FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II

DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADY DYNAMIKI

Ćwiczenia 9: Dynamika punktu materialnego.

Zasady dynamiki

I. CEL ĆWICZENIA
Nabycie umiejętności praktycznego rozwiązywania zadań i problemów dotyczących dynamiki.

II. MATERIAŁ NAUCZANIA

Dynamika jest to dział mechaniki obejmujący badania ruchu ciał materialnych pod wpływem działających
na nie sił [Encyklopedia Fizyki. Tom I, PWN, Warszawa 1972, s. 422]. Opiera się ona na trzech zasadach podanych przez
I. Newtona, zwanych zasadami dynamiki.

2.1. TRZECIA ZASADA DYNAMIKI [3]

Trzecia zasada dynamiki mówi, że: w przypadku oddziaływania dwóch ciał na siebie stosunek przyspieszeń,
jakich udzielają sobie te ciała jest wielkością stałą. Oznacza to, że:

⃗ AB „akcji”, to ciało B oddziałuje na ciało A siłą 𝑭

Jeżeli ciało A działa na ciało B siłą 𝑭 ⃗ BA „reakcji”,
która ma taką samą wartość, taki sam kierunek i przeciwny zwrot. Siły te są przyłożone do różnych ciał.

⃗ AB = – 𝑭
𝑭 ⃗ BA (zapis wektorowy)
⃗ AB| = |𝑭
|𝑭 ⃗ BA| (zapis wartościowy)

Przykład 1. Oblicz, z jaką siłą parkiet oddziałuje na leżącą na nim piłkę o masie 250g. Narysuj siłę reakcji
na rysunku.
Dane:
m = 250 g = 0,25 kg
g = 9,81 m/s2
Szukane:
R = ? (siła reakcji parkietu)

Rysunek i obliczenia: ⃗⃗
𝑮
𝐺 to siła grawitacji
działająca na piłkę
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADY DYNAMIKI

Z trzeciej zasady dynamiki wiemy, że parkiet będzie oddziaływał na piłkę z siłą reakcji, która ma taką samą
wartość, taki sam kierunek i przeciwny zwrot do siły działania piłki na parkiet.
Piłka działa na parkiet siłą grawitacji.
Siłę grawitacji obliczamy ze wzoru: ⃗⃗ = 𝒎 ∙ 𝒈
𝑮 ⃗⃗

Stąd:
𝑘𝑔∙𝑚
G = m ∙ g = 0,25 kg ∙ 9,81 m/s2 = 2,4525 𝑠2
= 2,4525 𝑁
𝒌𝒈∙𝒎
gdyż: =N
𝒔𝟐

Wartościowo siła reakcji wynosi: R = G = 2,4525N ⃗𝑹

⃗
⃗⃗ = – ⃗𝑮
Wektorowo siła reakcji: 𝑹 ⃗ ,
stąd na rysunku zaznaczamy w następujący sposób:
⃗𝑮
⃗

Odp. Parkiet oddziałuje na piłkę siłą reakcji o wartości około 2,45N, o tym samym kierunku co siła grawitacji
i o przeciwnym do niej zwrocie.

2.2. DRUGA ZASADA DYNAMIKI [3]

Pojęcie siły w fizyce określamy zgodnie ze wzorem jako iloczyn masy ciała przez jego przyśpieszenie.
⃗𝑭 = 𝒎 ∙ 𝒂
⃗ (3.1)
Jednostką siły jest niuton (N). Jest to siła, która ciału o masie jednego kilograma nadaje przyśpieszenie
1 m/s2, stąd:
𝒌𝒈∙𝒎
𝑵= 𝟐 (3.2)
𝒔

Druga zasada dynamiki mówi, że: suma (wektorowa) wszystkich sił działających na dane ciało równa się
iloczynowi masy tego ciała przez przyśpieszenie, jakie ono uzyskuje:

∑ ⃗⃗⃗
𝑭 = 𝒎 ∙ ⃗𝒂
⃗⃗
(3.3)

Oznacza to, że:

Jeżeli na ciało działają siły, które nie równoważą się, to ciało porusza się ruchem zmiennym
z przyspieszeniem wprost proporcjonalnym do siły, a odwrotnie proporcjonalnym do masy ciała.
Kierunek i zwrot przyspieszenia jest zgodny z kierunkiem i zwrotem wypadkowej siły.

Przykład 2. Oblicz, z jakim przyspieszeniem porusza się ciało o masie 3kg, na które działa wypadkowa siła
30N.
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADY DYNAMIKI

Dane:
m = 3 kg
Fw = 30 N
Szukane:
a=?
Obliczenia:
Ze wzoru (3.3) wyznaczamy:
𝑚
𝐹𝑤 30𝑁 𝑁 𝑘𝑔∙ 2 𝑚
𝑎= = = 10 𝑘𝑔 = 10 𝑘𝑔𝑠 = 10
𝑚 3𝑘𝑔 𝑠2
𝑚
Odp. Ciało porusza się z prędkością 10 .
𝑠2

2.3. PIERWSZA ZASADA DYNAMIKI (ZASADA BEZWŁADNOŚCI) [3]

Pierwsza zasada dynamiki, zwana też zasadą bezwładności, jest ogólnym przypadkiem drugiej zasady, gdy
przyśpieszenie równa się zeru. Wtedy ciało jest w spoczynku, albo też może być w ruchu jednostajnym
prostoliniowym. Oznacza to, że:

Jeżeli na ciało nie działają żadne siły lub działające siły się równoważą, to będzie ono poruszać się ruchem
jednostajnym prostoliniowym lub pozostanie w spoczynku.

Zasada ta nazywa się też zasadą bezwładności, gdyż ciała wykazują tendencje do zachowania swego
stanu, tzn. jeżeli ciało było w dowolnym ruchu i w pewnym momencie siły się zrównoważyły lub przestały działać,
to nie zatrzyma się ono dzięki swojej bezwładności, lecz pozostanie w ruchu jednostajnym prostoliniowym,
natomiast jeśli było w spoczynku, to w tym spoczynku pozostanie.

Przykład 3. Do ciała leżącego na płaszczyźnie poziomej o masie 1kg przyłożono siłę 5N skierowaną pod
kątem 30° do poziomu. Obliczyć przyśpieszenie, z jakim będzie poruszać się to ciało po płaszczyźnie, jeżeli
współczynnik tarcia o płaszczyznę wynosi 0,5, zaś przyśpieszenie ziemskie 9,81 m/s2.
Dane:
m = 1 kg
F = 5N
k = 0,5
α = 30°
g = 9,81 m/s2
Szukane:
a=?
𝐹𝑤
Ze wzoru (3.3) wiemy, że: 𝑎 = stąd też musimy obliczyć siłę wypadkową. W tym pomoże rysunek:
𝑚
Rysunek:
Wykonując rysunek musimy zaznaczyć wszystkie siły działające na ciało:
1) Najpierw siłę grawitacji (⃗⃗𝑮 =m𝒈
⃗⃗ ) – siła grawitacji zawsze działa prostopadle do Ziemi (niezależnie od
krzywizny podłoża)
2) Następnie zaznaczamy siłę ⃗𝑭 pod kątem α = 30° .
3) Kolejnym krokiem jest rozłożenie siły 𝑭⃗ na dwie siły składowe (𝑭
⃗xi𝑭 ⃗ y) zgodnie z przyjętym układem
odniesienia (oś x poziom, oś y pion) – proszę przypomnieć sobie zajęcia dotyczące rozkładania wektorów!
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADY DYNAMIKI

⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒚
⃗𝑹
⃗
⃗
𝑻 ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒙

⃗𝑮
⃗

⃗ (siła tarcia nie może być dłuższa od siły 𝑭

4) Zaznaczamy siłę tarcia 𝑻 ⃗ x)
5) Zaznaczamy siłę reakcji ⃗𝑹
⃗ (siła reakcji równa jest sile nacisku ⃗𝑵
⃗ ciała na podłoże, więc będzie ona równa:
⃗⃗ = – 𝑵
𝑹 ⃗⃗
⃗ = ⃗𝑮
⃗𝑵 ⃗ + ⃗𝑭y
Z zapisu wektorowego przechodzimy do zapisu wartościowego:
R=N
N = G – Fy
⃗⃗ ), a wektor 𝑹
Czyli wartość R = G – Fy (w ten sposób obliczamy długość wektora 𝑹 ⃗⃗ na rysunku będzie miał
zwrot do góry.

Obliczenia siły wypadkowej (cz. 1):

Z rysunku odczytujemy, że wektorowo:
𝑭𝒘 = ⃗𝑮
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗ + ⃗⃗𝑹 + ⃗𝑭 + ⃗⃗𝑻
ponieważ: 𝑭⃗ = 𝑭𝒚 ⃗⃗⃗⃗⃗ + ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒙, to:
𝑭𝒘 = ⃗⃗𝑮 + ⃗⃗𝑹 + ⃗⃗⃗⃗⃗
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑭𝒚 + ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒙 + ⃗⃗𝑻
wiemy, że siły działające równolegle do osi OY się równoważą (ciało ani nie zapada się w Ziemię, ani nie
lewituje), czyli ⃗𝑮
⃗ + ⃗⃗𝑹 + ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒚=0 to:
⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒘 = ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒙 + ⃗⃗𝑻
Z zapisu wektorowego przechodzimy do zapisu wartościowego:
Fw = Fx – T

Obliczenie Fx
Z rysunku widać, że:
𝑭𝒙
𝒄𝒐𝒔 𝜶 = stąd: Fx = F ∙ cos α
𝑭
Obliczenie N
Siłę tarcia liczymy ze wzoru:
T=µ∙N (współczynnik tarcia razy siła nacisku)
Już wcześniej obliczyliśmy siłę nacisku (N):
N = G – Fy

Z rysunku widać, że:

𝑭𝒚
𝒔𝒊𝒏 𝜶 = stąd: Fy = F ∙ sin α
𝑭
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADY DYNAMIKI

Obliczenie siły wypadkowej (cz. 2)

Ostatecznie wyliczamy siłę wypadkową:
Fw = Fx – T = F ∙ cos α – µ ∙ N = F ∙ cos α – µ ∙ (G – Fy ) = F ∙ cos α – µ ∙ (m ∙ g – F ∙ sin α ) =
𝒎 𝒎
= 5N ∙ cos 30° – 0,5 ∙ (1kg ∙ 9,81 – 5N ∙ sin 30°) = 5N ∙ 0,866 – 0,5 ∙ (1kg ∙ 9,81 – 5N ∙ 0,5) =
𝒔𝟐 𝒔𝟐

= 4,33N – 0,5 ∙ ( 9,81N – 2,5N) = 4,33N – 0,5 ∙ 7,31N = 4,33N – 3,655N = 0,675N

Obliczenie a
𝒎
𝑭𝒘 𝟎,𝟔𝟕𝟓𝑵 𝒌𝒈∙ 𝟐 𝒎
𝒂= = = 𝟎, 𝟔𝟕𝟓 𝒔
= 𝟎, 𝟔𝟕𝟓
𝒎 𝟏𝒌𝒈 𝒌𝒈 𝒔𝟐

𝑚
Odp. Ciało porusza się z prędkością 0,675 .
𝑠2

III. ZADANIA DO SAMODZIELNEGO ROZWIĄZANIA

Zadanie 1. Z jakim przyspieszeniem będzie poruszać się ciało o masie 5 kg zsuwające się po równi pochyłej
o kącie nachylenia 30 stopni. Współczynnik tarcia wynosi 0,5. Opór powietrza pomijamy. Na rysunku
zaznacz wszystkie siły działające na ciało.

α = 30°

IV. LITERATURA
[1]
Halliday D., Resnick R., Walker J., Podstawy fizyki, t. 1,2,3,4 i 5, PWN, Warszawa (wszystkie roczniki).
[2]
Bobrowski C., Fizyka – krótki kurs, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa (wszystkie roczniki).
[3]
Meldizon J., Fizyka. Materiały pomocnicze, Wydawnictwo PL, Lublin 2015.
[4]
Jędrzejewski J., Kruczek W., Kujawski A., Zbiór zadań z fizyki, tom 1, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,
Warszawa (wszystkie roczniki).
[5]
Orear J., Fizyka, tomy 1–2, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2015.
[6]
Jaśkowska A., Meldizon J., Zadania do ćwiczeń rachunkowych z fizyki, cz. 1, Wydawnictwa Uczelniane
Politechniki Lubelskiej, Lublin 1997.