11.3.

4 Uçuş Kontrol Yüzeyleri Flight Control Surfaces (ATA 55/57)

  
Genel Özellikleri
Kontrol yüzeyleri için çoğunlukla monokok yapı şekli kullanılmaktadır. Birincil kontrol
yüzeylerinden elevatörler; genellikle spar, ribler ve kaplama panellerinden oluşmaktadır.
Fakat Rudder ve aileronlar genellikle bir spar, honeycomb çekirdek ve kaplama
panellerinden oluşmaktadır. Birincil kontrol yüzeylerinde menteşe bağlantı parçaları,
akçüatörler, spara bağlanmaktadır. İkincil kontrol yüzeyleri rudder a benzer şekilde
yapılmaktadır.
Uçağın birincil uçuş kumanda yüzeyleri; kanatçık, istikamet dümeni ve irtifa dümenidir.
İkincil uçuş kumanda yüzeyleri ise; fletnerler, flaplar ve slatlardır.

Uçak üzerinde biriken statik elektriği boşaltan, statik elektrik boşaltıcılar kontrol
yüzeylerinin firar kenarına takılmaktadır.
Tamamı metal, perçinle ve yapıştırma ile
yapılan kontrol yüzeyleri halihazırda uçan
taşıma kategorisi uçaklarda kullanılmaktadır.
Özellikle yeni üretim uçaklarda elyaf takviyeli
kompozit malzemeden yapılan kontrol
yüzeyleri kullanılmaktadır.

Figure 3.75: All Metal Control Surface

 (Kotrol yüzeyi hareket kol bağlantısı)

Figure 3.76: Honey Comb Core Type Control Surface

Figure 3.77: Composite
Control Surface
Dengeleme, Balancing
 
Ana kontrol yüzeylerin az bir kuvvetle çalışmasını sağlamak ve
titreşimleri (flutter) önlemek için statik ve dinamik balanslama
yapılmaktadır.
Aerodinamik Dengeleme, Aerodynamic Balancing,
(Dynamic balance)
 
Büyük bir kontrol yüzeyini konvansiyonel yöntemlerle kontrol
etmek oldukça zordur. Bu nedenle bazı kontrol yüzeylerinde
menteşe hattının ilerisine doğru uzanan bir çıkıntı
bulunmaktadır (çıkıntılı rudder Şekil 3.78). Rudder nötr
pozisyondan saptığında hava akımı menteşe hattının ilerindeki
çıkıntıya çarparak hareketi ve belirli bir pozisyonda kalmayı
kolaylaştırmaktadır.
Dengeleme, Balancing
Aerodinamik Dengeleme, Aerodynamic Balancing, (Dynamic balance)

Bazı büyük uçaklarda aileronların hareketinde pilota yardımcı olmak için bir balans paneli kullanılmaktadır.
Menteşelenmiş denge paneli aileronun ön kısmında hareketli bir bölme oluşturmaktadır. Aileron yukarı doğru
saptığında, alt yüzeyinden gecen hava hızlanır ve denge panelinin altındaki boşlukta düşük basınç
oluşturmaktadır. Bu düşük basınç denge panelini aşağı çeker ve aileronun hücum kenarına pilota yardımcı
olacak şekilde bir kuvvet uygular.
Aerodinamik yükler hidrolik sistemde iletilmediğinden, hidrolikle çalışan kontrol yüzeylerinde aerodinamik
dengelemenin bir etkisi yoktur.
Dengeleme, Balancing
Kütle dengeleme, Mass Balance (Static balance)
 
Yüksek hızlı uçakların tasarımlarının geliştirilmesinde kontrol yüzey çırpınması (flutter, titreşimi)
çok önemli dikkate alınması gereken bir problemdir.

Çırpınmayı azaltmak için kontrol yüzeylerinin ağırlık merkezi, menteşe hattının arkasında
kalmayacak şekilde dengelenmektedir.
Bu işlem hesaplanan denge balans ağırlığının (genellikle kurşun veya seyreltilmiş uranyum)
menteşe hattının önüne takılması ile yapılmaktadır (Şekil 3.79).
External mass balancing of the ailerons of a
Messerschmitt Bf110