TÜRKİYE

EKONOMİSİ
1980’LER
 1980
1. DÖRDÜNCÜ BEŞ YILLIK KALKINMA TÜRKİYE
PLANI (1979-1983)
EKONOMİSİ
2. 24 OCAK KARARLARI
3. 12 EYLÜL DARBESİ
4. 4 ŞUBAT 1988 İSTİKRAR KARARLARI
5. BEŞİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
(1985-1989)
 GENEL
• Kamu geri plana atılıp serbest piyasa
güçlendirilmeye çalışılmıştır.
ÖZELLİKLE
• KİT’lerin mümkün olduğunca serbest piyasayı R
engelleyecek niteliklerden kurtarmak.
• İthal ikameci sanayileşme politikası
bırakılarak ihracata dayalı bir sanayi politikası
izlenmiştir.
• Bu dönemde iç talebe değil dış talebe yönelik
yatırımlar organize edilmeye çalışılmıştır.
• Ecevit hükümeti tarafından hazırlanan plan Demirel
hükümeti tarafından uygulamaya konulmuştur.
DÖRDÜNCÜ
• Plan sonucunda %8’lik bir büyüme hedeflense de BEŞ YILLIK
ortalama %2,06 oranında bir büyüme gerçekleşmiştir.
• Sanayi sektörünün gelişimine önem verilmiş. Milli
KALKINMA
gelirdeki %29 olan payının plan sonunda %32’ye
çıkarılması hedeflenmiştir. PLANI
• Tarım sektörünün milli gelirdeki %22’lik olan payının
plan sonunda %19’a düşürülmesi hedeflenmiştir.
• Sanayi sektöründe tüketim malları payının azaltılıp
onun yerine ara ve yatırım mallarına yönelinmesi
hedeflenmiştir.
• Sanayi alanında teknolojinin geliştirilip rekabet gücünün arttırılması hedeflenmiştir.
• İhraç ürünlerin çeşitliliğinin ve sanayi ürünleri payının arttırılması planlanmıştır.
• AET’den ülkenin sanayileşmesine katkıda bulunması talep edilmiştir.
• Kentleşme sorunlarına da planda yer verilmiştir. (Haberleşme, ulaşım, enerji…)
• Halk girişimciliğinin ve kooperatifçiliğin yaygınlaşması ve etkinliğinin sağlanmasına
karar verilmiştir.
• 1979’da %80 olan enflasyon %100’ün üzerine
çıkmıştır. 12 EYLÜL
• Ecevit döneminde yapılan zamların üzerine Demirel
döneminde zamlar devam etmiştir. 1980
• Ekonomik bunalım giderek artmıştır. DARBESİ
• Sağ-sol çatışması giderek artmıştır.
• Bu sebeplerden dolayı Demirel yönetimine askeri bir
darbe düzenlenmiş ve bu darbe başarıyla
sonuçlanmıştır.
• Hükümet değişikliği sonrasında enflasyon düşürülmüş,
sağ-sol çatışması sona ermiştir.
• Cumhuriyet Senatosu kaldırılıp tek meclis sistemine
dönülmüştür.
1. Etkin bir ekonomi yönetimi ile Makro düzeyde tutarlı
kararlar alınmalıdır. 24 OCAK
2. Enflasyonun kontrol altına alınması öncelikli bir
sorundur. Büyüme, enflasyon kontrol altına alındıktan
1980
sonra düşünülecektir.
KARARLAR
3. Yeni yatırımlar yerine mevcut atıl kapasitenin
kullanılmasına öncelik verilecektir. I
4. Gerçekçi kur politikası ile ihracatın hızla artırılması
gerekir
5. Gerçekçi bir faiz politikası ile tasarruflar artırılmalı ve
bu mali kurumlar aracılığı ile yönlendirilmelidir
6. İç finansman açığının kapatılması ve yatırımların
hızlandırılması için yabancı sermaye teşvik edilecektir
1. Uygulanan ilk politika ekonomide istikrarı sağlama ve
enflasyonu düşürme amacını gütmektedir.

• Bu çabaların neticesinde 1980’de %108 olan enflasyon

oranı, 1981’de %36.8’e, 1982’de %27.1’e düşürüldü.
24 OCAK
2. Devletin piyasa içindeki yerinin daraltılması bir diğer SONUCU
politikadır.

• Faiz oranları ve döviz kurları serbest piyasa koşullarına

UYGULANA
terk edilmiştir. N
• İthalat serbestleştirilmiş
KARARLAR
3. Yabancı sermayenin teşvik edilmesi politikası
uygulanmıştır.

• Ağustos 1989’da 32 sayılı KHK ile TL’nin tam

konvertibilitesi ilan edildi.
4. Dış ticaret serbestleştirilmiştir.

• Ocak 1984’te ortalama %76 olan gümrük vergileri %49’a indirilmiştir.

5. Yabancı yatırımları teşvik etmek için, yeni teşvikler getirildi, idari denetim gevşetilmiştir.

• Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü ve Yabancı Sermaye Daire Başkanlığı kuruldu.

6. Faiz hadleri serbestleştirildi ve reel faiz uygulanmasına geçildi.
7. Fiyat oluşumlarının serbest bırakılması ve fiyat kontrollerinin kaldırılması politikası uygulandı.
8. Neo-liberal politikalara uygun olarak sendikalar pasifize edilmiş, reel ücretlerin düşürülmesi
politikası uygulanmıştır
 4 ŞUBAT
• Ticari bankaların mevduat munzam karşılıkları
(%14’ten %16’ya), genel disponibilite oranları 1988
(%23’ten %27’ye) vadesiz ve kısa vadeli
mevduat faizleri yükseltilmiştir. İSTİKRAR
• Döviz-dış ticaret düzenine ilişkin önlemler KARARLAR
alınmıştır, ihracat gelirlerini ve ülkeye döviz
girişini artırmak ve aynı zamanda ihracatı I
kısmak amacı güdülmüştür.
• Vergi sisteminde zaten ağırlıklı olan dolaylı
vergiler daha da arttırılmıştır.
• Özal Hükümetince hazırlanıp yürürlüğe konulmuştur.
• Sanayileşmede yine ithal ikamesi yerine ihracata yönelik BEŞİNCİ
model benimsenmiş ve sanayinin yıllık ortalama büyüme
hızı yüzde 7,5 oranında hedeflenmiştir. BEŞ YILLIK
• İthalatta koruma oranları kademeli olarak azaltılacak,
ihracatın teşviki ve tüketicinin korunması sağlanacaktır. KALKINMA
• Dışa dönük ekonomik gelişme politikasının en önemli
ayaklarından olan dış ödemeler dengesinin kalkınmayı
PLANI
sınırlayıcı değil, aksine destekleyici bir yapıya
kavuşturulması hedeflenmiştir.
• Sıkı para politikası uygulanacak ve mevduata pozitif faiz
ödemesi verilmesi planlanmıştır.
• Günlük döviz kuru yayımlanacak ve döviz işlemleri
serbestleştirilecektir.
• KİT’ler özelleştirilmeye başlanacaktır.
• Kamu yatırımları altyapı alanlarında yoğunlaştırılacaktır
• İstanbul Menkul Değerler Borsası açılacak ve işlem görmeye başlayacaktır.
• Planın ilk yılı olan 1985’de sanayi sektörünün büyüme hızı yüzde 6,2 oranında
gerçekleşirken, izleyen iki yılda artış göstermiş son iki yıl da ise yüzde 1.8 ve 4.6
oranlarıyla adeta durma noktasına gelmiştir.
• 1980’li yıllarla birlikte neoliberal yapılanma
politikaları sonucunda tarım sektörü 1980’LER
uluslararası piyasalara eklenmiştir. Bunun
sonucunda taban fiyat uygulamalarında TARIM:
değişikliğe gidilirken, destekleme kapsama
sınırlandırılmıştır.

• Bu politikalara dış ticaretin liberalizasyonu ve

tarımsal KİT’lerin özelleştirilmesi eşlik
etmiştir

• GSMH içerisinde tarımın payı azalmıştır.

 1980’LER
• Döviz kıtlıklarına yol açan ithal ikameci SANAYİ:
sanayileşme stratejisinin terk edilip ihracata
dayalı sanayileşme stratejisine geçilmesi
hedeflenmişti.

• Hedef doğrultusunda ihracat sürekli arttı,

ihracat içindeki sanayi ürünlerinin payı
%70’lere ulaştı.
• 1981 itibari ile faiz hadleri serbestleşti.
• 1982 de SPK kuruldu.
• 1983 Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı
kuruldu.
1980’lere Ek
• 1984 Katma Değer Vergisi (KDV) yürürlüğe
girmiştir.
• 1985 Serbest Bölgeler Kanunu çıkarılmıştır.
• 1986 İMKB kuruldu şuan ki adıyla BİST.
• 1987 Merkez Bankası açık piyasa işlemlerine
başlıyor.
• 1989 32 sayılı kararla finansal serbestlik
sağlanıyor.
DÖNEMLER TARIM SANAYİ HİZMETLER GSYH

1950-1959 6,2 9,3 7,2 7,0

1960-1969 1,8 9,3 6,7 5,3

1970-1979 1,8 6,3 5,6 4,7

1980-1989 0,6 5,9 4,5 4,0

1990-1999 1,4 4,5 3,9 3,9

1980’LER DIŞ BORÇLANMA:
• Bu dönemde borçlanmalar kısa vadeli
yapılmış bu sebeple büyük sıkıntılara da yol
açmıştır.

• 1970 yılında 2.7 milyar dolar olan dış borç

1980 yılında 20 milyar dolar 1990 yılına
gelinde ise 52,4 milyar dolara ulaşmıştır.

• 5 Nisan 1980’de OECD’den

• 26 Nisan 1980’de IMF’den 350 milyon

Dolar

• 16 Mayıs 1980’de Dünya Bankası’ndan 670

milyon dolar kredi sağlanmıştır.
1980’LER İÇ BORÇLANMA:

• 1970 yılına kadar iç borçlanma tercih edilmese

de 1980 sonrası dönemde iç borçlanmaya ağırlık
verilmiştir.
• 1980 yılında 721 milyar TL olan iç borç 1990
yılında ise 57.180 milyar TL’dir.
• 1980 sonrasında borç stoku içerisinde en önemli
paya konsolide borçlar sahipken en düşük paya
ise bonolar ve merkez bankası avansları sahiptir.
TASARRUFLAR VE YATIRIM
• Temmuz 1980’den itibaren faiz
oranları yükseltilmiş ve yurtiçi
tasarruflar teşvik edilmiştir.

• 1980’lerde kamu yatırımlarının

temel hedefi sosyal ve fiziksel
altyapıya yönelikken, özel kesim
yatırımlarının ise konut
sektörüne yöneldiği
görülmektedir.