Hava Araçlarına Gelen Yükler

Hava taşıt elemanlarının son boyutlandırması yapılmadan önce yapıya

gelen tüm yük durumları bilinmelidir. Bu yük durumları hem uçuş hemde
yer hareketleri göz önüne alınarak yapılır. Her yapı elemanına etki
edecek olan kritik yükler dikkate alınır.
Tasarım koşulları genellikle uçak yapısının göçmesine neden olacak yük
katsayılarına erişilmeksizin insan vücudunun dayanabileceği en büyük
ivmeye göre belirlenir.

1
1-Yer Yükleri: Kalkış, iniş ve taksi gibi yerdeki manevralar sırasında
etki eden yüklerdir.
• Aerodinamik kuvvetler (Taşıma, Sürükleme)
• Ağırlık
• Tepkili yada pervaneli uçaklarda çekme kuvveti
• Yer tepkisi
• Yer sürtünme kuvveti

Atalet kuvvetleri: Hızlanma, yavaşlama, viraj, manevra veya

sağanaklardan dolayı oluşan ivmelerin sonucu ortaya çıkarlar.
Harekete karşı koyma kuvvetidir. Kütle ve ivmeyle değişen kuvvettir.
Oluşabilmesi için cismin hareketli ve değişken ivmeli olması gerekir.

2
2- Hava yükleri: Havadaki ivmeli, ivmesiz tüm uçuş ve manevralarda,
sağanaklı hallerde maruz kaldığı yüklerdir.

•Aerodinamik kuvvetler (Taşıma, Sürükleme)

•Ağırlık
•Tepki yada pervaneli uçaklarda çekme kuvveti
•Atalet kuvvetleri (örneğin merkezkaç kuvveti)

Manevra: Bir uçağa pilotun iradesiyle yaptırılan ivmeli hareketlerin

(kalkış, iniş, viraj) tümüdür. Virajda hız sabit olsa bile açısal ivmelerden
kaçınılamaz.

3
Sağanak: Uçağın havada rastladığı her türlü rüzgara sağanak adı verilir.
• Cephesel Sağanaklar
• Termal Sağanaklar
• Fırtına Sağanaklar (En tehlikelisidir)

Cephesel Sağanaklar, tepe ve dağların oluşturduğu sağanaklardır.

Hava sirkülasyonu vardır
Termal Sağanaklar, özellikle deniz kenarında olur. Hava ve denizin
farklı ısınmalarından dolayı oluşur.
Fırtına Sağanaklar, yüksek irtifalardaki bulutların oluşturduğu
sağnaklardır. Düşey yönde etkili olurlarsa kanada zarar verebilirler. Ani
taşıma kaybı olur (hava boşluğuna düşme tabiri).

4
Yüklerin Mertebelerine Göre Sınıflandırılması

• Nihai Yük (Design Ultimate Load) (Kopma sınırındaki yükler): Bir

uçağın tamamının yada herhangi bir elemanının kırılmaksızın
dayanabileceği maksimum yüktür. Eğer uçak hizmet ömrü boyunca bir
defa bile bu yüke maruz kalırsa bu yüke maruz kalan eleman yada
komple uçak bir daha kullanılmamalıdır.

• Sınır Yük (Design Limit Load)(Akma sınırındaki yükler): Yerde ve

havada ivmeli ivmesiz tüm uçuş hallerinde manevra veya sağanaklarla
uçağa gelmesi muhtemel statik yüke sınır yük adı verilir. Uçağın hiçbir
elemanı, sınır yüke maruz kaldığında deformasyona uğramamalı ve
yük kalktığında herhangi bir deformasyon kalmamalıdır. Birkaç kere
sınır yüke maruz kalan eleman değiştirilmelidir.

5
• Emniyetli Yük (Safe Load) (Elastik sınırdaki yükler): Bir uçağın
hizmet ömrü boyunca her zaman erişilebilen ancak asla aşılmayan
yüklerdir.

Emniyet Katsayısı: Bir parçanın maruz kalabileceği yüklerin üzerinde

yüklerin gelmesi veya imalat sırasında hataların olması ihtimaline karşı
mukavemet hesapları bir katsayı göz önüne alınarak yapılır. Gelebilecek
yük bu katsayıyla çarpılarak sanki yeni bir elemana yeni bir yük tesir
ediyormuş gibi hesap yapılır.

6
Uçakların tasarımda 1,25-1,5 arasında değişen bir emniyet katsayısı şu
belirsizliklerden dolayı kullanılır.

• Teorik analizlerde yapılan basitleştirici kabuller

• Malzeme özelliklerinde zaman içerisinde oluşabilecek değişmeler.
(korozyon ve yorulma etkileri)
• Kullanımda acil durumlarda yaptırılacak manevralar sonucu
(sağanak etkileri ile birleşebilir) ortaya çıkacak sınır yük katsayısını
aşan yükler.

7
Yapısal elemanlara etki eden başlıca gerilmeler

Sabit kanatlı uçaklarda teçhizat hariç, yapının beş ana bölümden oluştuğu
kabul edilir. Bunlar gövde, kanat, kuyruk takımı, iniş takımları ve güç
grubudur. Bu bölümlerin her biri yapı elemanları olarak adlandırılan
değişik elemanlardan meydana gelmiştir. Bunlar sparlar, lonjeronlar,
nervürler (rib) gibi elemanlardır.

Gerilme Analizi: Bir uçaktaki yükleri taşıyacak yapı elemanlarının

boyutlarını seçebilmek için her yapı elemanı kesitine gelen gerilmelerin
bulunması işlemine denir.

G=P/A N/m2-birim alana düşen yük miktarı

8
Yapısal elemanlara etki eden başlıca gerilmeler şunlardır:

• Çekme Gerilmesi (Tension Stres)

• Basma Gerilmesi (Compression Stress)
• Kayma (Kesme) Gerilmesi (Shear Stres)
• Eğilme Gerilmesi (Bending Stres)
• Burulma Gerilmesi (Torsion Stres)
• Burkulma Gerilmesi (Buckling Stres)

Bunlardan ilk 3 tanesi Temel diğerleri ise Bileşik gerilmelerdir.

9
 Çekme gerilmesi

Basma gerilmesi

Kayma (kesme) gerilmesi

Şekil 1.1. Temel gerilmeler

10
Çekme Gerilmesi: Bir yapısal elemanı çeken ve birim alana etki eden
kuvvettir.

Basma Gerilmesi: Bir yapısal elemanı kısaltmaya çalışan ve birim alana

etki eden kuvvettir.

Kayma Gerilmesi: Bitişik parçaların birbiri üzerinde kaymasına neden

olan ve birim alana etki eden kuvvettir. Bu kuvvete kesme kuvveti adı
verilir. Bu durum özellikle vida, cıvata ve perçinler için önem taşır.

Eğilme Gerilmesi: Çekme ve basma gerilmelerinin yapısal elemana 1

veya daha fazla noktadan etkisiyle oluşur. Kanatlarda karşımıza çıkar
(Kök kesitinde maksimum eğilme gerilmesi).

11
Burulma Gerilmesi: Yapısal elemanın burulmasına neden olan kuvvettir.
Örneğin bir mil üzerine birbirinden belli uzaklıkta etki eden 2 eşit ve zıt kuvvet
burulmaya neden olur.
Bir ucu ankastre diğer ucu serbest bir çubuk düşünelim ve Şekil (9.1) de
görüldüğü gibi onu bir su anahtarıyla serbest ucundan tutarak ekseni
etrafında Mb şiddetindeki burulma momentiyle döndürmeye çalısalım. Bu
sırada çubuk kesitinde burulma gerilmeleri oluşur ve kesit geometrisine bağlı
olarak değişiklik gösterir. Şöyle ki; Şekil (9.2) deki burulma çubuklarından
dikdörtgen kesitli olan çarpılırken, daire kesit düzlem kalır. O nedenle kesitin
daireden farklı olması durumunda çözüm için basit varsayımlar yetersiz kalır
ve elastisite teorisinden yararlanılır.

12
Burulma Gerilmesi:

13
Burkulma gerilmesi: Basınç kuvvetine maruz kalan elemanlar basınç
yükü tarafından oluşturulan yanal eğilme sonucunda göçmeye
meyillidirler. Bu olaya burkulma adı verilir(İniş Takımları).

14
Radyal (çevresel) Gerilmeler (Hoop Stres): Yüksek irtifalarda kabin
içerisinin basınçlandırılması gövde kaplamalarında değişik gerilmeler
oluşturmaktadır. Gövde üzerinde kabin iç basıncı nedeniyle oluşan
çevresel yükler, çevresel gerilmeleri oluşturmaktadır. Bu gerilmeler
gövde frameleri ile karşılanmaktadır. Gövde üzerinde boylamasına
oluşan gerilmeler ise lonjeron ve stringerler ile karşılanmaktadır.

Şekil 1.2. Uçak gövdesinde değişik gerilmeler 15

Hoop stress
Figure 12

16
Yorulma (Fatigue)

Gerilmelerin tekrarlı uygulamaları sonucunda yapıda mikroskobik

çatlakların oluşması ve bunların zamanla makroskobik çatlaklara
dönüşerek yapının hasarlanmasıdır.

17