ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ

ΔΙΚΑΙΟ
Δίκαιο των Συνθηκών
Ευθύμιος Παπασταυρίδης © 2023
epapast@law.uoa.gr
 Δίκαιο Διεθνών Συνθηκών-
Εισαγωγή
 Oι διεθνείς συνθήκες αποτελούν την κατεξοχήν δικαιοπραξία για
τη ρύθμιση σχέσεων στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας.
 Στα τελευταία 50 χρόνια, με την αύξηση του αριθμού των
υποκειμένων του διεθνούς δικαίου και τη διεύρυνση των θεμάτων
που αποτελούν αντικείμενο των διεθνών συνθηκών, υπάρχει
τεράστια αύξηση του αριθμού των συνθηκών και συνιστούν
πλέον την πιο σημαντική «νομοθετική» λειτουργία της διεθνούς
κοινωνίας.
 Κατά βάση το δίκαιο που διέπει τις διεθνείς συνθήκες υπήρξε
εθιμικό έως τα τέλη του ‘60. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50,
η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου περιέλαβε το θέμα στον κύκλο
εργασιών της και εκπόνησε ένα σχέδιο άρθρων, βάσει του
οποίου το 1969 η διεθνή συνδιάσκεψη των Η.Ε. υιοθέτησε τη
«Σύμβαση περί του δικαίου των συνθηκών».
 Εισαγωγή (συν.)
 Η Σύμβαση περιλαμβάνει διατάξεις που συνιστούν
κωδικοποίηση του σχετικού εθιμικού δικαίου (βλ.
Kasikili/Sedudu Island, 1999: ερμηνεία-Gabcikovo-
Nagymaros Project, 1997-λήξη ισχύος συνθηκών), ενώ
άλλες προοδευτική ανάπτυξη του.
 Η Σύμβαση περί των διεθνών συνθηκών έχει επικυρωθεί
από την Ελλάδα και κυρωθεί με το νομοθετικό διάταγμα
402/1974 και ισχύει διεθνώς από 27 Ιανουαρίου 1980.
 Το 1986 τα κράτη σύναψαν, επίσης, Σύμβαση περί τον
δικαίου των συνθηκών μεταξύ κρατών και διεθνών
οργανισμών καθώς και μεταξύ διεθνών οργανισμών, η
οποία δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχυ, αλλα ειναι εθιμικό
δίκαιο.
Έννοια της Διεθνούς Συνθήκης
 Με τον όρο συνθήκη (treaty, traité) εννοούμε κάθε
συμβατική σχέση, που συνάπτεται μεταξύ
υποκειμένων του διεθνούς δικαίου (είτε μεταξύ
κρατών είτε μεταξύ κρατών και διεθνών
οργανισμών που έχουν δικαιοπρακτική
ικανότητα ή, τέλος, μεταξύ διεθνών οργανισμών
με δικαιοπρακτική ικανότητα) και αποσκοπεί
στην παραγωγή εννόμων αποτελεσμάτων.
 Η Συνθήκη της Βιέννης του 1969 ρυθμίζει τις
συνθήκες μεταξύ Κρατών, ενώ η αντίστοιχη του
1986 τις συνθήκες που αφορούν διεθνέις
οργανισμούς-όχι Δημόσιες Συμβάσεις
Ορισμός από Συνθήκη Βιέννης
 Η Συνθήκη της Βιέννης περιλαμβάνει τον σχετικό
ορισμό στο άρθρο 2 (2): κάθε διεθνή συμφωνία
μεταξύ Κρατών σε έγγραφη μορφή, η οποία
διέπεται από το διεθνές δίκαιο, είτε
ενσωματώνεται σε ένα κείμενο είτε σε δύο ή
περισσότερα κείμενα και άσχετα με το
συγκεκριμένο χαρακτηρισμό της
 τρεις βασικές προυποθέσεις για να ενταχθεί μια
συμφωνία στο πεδίο εφαρμογής της Συνθήκης
της Βιέννης
 Τύπος και Μορφή Συνθηκών
 Ο τύπος και η μορφή της συμφωνίας δεν έχει καμία σημασία, ούτε
φυσικά ή ονομασία, αρκεί να υφίσταται η βούληση των Κρατών να
δημιουργούνται έννομες σχέσεις, η οποία θα συνάγεται από τους όρους
της συμφωνίας και τις περιστάσεις υπό τις οποίες θα συνάπτεται (βλ.
Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου σχετικά με το joint communiqué
Καραμανλή-Ντεμιρέλ, 1975, Υπόθεση Κατάρ-Μπαχρέιν σχετικά με τα
Doha Minutes (1994), Υπόθεση Καμερούν-Νιγηρία σχετικά με Maroua
Declaration του 1975 (2002) (κρίσιμο στοιχείο σε αυτή ήταν η
μεταγενέστερη πρακτική των μερών που επιβεβαίωσε το δεσμευτικό τους
χαρακτήρα-πρβλ. ASEAN Declaration in Philippines/China arbitration,
Βολιβία/Περού, ΔΔΧ 2018, όπου τα σχετικά κείμενα δεν θεωρήθηκαν
συνθήκες.
 Βλ. σύνθετος ρόλος Memoranda of Understanding, αλλά Σομαλία/Κένυα
(ΔΔΧ, 2017), ένα ΜoU θεωρήθηκε ως συνθήκη, όχι μόνο εξαιτίας των
όρων του, αλλά και εκ του γεγονότος ότι πρωτοκολλήθηκε στη
Γραμματεία των Η.Ε.
 Κλασική διάκριση μεταξύ διμερών και πολυμερών συνθηκών και
συνθηκών-νόμων (traités-lois) και συνθηκών-συμβολαίων (traités-
contrats)
 Η «Γένεσις» της Συνθήκης-
Εισαγωγή
 Μια διεθνή συνθήκη «γεννάται» με τη διαδικασία
της σύναψης ή συνομολόγησης
 Υπό την ευρεία έννοια του όρου, σύναψη ή
συνομολόγηση διεθνούς συνθήκης σημαίνει μια
σειρά από διαδικασίες που απολήγουν στην
τελική έκφραση της βουλήσεως των κρατών να
δεσμευθούν από τη συνθήκη.
 Η σύναψη περιλαμβάνει την διαπραγμάτευση,
επεξεργασία και διατύπωση του κειμένου, την
υπογραφή, την επικύρωση ή απόδοχή ή έγκριση,
ακόμη και την έναρξη ισχύος της συνθήκης.
 Εισαγωγή (συν.)
 Υπό στενή έννοια, σύναψη της συνθήκης
είναι η τελική ενέργεια με την οποία τα
κράτη αναλαμβάνουν δεσμεύσεις από τη
συνθήκη.
 Βήματα σύναψης συνθήκης σε διεθνές
επίπεδο: α) διαπραγμάτευση-υπογραφή-
θέση σε ισχύ (πρωτοκόλληση/δημοσίευση), β)
διαπραγμάτευση-υπογραφή-επικύρωση (ή
αποδοχή/’έγκριση)-θέση σε ισχύ-
πρωτόκολληση/δημοσίευση
 Η Διαπραγμάτευση μιας Διεθνούς
Συνθήκης
 Η διαπραγμάτευση αποτελεί μια από τις μεθόδους ειρηνικής
επίλυσης των διεθνών διαφορών, που διατυπώνεται και στο
Χάρτη των Η.Ε. (άρθρο 33)-αποτελεί πάντα την πρώτη και
σημαντικότερη φάση της σύναψης διεθνών συνθηκών. Εντούτοις,
δεν υφίσταται εν τη στενή εννοία υποχρέωση διαπραγμάτευσης
στο διεθνές δίκιαιο, παρά μόνον έαν τα κράτη έχουν συμφωνήσει
να προβούν σε διαπραγματεύσεις (βλ. και ΔΔΧ, Βολιβία/Χιλή,
2018)
 Η διαπραγμάτευση πρέπει να γίνεται με καλή πίστη (bona fides)
και τα μέρη πρέπει να καθιστούν εμφανή τη διάθεση προς
συνεννόηση (βλ. Υπόθεση του Κολπου του Maine, 1984)
 Δεν υπάρχει υποχρέωση αποτελέσματος, παρά μόνο υποχρέωση
καλόπιστης συμπεριφοράς. Βλ. Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας Βορείου
Θάλασσας (1969) και Gabcikovo-Nagymaros Project, 1997
 Διαπράγματευση (συν.)
 Το άρθρο 7 της Συμβάσεως της Βιέννης περιέχει
ορισμένα τεκμήρια εκπροσωπήσεως: οι Αρχηγοί
κρατών, Πρόεδροι Κυβερνήσεων και υπουργοί
των Εξωτερικών έχουν το γενικό τεκμήριο
εκπροσωπήσεως. Επίσης, οι αρχηγοί των
διπλωματικών αποστολών έχουν το τεκμήριο
της εκπροσωπήσεως για την υιοθέτηση του
κειμένου της συνθήκης μεταξύ του
διαπιστεύοντος κράτους και του κράτους ή
οργανισμού.
 Ειδάλλως full powers-διαφορετική περίπτωση τα
credentials
 Διαπραγμάτευση (συν)
 Το ΔΔΔ αναγνώρισε στην υπόθεση μεταξύ
Congo-Rwanda (Second Application, 2002), την
εθιμική ισχύ του κανόνα του άρθρου 7, αλλά
δήλωσε με νόημα ότι πλέον υπάρχουν και άλλος
κύκλος υπουργών με τεχνοκρατικό χαρακτήρα
που μπορούν να θωρηθούν ότι έχουν τέτοιου
είδους δυνατότητα (2006)
 Αν κάποιο πρόσωπο έχει προβεί σε πράξη
χωρίς να είναι εξουσιοδοτημένο, τότε η πράξη
δεν έχει έννομο αποτέλεσμα, εκτός αν
μεταγενέστερα επιβεβαιωθεί (άρθρο 8).
 Υπογραφή της Συνθήκης
 Άρθρο 11 αναφέρει ότι η τελική βούληση του Κράτους να δεσμευθεί
μπορεί να εκφρασθεί , μεταξύ άλλων με την υπογραφή (signature)
 H υπογραφή ανάλογα με την βούληση των υπογραφόντων και τις
εσωτερικές συνταγματικές επιταγές αποτελεί είτε α) την πρώτη φάση
προς τη διεθνή δέσμευση και συνίσταται στην αναγνώριση της
αυθεντικότητας του κειμένου και στην υπόσχεση ότι το κράτος θα
εξετάσει εντός ευλόγου χρόνου τη δυνατότητα επικυρώσεως (άρθρο 17
παρ. 1), είτε β) εκφράζει τη βούληση των συμβαλλομένων να δεσμευθούν
άνευ ετέρου από το κείμενο της συνθήκης, οπότε αρκεί η υπογραφή
(άρθρο 12).
 Βλ. και υπογραφή ad referendum
 Άρθρο 18: εως ότου επικυρωθεί η συνθήκη ή το κράτος δηλώσει ότι δεν
επιθυμεί να την επικυρώσει, το κράτος δεν μπορεί να προβαίνει σε
ενέργειες που θα αποστερήσουν τη συνθήκη από τον σκόπό και το
αντικείμενό της -βλ. και “unsigning” by the US of the ICC Statute (ο σκοπός
και το αντικείμενο μιας σύμβασης εντοπίζεται κυρίως στον τίτλο και στο
προοίμιο, βλ Σομαλία/Κένυα, 2017, Ισημερινή Γουινέα/Γαλλία, 2020, και
Κατάρ κατά Η.Α.Ε. Application of CERD, 2021).
 Επικύρωση Διεθνούς Συνθήκης
 Η επικύρωση είναι η εκδήλωση της θετικής βουλήσεως του
αρμοδίου κρατικού οργάνου για να δεσμευθεί το κράτος
διεθνώς. Η βούληση αυτή διατυπώνεται από τον κάθε
συμβαλλόμενο σε ένα έγγραφο που αποκαλείται «όργανο
επικυρώσεως».
 Σύμφωνα με το άρθρο 11, η επικύρωση, η έγκριση , η
απόδοχή ή προσχώρηση είναι νόμιμοι τρόποι εκδήλωση
της σχετικής λύσης, χωρίς όμως να αποτελούν numerus
clausus.
 Η σύναψη της συνθήκης ολοκληρώνεται με την ανταλλαγή
ή την κατάθεση των «οργάνων επικυρώσεως» (Instruments
of Ratification)
 H προσχώρηση πρέπει να επιτρέπεται από τη διεθνή
συνθήκη και γίνεται μετά τη θέση της σε ισχύ.
 Επικύρωση (συν.)
 Από την άποψη της αρμοδιότητας των εσωτερικών οργάνων για
τη σύναψη των συνθηκών με επικύρωση, διακρίνονται τρία
κυρίως συστήματα:
 α) Μικτή αρμοδιότητα. Το πιο συνηθισμένο σύστημα είναι εκείνο
της μικτής αρμοδιότητας νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας.
Συνήθως το νομοθετικό όργανο παρέχει τη συγκατάθεση του για
τη σύναψη της συνθήκης και ο Αρχηγός του κράτους προχωρεί
στην επικύρωση. Το τελευταίο αυτό σύστημα ακολουθεί και η
χώρα μας,
  β) Αποκλειστική αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας. Το
σύστημα αυτό επιφυλάσσει στον μονάρχη ή στον Αρχηγό του
Κράτους ολόκληρη την αρμοδιότητα για να δεσμεύει το κράτος
διεθνώς.
 γ) Αποκλειστική αρμοδιότητα της νομοθετικής εξουσίας. Στην
Ε.Σ.Σ.Δ. το Συνέδριο των Σοβιέτ είχε από το 1923 ως το 1936
αποκλειστική αρμοδιότητα για την επικύρωση των συνθηκών.
Πρωτόκολληση-Δημοσίευση-Θέση
σε Ισχύ
 H θέση σε ισχύ της συνθήκης μπορεί να διαφέρει χρονικά
σε πολυμερείς συνθήκες από την κατάθεση ενός εγγράφου
επικύρωσης, καθώς μπορεί να απαιτείται η συμπλήρωση
ενός συγκεκριμένου αριθμού επικυρώσεων
 Με το άρθρο 102 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (1945) η
υποχρέωση δημοσιότητας των συνθηκών είναι ήπια γιατί
κατά τον Χάρτη ένα κράτος δεν μπορεί να επικαλεσθεί
ενώπιον των οργάνων των Ηνωμένων Εθνών μια συνθήκη
παρά μόνο αν αυτή έχει πρωτοκολληθεί στη Γραμματεία
των Ηνωμένων Εθνών.
 Αυτή η δέσμευση είναι σχετική και δεν ακολουθήθηκε
πάντα στην πράξη, βλ.π.χ. υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας
του Αιγαίου (1978) αντιμετώπισε με ελαστικότητα το θέμα
της δημοσιεύσεως των διεθνών συνθηκών από τα
Ηνωμένα Έθνη.
Συμφωνίες Απλοποιημένης Μορφής
 Υπάρχει μια κατηγορία διεθνών συνθηκών που συνάπτεται με
συνοπτική διαδικασία-για τη συνομολόγηση τους δεν απαιτείται
ούτε η επικύρωση, ούτε η συγκατάθεση του Κοινοβουλίου.
 Συμφωνίες απλοποιημένης μορφής, οι οποίες συνήθως
συνάπτονται με την υπογραφή του υπουργού των Εξωτερικών ή
και άλλου εξουσιοδοτημένου κατά το εσωτερικό δίκαιο υπουργού
ή των διπλωματικών αντιπροσώπων.
 Η σχετική διεθνής πρακτική άρχισε από τις Η.Π.Α., όπου η
κυβέρνηση, ερμηνεύοντας διασταλτικά το άρθρο IV του
Συντάγματος του 1787 προχώρησε στη σύναψη συμφωνιών
χωρίς τη συγκατάθεση της Γερουσίας.
 Η ανάπτυξη του θεσμού των συμφωνιών απλοποιημένης μορφής
αποτελεί και απάντηση στη χρονοβόρα διαδικασία συνάψεως
των συνθηκών με την παραδοσιακή διαδικασία της
επικυρώσεως.
Συμφωνίες Απλοποιημένης Μορφής
(συν).
 Οι συμφωνίες απλοποιημένης μορφής για να
ισχύσουν, πρέπει να είναι νόμιμες από την
άποψη της αρμοδιότητας κατά το εσωτερικό
δίκαιο του οργάνου που τις συνάπτει.
 Παράδοξο του άρθρου 36 παρ. 4 Σ. που
αναφέρει ότι η κύρωση διεθνών συνθηκών δεν
μπορεί να είναι αντικείμενο νομοθετικής
εξουσιοδότησης κατά το άρθρο 43 παρ.2 και 4-
ερμηνεία του ΣτΕ ότι δεν εφαρμόζεται για το 36
παρ
 Η αρχή pacta sunt servanda
 Θεμελιώδης αρχή του δικαίου των συνθηκών-άρθρο 26
της Συνθήκης Βιέννης: οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται
με καλή πίστη
 Η αρχή pacta sunt servanda είναι η βάση της δεσμεύσεως
των Κρατών από τις διεθνείς συνθήκες και μαζί με την
αρχή της καλής πίστης διατρέχουν όλη τη ζωή της
διεθνούς συνθήκης
 Η θεμελιώδης σημασία της επιβεβαιώθηκε στην υπόθεση
Gabcikovo-Nagymaros Project, 1997-το Δικαστήριο
απεφάνθη ότι η Συνθήκη του 1977 μεταξύ Τσεχοσλοβακίας
και Ουγγάριας συνεχίζει να ισχύει παρά την
προβληματική εφαρμογή της και τα δύο μέρη έπρεπε να
την τηρήσουν έστω και αν απαιτείτο να λάβουν
παραπληρωματικά μέτρα.
 Αρχή της Σχετικότητας των
Διεθνών Συνθηκών
 Η συνθήκη ισχύει μόνο για τα συμβαλλόμενα μέρη-αρχή της
σχετικότητας των διεθνών συνθηκών (pacta tertiis nec nocent nec
prosunt).
 Τα τρίτα Κράτη δεν υπέχουν υποχρεώσεις ούτε δικαιώματα από
διεθνή συνθήκη, στην οποία δεν είναι συμβαλλόμενα (η συνθήκη
είναι για αυτούς res inter alios acta), εκτός αν προβλεπονται
δικαιώματα και υποχρεώσεις από αυτήν και τα εν λόγω Κράτη
εκφράσουν τη συναίνεση τους (βλ. άρθρα 34επ. Συνθήκης Βιέννης)
 Η διάφορα μετάξύ υποχρεώσεων και δικαιωμάτων για τρίτους είναι
ότι για να ισχύουν οι υποχρεώσεις έναντι τρίτων, οι τελευταίοι
πρέπει να την αποδεχθούν ρητώς και εγγράφως, ενώ για τα
δικαιώματα τεκμαίρεται η σιωπηρή συναίνεση τους, εφόσον τα
τρίτα Κράτη αποφασίσουν να τα ασκήσουν. Επίσης, η άσκηση
δικαιωμάτων υπόκειται και στους όρους που ενδεχομένως να θέτει
σχετικά η συνθήκη (βλ. αρ. 36 Συνθήκη Βιέννης).
Αρχή της Σχετικότητας (συν.)
 Τα τρίτα κράτη δεσμεύονται από τις διατάξεις
των συμβάσεων που αποκωδικοποιούν ή
αποκρυσταλλώνουν έθιμο, αλλά η πηγή της
δεσμευσής τους είναι το έθιμο και όχι η συνθήκη.
 Βλ. και θεωρία περί «αντικειμενικών
καθεστώτων» (objective regimes), π.χ.
αποστρατικοποιήσεις, ρυθμίσεις περί διεθνών
στενών, ποταμών, αλλά δεν υπάρχει τέτοια
πρόβλεψη στη Σύμβαση της Βιέννης κ.ο.κ.
 Το Σύστημα των Επιφυλάξεων
Εισαγωγή
 Επιφύλαξη είναι η μονομερής δήλωση βουλήσεως στην
οποία προβαίνει ένα κράτος κατά την υπογραφή ή
επικύρωση και με την οποία επιζητεί να τροποποιήσει ή
να εξαιρέσει ως προς αυτό τα έννομα αποτελέσματα
ορισμένης ή ορισμένων διατάξεων αυτής της συνθήκης.
 Καθεστώς μεταβλητών δεσμεύσεων λόγω μεγάλου
αριθμού συνθηκών
 Στο σύστημα της ΚτΕ, υπήρχε η λεγόμενη αρχή της
απόλυτης ακεραιότητας των συνθηκών-Κράτη Αμερικής
σύστημα σχετικής ακεραιότητας
 Γνωμοδότηση ΔΔ (1951) στην υπόθεση των επιφυλάξεων
στη Σύμβαση της Γενοκτονίας-προέκρινε Αμερικανικό
σύστημα, μίλησε για το σκοπό και το αντικείμενο της
συνθήκης κτλ.
 Η Σύμβαση της Βιέννης σχετικά με
τις επιφυλάξεις
 Καταρχήν, ισχύει η αρχή της συμβατικής ελευθερίας των Κρατών να
επιλέξουν εκείνα τις ρυθμίσεις περί επιφυλάξεων, π.χ. αν θα τις
επιτρέψουν ή όχι (βλ. και αρ. 19 Συνθήκη Βιέννης).
 Αν δεν υπάρχει ειδική ρύθμιση εφαρμόζονται οι διατάξεις των
άρθρων 19-23 Συνθ. Βιεννης.
 Βασικός κανόνας: οι επιφυλάξεις δεν πρέπει να είναι ασύμβατες με
το σκοπό και το αντικείμενο της συνθήκης
 Ειδικός κανόνας: σε περίπτωση συνθήκης με μικρό αριθμό
συμβαλλομένων και όταν το αντικείμενο κι ο σκοπός της επιτάσσει
όλοι να συμφωνήσουν, τότε αποκλείεται η διατύπωση επιφυλάξεων
άνευ της συναίνεσης όλων (π.χ. Ε.Ε.)
 Αν έστω κι ένα Κράτος συναινέσει γίνεται συμβαλλόμενο μέρος-για
το κράτος που έφερε αντίρρηση, μπορεί να επιλέξει είτε την μη θέση
σε ισχύ καθόλου της σύμβασης inter se είτε την ισχύ της εκτός της
διατάξεως στο μέτρο της επιφύλαξης (π.χ. Διαιτησία
Αγγλονορμανδικών Νήσων, 1977 σε σχέση με επιφύλαξη στο άρθρο 6
της Σύμβασης της Γενεύης, 1958).

 Επιφυλάξεις (συν.)
 Οι επιφυλάξεις πρέπει να διατυπώνονται γραπτώς και αν
επιτρέπεται η σιωπηρή τους αποδοχή πρέπει η διατύπωση
αντίρρησης να γίνεται σε εύλογο χρονικό διάστημα, που κατά το
άρθρο 20 (5) δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 12 μήνες
 Οι επιφυλάξεις μπορεί να διατυπώνονται και μετά την
υπογραφη/επικύρωση της συνθήκης, εφόσον τα κράτη συναινέσουν
ή να αποσύρονται/τροποποίούνται
 Το μείζον ζήτημα είναι τι θα γίνει αν μια επιφύλαξη είναι άκυρη και
ποιος θα το αποφασίσει: permissibility v. opposability school-ελλείψει
δικαστηρίων, συνήθως τα Κράτη θα είναι εκείνα που θαν
αποφασίσουν αν μια επιφύλαξη είναι άκυρη ή όχι.
 Εξαιρέσεις, α) άρθρου 20 (3), οι επιφυλάξεις σχετικά με ιδρυτικές
συνθήκες δ.ο. κρίνονται από τα αρμόδια όργανα του τελευταίου, β)
επιφυλάξεις σε συνθήκες δικαιωμάτων του ανθρώπου
 Bλ και ILC Guide to Reservations and Interpretative Declarations to
Treaties (2011)
 Επιφυλάξεις σε Συμβάσεις
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
 Βλ. UN Human Rights Committee General Comment No.
24, 1994): reservations to provisions in human right
treaties which represent customary international law are
not permissible.
 Severability of impermissible reservations by ECHR in
Belilos v. Switzerland case (1988) and Loizidou v.
Turkey case (1995) and also HRC, Rawle Kennedy v.
Trinidad and Tobago case (1999)
 Competence of human right bodies to assess the
validity of reservation but there is need of the so-called
‘reservation dialogue’ between the reserving State and
the human rights body (ILC, 2007)
 Επιφυλάξεις v. Ερμηνευτικές
Δηλώσεις
 Διάκριση μεταξύ επιφυλάξεων και ερμηνευτικών
δηλώσεων: οι τελευταίες εκφράζουν πως το
συγκεκριμένο συμβαλλομενο μέρος
αντιλαμβάνεται τις υποχρεώσεις του απέναντι
στο σύνολο ή σε επιμέρους διατάξεις της
συνθήκης
 Ζήτημα οι ‘disguised reservations’- πρέπει αν
κριθούν από τα Κράτη ως επιφυλάξεις
 Επιφύλαξη σε διάταξη που αποκρυσταλλώνει
έθιμο?
 Αρχή της Αμοιβαιότητας
 Αμοιβαιότητα αποτέλεσμα της νομικής ισότητας
μεταξύ των Κρατών-εμφανίζεται σε τρεις
μορφές: α) ως διπλωματική αμοιβαιότητα, όταν
αυτή προβλέπεται σε διεθνή συνθήκη, β) ως
νομοθετική αμοιβαιότητα όταν αυτή
προβλέπεται από κανόνα του εσωτερικού
δικαίου, γ) ως πραγματική ή ουσιαστική
αμοιβαιότητα όταν αυτή προκύπτει από την
πρακτική των οργάνων του κάθε κράτους.
 Σύμβαση Βιέννης όχι ρητή διάταξη παρά μόνο
έμμεση αναφορά στο άρθρο 60
 Αμοιβαιότητα κατά το Ελληνικό
Σύνταγμα
 Ελληνικό Σύνταγμα: άρθρο 28 παρ. 1 και 3-
εφαρμογή του εθιμικού διεθνούς δικαίου
απέναντι στους αλλοδαπούς υπό τον όρο της
αμοιβαιότητας και ως ένας από τους πέντε
όρους για τον περιορισμούς της άσκησης της
εθνικής κυριαρχίας-η τελευταία απευθύνεται
στον διαπραγματευτή, ενώ η πρώτη στον
εφαρμοστή, π.χ. δικαστή.
 Ελληνική πρακτική: ΕΝΥ εκδίδει πιστοποιητικό
αμοιβαιότητας σχετικά με διπλωματική ή
νομοθετική αμοιβαιότητα-διάδικος μπορεί να
φέρει επιπλέον αποδείξεις
Διατάξεις Αυτοδύναμης Εφαρμογής
 Είναι διατάξεις διεθνούς συνθήκης, οι οποίοι ως
πλήρεις και νομικά άρτιες δεν χρειάζονται
συμπληρωματικές ενέργειες της νομοθετικής ή
της εκτελεστικής εξουσίας για να εφαρμοσθούν
από τα εθνικά δικαστήρια
 Βλ. αμερικανική νομολογία Foster v. Nelson
(1828), Sei Fujii v. State of California (1952)
 Συνήθως οι Συμβάσεις Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων, Συμβάσεις ILO κ.α.
 Ερμηνεία Συνθηκών
 Ειδικά για τις συνθήκες, ερμηνεία είναι η διανοητική
διεργασία που αποσκοπεί στην κατανόηση της συνθήκης,
τον καθορισμό της έννοιας της και τη χάραξη των ορίων
εφαρμογής της.
 Ποιος ερμηνεύει? Τη συνθήκη μπορεί να την ερμηνεύσουν
αυθεντικά οι ίδιοι οι συμβαλλόμενοι με μεταγενέστερη
ρητή πράξη τους-τα διεθνή όργανα και τα εσωτερικά
όργανα των κρατών μερών
 Μονομερής ερμηνεία δεν δεσμεύει τους άλλους
συμβαλλόμενους, αλλά μπορεί να οδηγήσει στο θεσμό του
estoppel
 Μέθοδοι ερμηνείας: ιστορική ερμηνεία, γραμματική
ερμηνεία, τελεολογική ερμηνεία
 Ερμηνεία κατά τη Συνθήκη της
Βιέννης
 Άρθρο 31 Συνθ. Βιέννης: Η συνθήκη πρέπει να ερμηνεύεται
«με καλή πίστη, σύμφωνα με τη συνήθη έννοια που δίνεται
στους όρους που περιλαμβάνει η συνθήκη στο σύνολο της
και υπό το φως του αντικειμένου και του σκοπού της»-
εθιμικό δίκαιο κατά Kasikili and Sedudu, FYROM v. Greece
 Η αναφορά στην καλή πιστή φέρνει στο προσκήνιο την
αρχή της αποτελεσματικότητας στην ερμηνεία.
 Αφετηρία αποτελεί η γραμματική ερμηνεία-ο συνήθης
όρος των εννοιών-μετά σύνολο συνθήκης (context), το
οποίο αποτελεί τόσο το κύριο κείμενο της, όσο και το
προοίμιο και τα παραρτήματα.
 Προσοχή: το σύνολο των άρθρων 31-33 αποτελούν το
νομικό πλαίσιο της ερμηνείας-όλοι οι κανόνες ερμηνείας
πρέπει να εξετάζονται
 Context
Το Διεθνές Δικαστηριο προσέφυγε στο ‘context’ κατά την ερμηνεία διατάξεων συνθήκης σε δύο πολύ πρόσφατες
υποθέσεις. Πρώτον, στην υπόθεση ασυλιών μεταξύ Ισημερινής Γουινέας και Γαλλίας (Immunities and Criminal
Proceedings, Equaitorial Guinea v. France, Merits, Judgment of 11 December 2020), το Διεθνές Δικαστήριο εξέτασε τα
συμφραζόμενα της διάταξης του άρθρου 22 της Σύμβασης της Βιέννης περί των Διπλωματικών Σχέσεων (1961), που
προβλέπει το απαραβίαστο των χώρων της διπλωματικής αποστολής (inviolability of diplomatic premises),
προκειμένου να ερμηνεύσει την εν λόγω διάταξη και να διαπιστώσει εάν η επιλογή των χώρων αυτών ανήκει στην
απόλυτη διάκριση του κράτους αποστολής. Κατά τη γνώμη του Δικαστήριού, από την εξέταση των υπόλοιπων
διατάξεων της Σύμβασης που αφορούν στο διορισμό και στις ασυλίες των μελών της διπλωματικής αποστολής
(άρθρα 4, 7, 39, 45 κ.α.), καθώς και από το σκοπό και το αντικείμενο της Σύμβασης που είναι η εμπέδωση φιλικών
σχέσεων μεταξύ των κρατών με σεβασμό στην κυριαρχία τους, συνάγεται ότι το κράτος της αποστολής δεν είναι
απόλυτα ελεύθερο να επιλέξει τους σχετικούς χώρους, αλλά το κράτος υποδοχής μπορεί να αρνηθεί τον
χαρακτηρισμό ενός χώρου ως «χώρου της διπλωματικής αποστολής», αρκεί η άρνησή αυτή να εκφρασθεί εντός
εύλογου χρόνου και να μην είναι αυθαίρετη (‘the objection is communicated in a timely manner and is neither
arbitrary nor discriminatory in character’).
Δεύτερον, κατά την εξέταση των Προδικαστικών Ενστάσεων στην υπόθεση της Εφαρμογής της Σύμβασης για την

Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων μεταξύ Κατάρ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (Application
of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (Qatar v. United Arab
Emirates), Preliminary Objections, Judgment of 2 February 2021), το Δικαστήριο έλαβε υπόψη του τις
παραγράφους 2 και 3 του άρθρου 1 της ως άνω Συμβάσεως ως το ‘context’ της παραγράφου 1, που αναφέρει
μεταξύ των λόγων φυλετικής διακρίσεως την «εθνική καταγωγή» (‘national origin’). Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο
κατέληξε ότι το context, όπως επίσης και ο σκοπός και το αντικείμενο της Σύμβασης δεν υποστηρίζουν την
ερμηνεία που προσέδιδε το Κατάρ στη διάταξη, ήτοι ότι η ιθαγένεια (‘nationality’) ως νομικός δεσμός του
κράτους με τους υπηκόους τους ταυτίζεται με την «εθνική καταγωγή», και άρα πράξεις των Εμιράτων που
στόχευαν υπηκόους του Κατάρ με βάση αποκλειστικά την «ιθαγένεια» δεν συνιστούσαν φυλετική διάκριση και
άρα δεν υπήρχε διαφορά που να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω Συμβάσεως.
 Object and Purpose
 Μετά σκοπός και αντικείμενο: η ratio legis είναι η ισότιμη μεταχείριση
όλων των σχολών ερμηνείας/προκρίνεται το χρήσιμο αποτέλεσμα ( ut res
magis valeat quam pereat), βλ. και υπόθεση επιφυλάξεων και
Νοτιοδυτικής Αφρικής.
 Στο σκοπό και στο αντικείμενο της σύμβασης, στοιχεία τα οποία
εντοπίζονται κυρίως στον τίτλο και το προοίμιο κάθε σύμβασης, έχει κάνει
αναφορά το Διεθνές Δικαστήριο και σε πιο πρόσφατες αποφάσεις του,
από την υπόθεση La Grand (Γερμανία κ. ΗΠΑ, 2001), στην οποία το
Δικαστήριο σύμφωνα και με τις επιταγές του άρθρου 33 της Σύμβασης της
Βιέννης προσέτρεξε στο σκοπό και στο αντικείμενο του Καταστατικού του
Διεθνούς Δικαστηρίου (Καταστατικό ΔΔΧ) προκειμένου να ερμηνεύσει τη
σχετική διάταξη περί προσωρινών μέτρων (άρθρο 41 του Καταστατικού
ΔΔΧ) και να αποφανθεί αν τα προσωρινά μέτρα πρέπει να είναι
υποχρεωτικά, όπως και τελικά απεφάνθη, μέχρι και τις προαναφερθείσες
υποθέσεις μεταξύ Ισημερινής Γουινέας και Γαλλίας (2020) και Κατάρ-
Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (2021).
 Ερμηνεία (συν.)
Άρθρο 31 (3) (α) και (β)
Σημασία άρθρου 31 παρ. 3 ως στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι οι μεταγενέστερες
συμφωνίες, η μεταγενέστερη πρακτική, και οι σχετικοί κανόνες του διεθνούς δικαίου.
Ως νομολογιακά παραδείγματα των ανωτέρω κανόνων ερμηνείας αναφέρουμε τα εξής: σε υποθέσεις
δικαίου θαλάσσης, π.χ. στην Υπόθεση Saiga II (1999) και στη M/V Virginia G case (2014), το Διεθνές Δικαστήριο για το
Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) έλαβε υπόψη του μεταγενέστερες συνθήκες, όπως η Συμφωνία Εφαρμογής της
Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας για τα Αλλληλοεπικαλυπτόμενα Ιχθυαποθέματα και τα Εντόνως Αποδημητικά
Είδη (1995), προκειμένου να ερμηνεύσει όρους της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας του 1982, όπως «διατήρηση
των ζώντων πόρων της θάλασσας» και «αλιευτικές δραστηριότητες».
Σε σχέση με την μεταγενέστερη πρακτική των συμβαλλομένων μερών δεν μπορούμε παρά να κάνουμε αναφορά
στην υπόθεση μεταξύ Κόστα Ρίκα-Νικαράγουα σχετικά με Δικαιώματα Ναυσιπλοΐας και άλλα συναφή Δικαιώματα
(Case concerning the Dispute regarding Navigational and Related Rights (Costa Rica v. Nicaragua), 2009), στην οποία
το Διεθνές Δικαστήριο εξέτασε την μεταγενέστερη πρακτική των μερών σχετικά με τις εμπορικές και άλλες
δραστηριότητες τους στον ποταμό San Juan προκειμένου να ερμηνεύσει τον όρο “comercio” («εμπόριο») του
άρθρου VI της Σύμβασης του 1858. Το Δικαστήριο θεώρησε ότι όταν σε συνθήκες χωρίς χρονικό περιορισμό (“of
continuing duration”) απαντώνται τέτοιοι γενικοί όροι (‘generic terms’), όπως ο ως άνω όρος «εμπόριο»,
τεκμαίρεται ότι τα μέρη είχαν την πρόθεση η έννοια των όρων αυτών να προσλαμβάνει μια εξελικτική ερμηνεία
(evolutive interpretation) με βάση, μεταξύ άλλων, και της μεταγενέστερης πρακτικής τους. Έτσι, εν προκειμένω,
ο όρος ως γενικός όρος “comercio” θεώρησε ότι περιλαμβάνει και την μεταφορά πραγμάτων, αλλά και
προσώπων, συμπεριλαμβανομένων τουριστών, κατά τον ισχυρισμό της Κόστα Ρίκα.
Επίσης και στην πρόσφατη υπόθεση μεταξύ Ισημερινής Γουινέας και Γαλλίας το Δικαστήριο έλαβε υπόψη την
μεταγενέστερη πρακτική των συμβαλλομένων μερών στη Σύμβαση της Βιέννης περί Διπλωματικών Σχέσεων
(1961) σχετικά με την ερμηνεία του «απαραβίαστου των χώρων της διπλωματικής αποστολής».
 Αρθρό 31(3)(γ)
 Τέλος, ως παραδείγματα εφαρμογής του άρθρου 31 παρ. 3 (γ) της Συμβάσεως της
Βιέννης, ήτοι των σχετικών κανόνων δικαίου που εφαρμόζονται στις μεταξύ των
συμβαλλομένων μερών σχέσεις, κλασικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση των
Εξεδρών Πετρελαίου (Ιραν κ. ΗΠΑ, 2003), στην οποία το Διεθνές Δικαστήριο εκλήθη
να ερμηνεύσει τη διάταξη του άρθρου 20 της Συμφωνίας Φιλίας, Οικονομικών και
Προξενικών Σχέσεων μεταξύ των δυο μερών του 1955 που αναφερόταν σε μέτρα
αναγκαία για την ασφάλεια των μερών (‘measures necessary to protect the essential
security interests’ Art. XX, para. 1 (d)). Ερμηνεύοντας τη σχετική διάταξη υπό το φως
των (συμβατικών και εθιμικών) κανόνων του διεθνούς δικαίου περί χρήσεως βίας,
το Δικαστήριο απεφάνθη ότι οι ΗΠΑ είχαν δικαίωμα να προσφύγουν σε χρήση βίας
σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο της Σύμβασης μόνο στο πλαίσιο του δικαιώματος
της νόμιμης άμυνας. Εντούτοις, οι ΗΠΑ ουδέποτε υπήρξαν θύματα ένοπλης
επίθεσης εκ μέρους του Ιράν, και άρα δεν είχαν το δικαίωμα αυτό, με αποτέλεσμα
οι ενέργειες τους κατά των εξεδρών πετρελαίου να μην δικαιολογούνται υπό το
άρθρο 20 παρ. 1 (δ) της ως άνω Συμφωνίας.
 Πιο πρόσφατα, στην υπόθεση Οριοθέτησης στον Ινδικό Ωκεανό μεταξύ Σομαλίας
και Κένυας (2017), το Διεθνές Δικαστήριο έκανε πάλι χρήση του άρθρου 31 παρ. 3
(γ) της Σύμβασης της Βιέννης, συγκεκριμένα της διάταξης του άρθρου 74 παρ. 2 της
Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, προκειμένου να ερμηνεύσει μια διάταξη με
παρόμοιο με το ανωτέρω άρθρο λεκτικό (‘linguistic parity’, κατά τον Καθηγητη Πάνο
Μερκούρη) του επίδικου Memorandum of Understanding μεταξύ Σομαλίας και
Κένυας.
 Article 31 (3) (γ) και κατακερματισμός διεθνούς δικαίου
 Αρθρο 32
 Δευτερεύων ρόλος για travaux préparatoires; cf. Employment of Women during the
Night Advisory Opinion, Qatar v. Bahrain case
 Στις προπαρασκευαστικές εργασίες μιας σύμβασης έχει ανατρέξει το Διεθνές
Δικαστήριο και στις υποθέσεις της Εφαρμογής της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων
των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας (2011) και Κατάρ
και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (2021)
 Πρόσφατα το Διεθνές Δικαστήριο έκανε αναφορά στις «συνθήκες που περιβάλλουν τη
σύναψη μιας συνθήκης» ως συμπληρωματικό μέσο ερμηνείας στην υπόθεση της
Διαιτητικής Απόφασης της 3ης Οκτωβρίου 1899 μεταξύ Γουιάνα και Βενεζουελα
(Arbitral Award of 3 October 1899 (Guyana v. Venezuela), Judgment of 18 December
2020). Συγκεκριμένα, εξέτασε τις δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών της
Βενεζουέλας (17 Μαρτίου 1966) ενώπιον του Εθνικού Κοινοβουλίου κατά την
επικύρωση της υπό εξέταση Συμφωνίας της Γενεύης της 17ης Φεβρουαρίου 1966
μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, η οποία εξουσιοδοτούσε τον Γενικό Γραμματέα
των Ηνωμένων Εθνων να υποδείξει στα μέρη την μέθοδο επίλυσης της διαφοράς
(‘controversy’) μεταξύ τους σχετικά με την εγκυρότητα της Διαιτητικής Απόφασης
της 3ης Οκτωβρίου 1899 που οριοθετούσε τα σύνορα μεταξύ της τότε Βρετανικής
Γουιάνας και της Βενεζουέλας. Τελικά, το Δικαστήριο κατέληξε ότι η απόφαση του
Γενικού Γραμματέα να υποδείξει το Διεθνές Δικαστήριο ως την κατάλληλη μέθοδο
επίλυσης της διαφοράς μεταξύ τους ήταν δεσμευτική για τα μέρη και άρα το
Δικαστήριο είχε αρμοδιότητα.
Ακυρότητα Διεθνών Συνθηκών
 Σχετικοί Λόγοι Ακυρότητας (άρθρα 46-50): the treaty is
render voidable at the insistence of an affected State: 1)
article 46: the failure to comply with internal law regarding
competence to conclude a treaty; the failure must be manifest
(see Cameroon/Nigeria) (πρβλ. Τουρκολιβυκό Σύμφωνο); 2)
article 47: representatives act ultra vires (see Greece-Albania
Delimitation Treaty); 3) article 48: error (Temple of Preah
Vihear); 4) Article 49: fraud; 5) article 50: corruption
 Απόλυτοι Λόγοι Ακυρότητας (articles 51-53): the treaty is
rendered void ab initio and without legal effect: article 51:
coercion of representative (πρόεδρος Γιάχα της
Τσεχοσλοβακίας σχετικά με την πραχώρηση της περιοχής
των Σουδητών στη Γερμανία) article 52: coercion of States
(Συμφωνία Μονάχου, 1938); article 53: jus cogens
 Λήξη ή Αναστολή
Ισχύος/Καταγγελία
 Σύμφωνα με τα άρθρα 54 και 59 της Συνθήκης της Βιέννης η λήξη ισχύος
των συνθηκών πραγματοποιείται
 α) όπως προβλέπεται από τη συνθήκη,
 β) οποτεδήποτε, με κοινή βούληση των συμβαλλομένων (δεν χρειάζεται
acte contraire (συζητείται και η σιωπηρή κατάργηση΄-desuetude or
obsolesce)
 γ) αντικατάσταση (αρ. 59).
 Η καταγγελία ή μονομερης αποχώρηση (η οποία ενδεχομένως να
οδηγήσει και σε λήξη ή αναστολή ισχύος της συνθηκης)
πραγματοποιείται:
 α) όπως προβλέπεται από τη συνθήκη (βλ. αρ 50 ΣυνθΕΕ-Brexit) ,
 β) οποτεδήποτε, με κοινή βούληση των συμβαλλομένων
 γ) σε συνθήκες στις οποίες δεν συνάγεται από τη φύση τους ή από τη
βούληση των μερών ότι δεν το επιθυμούσαν, οποτεδήποτε, με 12 μήνες
ειδοποίηση (αρ. 56)
 Δ) ειδικοί λόγοι (αρ. 60-62), αλλά όχι αυτόματα.
Ειδικοί Λόγοι Νόμιμης Καταγγελίας

 1. Ουσιώδης Παραβίαση (άρθρο 60): η ουσιώδης παραβίση

ορίζεται στην παρ. 3 ως απόρριψη της συνθήκης ή η παραβίαση
μιας συνθήκης ουσιώδους για την πραγματοποιήση του
αντικειμένου και του σκοπού της συνθήκης/αν είναι διμερής,
λήξη ή αναστολή, αν είναι πολυμερής, τότε μόνο με ομόφωνη
απόφαση τερματίζεται ή αναστέλλεται η ισχύς της έναντι του
κράτους αυτού ή όλων των αντισυμαβλλόμενων
 2. Αδυναμία εκτελέσεως (άρθρο 61): πρέπει η αδυναμία να
αφορά στην εξάλειψη ή καταστροφή ενός στοιχείου
απαραίτητου για τη συνθήκη (βλ. απόρριψη στην Gabcikovo-
Nagymaros, 1997).
 (Συν)
 3. Rebus sic stantibus (άρθρο 62): τρεις προύποθέσεις: α) η
μεταβολή πρέπει να αφορά σε θεμελιώδη διάταξη της
συνθήκης, β) να είναι ριζική και γ) απρόβλεπτη
 δεν επιτρέπεται η επίκληση της σε συνθήκες ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, συνθήκες συνόρων
 επικληση της στην Fisheries Jurisdiction case (ICJ, 1973) and
Gabcikovo-Nagymaros: the stability of treaties requires that
this plea be applied only in exceptional circumstances.
 Δεν υπάρχει ποτε ipso facto λήξη της συνθήκης, αλλά
εξαρτάται από την πλήρωση ορισμένων διαδικαστικών
προϋποθέσεων –ερίζεται αν αντικατοπτρίζει εθιμικό
δίκαιο (βλ. θέσεις Ελλάδας στην Υπόθεση Σκοπιών)