TERMETET

TËRMETI ËSHTË FENOMEN I CILI SHKAKTOHET NGA ÇLIRIMI I PAPRITUR I

ENERGJISË SË GRUMBULLUAR, I CILI SHKAKTON KRIJIMIN E VALEVE SISMIKE
(DALLGËVE SIZMIKE). NË SIPËRFAQEN E TOKES, TËRMETI SHFAQET NË DRIDHJET
OSE ZHVENDOSJET E TOKËS (TRUALLIT) DHE NGANJËHERË EDHE NË KRIJIMIN E
DALLGËVE DETARE,TSUNAMI
• TËRMETET VITHISURE
• TËRMETET VULLKANIKE
• TËRMETET TEKTONIKE
• TËRMETET ARTIFICIALE
• TËRMETE ME ORIGJINË NATYRORE
• TËRMETE TË SHKAKTUARA SI PASOJË E AKTIVITETIT NJERËZOR
 VECORITE PER CESILIN TERMET
• TËRMETET VITHISURE
• TËRMETET VITHISURE JANË ATO TËRMETE TË CILAT SHKAKTOHEN KUR KEMI RRËSHQITJE TË
MASAVE TË TOKES. P.SH. KUR SHEMBET NDONJË SHPELLË. JANË TËRMETET MË TË DOBËTA DHE
KANE RREZE VEPRIMI PREJ AFRO 100 KM. VETËM 3 % E GJITHË TËRMETEVE QË NDODHIN JANË
TËRMETE VITHISURE.
• TËRMETET VULLKANIKE
• ZAKONISHT PARAPRIHEN NGA ERUPSIONI VULLKANIK
• . PËR NGA (I)DHE (P) E LËKUNDJEVE VIJNË TË DYTAT PAS TËRMETEVE TEKTONIKE.
• RRETH 7 % E GJITHA TËRMETEVE JANË TËRMETE VULLKANIKE.
• MAGMA PËR SHKAK TE TRYSNISË HIDROSTATIKE NGJITET LARTE DUKE DALE NE FORMËN E
LLAVËS. PËR SHKAK TE SHPEJTËSISË SE MADHE NE DALE NDODHIN SHPËRTHIME TE MËDHA.
• TËRMETET TEKTONIKE
• JANË LËKUNDJE TË FUQISHME DHE PËRFSHIJNË SIPËRFAQE TË MËDHA TË TOKËS.
• VATRA E KËTIJ TËRMETI GJENDET NË RRETH 70 KM THELLËSI TË TOKËS E NË
DISA RASTE EDHE MË THELLË. JANË MË TË SHPESHTAT, RRETH 90 % TË GJITHA
TËRMETEVE JANË TËRMETE TEKTONIKE. SHFAQEN RRETH 80.000 TËRMETE
TEKTONIKE NË VIT E PREJ TYRE RRETH 10 JANË SHUMË TË FUQISHME.
• TËRMETET ARTIFICIALE
• ZAKONISHT SHKAKTOHEN ARTIFICIALISHT NGA NJERIU, P.SH. NGA EKSPLODIMI I
EKSPLOZIVËVE GJATË HAPJES OSE SHPIMIT TË SHPELLAVE, NGA BOMBARDIMET
E NDRYSHME USHTARAKE NËPËR LUFTRA, USHTRIMEVE USHTARAKE ME ARMË
TË RËNDA ETJ. MUND TË KENË FUQI TË NDRYSHME, VARËSISHT NGA SASIA E
EKSPLOZIVIT TË PËRDORUR.
• TËRMETE ME ORIGJINË NATYRORE
• JANË PASOJË E NDËRTIMIT TEKTONIK TË TOKES .PLLAKAT E TOKES TË CILAT LËVIZIN
NGADALË, POR NË MËNYRË TË VAZHDUESHME NËN NDIKIMIN E NXEHTËSISË SË
MANTELIT DHE BERTHAMES. ANËT E PLLAKAVE TEKTONIKE RRËSHQASIN NDAJ NJËRA
TJETRËS DUKE SHKAKTUAR FORCA FËRKIMI MIDIS PLLAKAVE TEKTONIKE. KUR KJO
FORCË FËRKIMI KAPËRCEN KUFIRIN KRITIK, I CILI QUHET FUQIA LOCALE , NDODH NJË
THYERJE E PAPRITUR. KUFIRI I PLLAKAVE TEKTONIKE PËRGJATË TË CILIT NDODH
THYERJA QUHET VIJA E THYERJES (FAULT PLANE). KUR THYERJA PËRGJATË VIJËS SË
THYERJES SJELL SI PASOJË ZHVENDOSJEN E DHUNSHME TË KORES SË TOKES , ATËHERE
ÇLIROHET ENERGJIA E TËRHEQJES OSE PËRDREDHJES ELASTIKE DHE KRIJOHEN VALËT
SIZMIKE DUKE SHKAKTUAR NË KËTË MËNYRË NJË TËRMET. LLOGARITET SE MË PAK SE
10% E ENERGJISË SË PËRGJITHSHME TË TËRMETIT ÇLIROHET NË FORMËN E ENERGJISË
SIZMIKE, NDËRSA PJESA MË E MADHE E ENERGJISË PËRDORET PËR TË FURNIZUAR ME
ENERGJI ZMADHIMIN E THYERJES SË TËRMETIT DHE KTHEHET NË NXEHTËSI. PRANDAJ,
TËRMETET E ULIN POTENCIALIN ENERGJITIK DHE ENERGJINË TERMIKE TË TOKËS, POR
KËTO HUMBJE JANË TË PAPËRFILLSHME.
• TËRMETE TË SHKAKTUARA SI PASOJË E AKTIVITETIT NJERËZOR
• AKTIVITETI SIZMIK I SHKAKTUAR NGA KRIJIMI I LIQENEVE ARTIFICIALE,
SHPËRTHIME MASIVE DHE RRËZIMI I NDËRTIMEVE NË PËRMASA TË MËDHA.
NGJARJET SIZMIKE TË SHKAKTUARA NGA AKTIVITETI NJERËZOR QUHEN ME EMRIN
AKTIVITET SIZMIK
• VETËM DISA TËRMETE MENDOHET SE JANË SHKAKTUAR NGA GRUMBULLIMI I
SASIVE TË KONSIDERUESHME TË UJIT NË LIQENE ARTIFICIALE,, DHE ME
INJEKTIMIN OSE NXJERRJEN E LËNGJEVE NË KOREN E TOKES .KËTO TËRMETE
NDODHIN SEPSE FORCAT QË VENPROJNË NË KOREN E TOKËS MUND TË
NDRYSHOHEN SI PASOJË E PRESIONIT TË LËNGJEVE. PO ASHTU ËSHTË E NJOHUR SE
TËRMETET MUND TË SHKAKTOHEN EDHE NGA NXJERRJA E GAZIT NATYROR NGA
DEPOZITAT NËNSIPËRFAQËSORE
 LLOJET E TERMETEVE

T.TE CEKET T.MESEM T.THELLE

THELLESIA E VATRES SE TYRE THELLESIA E VATRES NDODHET NGA THELLESIA E VATRES ESHTE ME E
ESHTE ME E VOGEL SE 70KM, 70KM DERI NE 350KM MADHE SE 700KM

KETO TERMETE KAPIN SIPERFAQE PERBEJNE RRETH 3%TE TERMETEVE

TE VOGELA POR PASOJAT E TYRE .
JANE JANE SHUME TE MEDHA PER
KETO KAPIN SIPERFAQE TE MEDHA
SHKAK SE ENERGJIA E CLIRUAR
PREJ TYRE QE MBERIN NE ENERGJIA E CLIRUAR PREJ TYRE QE
SIPERFAQEN E TOKES ESHTE E VJEN NE SIPERFAQEN E TOKES
MADHE ESHTE E VOGEL
 TREGONI SHKAQET E NDRYSHIMEVE QE
PROVOKOJNE LEKUNDJEN E LENDES NE
THELLESI TE TOKES
• "TEKTONIKA E PLLAKAVE: LITOSFERA E TOKËS ËSHTË E NDARË NË DISA
PLLAKA TEKTONIKE TË MËDHA DHE TË VOGLA QË LËVIZIN VAZHDIMISHT.
NDËRVEPRIMI NDËRMJET KËTYRE PLLAKAVE NË KUFIJTË E PLLAKAVE ÇON NË
LËVIZJE TË NDRYSHME, DUKE PËRFSHIRË KUFIJTË KONVERGJENTË (KU
PLLAKAT PËRPLASEN), KUFIJTË DIVERGJENTË (KU PLLAKAT LARGOHEN) DHE
KUFIJTË E TRANSFORMIMIT (KU PLLAKAT RRËSHQASIN PRANË NJËRI-TJETRIT).
KËTO LËVIZJE TË PLLAKAVE SHKAKTOJNË FENOMENE TË RËNDËSISHME
GJEOLOGJIKE SI TËRMETET, AKTIVITETIN VULLKANIK DHE FORMIMIN E
VARGMALEVE MALORE.
• Rrymat e konvekcionit në mantel: Manteli i Tokës, i cili shtrihet nën kore, shfaq lëvizje konvektive për shkak të
nxehtësisë së krijuar nga bërthama e Tokës. Kjo lëvizje konvektive bën që materiali i mantelit të ngrihet, të
ftohet pranë sipërfaqes dhe më pas të zhytet përsëri poshtë. Kjo lëvizje e ngadaltë dhe e vazhdueshme e
materialit të mantelit njihet si konvekcioni i mantelit. Ai ndikon në lëvizjen e pllakave tektonike sipër dhe mund të
kontribuojë në lëvizjet e pllakave

• Shtyllat e mantelit: Shtullat e mantelit janë ngritje të nxehta dhe të gjalla të materialit nga manteli i Tokës. Këto
shtëllunga mund të ngrihen përmes mantelit dhe të arrijnë në sipërfaqen e Tokës, duke krijuar pika të nxehta
vullkanike. Lëvizja e shtëllungave të mantelit mund të shkaktojë shkrirje të lokalizuar, duke rezultuar në formimin
e veçorive vullkanike si zinxhirët e ishujve (p.sh., Ishujt Havai) ose provincat e mëdha magmatike.

• Zonat e subduksionit: Subduksioni ndodh kur një pllakë tektonike zbret nën një tjetër në një kufi të pllakës
konvergjente. Pllaka subduktuese zhytet në mantel, duke formuar një zonë subduksioni. Ky proces mund të
çojë në gjenerimin e llogoreve të thella oqeanike, harqeve vullkanike dhe aktivitetit sizmik.

• Rregullimet izostatike: Izostazia i referohet gjendjes së ekuilibrit ose ekuilibrit në koren e Tokës, ku korja noton
në mantelin më të dendur themelor. Ndryshimet në trashësinë ose masën e kores, të tilla si për shkak të
shkrirjes së akullnajave ose erozionit të maleve, mund të shkaktojnë rregullime izostatike. Kjo rezulton në
lëvizjen vertikale të kores pasi ajo i përgjigjet rishpërndarjes së masës, duke çuar në fenomene si ngritja ose
ulja.
 PSE ESHTE E RENDESISHME PERCAKTIMI I
QENDRES DHE I EPIQENDRES SE NJE TERMETI

• NJOHJA E EPIQENDRËS DHE E THELLËSISË • SI E PËRCAKTONI EPIQENDRËN E NJË

NDIHMON NË ANALIZIMIN E SESIMICITETIT
TËRMETI?MATNI NDRYSHIMIN NË
TË MBETUR TË ZONËS. KËSHTU NJOHJA E
EPIQENDRËS ËSHTË HAPI I PARË NË KOHËT E MBËRRITJES MIDIS VALËS SË
PLANIFIKIMIN E MASAVE TË REHABILITIMIT PARË TË PRERJES (S) DHE VALËS SË
DHE NDIHMËS PAS TËRMETIT, NË PARË SHTYPËSE (P), E CILA MUND TË
PARALAJMËRIMIN E RREZIKUT TË LIDHUR ME INTERPRETOHET NGA SIZMOGRAMI.
CUNAMI DHE NË SIGURIMIN E HUMBJEVE
MINIMALE PËR JETËN DHE PRONËN NËSE
SHUMËZONI DIFERENCËN ME 8.4 PËR
ËSHTË RAJON I SHKRETË OSE I BANUAR. TË VLERËSUAR DISTANCËN, NË
• SHKENCËTARËT STUDIOJNË TËRMETET SEPSE KILOMETRA, NGA STACIONI I
DUAN TË DINË MË SHUMË PËR SHKAQET E SIZMOGRAFIT NË EPIQENDRËN.
TYRE DHE TË PARASHIKOJNË SE KU KA GJASA
TË NDODHIN. ATA GJITHASHTU DUHET TË
DINË SE SI LËVIZ TOKA GJATË TËRMETEVE.
 TREGONI SE NE UJERAT E THELLE
AMPLITUDE E LEKUNDJEVE A ESHTE E Click icon to add picture
VOGEL DHE GJATESIA E VALES ESHTE E
MADHE
NË UJËRAT E THELLA:

AMPLITUDA E LËKUNDJEVE (A): NË UJËRAT E THELLA, 7-JA E VALËVE

TË UJIT ËSHTË MË E VOGËL NË KRAHASIM ME UJËRAT E CEKËTA. KJO
PËR FAKTIN SE ENERGJIA E VALËS SHPËRNDAHET NË NJË VËLLIM MË TË
MADH UJI. ME RRITJEN E THELLËSISË, GRIMCAT E UJIT PRANË
SIPËRFAQES LËVIZIN NË NJË LËVIZJE RRETHORE NDËRSA VALA KALON,
POR LËVIZJA E TYRE BËHET MË E VOGËL ME RRITJEN E THELLËSISË.
PRANDAJ, AMPLITUDA E VALËS ZVOGËLOHET ME RRITJEN E
THELLËSISË.

GJATËSIA E VALËS (Λ): NË UJËRAT E THELLA, GJATËSIA E VALËVE TË

UJIT ËSHTË E MADHE. GJATËSIA E VALËS PËRCAKTOHET SI DISTANCA
MIDIS DY KRESHTAVE OSE LUGËVE TË NJËPASNJËSHME TË VALËS. NË
UJËRAT E THELLA, THELLËSIA ËSHTË SHUMË MË E MADHE SE GJATËSIA
E VALËS, GJË QË LEJON QË VALËT TË PËRHAPEN ME NDËRVEPRIM
MINIMAL ME SHTRATIN E DETIT. RRJEDHIMISHT, VALËT JANË NË
GJENDJE TË MBAJNË NJË GJATËSI VALE MË TË MADHE.
 TREGONI SE NE UJERAT E THELLE Click icon to add picture
AMPLITUDE RRITET KURSE GJATESIA E
VALES ZVOGELOHET

NË UJËRAT E CEKËTA:

AMPLITUDA E LËKUNDJEVE (A): NË UJËRAT E CEKËTA,

AMPLITUDA E VALËVE TË UJIT PRIRET TË RRITET. NDËRSA
THELLËSIA ZVOGËLOHET DHE BËHET E KRAHASUESHME ME
GJATËSINË E VALËS, ENERGJIA E VALËS PËRQENDROHET NË NJË
VËLLIM MË TË VOGËL UJI. KY PËRQENDRIM I ENERGJISË
REZULTON NË NJË RRITJE TË AMPLITUDËS SË VALËS. KUR VALËT
I AFROHEN BREGUT, ENERGJIA E TYRE NGJESHET NË NJË RAJON
MË TË VOGËL, DUKE ÇUAR NË AMPLITUDA MË TË LARTA.

GJATËSIA E VALËS (Λ): NË UJËRAT E CEKËTA, GJATËSIA E

VALËVE TË UJIT ZVOGËLOHET. NDËRSA THELLËSIA BËHET E
KRAHASUESHME ME GJATËSINË E VALËS, VALËT PËRJETOJNË
PJESËN E POSHTME TË TRUPIT TË UJIT. KY NDËRVEPRIM ME
SHTRATIN E DETIT SHKAKTON NJË ULJE TË GJATËSISË SË VALËS.
FRONTI I VALËS SHTREMBËROHET DHE VALA SHKURTOHET
NDËRSA LËVIZ NËPËR THELLËSI MË TË CEKËTA.