Części składowe psychiki ludzkiej

Cz.II. Emocje i uczucia

Content do wykładu z psychologii
dr hab. Halina Rarot, prof.PL
W świecie emocji

Źródło: Dawid S., Jak radzić sobie z emocjami;

https://www.hbrp.pl/a/jak-radzic-sobie-z-emocjami-
dzieki-tym-trzem-sposobom-lepiej-zrozumiesz-
swoje-zachowanie/5zB2rqhh/
Plan prezentacji
1. Wprowadzenie i cele dydaktyczne
2. Warunki zaliczenia wykładu
3. Definicja emocji/procesów emocjonalnych
4. Procesy emocjonalne
5. Geneza teorii emocji
6. Emocje i uczucia w życiu ludzkim
7. Sześć emocji wspólnych zwierzętom i ludziom
8. Etapy rozwoju emocjonalnego człowieka
9. Zakłócenia rozwoju emocjonalnego młodego człowieka
10. Szczegółowa charakterystyka trzech pierwotnych emocji: lęku, gniewu, radości
według psychologów emocji. Rola tych emocji w życiu społecznym
11. Mowa pozawerbalna jako wyraz emocji i jej funkcje
12. Ciało migdałowate a lęk
13. Układ sympatyczny i parasympatyczny w Centralnym Układzie Nerwowym
14. Podstawowa technika świadomego i racjonalnego osłabiania lęku.
15. Rola kompetencji nauczyciela w zakresie wiedzy o emocjach.
16. Dyskusja na temat nienawiści
17. Zagadnienia do samodzielnego przemyślenia i pytania kontrolne
18. Bibliografia
Wprowadzenie i cele dydaktyczne zajęć
 Wprowadzenie - dzisiejszy wykład dotyczy emocji i uczuć.
Poznawanie badań psychologicznych dotyczących emocji ,
będących integralną częścią ludzkiej psychiki ,jest
niezwykle istotne, ponieważ umożliwia lepsze, bezbłędne
rozumienie innych ludzi i lepsze radzenie sobie z
własnymi emocjami i stresem.

 Cele dydaktyczne zajęć-przekazanie wiedzy teoretycznej w

zakresie ludzkich emocji, ich ekspresji w postaci mowy
pozawerbalnej, scharakteryzowanie podstawowych ludzkich
emocji i ich roli w życiu człowieka i przygotowanie przyszłych
nauczycieli do rozpoznawania stanów emocjonalnych uczniów,
rozumienia osób o złożonej osobowości, do dostrzegania
potrzeb uczniów.
Warunki zaliczenia zajęć

1. Uważna obecność na wykładzie i rozwiązanie zadania

praktycznego sprawdzającego rozumienie mowy
niewerbalnej.

2. W sytuacji nauczania zdalnego- przeczytanie contentu,

obejrzenie zalecanego filmu na temat niekorzystnych
przejawów mowy niewerbalnej, przemyślenie zagadnień
do rozważenia i rozwiązanie zadania praktycznego
sprawdzającego rozumienie mowy niewerbalnej.

3. Utrwalenie tych treści w przygotowaniu do zaliczenia

końcowego z psychologii
Definicja emocji/procesów
emocjonalnych/

 Emocja- od emovere = być w ruchu (z łac.)= stan

znacznego poruszenia naszej psychiki.
 Procesy emocjonalne - to trzecia grupa procesów
psychicznych, które nadają naszemu poznaniu i
działaniu negatywną czy pozytywną jakość oraz
określają znaczenie, jakie mają dla nas dane
przedmioty, zjawiska czy ludzie, a także my sami.
 Potocznie wszystko co nie jest myśleniem
racjonalnym określa się emocjami- ale nie jest to
poprawne rozumienie tego, co nas porusza.
Procesy/przeżycia
emocjonalne

 Przeżycia emocjonalne:
 „przeżycia afektywne w sferze zmysłowej, zwłaszcza poczucie
przyjemności lub bólu w obliczu określonego bodźca czy doświadczenia;
 nastroje, czyli stany związane z dobrym lub niekorzystnym

samopoczuciem fizycznym;
 emocje, czyli intensywne (psychiczne) stany afektywne będące reakcją na

określone sytuacje życiowe(np. lęk, rozpacz, gniew, złość,

radość,strach ), wspólne nam i zwierzętom;
 humory , czyli relatywnie stałe, dominujące tendencje afektywne

 stricte ludzkie uczucia , czyli specyficzne dla człowieka stany afektywne

o podłożu intelektualnym, moralnym, społecznym czy religijnym;

 przyciąganie emocjonalne lub awersja w obliczu określonych osób,

przedmiotów czy sytuacji”(za: Marek Dziewiecki, Formacja sfery

emocjonalnej)
Geneza teorii emocji
 Karol Darwin w 1872 r. w pracy „O wyrażaniu uczuć u człowieka
i zwierząt” utrzymywał, że emocje są wytworem ewolucji
biologicznej, a pewne z nich są wspólne ludziom i zwierzętom.
 Teoria emocji Roberta Plutchnika- lata 1960-1980 ; istnienie
ośmiu podstawowych i wrodzonych emocji, rozwiniętych
ewolucyjnie (koncepcja w odróżnieniu od dotychczasowej teorii
o 6 emocjach pierwotnych). Ich zadaniem jest pomoc w
przetrwaniu. Z nich wynikają wszystkie inne procesy
emocjonalne.
 Teoria przeciwstawnych emocji Roberta Solomona (1980):
każda emocja wywołuje i przyciąga emocję przeciwstawną:
Kiedy cierpisz, za drzwiami już stoi radość, po narkotycznej
iluzji- przychodzi złe samopoczucie, po zdobyciu Mount
Everestu- pojawia się depresja
Koło 8 podstawowych emocji Roberta Plutchnika
i wynikających z nich innych stanów emocjonalnych

Emocje przeciwległe
na kole są emocjami
przeciwnymi. Nie
można ich
doświadczać
jednocześnie!
W środkowej części
każdego płatka
znajdują się emocje
pierwotne

www.facebook.com/
malwinahunczak/photos /
Emocje i uczucia w ludzkim życiu

 „Emocje mają ewolucyjne podłoże i u różnych gatunków

rozwinęły różne formy ekspresji.
 Pełnią rolę adaptacyjną, pomagając organizmom przetrwać
zagrożenia stwarzane przez środowisko.
 Pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych
gatunków, można zidentyfikować pewne wspólne elementy
oraz ogólne wzorce.
 Istnieje niewielka liczba podstawowych, pierwotnych emocji
stanowiących pewien prototyp [zazwyczaj: 6]
 Wszystkie inne emocje są stanami pochodnymi, występują jako
kombinacje, mieszaniny lub związki podstawowych emocji”.

 Źródło: http://www.uwm.edu.pl/human/okm/pliki/article/266/Kompetencje%20emocjonalne%20nauczycielaI.pdf
 6 emocji wspólnych zwierzętom i
ludziom

Nazwij te
emocje..........
.....................
.....................
.....................
.....................

http://
www.uwm.edu.pl
/human/okm/
pliki/article/
266/
Kompetencje
%20emocjonalne
%20nauczycielaI.
pdf
Etapy rozwoju emocjonalnego człowieka
 ok. 6 m-ca życia – niemowlę ma świadomość uczuć bez
 świadomości „Ja” ;
 10-12 m-cy – rozpoznawanie emocji u innych ;

 od 2 r. ż. – nazywanie 6 podstawowych emocji ;

 5- 6 r. ż. – znajomość różnorodnych (sprzecznych)

 emocji, dekodowanie emocji z mimiki
twarzy ;
 7- 8 r. ż. – podstawowa kompetencja emocjonalna ;

 10-11 lat – znajomość kulturowych reguł i norm

 emocjonalnych ;
 12-13 lat – dojrzałe zachowania empatyczne, poczucie
 emocjonalnej skuteczności.
 Źródło: http://www.uwm.edu.pl/human/okm/pliki/article/266/Kompetencje%20emocjonalne%20nauczycielaI.pdf
Zakłócenia rozwoju emocjonalnego
młodego człowieka
Brak rozwiniętej do piątego roku życia samoświadomości emocji (na skutek
zaniedbania przez rodziców) - w przyszłości trudności z właściwym
dostosowaniem się do środowiska przedszkolnego i szkolnego.
Przemoc rodzinna z molestowaniem psychicznym i fizycznym i agresja

rówieśnicza- powodują zaburzenia rozwoju emocjonalnego (m.in.

nadmierny lęk (przed ciemnościami, zwierzętami), nerwowe tiki i jąkanie się,
utrata apetytu lub przejadanie się słodyczami, mimowolne moczenie się w
nocy (u małych dzieci), wycofanie się, nieśmiałość, niepewność siebie,
spadek aktywności ruchowej, spadek zainteresowania grupą rówieśniczą).
Wymuszone czy własne hamowanie w wyrażaniu emocji - skutkiem są

emocje autodestrukcyjne i nieumiejętność radzenia sobie z negatywnymi

przykrymi emocjami.

http://www.uwm.edu.pl/human/okm/pliki/article/266/Kompetencje%20emocjonalne%20nauczycielaI.pdf
Szczegółowa charakterystyka
trzech pierwotnych emocji:
lęku, gniewu, radości
według psychologów emocji
(m.in. Roberta Solomona
(1942-2007)
Emocja lęku
 ...  ..................
 .........  .................
 ............
 ................
 ..............
 ....................
 .....................
 ..........
 .................

Negatywny opis Pozytywny opois

Emocja lęku
 Dręczy
 Odbiera sen
 Panuje nad myślami i osłabia wolę
życia oraz działania
 Można umierać z lęku przenośnie
i dosłownie(depresje i inne
zaburzenia psychiczne)
 Może być zaraźliwy(np. różne
zdarzenia w palących się teatrach
czy na dyskotekach)
 Ludzie mogą bać się wszystkiego
(od lęku przed prawdą o sobie...
po lęk przed śmiercią)
 Psychopaci nie odczuwają lęku
Negatywnie o lęku
 Jest reakcją przystosowawczą
(przygotowuje organizm do ucieczki lub
walki);
 Skupia rodziny, plemiona, narody przed
nieprzyjacielem;
 Lęk przed karą- podstawą moralności i
prawa;
 Lęk przed zemstą powstrzymuje przed
odwetem, krzywdzeniem;
 Lęk wywołuje troskę i po nim-aktywność,
przedsiębiorczość;
 Lęku uczymy się od dzieciństwa poprzez
różne urazy, upadki, a także przez
naśladowanie innych ;
 Za lęk odpowiadają geny (zahamowany/
melancholiczny temperament ) i
środowisko [doświadczenie społeczne].
Pozytywnie lub neutralnie
o lęku
Pytanie: Jaką rolę społeczną pełni lęk?

1............................
2.............................
3............................
4............................
Emocja gniewu
 ...  ..................
 .........  .................
 ............
 ................
 ..............
 ....................
 .....................
 ..........
 .................

Negatywny opis Pozytywny opois

Emocja gniewu
 „Krótkie szaleństwo, które odbiera
rozum”(Horacy, Wergiliusz)
 Gniew może prowadzić do wielkiej złości,
nienawiści (na całe życie, w rodzinach bardzo
często,- bo wcześniej była duża bliskość)
 Dawanie upustu swojemu gniewowi-
zazwyczaj szkodzi innym [wściekający się
dyrektor czy nauczyciel budzi wrogość
podwładnych, a u bardziej wrażliwych
choroby somatyczne),
 Tłumienie gniewu(przez ludzi o
temperamencie zahamowanym,
neurotycznym)- prowadzi ich do nerwic i
depresji
 Rzadko potrafimy właściwie radzić sobie z
gniewem- to znaczy reagować asertywnie
 temperamentu i niezawinionych przykrości:
Negatywnie o gniewie
 jest szlachetny gniew ( Chrystus wobec
przekupniów w świątyni),
 może przywracać siłę komuś znużonemu,
apatycznemu[np. gniew na nazistów dostarczał
więźniom obozów koncentracyjnych energii, by
przeżyć ciężkie roboty, głodowe dawki
żywieniowe i inne próby]
 może pomóc kogoś wyprowadzić z błędu
( gniew na niewłaściwe postępowanie
przyjaciela, współmałżonka, ucznia)
 pozwala chronić siebie i własne granice przed
czyjąś nadopiekuńczością czy złośliwością
itp...
 Pozwala walczyć o sprawiedliwość społeczną, o
swoje prawa, poglądy, wyrażać własne
potrzeby, i walczyć ze złem.
 Lekki gniew występuje u większości ludzi kilka
razy w tygodniu, u niektórych – kilka razy
dziennie [ w zależności od posiadanego
dolegliwości ciała, przykrego zapach itp.]
Pozytywnie i neutralnie o
gniewie
Jak dobrze radzić sobie z cudzym i
własnym gniewem?
Odczekać z reakcją na cudzy gniew (pamiętając o zasadzie: co się uniosło-
musi opaść).Na spokojnie mówimy zupełnie co innego niż w odwetowym
rozgniewaniu.
Zachować się asertywnie: mówić o swoich uczuciach i w takiej wypowiedzi

zakomunikować też o drobnych czy właściwych zastrzeżeniach wobec

osoby wściekającej się, np. a/wyraźne i zdecydowane wypowiedzenie swojej
opinii i postawienie granicy agresorowi(wskazanie na nasze zaskoczenie
atakiem, także pośrednim, za plecami), zdziwienie, że druga osoba tak się
zachowuje, sformułowanie komunikatu, że oczekujemy rzeczowej
konwersacji, a nie negatywnych emocji]----nasza tarcza przeciwko jego
mieczowi; b/Wyrafinowany sposób – komplementowanie: twierdzimy, że
podziwiamy zdolności intelektualne agresora i jego dominujący
temperament---wytrącanie miecza z rąk agresora. c/ Łagodna perswazja:
Ty myślisz w ten sposób, a ja inaczej... tak czasem się zdarza!
Aktywność fizyczna jako trzeci sposób na gniew!!!
 M.Bąbelek, Jak reagować na agresję słowną , http://www.flashbook.pl/.
Pytanie: Jaką rolę społeczną pełni
gniew?

1.........................
2........................
3.......................
4.......................
Emocja radości
 ...  ..................
 .........  .................
 ............
 ................
 ..............
 ....................
 .....................
 ..........
 .................

Negatywny opis Pozytywny opois

Emocja radości//szczęścia
 Szczęście/radość trwa maksymalnie  Najbardziej sekretne dążenie ludzkości
dwa lata, potem przychodzi
codzienność (tzw. adaptacja  Odczuwanie radości/szczęścia zmienia
hedonistyczna), aby znowu je spojrzenie na świat, czyni go bezpiecznym
odczuwać, należy postawić sobie nowy
cel i go realizować, kupić coś nowego  Łatwiejsze decyzje
(ale to kołowrót hedonistyczny, bo
potem znowu po dwu latach przychodzi
 Korzystniejsze oceny innych ludzi
adaptacja...i znowu trzeba coś nowego..  Mniej krytycyzmu wobec innych


 Szczęście nie jest więc wieczne, a  Pozytywny wizerunek samego siebie

bogaci Amerykanie są tak nienasyceni w
nabywaniu i konsumowaniu, ponieważ
 Łatwiej o pomoc dla innych
pokonują adaptację hedonistyczną...by
 Optymizm i lepsze zdrowie niż u pesymistów
znowu coś poczuć przyjemnego.
 łatwiejsze znoszenie porażek życiowych

Pozytywnie i neutralnie o
Negatywnie o szczęściu
radości/szczęściu
Pytanie: Jaką rolę społeczną pełni
radość ?
1.....................
2....................
3......................
4.......................
Emocje wyrażane są w dużej mierze pozawerbalnie,
tzw. mowa pozawerbalna//język ciała/. Funkcje mowy
pozawerbalnej:
źródło:. https://portal.abczdrowie.pl/komunikacja-niewerbalna.

 „informacyjna – przekazywanie wiadomości bez

użycia słów,
 ekspresyjna – wyrażanie uczuć i emocji,
 samoprezentacyjna –budowanie własnego wizerunku
 regulacyjna –kontrolowanie przebiegu interakcji z

drugim człowiekiem, np. unikanie kontaktu

wzrokowego, co jest równoznaczne z chęcią
przerwania dialogu;
 adaptacyjna –porozumiewanie się w sytuacjach, w

których nie można użyć języka mówionego”.

Emocje pierwotne/wspólne ze zwierzętami/
wyrażane pozawerbalnie
źródło https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
źródło https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Żródło https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Żródło https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Żródło: https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Uczucia – to emocje przepuszczone przez
rozum/z elementem intelektualnym/

 Także przejawiają się w mowie

pozawerbalnej/mowie ciała/

 Mogą być różnice kulturowe w owych

przejawach

 Można udawać te uczucia (ludzka miłość,

przyjaźń, współczucie, miłosierdzie itp.,
litość).
Zrozumieć emocje ucznia
i współpracowników

https://app.evenea.pl/
event/288275-1
Mowa pozycji ciała
Przykłady mowy pozawerbalnej dotyczące
pozycji ciała
https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Przykłady mowy pozawerbalnej dotyczące pozycji ciała
https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Przykłady mowy pozawerbalnej dotyczące
pozycji ciała:
https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Przykłady mowy pozawerbalnej
https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Mowa twarzy
Gesty kłamstwa w obrębie twarzy -
skora w tym miejscu jest najdelikatniejsza i pierwsza odbiera napięcie powstałe
wskutek kłamstwa(czujemy się w większości źle z kłamstwem, ponieważ tak nas
wychowano w dzieciństwie )

wszyskoomow
sites.google.c

rozpoznac-
home/jak-

klamstwo
om/site/
https://

ieciala/
Gesty polityków dotyczące twarzy
źródło: https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Mowa oczu
Mowa rąk, ramion, karku i stóp
przykłady gestykulacji z udziałem
rąk-
źródło: https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
przykłady gestykulacji z udziałem rąk-cd.
Źródło: https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Źródło: https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-bibliotekarzy
Ciekawy film na temat mowy
niewerbalnej
 Rola kompetencji nauczyciela w zakresie
wiedzy o emocjach :

 rozumienie innych ludzi;

 poznawanie ich stanów emocjonalnych;
 rozumienie osób o złożonej
 osobowości;
 rozpoznawanie potrzeb uczniów;
 radzenie sobie z sytuacjami
 konfliktowymi i stresem.

 Źródło: Kompetencje emocjonalne nauczycieli.pdf

Dyskusja na temat nienawiści

 Środki dydaktyczne:

 Tekst wiersza Wisławy Szymborskiej pt. „Nienawiść”

 Adres internetowy:
http://www.dialog.org/art_pl/szymb.html



Transhumanistyczne idee wobec emocji
ludzkich

 Biotechnologiczne „ulepszanie” sfery

emocjonalnej człowieka- eliminowanie
agresji, gniewu i nienawiści- odwiecznych
źródeł moralnego zła- hormon oksytocyny
(powodujący przywiązanie do innych ludzi) :
w tabletkach.
Zagadnienia do samodzielnego
przemyślenia

 Czy emocje i uczucia mogą pełnić funkcją

poznawczą, czy powinno się jednak je
oddzielać od rozumowania(analitycznego lub
syntetycznego)?

 Jak rozpoznać człowieka o uporządkowanych

emocjach i uczuciach?
Pytanie kontrolne: co mówią te gesty
o emocjach przedstawionych osób?

Źródło zdjęcia:
Mowa-ciała-i-
obrona-przed-
manipulacją-
szkolenie-otwarte-
2020-1.pdf
Bibliografia
1. Haviland-Jones, Jeannette M., Psychologia emocji, GWP, Gdańsk 2005.
2. M.Bąbelek, Jak reagować na agresję słowną, http://www.flashbook.pl/.
3. Dziewiecki M., Formacja sfery emocjonalnej
4. Kompetencje emocjonalne nauczycieli;
http://www.uwm.edu.pl/human/okm/pliki/article/266/Kompetencje
%20emocjonalne%20nauczyciela.pdf.
5. Gesty obok słow. Mowa ciała dla bibliotekarzy
https://www.slideshare.net/bjasko/gesty-obok-sw-mowa-ciaa-dla-
bibliotekarzy.
6. Dawid S., Jak radzić sobie z emocjami; https://www.hbrp.pl/a/jak-radzic-
sobie-z-emocjami-dzieki-tym-trzem-sposobom-lepiej-zrozumiesz-swoje-
zachowanie/5zB2rqhh/