Mehmet Kürşat ALDEMİR

Sosyal Hizmet Uzmanı

mkaldemir@gmail.com
 İÇERİK

• 1. BÖLÜM:

Stres kavramı, tanımı, türleri ve nedenleri

• 2. BÖLÜM:

Stresin belirtileri ve etkileri

• 3. BÖLÜM:

Stres yönetimi ve başa çıkma yolları

 1. BÖLÜM

Stres kavramı, tanımı ve nedenleri

 STRES KAVRAMININ KÖKENİ
• Kökeni: Latince “estrictia”
• Anlamı: 17. yüzyılda felaket,
bela, musibet, dert, keder,
elem gibi anlamlarda,
• 18. ve 19. yüz-yıllarda güç,
baskı, zor gibi
anlamlarda kullanılmıştır
 STRES NEDİR?
• Stres bireyi rahatsız eden
olumsuz yaşam olaylarına
bağlı gelişen herhangi bir
düzen bozukluğuna
organizmanın verdiği cevaptır.
(gürültü, zorlama, aşırı iş
yükü)
• Stres, her bireyin uyum
yeteneğine göre verdiği
tepkidir.
 STRES NEDİR?

“Schermerhorn’a göre stres, “olağanüstü

talepler, sınırlamalar veya fırsatlarla yüz yüze
gelindiğinde birey tarafından yaşanan bir gerilim
durumudur”
 STRESİN TÜRKÇEDEKİ KARŞILIĞI

Stres=Zorlantı
• Organizmanın üstesinden gelmesi
gereken yeni koşullar karşısında verdiği
tepki
• Stres, düşünce, duygu, davranış ve
fizyolojik tepkilerin hepsini içerir.
STRES HASTALIK MIDIR?
Stres, bireylerin
yaşamlarında
istenmedik ve olumsuz
giden bir şeyler
olduğunda ortaya çıkan
bir durumdur.
Hastalık değildir.
 STRES TÜRLERİ
• a) Günlük yaşam
süreçlerine bağlı oluşan
stres
• b) Gelişimsel süreçlere
bağlı oluşan stres
• c) Kriz ve travmalara bağlı
oluşan stres
 STRES TÜRLERİ
a) Günlük yaşam süreçlerine bağlı oluşan stres:

• Bunlar günlük hayatın basit gerilimleridir.

• İhtiyaç karşılan­mayınca, sorunlar

çözümlenmeyince ve girişim engellenince stres
artar.
.
 STRES TÜRLERİ
a) Günlük yaşam süreçlerine bağlı oluşan stres:
Örneğin;
• Trafikte sıkışmak veya kar­şılaşılan bir terslik
• Evde işlerin aksaması
• Çocuğun ağlaması
• Yemeğin yanması
• Sıra bekleme
• Sınav stresi
• Faturanın beklenen fazla gelmesi vb.
 STRES TÜRLERİ
b) Gelişimsel süreçlere bağlı oluşan stres:
• Gelişimsel nitelikteki olayların sebep olduğu
streslerdir.
• Bireyin gelişim basamaklarında ortaya çıkan
sorunlar nedeniyle bu gelişim sürecinin
normal ve başarılı bir şekilde yaşanamaması
strese neden olabilir.
 STRES TÜRLERİ
b) Gelişimsel süreçlere bağlı oluşan stres:
• Fizyolojik olarak birinci yaşın sonunda yürüyememek
• Ergenlik, menopoz ve andropoz gibi değişim süreçleri
• Psikolojik yönden, 0-2 yaşta sevgi ve ilgiden
yoksunluk
• Sosyal yönden, çocuğun okula başlaması,
yetişkinlikte, iş hayatına ge­çiş, emeklilik vb.
 STRES TÜRLERİ
a) Kriz ve travmalara bağlı
oluşan stres
• Bunlar sosyal yaşantıyı
birden veya bir süreç
dahilinde olumsuz yönde
etkileyen yaşantılardır.
• Bu tür yaşantılar gerilime
ve akabinde strese neden
olabilir.
 STRES TÜRLERİ
a) Kriz ve travmalara bağlı oluşan stres
• Ciddi hastalıklar,
• Doğum,
• Sevilen birinin ölümü,
• İşten çıkarılma
• Boşanma vb.
STRESİN NEDENLERİ
Freudian Yaklaşım Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisi

Barınma-Korunma Güvenlik gereksinimi

Açlık-Beslenme Fizyolojik gereksinimler
Cinsellik Ait olma, sevgi, sevecenlik gereksinimi
Saldırganlık Kendini gerçekleştirme gereksinimi
Saygınlık gereksinimi
 STRESİN NEDENLERİ
• Biyolojik nedenler
• Psikolojik nedenler
• Sosyal nedenler
• Çevresel nedenler
• Travmatik nedenler
• Mesleki nedenler
STRESİN BİYOLOJİK NEDENLERİ
• Genetik yatkınlık
• Hastalıklar
• Yaralanmalar
• Zehirlenmeler
 STRESİN PSİKOLOJİK NEDENLERİ
• Psikolojik hastalıklar
• Duygusal zorlanmalar
• Ölüm korkusu
• Başarısız olma korkusu
• Mükemmeliyetçilik,
• Suçluluk duygusu,
• Yoğun anksiyete
• Narsist düşünce ve
davranışlar
• Hayatı anlamsız bulma
• Değer çatışmaları
• Özgüven yoksunluğu
STRESİN SOSYAL NEDENLERİ
• İletişim yetersizliği ve
çatışmalar
• Duygusal ilişkilerdeki sorunlar
• Yoksulluk
• Boşanma
• Yalnızlık,
• Kendini diğer insanlardan izole
etme
• Çocuk sahibi olamama
• Sınav/Okul başarısızlığı vb.
• Tutumlar
 STRESİN ÇEVRESEL NEDENLERİ
• Çevre kirliliği
• Yetersiz ışık,
• Gürültü,
• Elektromanyetik alanlar
• Kapalı ve yağmurlu hava
• Aşırı sıcaklar
• Aşırı soğuklar
 STRESİN TRAVMATİK NEDENLERİ

• Kazalar
• Afetler
• Ölüm
 STRESİN MESLEKİ NEDENLERİ
• İşini sevmeden yapmak
• Ağır koşullarda ve yoğun çalışmak
• Emeğinin karşılığını alamamak
• Mesleğiyle ilgili olmayan işlerde çalıştırılmak
• Mobbinge maruz kalmak
• İşsizlik
• Gelir kaybı
MOBBİNG STRES YAPAR MI?
HAYIR! EVET!
MOBBİNG STRES
 Mobbing vs. Stres
1- Psikiyatrik Sonuçlanma?
GHQ-28
Anova p<.0001

16,79
Stress

20,88
Mobbing

0 7 14 21 28

Score GHQ
 Burn Out Level (MBI)
Anova p=.0105

5,44
Stress

6,18
Mobbing

0 2 4 6 8
 ŞİKAYETLER
Complaints
Chi square *p<.05 **p<.01 others NS

90% 83%
79%
80%
67% 67% 64%
70%
60%
60% 52%
50% 41%
38%
40% 29% 29%
30% 25% Mobbing
20% 16% 15% Stress
10%
0% Libido kaybı**
Erken uyanma

gıcırdatma**
Zayıflama**
gerginlik *
Yorgunluk

Boyunda

İshal**

Diş
• İsveç’te yapılan istatistiksel bir
araştırmanın bulgularına göre ise bir yıl
içinde gerçekleşen intiharların
• %10-%15’inin nedeni mobbingdir
 2. BÖLÜM

Stresin belirtileri ve etkileri

 STRESİN BELİRTİLERİ NELERDİR?

• Fizyolojik belirtiler

• Zihinsel belirtiler

• Duygusal belirtiler

• Sosyal belirtiler
 STRESİN FİZYOLOJİK BELİRTİLERİ
 Çarpıntı  Nefes darlığı

 Kan basıncında yükselme  Solunumda artış

 Baş ağrısı  Kaslarda gerilme

 Aşırı üşüme veya terleme  Gözbebeklerinde büyüme

 Mide ve bağırsak bozulması • Düzensiz uyku hali veya

uyuyamama sorunu
 Ağızda kuruma
• Halsizlik
 Cinsel isteksizlik
• Kilo kaybı
 Sinirlilik
 STRESİN ZİHİNSEL BELİRTİLERİ
 Unutkanlık yaşama  Zihin bulanıklığı

 Kararsızlık yaşama  İlgi azalması

 Konsantrasyonda  Performans
azalma Düşüklüğü
 Koordinasyonda
azalma
 STRESİN DUYGUSAL BELİRTİLERİ
 Huzursuz olma  Neşesiz olma
 Sıkıntılı hal  Sinirli olma
 Gergin olma  Saldırgan olma
 Kaygı taşıma
 STRESİN SOSYAL BELİRTİLERİ
 İşyerindeki ilişkilerde
çatışma ve gerileme
 Aileyle ilişkilerde
çatışma ve gerileme
 Sosyal çevreyle
ilişkilerde çatışma ve
gerileme
 STRESİN SAĞLIĞIMIZA ETKİLERİ

• Stres vücutta
olumsuzluklara
neden olabilir
 STRESİN SAĞLIĞIMIZA ETKİLERİ
Stres vücutta şu değişikliklere neden olur:
• Stres anında beyinden vücuda savaş ya da kaç mesajı gelir.

• Bu sırada kalp daha fazla enerji üretmek için besinleri daha hızlı pompalar ve kalp
daha hızlı atmaya başlar.

• Oksijen miktarını arttırmak için solunum hızı artar ve kan damarları genişler.

• Göz bebekleri büyür

• Dalak daha çok kan üretir

• Karaciğer kana daha fazla glukoz (şeker) üretir.

• Sindirim hızı yavaşlar. Böylece enerji beyin ve kaslar tarafından kullanılır.

• Bu durum uzun düre devam ederse vücuda zarar vermektedir.

San Francisco Devlet
Üniversitesinde Bütünsel Şifa
Araştırmaları Enstitüsü Direktörü
Dr. Eric Peper’e göre,
Amerika’daki sağlık sorunlarının
yaklaşık %80’i stresle ilişkilidir.
 Nezle
Grip Kanser
Nöroz

Astım
Psikoz
STRES
Ekzema
ve diğer
cilt h.
Depresyon

Kas-
kemik
Kalp h. Mide
Ülseri
 PSİKOSOMATİK HASTALIKLAR
• Psiko=Ruh
• Soma=Beden
• Psikosomatik hastalık: ruhta meydana gelen
rahatsızlığın bedene yansımasıdır.
• Ruhta meydana gelen yaralanma bedeni
etkiler
• Akıl sağlığı ile beden sağlığı arasında
doğrudan ilişki vardır
PSİKOSOMATİK HASTALIKLAR

Tüm Hastalıkların %85’ i

Psikosomatik tabanlıdır.
 Stres hastalığı doğurur ve
hastalık da stresi arttırır, böylece
hastalık ağırlaşır.
Dr. Kail
 STRESİN İŞE ETKİLERİ
• Çalışma motivasyonunu
düşürür
• Çalışanın işe devamlılığını
olumsuz etkiler
• Çalışanın dikkati azalır ve iş
hatasını artırır
• İşyerinde çatışmalara neden olur
• İşyeri imajını olumsuz etkiler
 STRESİN SOSYAL YAŞAMIMIZA ETKİLERİ

• Sosyal çevreyle iletişimimiz azalır

• İlişkilerde çatışmalar yaşanır
• Sosyal rollerin yerine getirilmesi zorlaşır
• Sosyal uyum geriler
• Aile içi sorunlar baş gösterir
• Şiddet oluşabilir
• Madde bağımlılığı gelişir
• Ekonomik sorunlar ortaya çıkar
Birinci Derece Stres İkinci Derece Stres Üçüncü Derece Stres

Ağlama Yüksek tansiyon Şiddetli depresyon

Zaman zaman uyku Kalıcı uyku bozuklukları Panik ataklar

bozuklukları
Alınganlık Mide bağırsak sorunları Kalp krizleri

Konsantrasyon Konsantrasyon Diğer ciddi hastalıklar

bozukluğu bozuklukları
Aşırı kilo alma veya Kazalar
verme
İntihar girişimleri

Üçüncü bir kişiye

yönelik şiddet
 HERKES AYNI DÜZEYDE ETKİLENMEZ
ÇÜNKÜ;
• Bunu etkileyen pek çok faktör vardır:
– Doğuşsal nedenler (Genetik)

– Çocukluk dönemi

– Kurumsal farklılıklar

– Bireysel Farklılıklar
 3. BÖLÜM

Stres yönetimi ve başa çıkma yolları

STRESSİZ YAŞAM MÜMKÜN MÜDÜR?
• Stressiz bir hayat mümkün değil.

• Stres vücudunun fizyolojik, psikolojik ve

zihinsel uyumu için elzemdir.

• Mesele stresi faydaya dönüştürebilmektir.

STRES YÖNETİMİ
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Düzenli olarak
eğlenceler planlayın ve
iş haricinde ilgi alanları
geliştirin.
• En az 8 saat uyuyun.
Düzenli bir yatma saati
belirleyin. Uyku
haplarından kaçının.
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Fiziksel durumunuza
ve yaşınıza uygun zevk
aldığınız egzersizleri
belirleyin ve düzenli
olarak yapın.

• Mümkün olduğunca
telaşı ve endişeyi
önleyin.
STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Uzlaşma yanlısı olun.
Stresli bir durumda
savaşıp, mücadele
etmek yerine uzlaşmayı
tercih edin.
• Daha fazla sevin.
İnsanları onların sizi
sevdiğinden daha çok
sevin.
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Korkularınızı
tanımlayın. Bunları
listeleyebilirsiniz.
Korkularınızı
tanımladığınızda artık
eskisi kadar korkutucu
olmadıklarını
göreceksiniz.
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Doğru veya yanlış bir
karar verin ve sonra
harekete geçin.
Kararsızlık ve yerinde
saymak, yanlış verilmiş
bir karardan bile daha
kötüdür.
STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Daha fazla kahkaha
atın.
Bol bol kahkaha atarak,
kanseri bile yenen
kişiler olduğunu
unutmayın.
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Stresli durumlarda sakin
kalmaya çalışın.
Kaçınılmaz üzüntüleriniz varsa
bile bir süre sonra tekrar
güneşli günlerin olacağına emin
olabilirsiniz.
Dünyada hiçbir insan sonsuza
kadar mutlu ya da sonsuza
kadar mutsuz kalamaz…
STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Kendinize acımayın.
Başınıza gelenlerden
siz sorumlusunuz.
Bunu kabul
ettiğinizde yaşamın
dümenini de elinize
almış olacaksınız.
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
• Yalnızlıktan kaçının.
Kendinizi diğer
insanlara açın ve
dostluklar kurmaya
çalışın.
• Alkol veya
uyuşturucu gibi
maddeleri
hayatınızdan çıkarın.
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

• Meditasyon, derin
nefes alma, yoga gibi
rahatlatıcı alternatif
terapi yöntemlerini
deneyin.
 AYRICA;
 Güçlü ve zayıf yanlarımızı bilmek
 Dozunu ayarlamak
 Aşırılığa kaçmamak
 Yaşam tarzını değiştirmek
 Üretken olmak
 Sade yaşamak
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
 Gerektiğinde hayır diyebilmek
 Sahip olduklarımızın kıymetini bilmek
 İletişim çatışmalarından kaçınmak
 Gergin ve sinirliyken tartışmamak
 Varsa sorunu anlamaya ve çözmeye odaklanmak
 STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
 Aktif ve empatik dinlemek
 Olumsuz algıları pozitife dönüştürmek
 Espiri ve mizah yapmak
 Beden dilini etkili ve yerinde kullanmak
 İletişim yöntemlerini etkili kullanmak
 Olgun davranmak
 STRESLE MÜCADELEDE
ZARARLI OLANLAR FAYDALI OLANLAR
Bastırma Olayları entelektüelleştirme
Reddetme Tepki oluşturma
Yöneltme Yüceltme
Yansıtma Hayal Kurma
Yanlış Mantık çıkarımları Doğru Mantık çıkarımları
Gerileme Akla uydurma
Saplanma Gerçekleme
“Sosyalleşerek insanlaşan öznenin
en büyük incinme kaynağı, kendi
narsisizmdir.
Saldırganlık onun tarafından davet
edilir.”

G. Rochlin-psikanalist
İŞ STRESİ DÜZEYİ
ÖLÇEĞİ
(IŞIKHAN 2004)
1. Şu anki iş yükünüzle ilgili duygunuz?

5.( ) Beni çok fazla zorluyor ve bunaltıyor

4.( ) Beni çok bunaltıyor
3.( ) Beni zorluyor
2.( ) Beni biraz zorluyor
1.( ) Beni hiç bunaltmıyor
2. Genellikle işten ayrılana kadar yapmanız
gereken her şeyi bitirebiliyor musunuz?
5.( ) İşte kalıp bitirmeye çalışırım
4.( ) Çok azını bırakırım
3.( ) Genellikle büyük bir bölümünü bitiririm
2.( ) Ancak bir bölümünü bitiririm
1.( ) Çoğunlukla yapmam gereken her şeyi
zamanında bitiririm
3. “Bazı iş arkadaşlarımla, astlarımla
çalışmak güçtür”. Bu ifadeye ne derece
katılıyorsunuz?
5.( ) Çoğunlukla çok fazla güç bulurum
4.( ) Çok güç bulurum
3.( ) Bazen güç bulurum
2.( ) Çok az güç bulurum
1.( ) Çok olumlu bulurum
4. “İşimle yeni sorumluluklar çıktığında bu
sorumlulukları diğer çalışanlara
devretmek yerine kendim üstlenirim”. Bu
ifadeye ne derece katılıyorsunuz?
5.( ) Kesinlikle katılıyorum
4.( ) Çoğunlukla katılıyorum
3.( ) Bazen katılıyorum
2.( ) Çok az katılıyorum
1.( ) Hiç katılmıyorum
5. “İşimde çok az çeşitlilik ve sorun
vardır”. Bu ifadeye ne derece
katılıyorsunuz?
5.( ) Tamamıyla doğru
4.( ) Çoğu zaman doğru
3.( ) Zaman zaman doğru
2.( ) Nadiren doğru
1.( ) Hiç doğru değil
6. “İşimin gereklerini yerine getirmek için
çoğunlukla aşırı yüklenirim”. Bu ifadeye
ne derece katılıyorsunuz?
5.( ) Tamamıyla doğru
4.( ) Çoğu zaman doğru
3.( ) Zaman zaman doğru
2.( ) Nadiren doğru
1.( ) Kesinlikle doğru değil
7. “İşimde baskı altında kaldığımda
kontrolümü kaybetme eğilimindeyim”.
Bu ifadeye ne derece katılıyorsunuz?
5.( ) Tamamıyla doğru
4.( ) Çoğu zaman doğru
3.( ) Zaman zaman doğru
2.( ) Nadiren doğru
1.( ) Kesinlikle doğru değil
8. “İşimin gereklerini yerine getirmeyi
engelleyen bir çok müdahalenin sıkıntısını
yaşıyorum”. Bu ifadeye ne derece
katılıyorsunuz?
5.( ) Tamamıyla doğru
4.( ) Çoğu zaman doğru
3.( ) Zaman zaman doğru
2.( ) Nadiren doğru
1.( ) Hiç doğru değil
9. “Hem mükemmel bir yönetici, hem
mükemmel bir eş, hem de mükemmel bir
ebeveyn olmak benim için çok önemlidir”.
Bu ifadeye ne derece katılıyorsunuz?
5.( ) Tamamıyla katılıyorum
4.( ) Çoğu zaman katlıyorum
3.( ) Zaman zaman katılıyorum
2.( ) Nadiren katılıyorum
1.( ) Hiçbir zaman katılmıyorum
10. “İşim evde devam eder, işimi
bitirmeden hayatta uyuyamam”. Bu
ifadeye ne derece katılıyorsunuz?
5.( ) Tamamıyla doğru
4.( ) Çoğu zaman doğru
3.( ) Zaman zaman doğru
2.( ) Nadiren doğru
1.( ) Hiç doğru değil
Sağlıklı yaşam sürmeniz temennisiyle,
Mutlu kalın.

mkaldemir@gmail.com
0 505 481 15 27