KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

Dr. Öğretim Üyesi Sait KAHRAMAN

 Sınıflandırma - I

A Kümesi Kişilik Bozuklukları

- Paranoid KB
- Şizoid KB
- Şizotipal KB
B Kümesi Kişilik Bozuklukları
- Antisosyal KB
- Sınır KB
- Histriyonik KB
- Özsever KB
 Sınıflandırma - II

C Kümesi Kişilik Bozuklukları

- Çekingen KB
- Bağımlı KB
- Obsesif kompulsif KB
Diğer Kişilik Bozuklukları
- Bir tıbbi duruma bağlı kişilik değişikliği
- Belirlenmiş diğer KB
- Belirlenmemiş KB
 Temel tanımlar - I

Kişilik - I
* G. Allport’a göre, ‘kişilik, kişinin çevresine kendine
özgü uyumunu belirleyen psikofiziksel
sistemlerinin bireye özgü dinamik
organizasyonudur.’
* Dinamik organizasyon, kişiliğin sürekli olarak
gelişme ve değişme içinde olduğunu gösterir.
* Bireye özgü anlatımı, kişiliğin bireyin
davranışlarının da ötesinde bir şey olduğunu
gösterir.
 Temel tanımlar - II

Kişilik - II
* Psikofiziksel terimi, kişiliğin ruhsal ve sinirsel bir
yapı olduğunu, ikisiyle birlikte açıklanabileceğini
gösterir.
* Çevreye kendine özgü uyum anlatımı, işlevsel veya
evrimsel olarak kişiliğin her bireye özgü uyum
kalıbı olarak görev gördüğünü gösterir.
 Temel tanımlar - III

Mizaç
* Mizaç, ‘fiziksel uyaranların isteklerine koşullanmış
davranış yanıtlarının düzenlenmesinde bedenin
eğilimi’ olarak tanımlanır.
* Mizacın dört temel özelliği vardır ve dört temel
duyguyla yakından ilişkilidir:
- Zarardan kaçınma (korku)
- Yenilik arayışı (öfke),
- Ödül bağımlılığı (bağlanma)
- Sebatkarlık (hırs)
 Temel tanımlar - IV

Karakter
* Bireysel değer ve amaçların yansıdığı nesne
ilişkilerini ve kendilik kavramındaki bireysel
farklılıkları gösterir. Kişiliğin çekirdek kavramıdır.
* Bireyin isteyerek yaptıklarını gösterir.
* Psikodinamik karakter kavramı savunma
düzeneklerinden türetilmiştir. Normal karakter
erteleme, istekleri yüceltme, fedakarlık ve mizah
yoluyla işleme kapasitesini gösterir.
* Nevrotik karakter, karakter nevrozu.
 Epidemiyoloji

* KB yaygın ve kronik bir bozukluk grubudur.

* Toplumda yaygınlığı %10-20 arasındadır.
* Suç işleyenler arasında, madde bağımlılarında,
işsizlerde, yalnız yaşayanlarda, düşük eğitim
düzeyindekilerde daha sıktır.
* Bu kişilerin çalışma ve sevme yetileri bozuktur.
* Psikiyatri hastalarının yaklaşık yarısında bir KB
vardır.
 Etiyoloji - I

* KB’nin çoklu etkenlerle ilgili olduğu kabul edilir.

1. Spektrum bozuklukları varsayımı: KB, psikotik
bozuklukların küçük değişkenleridir (şizoid, şizotipal
KB-şizofreni, paranoid KB-sanrısal bozukluk,
çekingen KB-sosyal anksiyete bozukluğu).
2. Psikodinamik model: KB alt tipleri, kişilikteki benzer
temel yetersizliklerin farklı davranış anlatımlarıdır.
- Olgunlaşmamış savunmalar erken gelişim
dönemlerinde görülür. KB’lilerde bu erken gelişme
dönemi sonraki dönemlerde de sürer.
 Etiyoloji - II

Bu patolojik süreklilik yapısal (anksiyeteyi tolere

edememe, saldırganlığa genetik yatkınlık) veya
çevresel travmatik etkenleri (erken ayrılık, A-B
kaybı, ihmal, kötüye kullanılma) yansıtır.
- Erken dönem benlik zayıflığı
3. Psikobiyolojik görüş: Genetik, nörofizyolojik,
öğrenme, fenomenolojik etkenlere odaklanır.
- Dört mizaç özelliğinin yarıdan çoğu kalıtsaldır.
- Mizaç etkenleri, kültürel etkiler, rasgele yaşam
olayları karakter gelişimini etkiler.
 Etiyoloji - III

- Psikososyal çevre önemlidir: Aile, çocuk yetiştirme

biçimleri, sosyal düzensizlik
- Kültür önemlidir: Sosyal roller, cinsiyet ve yaş,
boyun eğme, özerklik
 Tedavi - I

* KB olanlar genellikle tedavi aramaz veya tedaviyi

reddeder. İşlevsellikleri bozulunca veya eş tanı olunca
başvurabilirler.
* KB tedavisinde psikoterapi ve ilaç tedavisi uygulanabilir.

Psikoterapi
* Terapistin alçak gönüllü, sabırlı, enerjik olması beklenir.
* Psikodinamik, davranışçı, bilişsel, bütünleştirilmiş,
modifiye destekleyici PT’ler kullanılmıştır.
 Tedavi - II

* Güvenilir bir ilişki kurulması temel önemdedir.

* Açık hedefler belirlenmelidir: Açık ve somuttan
karmaşığa doğru. Son amaç, ulaşılabilir en yüksek
uyum düzeyi olmalıdır.
* KB olanlarda değişmeye karşı güçlü bir direnç
vardır, inişli-çıkışlı bir gidiş görülebilir. Kimi zaman
yüzleştirme yararlı olabilir.
* Grup PT yararlıdır.
 Tedavi - III

İlaç tedavisi
* Nedensel veya belirtisel olarak kullanılabilir.
* Nedensel ilaç tedavisi: Amaç, KB belirtilerinin altında
yatan nörobiyolojik yatkınlığı düzeltmektir. En çok
antidepresanlar kullanılır.
* Belirtisel ilaç tedavisi: KB’nin hedef belirtilerinin
düzeltilmesine yöneliktir. Saldırganlık ve dürtüsellik
(antidepresan, benzodiyazepin, uyarıcı, DDD),
duygulanım belirtileri (antidepresan, antipsikotik,
DDD), bilişsel-algısal çarpıtma (antipsikotik)
Kişilik Bozukluğu Yerleşik düşünceler/Tutumlar Önde Gelen Davranışları

Bağımlı Çaresizim Bağlanma

Çekingen İncinebilirim Kaçınma

Paranoid İnsanlar olası düşmanlardır Dikkatli olma

Narsisistik Ben özelim Önemini abartma

Histriyonik Etkilemeliyim Rol yapma

Obsesif-kompulsif Hata yapmamalıyım Mükemmelcilik

Antisosyal Kandırılabilecek insanlar var Saldırı

Şizoid Benim bir dünyam olmalı Toplumdan uzaklaşma

 Genel kişilik bozukluğu - I

* Genel olarak bir kişilik bozukluğu, bireyin

kültüründeki beklentilere uymayan içsel deneyim ve
davranışın sürekli biçimidir. Bu özellikler yaygın ve
katıdır. Gençlik veya erken erişkinlikte başlar, zaman
içinde değişmeden kalır ve sıkıntıya veya bozukluğa
yol açar.
* Bu özellikler tüm kişilik bozukluklarının ortak
özellikleridir.
 Genel kişilik bozukluğu - II

* Genel KB, biliş, duygulanım, kişilerarası işlevsellik

ve dürtü kontrolünden en az ikisi ile ortaya çıkar.
* Özellikler bireysel ve sosyal durumlarda yaygındır,
süreklidir ve esnek değildir.
* KB sosyal, mesleksel veya diğer önemli işlevsellik
alanlarında klinik olarak önemli sıkıntı veya
bozukluğa yol açar.
* Başlangıcı gençlik veya erken erişkinliktedir.
 Genel kişilik bozukluğu - III

* Tanı için uzun süreli işlevsellik değerlendirilmelidir.

* Özgül stresörler veya geçici psikiyatrik durumlara
(duygudurum, anksiyete boz., madde zehirlenmesi)
yanıttan ayrılmalıdır.
* Sıklıkla birden çok görüşme gerekir.
* ASKB dışında, 18 yaşından küçüklere tanı
konacaksa, özellikler en az bir yıldır olmalıdır.
* KB’de etnik, kültürel, sosyal özellikler dikkate
alınmalıdır.
 Genel kişilik bozukluğu - IV

* ASKB erkeklerde, bazı KB (sınır, histriyonik,

bağımlı KB) kadınlarda daha sıktır. Tipik cinsiyet
rol ve davranışlarından dolayı dikkatli olunmalıdır.
* Ayırıcı tanıda diğer psikiyatrik bozukluklar ve
kişilik özellikleri, psikotik bozukluklar, anksiyete
ve depresif bozukluklar, TSSB, madde kullanma
bozuklukları, bir tıbbi duruma bağlı kişilik
değişikliği düşünülmelidir.
 Paranoid KB - I

* Temel özelliği başkalarına güvensizlik ve

kuşkuculuktur.
* Bir dayanağı olmadan başkalarının kendisine zarar
vereceğinden kuşkulanır, doğrulanmayan
kuşkularla aşırı uğraşır, kendisine karşı
kullanılacağı korkusuyla bilgi paylaşımına
isteksizdir, yüksüz işaret veya olaylara korkutucu
anlamlar yükler, kin besler, öfkeyle çabuk tepki
gösterir, eş veya partnerini kıskanır.
 Paranoid KB - II

* Yakın ilişkilerde ciddi sorunlara neden olur.

* Soğuk, duygusuz, nesnel, mantıklı görünürler;
sıklıkla duygulanımda oynamalar, hostilite, inatçılık
görülür.
* Yaygınlığı %2.3-4.4, E/K>1.
* Çocukluk ve gençlikte başlar.
* Ayırıcı tanıda diğer KB ve özellikleri, fiziksel
engellilik, tıbbi duruma bağlı kişilik değişikliği,
madde kullanma bozukluğu düşünülmelidir.
 Şizoid KB - I

* Temel özelliği sosyal ilişkilerden uzak durma,

kişilerarası ilişkilerde sınırlı duygu anlatımıdır.
* Yakın ilişki kurmaya isteksizdir, sosyal yönden
kendini soyutlar ve yalnız etkinlikte bulunur, cinsel
yaşantıya ilgisi azdır, zevk aldığı etkinlik sayısı azdır,
yakın arkadaşı yoktur, başkalarının övgü veya
eleştirisine ilgisizdir, duygusal yönden soğuktur.
* Öfkeyi yansıtmakta güçlükleri vardır. Sıklıkla
evlenmezler. Mesleksel işlevsellikleri bozuk olabilir.
 Şizoid KB - II

* Yaygınlığı %3.1-4.9, E/K≥1.

* Kültür, göç önemlidir.
* Ayırıcı tanıda diğer KB ve özellikleri, otizm
spektrum bozuklukları, psikotik belirtili diğer
psikiyatrik bozukluklar, bir tıbbi duruma bağlı
kişilik değişikliği, madde kullanma bozukluğu
düşünülmelidir.
 Şizotipal KB - I

* Temel özellikleri bilişsel ve algısal çarpıtmalarla

birlikte, yakın ilişkilerde azalmış kapasite ve
rahatsızlığın belirgin olduğu yaygın bir sosyal ve
kişilerarası yetersizliktir.
* Alınma düşünceleri, garip inanışlar veya büyüsel
düşünme (altıncı duyu, telepati, batıl inanç),
olağandışı algılar (özel güçler), garip düşünce ve
konuşma (metaforik), kuşkuculuk, uygunsuz veya
sınırlı duygulanım, garip davranış veya görünüş,
yakın arkadaşın olmaması, paranoid korkularla
birlikte yoğun sosyal anksiyete vardır.
 Şizotipal KB - II

* Anksiyete ve depresyon sıktır.

* Yaygınlığı %0.9-4.6, E/K≥1.
* Çocukluk ve gençlikten itibaren görülebilir (garip).
Kültürel ortam dikkate alınmalıdır. Görece stabil bir
gidiş vardır.
* Ayırıcı tanıda diğer KB ve özellikleri, nörogelişimsel
bozukluklar, psikotik belirtili diğer psikiyatrik
bozukluklar, bir tıbbi duruma bağlı kişilik değişikliği,
madde kullanma bozukluğu düşünülmelidir.
 Antisosyal KB - I

* Temel özellikleri çocukluk ve erken gençlikte başlayıp

erişkinliğe uzanan, yaygın bir başkalarının haklarına
aldırmama, aykırı davranma olmasıdır.
* Birey en az 18 yaşında olmalıdır. Psikopati, sosyopati,
dissosyal KB.
* Yasal ve sosyal normlara uymama; yalancılık, çıkarı
için başkalarını çiğneme, farklı isimler kullanma;
dürtüsellik; fiziksel saldırganlık; güvenliksiz ataklık;
sorumsuzluk; vicdansızlık vardır. On beş yaşından
önce başlayan davranım bozukluğu olmalıdır.
 Antisosyal KB - II

* Empati eksikliği, katılık, kibirlilik vardır. Gerginlik,

sıkıntıyı tolere edememe, depresif duygudurum
görülebilir.
* Bir yıllık yaygınlığı %0.2-3.3, E/K>1. Yoksulluk, alkol
bağımlılığı, göç yaygınlığı artırır. Genetik ve çevresel
etkenler önemlidir.
* Kronik bir gidiş gösterir, yaşlılıkta azalır.
* Ayırıcı tanıda diğer KB, madde kullanma bozukluğu,
şizofreni ve bipolar bozukluk, bir KB olmadan suç
davranışı düşünülmelidir.
 Sınır KB - I

* Temel özelliği erken erişkinlikte başlayan, kişilerarası

ilişkilerde, kendilik imgesinde, duygulanımda, belirgin
dürtüsellikte kararsızlığın yaygın biçimde görülmesidir.
* Gerçekten kaçınmak için çılgın çabalar, aşırı değer
vermeyle değersizleştirme arasında değişen yoğun ve
kararsız kişilerarası ilişkiler, kimlik bozukluğu, en az iki
alanda dürtüsellik, yineleyici intihar davranışları veya
kendine zarar verme, duygulanımda kararsızlık, kronik
boşluk duyguları, aşırı uygunsuz öfke veya kontrolünde
güçlük, geçici paranoid veya dissosiyatif belirtiler vardır.
 Sınır KB - II

* Depresyon, madde kullanma bozukluğu, iş kaybı,

DEHB, TSSB, yeme bozuklukları sıktır.
* Yaygınlığı %1.6-5.9, K/E≈3, yaşlılıkta azalır. Genetik?
* Gidişi değişkendir, kronik kararsızlık sıktır.
* Ayırıcı tanıda diğer KB, depresif ve bipolar
bozukluklar, bir tıbbi duruma bağlı kişilik bozukluğu,
madde kullanma bozukluğu, kimlik sorunları
düşünülmelidir.
 Histriyonik KB - I

* Temel özelliği, erken erişkinlikte başlayan yaygın ve

aşırı duyarlılıkla dikkat arama davranışıdır.
* Dikkat odağı olmadığı ortamlarda rahatsızlık,
başkalarıyla etkileşimde sedüktif olma, duyguların
anlatımında hızlı değişme ve oynama, dikkat çekmek
için fiziksel görünüşünü kullanma, aşırı taklitçi
konuşma, duyguların dramatik-teatral-abartılı
anlatımı, telkin edilebilirlik, gerçekte olduğundan daha
yakın ilişkilerinin olduğunu öne sürme vardır.
 Histriyonik KB - II

* Romantik ve cinsel yakınlık kurma güçtür.

Engellenmeye dayanma gücü düşüktür.
* İntihar davranışı sıktır.
* Yaygınlığı %1.84, K/E=1, kültür-cinsiyet-yaş
grubundan etkilenir.
* Ayırıcı tanıda diğer KB ve kişilik özellikleri, bir tıbbi
duruma bağlı kişilik değişikliği, madde kullanma
bozukluğu düşünülmelidir.
 Özsever KB - I

* Temel özelliği, erken erişkinlikte başlayan yaygın bir

büyüklük (fantezide veya davranışta), beğenilme
gereksinmesi, empati eksikliğidir.
* Kendinin önemli olduğuyla ilgili büyüklük duygusu,
sınırsız başarı-güç-zeka-güzellik-aşk fantezileriyle
aşırı uğraşma, özel ve tek olduğuna inanma, aşırı
beğenilme isteği, yetkili olduğu duygusu, başarı için
başkalarını sömürme, empati eksikliği, başkalarının
kendisine gıpta ettiğine inanma, kibirlilik-kendini
beğenmişlik vardır.
 Özsever KB - II

* Eleştiriye aşırı duyarlılık, ani tepki gösterme,

kişilerarası ilişki bozukluğu, distimi, madde kullanma
bozukluğu görülebilir.
* Yaygınlığı %0-6.2, E/K=2-3.
* Ayırıcı tanıda diğer KB ve kişilik özellikleri, mani
veya hipomani, madde kullanma bozukluğu
düşünülmelidir.
 Çekingen KB - I

* Temel özelliği, erken erişkinlikte başlayan yaygın bir

sosyal çekingenlik, olumsuz değerlendirmeye aşırı
duyarlılık ve yetersizlik duygularıdır.
* Eleştirilme, onaylanmama veya reddedilme korkuları
nedeniyle kişilerarası önemli ilişkilerden kaçınma;
sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkide
isteksizlik; utanma veya gülünç olma korkuları nedeniyle
yakın ilişkilerde sınırlılık; sosyal ortamlarda eleştirilme
veya reddedilmeyle aşırı uğraşma; kendini sosyal olarak
yetersiz, bireysel olarak çekici değil, aşağı biri olarak
görme, sıkıntı yaşayacağı için yeni etkinliklere
katılmama vardır.
 Çekingen KB - II

* Depresif, bipolar, anksiyete bozuklukları (sosyal

anksiyete bozukluğu) sıktır. Kültürel ve etnik
özellikler önemlidir.
* Yaygınlığı %2.4, K/E=1.
* Ayırıcı tanıda anksiyete bozuklukları, diğer KB ve
kişilik özellikleri, bir tıbbi duruma bağlı kişilik
değişiklikleri, madde kullanma bozuklukları
düşünülmelidir.
 Bağımlı KB - I

* Temel özelliği, uysal ve tutunma davranışıyla ayrılık korkusuna yol

açan yaygın ve aşırı bakım alma gereksinmesidir.
* Başkalarından aşırı onay ve destek almadıkça günlük kararları
vermede güçlük, yaşamının en önemli alanlarında sorumluluk
almak için başkalarına gerek duyma, destek veya onay kaybı
korkusuyla başkalarıyla uyuşmazlığı belirtme güçlüğü, projeleri
başlatma veya kendi başına yapma güçlüğü, başkalarının desteği
ve bakımını sağlamak için istemediği şeyleri yapma, kendine
yetemeyeceği aşırı korkusuyla yalnız kalınca çaresiz ve rahatsız
hissetme, bir yakın ilişki bitince bakım ve destek için bir başka
ilişki arama, kendine bakmak zorunda kalacağı korkusuyla gerçek
dışı aşırı uğraşma vardır.
 Bağımlı KB - II

* Kendine güvensizlik, küçük görme, kötümserlik

vardır. Kendilerini aptal olarak gösterirler. Bireysel
girişim yoktur. Depresif, anksiyete, uyum
bozuklukları sıktır.
* Yaygınlığı %049-0.6, K/E≥1.
* Kültür ve yaş önemlidir.
* Ayırıcı tanıda diğer KB ve kişilik özellikleri, diğer
psikiyatrik bozukluklar ve tıbbi durumlar, bir tıbbi
duruma bağlı kişilik değişikliği, madde kullanma
bozuklukları düşünülmelidir.
 Obsesif kompulsif KB - I

* Temel özelliği, erken erişkinlikte başlayan, düzenlilik,

mükemmellik, zihinsel ve kişilerarası kontrolle aşırı uğraşmadır.
* Bir etkinliğin önemli noktasını kaybedecek kadar ayrıntılar,
kurallar, listeler, sıralama, organizasyonla aşırı uğraşma; işi
engelleyecek kadar mükemmelliyetçilik gösterme; boş zamanını
ve arkadaşlarını göz ardı edecek kadar kendini işe ve
üretkenliğe aşırı adamak; ahlak, etik veya değerler konusunda
aşırı vicdanlılık ve katılık; duygusal bir değeri olmasa bile
eskimiş veya değersiz nesneleri atamama; tam olarak
istediklerini yapmadıkça başkalarıyla çalışma isteksizliği;
başkalarına ve kendisine karşı cimrilik; katılık ve inatçılık vardır.
 Obsesif kompulsif KB - II

* Karar verme ve bir işe başlama güçlüğü, kontrolü

kaybettiklerinde öfke, duygu anlatımında kontrol,
ilişkilerinde resmilik ve ciddilik görülebilir.
* Yaygınlığı %2.1-7.9, E/K=2.
* Kültürel özellikler önemli olabilir.
* Ayırıcı tanıda OKB, biriktirme bozukluğu, diğer KB
ve kişilik özellikleri, bir tıbbi duruma bağlı kişilik
değişikliği, madde kullanma bozuklukları
düşünülmelidir.