YÜ KS E K KATLI B İ NA TE M E Lİ VE D E Rİ N KA ZI

PROJE LE Rİ ND E PE RFORM A NS KRİ TE RL E Rİ

Dr. Mahmut Baran ÖZSOY

BSc MSc PhD CEng MICE
Email: baran.ozsoy@geodinamik.com
Aralık 2013
 Dr. Mahmut Baran Özsoy 1973 Gaziantep doğumludur. İlk,
orta ve lise eğitimini Gaziantep’te tamamladıktan sonra 1994
yılında Yıldız Teknik Üniversitesi’nden İnşaat Mühendisi
olarak mezun olmuştur. Daha sonra Boğaziçi
Üniversitesi’nde yine inşaat mühendisliği üzerine yüksek
lisans ve doktora çalışmalarında bulunmuştur.

KISA ÖZGEÇMİŞ
1995 yılından itibaren aktif olarak meslek hayatına atılan Dr. Özsoy, 2000 yılında
Ove Arup & Partners firmasında geoteknik ve deprem mühendisliği üzerine
mesleki çalışmalar yürütmek üzere İngiltere’ye gitmiştir. Burada 2004 yılında
üzerinde çalıştığı A650 Bingley Relief Road otoyol projesi İngiltere hükümeti
tarafından yılın en iyi projesi ödülüne layık görülmuştür. Ayrıca 2005 yılında CIRIA
tarafından yayınlanan ‘Soil Nailing - Best Practice Guidance’ isimli referans kitabın
yazarlarından biri olmuştur.
2005-2011 yılları arasında AECOM firmasında Associate Director olarak görev
yapmıştır. 2011 yılından itibaren serbest mühendis kimliği ile yürüttüğü
çalışmalarını halihazırda kendi kurduğu Geodinamik Mühendislik ve Tasarım AŞ
çatısı altında devam ettirmektedir.
Bunun yanısıra İngiliz İnşaat Mühendisleri Enstitüsü’nün Türkiye temsilciliği
görevini yürütmekte ve kısmi-zamanlı olarak Zirve Üniversitesi bünyesinde
yardımçı doçent ünvanı ile görev yapmaktadır.
1. GİRİŞ
2. YÜKSEK KATLI BİNA TEMELLERİ
• Performans kriterleri

SUNUMUN İÇERİĞİ
• Yüzeysel temel kapasitesi
• Derin temel çözümleri
• Enerji kazıkları
3. DERİN KAZILAR
• Performans kriterleri
• Zemin çivili duvarlar
• Öngermeli ankrajlar
• Çevre ile etkileşim
4. SORU ve CEVAPLAR
GİRİŞ

GİRİŞ
• Günümüzün mega şehirlerinde arazi fiyatlarının artması ile çok katlı yapıların
yaygınlaşması sonucu temel zeminine aktarılan yükler de giderek artmaktadır.
• Yüksek yapılar stabilite açısından derin bodrum kazıları ve zemin durumuna
göre derin temellerin inşasını gerektirmektedir.
• İstanbul genelinde 30m’yi geçen derin bodrumlar yaygın olarak
kullanılmaktadır.
• Derin kazıların çevre yapılarla etkileşimlerinin doğru değerlendirilmesi
gerekmektedir. Özellikle inşaat safhasında deformasyon değerlerinin aletsel
olarak sürekli gözlemlenmesi gerekmektedir.
• Sonuç olarak toplanan gözlem sonuçlarının
daha önceden tayin edilen performans
kriterleri ile karşılaştırılması gerekmektedir.
• Performans gözlemlerinin bir diğer
karşılaştırma yöntemi ise projelendirme
esnasında yapılacak ileri nümerik analiz
sonuçlarını kullanmak olabilir.
• Günümüzden güçlü işlemcilerin makul
fiyatlarda elde edilebilmesi sonucu 2D ve 3D
sonlu elemanlar / sonlu farklar metodu ile

GİRİŞ
yapılan modellerin kullanılması mümkün
olabilmektedir.
• Bununla beraber kompleks analiz
sonuçlarının kontrolü giderek güçleşmekte
ve bazen örneğin limit denge yöntemine
dayanan konvansiyonel metodların
kullanılması bazen ihmal edilmektedir.
• Yüksek katlı binaların geoteknik
tasarımlarının ekonomi, güvenlik, estetik,
çevresel ve iş güvenliği ile ilgili ulusal ve
uluslararası şartnameleri sağlaması
beklenmektedir.
Üç Ana Performans Kriteri

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

• Emniyet gerilmesi değeri aşılmayacak (q ≤ qult)
• Toplam oturma emniyetli seviyeyi aşmayacak ( ≤ em)
• Diferansiyel oturma kriteri aşılmayacak ( ≤ em)

Terzaghi (1943)

Şerit Daire Kare

c : Kohezyon
 : İçsel sürtünme açısı
Nc, Nq, N : Taşıma kapasitesi faktörleri Bowles (1997)
 Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

(ASTM D1586)

(Bowles, 1997)
Presiyometre Deneyi (PMT)

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

(Roctest)

Paralel Yapı / Sinpaş Antepia Projesi

(Mair & Wood, 1987) Apageo Ekipman (Geoteknik AŞ)
TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ
(Clarke, 1995)
Zemin Tanımlama Em/Plm 
Tipi
Kil Aşırı Konsolide >16 1

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

Normal Konsolide 9-16
0.67
Silt Aşırı Konsolide >14 0.67
Normal Konsolide 8-14 0.5
Kum >12 0.5
7-12 0.33
Kaya Aşırı Kırıklı 0.33
Değişmemiş 0.5
Aşınmış 0.67

(Clarke, 1995)
TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ
? Hangi temel daha çok oturma yapar?

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

q q

B ≥ 10B

Temel ‘A’ Temel ‘B’

 ? Doğru Cevap Temel ‘B’

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

q q

B ≥ 10B
V1

Temel ‘A’ V2

V2 > V1
2 > 1

Temel ‘B’
Not: Üniform Yük Dağılımı Gerçek Hayatta Kolayca Mümkün Olmayabilir
Yüksek Katlı Bina Temelleri İçin Oturma Kriterleri (Zhang & Ng, 2006)

Tanımlama Değer Açıklama

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

Limit Müsade Edilebilir 106mm Derin temeller üzerine
Oturma Değeri (mm) yapılan 52 durum
çalışmasından alınmıştır
Gözlemlenen Müsade 349mm Derin temeller üzerine
Edilemeyecek Oturma yapılan 52 durum
Değeri (mm) çalışmasından alınmıştır
Limit Müsade Edilebilir 1/500 Derin temeller üzerine
Diferansiyel Oturma (rad) yapılan 52 durum
çalışmasından alınmıştır
1/250 (H<24m)
Çin Yönetmeliği
1/1,000 (H>100m) ‘H ‘ bina yüksekliğidir
Gözlemlenen Müsade 1/125 Derin temeller üzerine
Edilemeyecek Diferansiyel yapılan 57 durum
Oturma Değeri (rad) çalışmasından alınmıştır
Eurocode 7 (BS EN 1997)

Tanımlama Değer Açıklama

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

Limit Oturma Değeri (mm) 50mm İsole temellerden oluşan
normal yapılar için
verilmiştir.
Limit Diferansiyel Oturma 1/300 – 1/2,000 Açık çerçeve sistemler,
Değeri dolgulu çerçeveler ve
taşıyıcı sürekli tuğla
duvarlar için değer aralığı
1/500 Normal Yapılar

Gözlemlenen Müsade 1/150 Nihai hasar sınırı

Edilemeyecek Diferansiyel
Oturma Değeri (rad)
Örnek 3D Radye Temel Çözümü

TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ

Plaxis 3D (2013)
TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ
Plaxis 3D (2013)
TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ
Plaxis 3D (2013)
TEMELLER İÇİN PERFORMANS KRİTERLERİ
Plaxis 3D (2013)
Derin Temeller

• Yükün yüzeysel radye temeller ile aktarılması durumunda performans kriterleri

sağlanamazsa derin temel ve/veya zemin ıslahı çözümlerine gidilmesi
gerekebilecektir.
• Bu durumda temel çözümleri daha sofistike hale geldikçe kullanılması gereken
kalite kontrol yöntemlerinin de daha detaylı olması gerektiği unutulmamalıdır.
• Derin temel çözümlerinde performans kriterlerinin kontrolü için kullanılan en

DERİN TEMELLER
yaygın yöntem kazık yükleme deneyleridir. Yüksek katlı bina temellerinde kazıklara
aktarılan yükler mertebe olarak çok arttığı için konvansiyonel deney yöntemlerinin
yanısıra ‘strain-gauge’, ‘sonic logging’ ve ‘O-Cell’ teknikleri de kullanılmaktadır.
Test Kazığı Performans Kriterleri

•  ≤ 10mm (İşletme Yükü Altında) ve

resüdel oturma ≤ 5mm
•  ≤ 15mm (1.5 x İşletme Yükü)
•  ≤ %10*D (Nihai yük altında)

DERİN TEMELLER
Tekil Kazık Oturması < Kazık Grup Oturması
ASTM D1143-07
Kazık Yükleme Deneyi Karar Matrisi (FPS, 2006)
Durum Yapılan İşin Karakteristik
No Özellikleri
1 Kompleks veya bilinmeyen zemin
koşulları
Daha önce yapılmış kazık test
sonuçları mevcut değil
Yeni bir kazık yapım yöntemi
kullanılıyor veya limitli tecrübe
var
2 Düzenli zemin koşulları var
Daha önce yapılmış kazık test
sonuçları mevcut değil
Benzer zemin koşullarında limitli
kazık yapım tecrübesi var
Risk Kazık Yükleme Deneyi
Seviyesi Stratejisi
Yüksek Hem proje tahkik ve hem de
kazık ispat deneyleri mutlaka
gereklidir. Proje tahkik
deneyleri her 250 adet proje
kazığı için bir adet ve kazık
DERİN TEMELLER
ispat deneyleri ise her 100
adet proje kazığı arasından
seçilen bir kazık üzerinde
gerçekleştirilir.
Orta Kazık testi gerçekleştirilmesi
mutlaka gerekir. Proje tahkik
veya kazık ispat deneyi
yöntemlerinden herhangi biri
veya her ikisi de kullanılabilir.
Proje tahkik deneyleri her 500
adet proje kazığı için bir adet
ve kazık ispat deneyleri ise her
100 adet proje kazığı
arasından seçilen bir kazık
üzerinde gerçekleştirilir.
Durum Yapılan İşin Karakteristik
No Özellikleri
3 Düzenli zemin koşulları var
Daha önce yapılmış kazık test
sonuçları mevcut
Benzer zemin koşulları altında
geniş kazık yapım tecrübesi
mevcut
Risk Kazık Yükleme Deneyi
Seviyesi Stratejisi
Düşük Kazık yükleme deneyleri
gerekli değildir. Eğer kazık
yükleme deneyi kullanılacaksa
proje tahkik veya kazık ispat
deneyi yöntemlerinden
herhangi biri veya her ikisi de
kullanılabilir. Proje tahkik
DERİN TEMELLER
deneyleri her 500 adet proje
kazığı için bir adet olmak
üzere uygulanır. Kazık ispat
deneyleri ise her 100 adet
proje kazığı arasından seçilen
bir kazık üzerinde
gerçekleştirilir.
Kazık Yükleme Deneyleri

DERİN TEMELLER
Osterberg Hücresi
O-Cell Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi

DERİN TEMELLER
Örnek 3D Kazıklı Radye Temel Çözümü

DERİN TEMELLER
Plaxis 3D (2013)
 DERİN TEMELLER
Plaxis 3D (2013)
 DERİN TEMELLER
Plaxis 3D (2013)
 DERİN TEMELLER
Plaxis 3D (2013)
 DERİN TEMELLER
Plaxis 3D (2013)
? Performans kriterleri sağlanamazsa ne yapacağız?

• Problem ne kadar geç farkedilirse makul bir çözüm bulma

olasılığı bir o kadar azalır. En doğru yaklaşım proje aşamasında
muhtemel sorunları ve riskleri tespit edip bunların tasarım
aşamasında çözümlenmesi ve bütçelendirilmesidir.

DERİN TEMELLER
• Şayet inşaat aşamasında problem farkedilirse bina içinden veya
çevresinden derin temel uygulamasına gidilip
gidilemeyeceğine bakılır ama yeni kazıklar gerilimi alana kadar
deformasyonlar daha da ilerleyebilir.
• Ekonomik açıdan makul görülürse yük hafifletmek için kat
adeti sayısında azaltmaya gidilebilir.
• Servis yüklerini azaltmak için daha hafif inşaat malzemesi
kullanımına gidilebilir.
• İleri analiz yöntemleri ile sorunun uzun vadede sürüp
sürmeyeceği araştırılır gerekiyorsa ilave sondajlar yapılır.
• Façade, asansör ve mekanik sistemlerde ileride doğabilecek
muhtemel problemlerin sorumlularca düzeltilmesi kabul edilir.
Zemin Kaynaklı Isı Pompaları (Ground Source Heat Pumps)

• Makul derinliklerde zemin ve

zemin suyu sıcaklıkları ortalama
yüzey sıcaklığını takip eder.

ENERJİ KAZIKLARI
• Bununla beraber genelde yerin bir
kaç metre aşağısında ısı 10oC ila
14oC arasında sabitlenir
• Bu sıcaklık yazları soğutma ve
kışları ısıtma amaçlı olarak
kullanılabilir.
• Yüksek yapılarda LEED ve BREEAM
sertifikası alınacak sistemlerde
pozitif etkisi bulunmaktadır.
Tipik Sistem Çözümü

Isı kaynağı olarak en çok kullanılan sistemler derin kuyu tipi açık döngü,
enerji kazıklarının kullanıldığı kapalı döngü, göl, döşeme altı boru
döşenmesi şeklinde görülmektedir.

ENERJİ KAZIKLARI
Açık ve Kapalı Döngü Sistemleri

ENERJİ KAZIKLARI
Kapalı Sistem Açık Sistem
Enerji Kazıkları

• Enerji Kazıkları kapalı sisteme

uygun şekilde donatı kafesinin
içine sirkülasyon borularının
yerleştirilmesi ile oluşturulur.
Böylece delgi maliyetleri

ENERJİ KAZIKLARI
düşürülür.
• Esnek platik borular donatı kafesi
içerisinde bir döngü sistemi
oluşturarak zemin içinde yer alır.
Avantajlar
• Binanın enerji sarfiyatında tasarruf sağlar
• Başlangıç yatırımı yüksek olmasına rağmen uzun vadede işletme
maliyetleri azalır
• Isıtma için olduğu kadar soğutma içinde kullanılabilir
• Bakım maliyeti ucuz, güvenilir ve uzun ömürlüdür

ENERJİ KAZIKLARI
• Herhangi bir ventilasyon sistemi gerektirmez
• Sistem kompaktır ve herhangi bir fueloil tankı gerektirmez
Sistem ile ilgili bazı bilgiler
• Ana yatırım maliyeti ısı pompaları, ısı değişim sistemi, dağıtım ve
isolasyonda harcanmaktadır
• Ortalama yatırım maliyetinin %20-50’si ısı değişim sisteminin
yerleştirilmesinden oluşmaktadır

ENERJİ KAZIKLARI
• Delgi maliyeti açık sistemler için daha yüksektir
• Kapalı sistemler açık sistemlere oranla daha verimli çalışmaktadır
• Ortalama yatırım dönüşüm zamanı 2 – 7 yıl arasında
değişmektedir
• Delgi sistemlerinin maliyeti £35-45 arasındadır ve bu rakama boru
maliyeti, mobilizasyon ve sistemin kurulması dahil değildir
• Hidrolik sistem maliyeti £15-25/m arasındadır ama buna boru
maliyeti ve mobilizasyonu dahil değildir
SORULAR VE CEVAPLAR
15 dakika ara…
DERİN KAZILAR
• Yüksek yapılar genellikle derin bodrum yapıları ve zemin durumuna göre
derin temellerin inşaasını gerektirmektedir.
• Günümüzde 30m’yi geçen derin bodrumlar yaygın olarak kullanılmaktadır.
• Derin kazıların çevre yapılarla etkileşimlerinin doğru değerlendirilmesi
gerekmektedir. Özellikle inşaat safhasında deformasyon değerlerinin aletsel
gözlem metodları ile anında gözlemlenmesi uygun bir yaklaşımdır.

DERİN KAZILAR
• Derin kazı sisteminin seçiminde güvenlik, ekonomi ve estetik değerler ön
plandadır.
Derin Kazı Projelerinde Gözlemlenen Performans Problemleri

• İksa sisteminin yatayda ve düşeyde aşırı deformasyon yapması

• Deformasyona bağlı olarak çevre yapılarda istenmeyen hasarlar oluşması
• Sistemin öngörülen tasarım ömrüne erişilemeden ankrajlarda yük

PERFORMANS KRİTERLERİ
kayıplarının meydana gelmesi
• Su sızdırmazlığı istenilen projelerde bu hedefin tutturulamaması

Nicoll Highway Collapse

www.singaporebuilder.com
Derin Kazı Sistemleri İçin Deformasyona Bağlı Performans Kriteri Önerileri
No Sınır Tanımı Kritik Yatay Deformasyon Alınacak önlemler
Değeri ()
1 Yeşil Limit  ≤ %0.1H Herhangi bir ilave önlem

PERFORMANS KRİTERLERİ
alınmadan okumalar ve inşaat
kademeleri normal seyrinde
devam ettirilecektir.

2 Sarı Limit %0.1H <  ≤ %0.2H Okumalar günlük

gerçekleştirilecek ve test sayısı
arttırılacaktır. Ayrıca tasarım ve
uygulama kayıtları gözden
geçirilecek ve gerekirse ilave
ankrajlar yerleştirilecektir.

3 Kırmızı Limit  > %0.3H Kazı durdurulacak ve açık bölgeler

varsa acil geri dolgu yapılacaktır.
Deformasyonun kritik değeri
aştığı bölgedeki imalat
durdurulacak ve gerekiyorsa proje
revizyonuna gidilecektir.
Zemin Çivisi Tekniği

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

1. Kazı 2. Delgi

3. Hasır Çelik ve Püskürtme 4. Bir Sonraki Kazı

Beton Uygulaması Kademesine Geçilmesi
Zemin Çivisi Tasarımı ve Aletsel Gözlemlemesi

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

Sonlu Elemanlar Çözümü

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

Plaxis 2D
Örnek Zemin Çivili Duvar Projesi
(Konut Projesi)

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

Örnek Sistem Detayı Çözümü (Kalıcı Perde)

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

Sistem Kesiti
Projenin Bitime Yakın Hali

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

? Hangi Sistem Daha İyi Performans Gösterir?

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

Sistem ‘A’ Sistem ‘B’

FS (A) = FS (B)
FHWA (1998)
? Doğru Cevap Sistem ‘B’

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

Sistem ‘A’ Sistem ‘B’

h (A) ≥ h (B)
FHWA (1998)
Performans kriterlerinin sağlanıp sağlanamadığını kontrol etmenin en pratik
yöntemleri aletsel gözlem çalışması yapmaktır (inklinometre, load cell,
topoğrafik gözlem vs.)

ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR

İnklinometre raporlarında sadece A ve B eksenlerini kontrol etmek yetmez bileşke
deformasyonun değeri ve yönü de önemlidir.
ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR
 ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR
Veri tabanı karşılaştırması (Ref. Keskin, 2008)
ZEMİN ÇİVİLİ DUVARLAR
Öngermeli Ankrajlar

ÖNGERMELİ ANKRAJLAR
Pratikte Kullanılan Tasarım Metodları:
• Limit Denge Çözümleri
• c/ Azaltım Yöntemleri (FE)
Limit Denge Çözümleri (BS 8081)

ÖNGERMELİ ANKRAJLAR
(Talren v4)
c/ Azalım Yöntemleri (Plaxis):

ÖNGERMELİ ANKRAJLAR
ΣMsf = tan(φ'input) / tan(φ'reduced) = c'input / c'reduced
Çevre Yapılara Gelebilecek Hasarların Kontrolü

ÇEVRE İLE ETKİLEŞİM

Burland, Mair & Sterling (2004)
Kazı ve YASS Azaltılması Sonucu Çevrede Oluşacak Deplasman Kontürleri

ÇEVRE İLE ETKLEŞİM

Bazı önemli notlar…

 Derin kazı sistemlerinin sadece saha içi performansı değil çevredeki diğer yapılar
ile etkileşimi de çok önemlidir. Bunun için Burland vd. tarafından sunulan etkileşim
abakları kullanılabilir.

ÖNGERMELİ ANKRAJLAR
 YASS’nin özellikle duvar performansında etkili olduğu unutulmamalıdır. Su
seviyesini düşürmek kısmi bir çözüm olabilir ama bunun çevre binalarda efektif
gerilme artışından ve ince malzemenin sürüklenmesinden dolayı oturmalara
sebep olabileceği unutulmamalıdır.
 Ankraj tasarımında sadece sonlu elemanlar çözümü ile tasarım sürecini ilerletmek
uygun olmayabilir. Özellikle toplam güvenlik sayısının hangi parametrelere bağlı
olduğunu konvansiyonel limit denge metodları ile de sonucu kontrol etmek faydalı
olacaktır. Unutmayın bir hesap raporunda gösterilen şekilllerin daha renkli olması
doğru olmalarını gerektirmez.
 Programlardan elde edilecek verim girilen tasarım parametrelerinin kalitesi ile
orantılı olacaktır. Eğer zemin araştırması verileri yeterli değilse 3D analiz yapmanın
da daha verimli sonuç almaya etkisi çok fazla olmayacaktır.
 Zemin etüd raporlarını sadece zemin emniyet ve yatak katsayısı alınacak bir kaç
sayfadan ibaret görmemek lazım. Bunun için ilgili hizmetin alınacağı firma ile diğer
mühendislik branşlarının sürekli etkileşimde olması zorunludur. Eğer zemin etüd
raporu verilerinden endişeliyseniz bunu müşteriniz ile paylaşınız.
ÖNGERMELİ ANKRAJLAR
 SORULAR VE CEVAPLAR
İlginiz İçin
Teşekkür Ederim…