Thomas Kuhn

• Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων

• Η έννοια του επιστημονικού παραδείγματος
• Ο Τόμας Κουν (Thomas
Samuel Kuhn, 1922–
1996) είναι ο
κορυφαίος φιλόσοφος
της επιστήμης τον 20ό
αιώνα.
• Το θεμελιώδες έργο
του Η Δομή των
επιστημονικών
επαναστάσεων (The
Structure of Scientific
Revolutions, 1962)
προσφέρει μια
ρηξικέλευθη ερμηνεία
της ιστορίας της
επιστήμης.

Thomas Kuhn
• Βασική αρχή της επιστημολογίας του Κουν είναι ότι η
εξέλιξη της επιστήμης διακρίνεται σε εκτεταμένες
περιόδους ομαλότητας και σε σημεία κρίσης ή
ανωμαλίας.
• Κατά τις περιόδους ομαλότητας, η επιστήμη ακολουθεί το
ισχύον παράδειγμα (paradigm), δηλαδή την επικρατούσα
επιστημονική «νοοτροπία» (τρόπο σκέψης και
μεθοδολογία), η οποία καθορίζει τόσο το είδος των
ερωτημάτων που θέτουν οι επιστήμονες όσο και τα
εργαλεία για την επίλυση αυτών των ερωτημάτων.

Thomas Kuhn
• Η κρίση προκαλείται, όταν το ισχύον ή κυρίαρχο
επιστημονικό παράδειγμα δεν θεωρείται πια επαρκές
για την επίλυση ιδιαζόντως δυσχερών προβλημάτων, τα
οποία ο Κουν ονομάζει «ανωμαλίες».
• Η κρίση ακολουθείται από μια επιστημονική
επανάσταση, εφόσον το κυρίαρχο παράδειγμα
αντικαθίσταται από ένα νέο.

Thomas Kuhn
• Μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών παραδειγμάτων
υπάρχει, σύμφωνα με τον Κουν, ασυμμετρία
(incommensurability).
• Με άλλα λόγια, το είδος της επιστήμης που αναπτύσσεται
κάτω από την κυριαρχία του Χ παραδείγματος δεν μπορεί
να συγκριθεί (να μετρηθεί και να αξιολογηθεί
συγκριτικά) με ένα άλλο είδος επιστήμης που
αναπτύσσεται κάτω από την κυριαρχία του Ψ
παραδείγματος.

Thomas Kuhn
• Δεν υπάρχει κοινό μέτρο για την εκτίμηση
διαφορετικών επιστημονικών παραδειγμάτων.
• Αμφισβητείται έτσι η παραδοσιακή αντίληψη της
επιστημονικής εξέλιξης, σύμφωνα με την οποία
μεταγενέστερες φάσεις της επιστήμης προέρχονται
εξελικτικά από προγενέστερες ή συνιστούν τελειότερες
προσεγγίσεις της αλήθειας από ό,τι οι προγενέστερες.

Thomas Kuhn
• Κατά τις περιόδους
ομαλότητας, η επιστημονική
δραστηριότητα μοιάζει με την
επίλυση ενός αινίγματος ή
ενός σταυρόλεξου.
• Τόσο το ίδιο το πρόβλημα όσο
και η μεθοδολογία της
επίλυσής του είναι οικεία, και
ο επιστήμονας μπορεί εύλογα
να αναμένει ότι θα βρει τη
λύση του προβλήματος με
βάση τη νοημοσύνη του, την
εκπαίδευσή του και τις
γνώσεις του.

Thomas Kuhn
• Αντίθετα, κατά τις
περιόδους κρίσης, η ίδια
η εγκυρότητα του
ισχύοντος παραδείγματος
αμφισβητείται.
• Η αμφισβήτηση αυτή
μπορεί να οδηγήσει στην
εγκαθίδρυση ενός νέου
παραδείγματος.
• Μεταβολή παραδείγματος
(paradigm shift)

Thomas Kuhn
• Μία από τις συνέπειες της
μεταβολής
παραδείγματος
(paradigm shift) είναι ότι
προβλήματα που
θεωρούνταν λυμένα (με
βάση το προγενέστερο
παράδειγμα)
επανέρχονται τώρα
ανεπίλυτα.

Thomas Kuhn
• Αυτό συμβαίνει, επειδή κατά τις
περιόδους ομαλότητας οι
επιστήμονες δεν αμφισβητούν —
δεν επιζητούν καν να
επιβεβαιώσουν— την εγκυρότητα
του ισχύοντος παραδείγματος.
• Απλώς, ενεργούν στο πλαίσιο του
παραδείγματος, είτε παραβλέποντας
τυχόν ανωμαλίες είτε επιδιώκοντας
να τις ερμηνεύσουν με βάση τους
κανόνες του παραδείγματος.
• Μόνο η συσσώρευση ανωμαλιών
μπορεί να υπονομεύσει το ισχύον
παράδειγμα, δημιουργώντας κρίση.

Thomas Kuhn
• Η κρίση μπορεί να
προκαλέσει αναθεώρηση του
ισχύοντος παραδείγματος ή
και αντικατάστασή του από
νέο παράδειγμα, το οποίο θα
εξαλείφει τουλάχιστον τις
σοβαρότερες ανωμαλίες του
προηγούμενου
παραδείγματος.
• Η διαδικασία αυτή συνιστά
επιστημονική επανάσταση.

Thomas Kuhn
• Αν και κατά τον Κουν οι
επιστημονικές
επαναστάσεις έχουν μόνο
ορθολογικά, επιστημονικά
κίνητρα, αρκετοί
θεωρητικοί, κυρίως από
τον χώρο των κοινωνικών
επιστημών, υποστηρίζουν
ότι μπορεί να
προκαλούνται και από
εξωεπιστημονικούς (π.χ.
κοινωνικοπολιτικούς ή
εθνικούς) παράγοντες.

Thomas Kuhn
• Κάποτε, η αλλαγή παραδείγματος περιλαμβάνει μια
περίοδο σύγκρουσης μεταξύ αντιτιθέμενων ή
ασύμβατων παραδειγμάτων, τα οποία συναγωνίζονται
για την πρωτοκαθεδρία.
• Αυτή η περίοδος, που προηγείται της καθιέρωσης του
παραδείγματος, είναι περίοδος «επιστημονικής
ανωριμότητας» (immature science) και δεν συμβάλλει
στη συλλογική πρόοδο της επιστήμης.

Thomas Kuhn
• Η σύγκριση μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών παραδειγμάτων δεν
είναι απλή υπόθεση. Ισχύει η αρχή της ασυμμετρίας
(incommensurability).
• Κάθε επιστημονικό παράδειγμα καθορίζει το δικό του πλαίσιο
ερμηνείας, τα δικά του επιστημονικά κριτήρια, τα δικά του προβλήματα
προς επίλυση και τις δικές του μεθόδους επίλυσης των προβλημάτων.
• Έτσι, προβλήματα που ανακύπτουν στο πλαίσιο διαφορετικών
παραδειγμάτων απαιτούν διαφορετικό είδος επιστημονικής σκέψης
και διαφορετική μεθοδολογία, προκειμένου να επιλυθούν.
• Για τον λόγο αυτό, δεν υπάρχει ένα κοινό μέτρο με το οποίο να κρίνουμε
και να συγκρίνουμε διαφορετικά επιστημονικά παραδείγματα.

Thomas Kuhn
• Στον Κουν, υπάρχουν τρία είδη ασυμμετρίας (incommensurability):
(1) Μεθοδολογική ασυμμετρία: οι μέθοδοι σύγκρισης και αξιολόγησης
μεταβάλλονται από παράδειγμα σε παράδειγμα
(2) Αντιληπτική ασυμμετρία: τα αντιληπτικά δεδομένα που
προκύπτουν από την παρατήρηση δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν
για τη σύγκριση μεταξύ παραδειγμάτων, γιατί η ίδια η αντίληψη
καθορίζεται και εξαρτάται από το θεωρητικό πλαίσιο
(3) Σημασιολογική ασυμμετρία: η επιστημονική γλώσσα, το λεξιλόγιο,
που χρησιμοποιείται στο εκάστοτε παράδειγμα ενδεχομένως δεν
μπορεί να μεταφραστεί στη γλώσσα ενός άλλου παραδείγματος.

Thomas Kuhn
 1. Περίοδος

Ο Κύκλος
ομαλότητας

του Κουν 5. Μεταβολή

παραδείγματο
ς
2. Διατάραξη
παραδείγματος

4.
Επιστημονική 3. Κρίση
επανάσταση

Thomas Kuhn
Ποια σημεία επαφής μπορούμε να εντοπίσουμε ανάμεσα
στη θεωρία των επιστημονικών επαναστάσεων του Κουν
και στη θεωρία της πρόσληψης;
 Η έννοια του επιστημονικού παραδείγματος του Κουν
δίνει λαβή για τη δημιουργία της έννοιας του
λογοτεχνικού παραδείγματος του Γιάους: και τα δύο
αντιπροσωπεύουν κυρίαρχους και, προσωρινά,
αδιαμφισβήτητους τρόπους σκέψης, εργασίας και
δημιουργίας.

Kuhn και θεωρία

πρόσληψης
Επίσης:
 Η έννοια της μεταβολής του παραδείγματος (paradigm
shift) έχει επίσης κεντρική θέση στη θεωρία του Γιάους:
η ισχύς του εκάστοτε κυρίαρχου παραδείγματος είναι
περιορισμένη χρονικά, υπόκειται σε μεταβολή και
αντικατάσταση από ένα νέο παράδειγμα.

Kuhn και θεωρία

πρόσληψης
Ποιες διαφορές μπορούμε να εντοπίσουμε ανάμεσα στη θεωρία
των επιστημονικών επαναστάσεων του Κουν και στη θεωρία της
πρόσληψης;
 Στον Κουν, η μεταβολή του παραδείγματος προκαλείται, όταν το
ισχύον παράδειγμα έρχεται αντιμέτωπο με σημαντικό αριθμό
ανωμαλιών, οι οποίες δεν μπορούν να επιλυθούν στο πλαίσιο
του παραδείγματος.
 Στον Γιάους, η μεταβολή του παραδείγματος δεν εξαρτάται
απαραίτητα από επιστημονικούς ή αυστηρώς λογικούς
παράγοντες. Μπορεί να είναι συνάρτηση εξωεπιστημονικών
(κοινωνικών κτλ) παραμέτρων.

Kuhn και θεωρία

πρόσληψης
 Επίσης, η έννοια της ασυμμετρίας (incommensurability)
δεν υπεισέρχεται στη θεωρία του Γιάους. Αντίθετα, το
νέο παράδειγμα μπορεί κάλλιστα να διατηρεί στοιχεία
του παλιού.
 Μάλιστα, στον Ίζερ τα στοιχεία του παλιού
παραδείγματος αξιοποιούνται στο νέο ως «φόντο» ή
καλύτερα «παρασκήνιο» — ως καμβάς που προσφέρει το
πλαίσιο στο οποίο αναδεικνύεται το θέμα, το
νεωτεριστικό ή αποκλίνον στοιχείο του κειμένου.

Kuhn και θεωρία

πρόσληψης
 Τέλος, ουσιώδη ρόλο στη θεωρία της πρόσληψης έχει η
έννοια του ορίζοντα προσδοκιών, η οποία κατάγεται όχι
από τον Κουν, αλλά από τον Γκάνταμερ (ορίζοντας
κατανόησης).
 Με άλλα λόγια, αν θέλουμε να ορίσουμε δύο
φιλοσοφικούς προδρόμους της θεωρίας της πρόσληψης,
αυτοί θα είναι ο Γκάνταμερ και ο Κουν. (Επίσης, ο
Ινγκάρντεν προκειμένου για τη θεωρία του Ίζερ)

Kuhn και θεωρία

πρόσληψης