 kW-2 MW)
Enercon Aero Rüzgar Endüstrisi A.Ş-İzmir
 Alkeg- İzmir (Japon Fuji Heavy İnd. İçin)
Kuleler
 Enercon Türbinleri kuleleri
 GE Türbinleri kuleleri
Çimtaş Boru İmalatları Ltd-Gemlik-Bursa
Servis-Planlı bakım
 Enercon türbinlerine servis ve bakım
Enercon Servis Ltd.
İnşaat, Kablo, Trafolar, Şalt tesisleri, Nakliye vb.
 Yerli şirketler
Krediler
 Yapı ve KredizaBankası, Garanti Bankası,TSKB
Yerli üretim durumu
Türbin
1.65 MW türbin üretimi
 Model Enerji-Temelli-Ankara
Windtec know-how ile üretim
Germanischer Lloyd sertifikasyona sahip olacak
2009 sonbaharından itibaren yılda 100 türbin
üretimi
İlk 3 yıl % 70, 5 yıl içerisinde % 100 yerli üretim
Kule/ kanat
 Alkeg-izmir
 Med Union, Altema A.Ş, Sanko, Polat vb

za
 Türkiye’deki RES’lerin yatırım ve
işletme & bakım maliyetleri

Türkiye’deki RES Kurulu Güç maliyetleri

1.1-1.2 Milyon €/MW

İşletme ve Bakım Maliyetleri ~1,5 cents€/kWh

Garanti süresi bittikten sonra arızalar sıklaşıyor

Arızaların sıklığı, türü,giderilme süreleri vb.
konusunda bilgi yok

za
 Türkiye YEK-e mevzuatı

 5346 Sayılı YEK Kanunu  Elektrik Piyasası Kanunu

(4628 Sayılı Kanun)
 5627 Sayılı EV Kanunu
(5784 Sayılı Kanun dahil)
 İkincil Mevzuat
 İkincil Mevzuat

Çevre, Orman, Kamulaştırma,

İmar ve Tesis vb. ile ilgili
kanunlar
za
ÖZET : 4628, 5346, 5784 sayılı kanunlarla YEK’e Sağlanan Teşvikler

Enerji Alım Tarifesi

o 2011 yılı sonuna kadar YEK-e’ uygulanacak tarife bir önceki yılın
Türkiye Ortalama Elektrik toptan Satış Fiyatı ( Min 5 cent €, max
5.5 cent € )
o Perakende satış şirketlerine tanımlanan oranda YEK-e alım
zorunluluğu
o YEK-e üreticilerine Serbest Piyasada satış olanağı
o TETAŞ fiyatından düşük ve başka kaynak yoksa YEK’den öncelikli
alım yükümlülüğü
Arazi Bedelleri
o 31.12.2012 yılına kadar devreye girecek Hazine ve Orman
arazilerinde yer alan YEK tesislerinin yatırım ve işletme
dönemlerinin ilk 10 yılında izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izin
bedellerinde % 85 indirim
o Orman arazilerinde ORKÖY Kalkınma Geliri ve Ağaçlandırma
Erozyon Kontrolü Geliri alınmaması
o Mera Kanunu kapsamındaki arazilerde bedeli karşılığında kiralama
veya irtifak hakkı tesisi
za
ÖZET : 4628, 5346, 5784 sayılı Kanunlarla YEK’e Sağlanan Teşvikler

Lisans Aşaması
o Lisans başvurusunda lisans bedelinin % 1’ini ödenmesi
o Yıllık lisans bedeli ödenmesinde ilk 8 yıl muafiyet
Sisteme Bağlantı
o Sisteme bağlantı yapılmasında öncelik
o Yük alma ve yük atma ve dengeleme birimi olma yükümlülüğü
muafiyeti
o 31.12.2012’ye kadar işletmeye girecek lisanslı tüzel kişilere
işletmeye giriş tarihinden itibaren 5 yıl iletim sistem kullanım
bedelinde % 50 indirim
Vergi
o 31.12.2012 tarihine kadar üretim tesislerinin yatırım dönemindeki
işlemleri ve düzenlenen kağıtlar için damga vergisi ve harç
muafiyeti

za
 1
• İnceleme ve Değerlendirme

-EPDK
• Proje Teknik İnc. ve Değ. Lisans Başvurusu
2

Değerlen.

• ÇED Gerekli Değildir Belge-ÇOB

EİE Teknik

• EPDK Değerlendirme
3

EPDK

za
Değerlen.
RES lisanslama adımları

• Sistem Bağlantı Görüşü

• Aynı Yer/TM Bşv İçin Yarışma
4

• Sistem Bağlantı ve Sistem

TEİAŞ

Kullanım Anlaşmaları

•Lisans Verme
5

•İzlenme ve Denetleme
EPDK
Lisans Verilmesi
EİE teknik değerlendirme yönetmeliği
İnceleme ve değerlendirme aşamasındaki başvurularda:

Belirtilen türbin koordinatları lisanslı santral sahası içinde

bulunuyorsa başvuru değerlendirmeye alınmaz.

 Ek-2’deki belgelerin tam,

(Santral bilgileri, >10 MW için ÇED Yönetmeliği
kapsamındaki belge)
 Santral sahası güç yoğunluğu 0.6 MW/km2’den büyük
olan başvurular değerlendirmeye alınır

 Türbin koordinatlarının bulunduğu yerdeki güç yoğunlukları-

Ek-1
 Birbirlerinin rüzgarını etkileyen türbin koordinatları- Ek-3
 Santral Sahası inceleme za
TEİAŞ yarışma

o Aynı bölge ve/veya aynı trafo merkezi için birden fazla

başvurunun bulunması halinde TEİAŞ tarafından yarışma
yapılması

Kriter :
o İşletmeye girdikten sonra yönetmelikle belirlenecek süre
boyunca üretilecek kWh başına ödenecek en yüksek katkı
payı

TEİAŞ yarışma yönetmeliği 22 Eylül 2010 tarihli resmi

Gazetede yayınlandı

za
Elektrik İletim Sistemi Arz Güvenilirliği ve Kalitesi
Yönetmeliği ve Elektrik Piyasası Şebeke
Yönetmeliği’nde Değişiklikler
(24.9.2008 tarihli RG )

Arz Güvenirliği Yönetmeliği 7. Madde ı bendi

 Bir bağlantı noktasında, sistemin kısa devre gücünün
en fazla %5’i kadar kurulu güçte rüzgar enerjisine
dayalı üretim tesisi bağlantısına izin verilir.
 Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesislerinin sisteme
bağlantısında Elektrik Piyasası Şebeke
Yönetmeliği’nin EK-18 hükümleri uygulanır (İletim ve
dağıtıma bağlı 10 MW’tan büyük RES’ler için)
Şebeke Yönetmeliği- Madde 2 : Madde 116’ya ek
 “.. İletim Sistemine Bağlı RES’lere ait aktif güç
tahminleri her gün 12:00 de takip eden 48 saat için
saatlik periyotlarda TEİAŞ’a sunulur”
za
YEK Kanunu Değişikliği -6094 sayılı Kanun
8 Ocak 2011 tarihli Resmi Gazete’de
yayınlandı. Teşvikli Fiyatlar

o Teknoloji türlerine göre farklı fiyat (alt limit):

Rüzgar : 7.3 $cents/kWh,
HES : 7.3 $cents/kWh
Jeotermal : 10.5 €cents/kWh,
Biyokütle : 13.3 $cents/kWh €
Güneş : 13.3 $cents/kWh

o Teşvikli alım fiyatı 31.12.2015 yılına kadar

devreye girecek YEK-e için geçerli
o Nihai tüketicilere elektrik sağlayan tedarikçinin
alım yükümlülük oranı fatura dönemleri için Piyasa
Mali Uzlaştırma Merkezi tarafından belirlenecek
o Yerli üretim katkı oranına göre verilecek ilave
teşvikler
o Kanuna aykırı davranan üreticilere uygulanacak
cezalar artırılıyor
za
Teşekkürler !
E-mail: zaltuntasoglu@gmail.com

za