ΑΝΤΩΝΗΣ

ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ

Βασίλης Δελαβέρης
Γιώργος Λάππας
Άλκης Κοντογιάννης
Κωνσταντίνος Μαρκαντωνάκης
Κωνσταντίνος Γούλας
Γιάννης Αναγνωστόπουλος
 Η Ζωή Του
Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στην Αθήνα στις
16 Αυγούστου 1919, γιος του Ευριπίδη Σαμαράκη
και της Αδριανής Παντελοπούλου. Φοίτησε στην
Βαρβάκειο Σχολή και σπούδασε νομικά στο
Πανεπιστήμιο Αθηνών (1937-1941). Και πέθανε
στις 8 Αυγούστου 2003 στην Πύλο, σε ηλικία 83
ετών. Από το 1963 ήταν νυμφευμένος με την Ελένη
Κουρεμπανά, σύντροφο και συνοδοιπόρο του για
όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Τα Έργα Του

• Ζητείται Ελπίς (1954)
• Σήμα κινδύνου (1959)
• Αρνούμαι (1961)
• Γραφείον Ιδεών (1962)
• Το λάθος (1965)
• Το Διαβατήριο (1973)
• Η Κόντρα (1992)
• Αυτοβιογραφία (1919-1996)
Απόσπασμα από το Βιβλίο «Το Λάθος»
Την πρώτη γνωριμία με τον προϊστάμενο την είχα πριν από επτά χρόνια, τότε που μπήκα στην Ειδική Υπηρεσία
δόκιμος ανακριτής -και σε πέντε μήνες μέσα με ονόμασαν μόνιμο. Χρονικό διάστημα ρεκόρ ! Κανονικά, έπρεπε
να γίνω μόνιμος σε τρία χρόνια. Στην ημερησία διαταγή του Κεντρικού -τη διαταγή που με κάνανε μόνιμο- με
περηφάνια και χαρά και συγκίνηση είδα και τα έξης: «…επειδή έχουμε υπόψη τον εξαιρετικό ζήλο και ικανότητα
που έδειξε ως δόκιμος ανακριτής, αλλά και την αφοσίωση και το πάθος που έχει για το Καθεστώς, για τούτο
και…» Λοιπόν, από την πρώτη επαφή που είχα με τον προϊστάμενο, ένιωσα τι δυνατή προσωπικότητα που είναι!
Η επίδραση του πάνω μου, άμεση και έμμεση, ήτανε και είναι καίρια και οργανική. Ως το μεδούλι μ’ έχει ποτίσει η
σκέψη του -δηλαδή, η απουσία οποιασδήποτε σκέψης.
Στη συνείδησή μου, έχουνε χαραχτεί για πάντα όσα μας είπε ο προϊστάμενος την ώρα -ορόσημο στη ζωή μου-
που οι οχτώ δόκιμοι ανακριτές της σειράς μου δώσαμε τον όρκο: «Οφείλετε να γνωρίζετε πως για την Ειδική
Υπηρεσία και για κείνους που την υπηρετούν ισχύει μία εντελώς αλλιώτικη φιλοσοφία. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με
την εν λόγω φιλοσοφία, δε χωρίζονται σε καλούς και κακούς, τίμιους και μη, και τόσες άλλες ανεδαφικές και
άχρηστες διακρίσεις, υπόλοιπα του παρελθόντος. O ανακριτής της Ειδικής Υπηρεσίας παραδέχεται μία και μόνη
διάκριση: με το Καθεστώς -όχι με το Καθεστώς. Η απλούστευση αυτή είναι πολύτιμη και για την Ειδική Υπηρεσία
και για τον καθέναν από σας χωριστά. Το μυστικό, το κλειδί της επιτυχίας και της εσωτερικής γαλήνης, και για το
Καθεστώς και για το άτομο, είναι η απλούστευση. Όσο λιγότερο λειτουργεί η σκέψη σας, τόσο και πιο πολύ
είσαστε ευτυχείς και αποδοτικοί για το Καθεστώς. Ο υπ’ αριθμόν 1 κίνδυνος είναι το να σκέφτεστε. Όχι πολλές
διακρίσεις, όχι διάλογο με τον εαυτό σας. Η μία και μόνη διάκριση, επαναλαμβάνω και υπογραμμίζω, που
επιτρέπεται στον ανακριτή της Ειδικής Υπηρεσίας, είναι η έξης: με το Καθεστώς -όχι με το Καθεστώς». Ήτανε
τέτοια η συγκίνησή μου την ώρα που άκουγα τον προϊστάμενο -απόγεμα ήτανε, Ιούνιος, 11 Ιουνίου,- που ακόμα
και το κόψιμο που είχα, το μεσημέρι είχα καταβροχθίσει ένα κιλό κεράσια, ακόμα και το κόψιμο το αγνόησα και
κατάφερα να κρατήσω αμείωτο τον ενθουσιασμό μου. Μια στιγμή, ένιωσα τα μάτια μου δακρυσμένα, αμέσως
έβγαλα τα μαύρα γυαλιά που τα είχα αγοράσει το πρωί ειδικά για την καριέρα μου στην Ειδική Υπηρεσία. Αν
άφηνα τα γυαλιά, δε θα μπορούσε βέβαια ο προϊστάμενος να προσέξει τα δάκρυα.
[…] «Έστω. Το συμπέρασμα είναι πως ισχυρίζεστε πλήρη άγνοια. Ο άνθρωπος που σας πάτησε στο
δεξί πόδι, ο δεύτερος, σας είναι άγνωστος και δεν έχετε δοσοληψίες μαζί του. Αυτό λέτε. Σύμφωνοι;»
«Ναι.»
«Τι θα πείτε αν μάθετε πως ο περί ου πρόκειται είναι σε οργάνωση εναντίον του Καθεστώτος και τον
παρακολουθούσαμε; Είσαστε ο μόνος που ήρθε σ’ επαφή στο «Καφέ Σπορ» «.
«Δεν έχω να προσθέσω τίποτα. Δεν με αφορά η δραστηριότητά του εναντίον του Καθεστώτος. Εγώ
δεν έχω καμία ανάμειξη σε τέτοια ζητήματα. Σας επαναλαμβάνω: δεν είμαι ένοχος».
«Εδώ είναι η διαφωνία μας!» είπε ο προϊστάμενος. «Δεν είμαι ένοχος» δε σημαίνει καθόλου «Είμαι
αθώος». Το αντιλαμβάνεσθε;»
[…] Μετά λύπης μου βλέπω πως εξακολουθεί η παρανόηση. Δεν αμφισβητώ πως είστε ένας
φιλήσυχος πολίτης. […] Αλλά δεν φτάνει αυτό για να πούμε πως είσαστε και αθώος. Ίσια ίσια, εδώ
είναι που το θέμα αρχίζει και περιπλέκεται. Και σας ερωτώ: ποια είναι η συγκεκριμένη δράση που
έχετε να καταθέσετε υπέρ του Καθεστώτος;»
[…] Το Καθεστώς δεν το στηρίζουν οι «φιλήσυχοι πολίτες». Αλλά εκείνοι που είναι εν ενεργεία υπέρ
του Καθεστώτος. Λοιπόν, να σας δώσω το παράδειγμα που θέλετε: πόσους έχετε καταδώσει ως τώρα
στην Ειδική Υπηρεσία για δράση ή και απλώς για ιδεολογική ή συναισθηματική τοποθέτηση όχι
σύμφωνη με το Καθεστώς κι επομένως αντίθετη προς το Καθεστώς;»
[…] «Δεν έχω καταδώσει. Λυπούμαι, η αλήθεια όμως είναι πως μου συνέβη να μην καταδώσω ποτέ,
κανέναν.»
Τώρα ήτανε ο προϊστάμενος που έμεινε σιωπηλός.
 Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι όλοι ανώνυμοι, το ίδιο και
η χώρα στην οποία λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα. Δε
χρειάζονται όνομα γιατί θα μπορούσαν να είναι ο
οποιοσδήποτε και θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε και
οποτεδήποτε. Γραμμένο στην εποχή της Χούντας, το βιβλίο
έχει καθαρά αντιστασιακό χαρακτήρα και, δυστυχώς, το
Κριτικές θέμα του είναι ακόμα επίκαιρο. Αυτό είναι κάτι που
εκτίμησα στο βιβλίο, όμως ήταν και το μόνο. Οι
Αναγνωστών χαρακτήρες του, μάλλον λόγω εποχής, είναι εντελώς
απλοϊκοί. Θα μπορούσα να το αγνοήσω, αν δεν έπαιζε τόσο
σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας, αλλά, φυσικά οι
πράξεις των χαρακτήρων παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο.
Με κέρδισε όμως η περιέργεια του γιατί έχει τόσο
διθυραμβικές κριτικές. Τελειώνοντάς το, συνειδητοποίησα
ότι ο μόνος λόγος είναι το αντιστασιακό - αντιεξουσιαστικό
μήνυμα που περνάει το βιβλίο.
Ο Αντώνης Σαμαράκης [...]υιοθέτησε τον κοινό τόπο
σύμφωνα με τον οποίο τα μεταπολεμικά χρόνια
διέψευσαν τις ελπίδες όσων πολέμησαν για ένα
ιδεώδες, και επέμεινε σε αυτόν μέσα από μια
ποικιλία θεμάτων. Γενικά κρατά ζωντανό το
ενδιαφέρον του αναγνώστη επινοώντας με άνεση
ευρηματικές καταστάσεις. Η πιο επιτυχημένη
πραγματοποίηση με τα υλικά που διαθέτει η τέχνη
του και με μια γλώσσα αγοραία είναι ένα
μυθιστόρημα δράσης με suspence, που
τιτλοφορείται Το λάθος (1965). Πρόκειται για το
λάθος δύο αστυνομικών που δεν μπόρεσαν να
προβλέψουν ότι η γενναιόδωρη χειρονομία του
ενός από τους δύο θα οδηγήσει στη ματαίωση της
σύλληψης ενός κοινού πολίτη, υπόπτου για
εξέγερση εναντίον ενός ολοκληρωτικού κράτους. Οι
τόποι δεν αναγνωρίζονται, τα πρόσωπα δεν έχουν
όψη ούτε προσωπικότητα.
Λίνος Πολίτης, καθηγητής νεοελληνικής φιλολογίας.
Το μυστικό ίσως της επιτυχίας του Σαμαράκη είναι η
πρωτοτυπία του στην υπόθεση καί την πλοκή και η
πολύπλευρη ευρηματικότητά του, σε συνδυασμό με την
απλή και άμεση διατύπωση, ελεύθερη από περίτεχνη
λογοτεχνική επεξεργασία, και με μια γλώσσα μάλλον
ατημέλητη, αλλά που διαβάζεται γρήγορα και ευχάριστα.
Από την άλλη πλευρά η πεζογραφία του αγγίζει τα πιο
καυτά θέματα της σημερινής πραγματικότητας, πολιτικής
και κοινωνικής, με μια στάση έντονα κριτική και
αρνητική, κάποτε και με σαρκασμό που φτάνει ως το
παράλογο, εκφράζοντας έτσι εναργέστερα τη
διαμαρτυρία του. Η ανησυχία και η αγωνία είναι βασικό
χαρακτηριστικό των έργων του, που καταλήγει όμως στην
αισιόδοξη αναζήτηση κάποιας ελπίδας και κάποιας
ανθρώπινης καλοσύνης.
Έντουιν Γιάχιελ, καθηγητής πανεπιστημίου και κριτικός
κινηματογράφου
Βραβεύσεις
Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη
γέννησή του, το Υπουργείο Πολιτισμού και
Αθλητισμού ανακήρυξε το 2020 Έτος
Αντώνη Σαμαράκη και διοργανώνει
εκδηλώσεις στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο
για την προώθηση του λογοτεχνικού του
έργου και την προβολή των ανθρωπιστικών
αξιών τις οποίες ο συγγραφέας υπηρέτησε
σε όλη τη ζωή του και αποτυπώνονται
εύγλωττα στο έργο του
Για την κοινωνική και πνευματική του
δραστηριότητα η UNICEF τον έχρισε
πρεσβευτή καλής θελήσεως για τα παιδιά
τού κόσμου και οι « Γιατροί του Κόσμου»
του απένειμαν τον τίτλο του πνευματικού
πρεσβευτή τής οργάνωσης. Ως εκπρόσωπος
της UNESCO ταξίδεψε στην Αιθιοπία και
δραστηριοποιήθηκε με άρθρα του για τη
διεθνή κινητοποίηση υπέρ της επίλυσης των
προβλημάτων των κατοίκων της χώρας.
• Τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος (1962
για το "Αρνούμαι"), το Βραβείο των Δώδεκα - Έπαθλο
Κώστα Ουράνη (1966 για "Το λάθος"), το Μέγα
Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας στη Γαλλία (1970
για "Το λάθος"). Τιμήθηκε επίσης για τη συνολική
προσφορά του από τη διοργάνωση Europalia (1982)
και με το Σταυρό του Ιππότη των Γραμμάτων και των
Τεχνών (1995).
• Ο Αντώνης Σαμαράκης εκπροσώπησε την Ελλάδα σε
διασκέψεις της UNESCO και έγινε γνωστός ως
υπερασπιστής των δικαιωμάτων των παιδιών, ενώ
στην Ελλάδα πρωτοστάτησε στη δημιουργία του
θεσμού της «Βουλής των Εφήβων», όπου έφηβοι από
ολόκληρη τη χώρα ασκούνται στον κοινοβουλευτικό
διάλογο για μία ημέρα.
• Κρατικό Βραβείο Τεχνών και Λογοτεχνίας.
(1995, Γαλλία)