Ascanio persio – Φιλοσοφία,

γλώσσα και τοπωνύμια

Σωτήριος Μπεκάκος
PhD – Φιλόλογος – Ερευνητής
Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
Αθηνών
 Centro Internazionale
di Ricerca e Diffusione
della lingua, dell’arte e
della danza
Gruppo di Ricerca
Filosofia, Arte e Terapia

Giornata di studio
magna Grecia
H Mεγάλη
Ελλάς – La
Magna
Grecia
Ασκάνιος Πέρσιος – Ματέρα 1554 – Μπολόνια 1610
Βιογραφία

• Γιός του γλύπτη Altobello Persio από τη Ματέρα, αδελφός του φιλοσόφου
Antonio Persio, γεννήθηκε στη Ματέρα (Matera), στην περιοχή Βασιλικάτα
(Basilicata) της Νοτίου Ιταλίας, το 1554. Σπούδασε στη Μπολόνια, όπου
ειδικεύθηκε στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και φιλοσοφίας.
Στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια (Università di Bologna), ο Ασκάνιος
Περσιος κατόρθωσε να γίνει καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας,
την οποία δίδαξε με ζήλο. Ασχολήθηκε, επίσης, με τα φιλοσοφικά έργα του
Αριστοτέλη και με το λεξιλόγιο της Ιλιάδας του Ομήρου.
Απουλία και Βασιλικάτα – Χάρτης
Discorso intorno alla conformità della lingua italiana con le più
antiche e nobili lingue e principalmente con la greca – Bologna,
1592
Il Discorso
Αscanio Persio
• «Discorso intorno alla
conformità della lingua
italiana con le più nobili
antiche lingue, e
principalmente con la greca»
- «Σχέση της ιταλικής
γλώσσας με τις ευγενέστερες
αρχαίες γλώσσες και κυρίως
με την ελληνική». Στο έργο
αυτό αναφέρεται στη μελέτη
των ελληνικών και ιταλικών
τοπωνυμίων της Νοτίου
Ιταλίας και ιδίως των
περιοχών της Απουλίας και
Βασιλικάτα.
 Το 1592, ο Ασκάνιος Πέρσιος έγραψε τον «Λόγο για τη συμφωνία της ιταλικής
γλώσσας με τις ευγενέστερες αρχαίες γλώσσες και κυρίως με την ελληνική», όπου
υπερασπίστηκε τον ελληνικό και λατινικό χαρακτήρα των διαλέκτων της Νοτίου
Ιταλίας και ιδίως την ελληνικότητα της Νοτίου Ιταλίας. Διεκδίκησε τον ρόλο του
ιταλικού νότου στη διαμόρφωση της ιταλικής γλώσσας. Σύμφωνα με τον Ασκάνιο
Πέρσιο, αν δεν υπήρχαν λέξεις στην Τοσκανική γλώσσα, θα ήταν λάθος να τις
αναζητήσουμε σε ξένες γλώσσες, με σκοπό να τις δανειστούμε από αυτές,
αγνοώντας τη μεγάλη ποικιλία, τον πλούτο και την πρωτοτυπία των γλωσσών της
Νοτίου Ιταλίας, που προέρχονται από αρχαίες και ευγενείς γλώσσες, όπως η
Ελληνική και η Λατινική.

«Discorso intorno alla conformità della lingua italiana

con le più nobili antiche lingue, e principalmente con la
greca»
(Bologna, 1592)
Discorso intorno alla conformità della lingua italiana

• Ο τίτλος του έργου του Ασκάνιου Πέρσιου προέρχεται από το Traicté de la conformité du langage françois avec le grec του
Henri Estienne (Γενεύη, 1565), στο οποίο ο Γάλλος μελετητής είχε ερευνήσει τη σχέση της Γαλλικής με την Ελληνική και όχι με
τη Λατινική, ωστόσο ο Ασκάνιος Πέρσιος προσπάθησε να απομακρυνθεί από τη θεωρία του.
• Στη Γαλλία, υπήρχε ήδη από την τρίτη δεκαετία του δέκατου έκτου αιώνα (βλ. Joachim Périon, Jean Picard), η τάση να
αποδειχθεί η αντιστοιχία της Γαλλικής με την αρχαία ελληνική γλώσσα ή ακόμη και μια υποτιθέμενη καταγωγή, με τη
μεσολάβηση των κελτικών που μιλούσαν οι αρχαίοι κάτοικοι της, οι Γαλάτες, πριν την διαδικασία του εκλατινισμού
(ρωμανοποίησης).
• Η ελληνική γλώσσα κατέχει την πρώτη θέση στο Discorso και η οπτική του Ασκάνιου Πέρσιου είναι ελληνοκεντρική. Σκοπός
του είναι να επεκτείνει τον ορίζοντα της έρευνάς του σε όλες τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της ιταλικής χερσονήσου, στην
οποία η ελληνική κληρονομιά είναι ζωντανή. Η έρευνα του Πέρσιου έχει το πλεονέκτημα ότι προσεγγίζει τον κατακερματισμό
της λαϊκής ιταλικής γλώσσας και την ανάπτυξη των διαλέκτων της Νοτίου Ιταλίας, που ήταν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των
πληθυσμών της, εκείνη την εποχή. Αξιοσημείωτο είναι το άνοιγμα στη ζωντανή κληρονομιά της Μεσαιωνικής Ελληνικής σε
ορισμένες περιοχές της Νοτίου Ιταλίας, η οποία ξεχωρίζει από την Κλασσική Ελληνική, «που εδώ και πολύ καιρό ζει μόνο σε
βιβλία» (Discorso, σελ. 16). Ο Πέρσιος παρατηρεί, ακόμη, ότι οι ελληνικές λέξεις που διερευνά απαντούν και στην προφορική
γλώσσα και άρα υπάρχει συμφωνία ελληνικής και ιταλικής γλώσσας. Με αυτόν τον τρόπο, ο Πέρσιος συνδυάζει, με
αξιοθαύμαστη ισορροπία, την ετυμολογική ικανότητα, την έρευνα πεδίου και μία πρόταση για την διαμόρφωση της ιταλικής
γλώσσας. Σύμφωνα με αυτήν, αναγνωρίζει την υπεροχή της Τοσκανικής γλώσσας, αλλά δεν περιφρονεί τις άλλες ιταλικές
διαλέκτους και ιδιώματα, ενώ συγχρόνως δεν διστάζει να δεχθεί συγκεκριμένες λέξεις από την αρχαία ελληνική και λατινική
γλώσσα.
Καθολική Εκκλησία του Αγίου
Δομήνικου
San Domenico
Τμήμα του καθολικού παρεκκλήσιου της
οικογένειας Πέρσιο στη Ματέρα της Νοτίου Ιταλίας
(Cappella Persio)
 Εκκλησία Αγίου
Δομήνικου
Σαρκοφάγος των μελών της οικογένειας
Persio της Ματέρα (1649) και τάφος του
νομικού Orazio Persio
Matera/Μετέωρα: Το ιστορικό κέντρο
Ματέρα: Υπόσκαφες
Κατοικίες
«Υπεράσπιση εναντίον των κριτικών και πρώτοι
απολογητικοί λόγοι»
Bologna, G. Rossi, 1587

Πρόκειται για ένα φιλοσοφικό έργο του Ascanio

Persio, το οποίο δείχνει ότι επηρεάστηκε από τον
Αριστοτέλη και τον δάσκαλό του, Zabarella, για την
διαμόρφωση της θεωρίας του γύρω από τη λογική.

Η λογική για τον Persio αποτελεί ένα μέσο. Αν αυτό

χρησιμοποιηθεί σωστά, τότε αποδεικνύεται ότι είναι
ικανό να οδηγήσει σε μία αληθινή και κατάλληλη
κατανόηση της πραγματικότητας.
Έργα του Ασκάνιου Πέρσιου
• Για αρκετά χρόνια ο Ascanio εργαζόταν σε ένα ιταλικό λεξικό (Vocabolario Italiano), στο οποίο
υποσχέθηκε να αποδείξει ότι πολλές λέξεις που πιστεύεται ότι έχουν δανειστεί οι Ιταλοί από
ξένες γλώσσες, έχουν τις ρίζες τους στα ίδια τα ιταλικά. Ο Ascanio Persio δεν ένιωθε άνετα να
ολοκληρώσει αυτό το σπουδαίο έργο, που, κατά τον Απόστολο Ζήνωνα (Apostolo Zeno), δεν
θα μπορούσε να είναι παρά ένας πραγματικός θησαυρός (πρβλ. Bibliot. Fontanini, τ. 1, σ. 37).
Είχε ξεκινήσει ένα λεξικό για τα έργα του Ομήρου (Ευρετήριο - Index), ακολουθώντας το
παράδειγμα του Nicola Eritreo (Rossi), ο οποίος είχε συγγράψει ένα ευρετήριο για τα έργα του
Βιργίλιου και εν τέλει, εξέδωσε το Ομηρικό Ευρετήριο (Indicis in Homeri Poemata) του πρώτου
βιβλίου της Ιλιάδας (Μπολόνια, 1597). Ο λόγιος επίσκοπος Κυθήρων, Μάξιμος Μαργούνιος
και ο Ενετός φιλέλληνας και λόγιος Aldο Manuzio τον ενθάρρυναν να συνεχίσει αυτό το
χρήσιμο έργο. αλλά ο πρόωρος θάνατος του Πέρσιου δεν του επέτρεψε να το ολοκληρώσει.
Αλληλογραφούσε εκτενώς με τους μελετητές της εποχής του. Τέσσερα από τα γράμματά του
βρίσκονται στο συλλογικό έργο Collezione de Turchi. Ένα έργο του Ascanio Persio, στα ιταλικά,
μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον Jean de Thier, με τον τίτλο Louanges de la folie (Παρίσι,
1566).
Ο Ασκάνιος Πέρσιος και η ελληνική
ποίηση
• Η ποιητική του ικανότητα στη χρήση της ελληνικής γλώσσας
αναγνωρίζεται από τους συγχρόνους του και υπάρχουν κείμενα που
μαρτυρούν την ικανότητά του να γράφει στα ελληνικά. Τα κείμενα
αυτά διασώζονται στο χειρ. J.149 inf. της Αμβροσιανής Βιβλιοθήκης
του Μιλάνου και στην Βιβλιοθήκη του Βατικανού (Vat. Lat. 3435, 63r,
64r, ένα επίγραμμα στην Ippolita Paleotti και μια επιστολή,
αυτόγραφα).
O Aσκάνιος Πέρσιος και τα τοπωνύμια
• Τα έργα του Ασκάνιο Πέρσιο «Discorso intorno alla conformità della
lingua italiana» και «Discorso geografico intorno alla città di Savona»
(1602) είναι πολύ σημαντικά για τη μελέτη των ιταλικών διαλέκτων
και τοπωνυμίων. Ο Ασκάνιος Πέρσιος χρησιμοποιεί την ιστορική
μέθοδο και τη μέθοδο της επιτόπιας έρευνας, με σκοπό να ερευνήσει
την προέλευση των διαλέκτων και των τοπωνυμίων της Ιταλίας. Στα
έργα του γίνονται αναφορές στους αρχαίους Έλληνες και Λατίνους
ιστορικούς και φιλοσόφους, ενώ έντονη είναι και η επίδραση της
αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (ιδίως του Αριστοτέλη),διότι επιχειρεί
να ερμηνεύσει τα ονόματα, αναφερόμενος στον δεσμό που
υφίσταται ανάμεσα στα ονόματα και αυτό που δηλώνουν.
Πανήγυρις > Πανάγυρις > Παναγύρι > Panaiere (λαϊκή συνάθροιση, γιορτή, πανηγύρι,
λαϊκή αγορά, γιορτή προς τιμή ενός αγίου, παραδοσιακή γιορτή με μουσική, κρασί και
παραδοσιακά προϊόντα).

• Τα τοπωνύμια " Panaiere-Pan(n)aiero " εντοπίζονται στην μικρή πόλη της Φεραντίνα (σημ. Ferrandina,
στην επαρχία της Ματέρα), πόλη με αρχαίες ελληνικές ρίζες, συνεχιστής της αρχαίας ελληνικής πόλης
Τρωίλιας, μιας πόλης που έχει στενούς δεσμούς συγγένειας με την πόλη του Μεταποντίου, την ελληνική
πόλη Μπερνάλντα (Bernalda), η οποία ονομάζεται «η ελληνική Καμάρδα» (στην επαρχία της Ματέρα) και
με τον μικρό μεσαιωνικό οικισμό «Οβελάνον» (σημ. Uggiano di Ferrandina). Στην περιοχή της Ματέρα, ο
Ασκάνιος Πέρσιος εντοπίζει την ύπαρξη αυτών των τοπωνυμίων και ονομάτων για πρώτη φορά, ύστερα
από επιτόπια έρευνα.
• Στα Βασιλικάτα, εκτός από την Φεραντίνα, τα ονόματα «Panaiere – Pan(n)aiero» απαντούν στο
Μεταπόντιο, στην Ματέρα, στη Γκρόττολε (Grottole) και στο Πολικόρο (η αρχαία Ηράκλεια των
Κολοφώνιων – σημ. Policoro, στην επαρχία της Ματέρα).
• Το ιταλικό τοπωνύμιο "Panaiere " είναι ένα τοπωνύμιο ελληνικής προέλευσης. Αυτό διαδόθηκε στην
περιοχή των Βασιλικάτων κατά την κλασσική περίοδο από τις αρχαίες ελληνικές αποικίες του
Μεταποντίου και της Ηράκλειας και στη μεσαιωνική εποχή, πέρασε και στις ρωμανικές διαλέκτους των
Βασιλικάτων (dialetti romanzi lucani). Σε αντίθεση με τα Βασιλικάτα, στην γειτονική Απουλία (Puglia), ο
όρος " Panaiere" υπάρχει στις ρωμανικές και ελληνικές διαλέκτους, χάρις στην επαφή τους με την δωρική
διάλεκτο του Τάραντα.
Matera – Ferrandina
Μπολόνια – Università di Bologna
• Ο Ασκάνιος Πέρσιος πέθανε στη Μπολόνια την 1η Φεβρουαρίου
1610. Κηδεύθηκε στην εκκλησία του γυναικείου τάγματος του S.
Agostino (Chiesa delle Suore di Sant’ Agostino).
• Στον τάφο του τοποθετήθηκε μαρμάρινη προτομή και ο επιτάφιος
που υπαγόρευσε ο αδελφός του Αντόνιο (το κείμενο στο Fantuzzi,
1788, σ. 373). Από τον γάμο του με την Costanza Virgili από τη
Μπολόνια δεν είχε απογόνους.
• Ο τάφος του, στη συνέχεια, καταστράφηκε μαζί με την εκκλησία των
αδελφών μοναχών του Αγίου Αυγουστίνου, με αποτέλεσμα να χαθεί
για πάντα το σώμα του.
• Ο επιτάφιος που ήταν χαραγμένος στον τάφο του διασώθηκε από το
Montieri και βρίσκεται σε χειρόγραφο, στην Πανεπιστημιακή
Βιβλιοθήκη της Μπολόνια.
Bιβλιογραφία
• Discorso intorno alla conformità della lingua italiana con le più antiche
lingue & principalmente con la greca, Venezia/Bologna 1592, Napoli
1874, Pisa 1985
• Giovanni Da Pozzo, Storia letteraria d'Italia, Piccin-Nuova Libraria,
2006, p. 1536.
• Tristano Bolelli, Ascanio Persio linguista e il suo Discorso (1592), in:
L'Italia dialettale 30 (Nuova Serie 7) 1967
• Mauro Padula/Camilla Motta, Antonio e Ascanio Persio. Il filosofo e il
filologo, Matera 1991