Bài Giảng Đt Chương 2

BÀI 3.
ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN (ĐLNN)

VÀ MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CỦA ĐLNN
3.1. ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN
3.2. HÀM PHÂN PHỐI XÁC SUẤT
3.3. CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA ĐLNN
XÁC SUẤT THỐNG KÊ – CHƯƠNG 2 BỘ MÔN TOÁN CHUYÊN ĐỀ - KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN HaUI.edu.vn
3.1.1. Khái niệm đại lượng ngẫu nhiên
 ĐLNN là đại lượng nhận các giá trị thực tùy thuộc
vào kết quả của phép thử với xác suất tương ứng.
 ĐLNN được kí hiệu là: X, Y, Z, …

Các giá trị mà ĐLNN nhận kí hiệu là: x, y, x1 ,x2 ,...
Ví dụ. a) Gieo 1 con xúc xắc xuống mặt phẳng. Gọi X
là số chấm xuất hiện thì X là ĐLNN và X nhận các giá
trị: 1, 2, 3, 4, 5, 6.
1
Ta viết: X = 1; 2; 3; 4; 5; 6 với P(X = i)= ; i  1,6
6
b) Gọi Y là chiều cao của cây bạch đàn 1 năm

tuổi. Cây thấp nhất là 1m, cây cao nhất là 1,3m thì
Y là ĐLNN nhận giá trị thuộc [1; 1,3].
3.1.2. Phân loại đại lượng ngẫu nhiên

1. Đại lượng ngẫu nhiên rời rạc: Là ĐLNN có tập
giá trị gồm hữu hạn hoặc vô hạn các số thực và
đếm được.
 Đặc trưng cho ĐLNN rời rạc là bảng phân phối xác
suất.
- Cho ĐLNN X  x1 , x2 ,..., xn  với P X  xi   pi
Ta có bảng phân phối xác suất của X như sau:
X x1 x2  xn n
p1 p2  pn p i 1
P i 1
VÍ DỤ 1
Gieo đồng thời 2 đồng xu lên 1 mặt phẳng. Gọi X là

ĐLNN chỉ số lần xuất hiện mặt sấp. Lập bảng phân
phối xác suất của X.
Lời giải: - Tập giá trị của X là: X={0,1,2}.

- Gọi Ai : “Đồng xu thứ i xuất hiện mặt sấp”; i=1,2
1 1 1
Ta có: ) P(X  0)  P( A1. A2 )  P ( A1 ).P ( A2 )  . 
2 2 4
) P(X  1)  P( A1 A2  A1 A2 )  P( A1 A2 )  P ( A1 A2 )
 P ( A1 ).P ( A2 )  P ( A1 ).P( A2 )  1  1  1  1  1
2 2 2 2 2
VÍ DỤ 1
1 1 1
 ) P( X  2)  P( A1. A2 )  P( A1 ).P( A2 )  . 
2 2 4
- Ta có bảng phân phối xác suất của X là:
X 0 1 2
P 1/4 1/2 1/4
VÍ DỤ 2
Một người có 5 viên đạn. Anh bắn từng viên vào bia,
anh ta dừng nếu có 3 viên liên tiếp trúng hoặc hết đạn.
Xác suất trúng của mỗi viên là 0,9. Gọi X là số đạn đã
dùng. Lập bảng phân phối xác suất của X.
Lời giải:
- Tập giá trị của X là: X = {3, 4, 5}
- Gọi Ai là b/cố: “ Bắn trúng viên đạn thứ i ”; i=1,...,5
Ta có:
 ) P (X  3)  P ( A1 A2 A3 )  P  A1 ).P ( A2 ).P ( A3   (0,9)3  0, 729
VÍ DỤ 2

 ) P (X  4)  P A1. A2 . A3 . A4    0, 0729 
 ) P(X  5)  1  P  X  4   P  X  3    0,1981
- Ta có bảng phân phối xác suất của X:
X 3 4 5
P 0,729 0,0729 0,1981
VÍ DỤ 3
Cho X, Y là 2 ĐLNN độc lập với bảng phân phối xác
suất như sau:
X 0 1 2 Y -1 1
P 0,3 0,4 0,3 P 0,4 0,6
Lập bảng phân phối xác suất của X+Y và XY.
Lời giải: a. Tập giá trị của X+Y: 1;0;1;2;3
(X;Y) (0;-1) (1;-1) (0;1) (2;-1) (1;1) (2;1)
X+Y -1 0 1 2 3
VÍ DỤ 3
(X;Y) (0;-1) (1;-1) (0;1) (2;-1) (1;1) (2;1)
X+Y -1 0 1 2 3
Ta có:
 P ( X  Y  1)  P  X  0 .P Y  1  0,3.0, 4  0,12
 P( X  Y  0)  P  X  1.P Y  1  0, 4.0, 4  0,16
 P( X  Y  1)  P  X  0 .P Y  1  P  X  2 .P Y  1  0,3
 P ( X  Y  2)  P  X  1.P Y  1  0, 4.0, 6  0, 24
VÍ DỤ 3
(X;Y) (0;-1) (1;-1) (0;1) (2;-1) (1;1) (2;1)
X+Y -1 0 1 2 3
 P ( X  Y  2)  P  X  1 .P Y  1  0, 4.0, 6  0, 24
 P( X  Y  3)  P  X  2 .P Y  1  0,3.0, 6  0,18
- Ta có bảng phân phối xác suất của X+Y:
X+Y -1 0 1 2 3
P 0,12 0,16 0,3 0,24 0,18
VÍ DỤ 3
X 0 1 2 Y -1 1
P 0,3 0,4 0,3 P 0,4 0,6
b/ Tập giá trị của X.Y : 2; 1;0;1;2

(X;Y) (2;-1) (1;-1) (0;-1) (0;1) (1;1) (2;1)
X.Y -2 -1 0 1 2
 P ( X .Y  2)  P  X  2  .P Y  1  0,3.0, 4  0,12
 P( X .Y  1)  P  X  1 .P Y  1  0, 4.0, 4  0,16
 P( X .Y  0)  P  X  0).P (Y  1  P  X  0).P (Y  1  0,3
VÍ DỤ 3
(X;Y) (2;-1) (1;-1) (0;-1) (0;1) (1;1) (2;1)
X.Y -2 -1 0 1 2
 P ( X .Y  1)  P  X  1.P Y  1  0, 4.0, 6  0, 24
 P( X .Y  2)  P  X  2  .P Y  1  0,18
- Ta có bảng phân phối xác suất của X.Y
X.Y -2 -1 0 1 2
P 0,12 0,16 0,3 0,24 0,18
3.1.2. PHÂN LOẠI ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN
2. Đại lượng ngẫu nhiên liên tục: Là ĐLNN có

tập giá trị lấp đầy (a;b) hoặc [a;b]
- Để mô tả ĐLNN liên tục ta dùng hàm mật độ.
- Hàm mật độ f (x) là hàm số thỏa mãn 2 điều kiện:
i ) f  x   0 ; x   ,  

ii )  f  x  dx  1

VÍ DỤ1 4
Ví dụ
Chứng tỏ hàm số sau là hàm mật độ của ĐLNN nào đó:
0 khi x  0,  

f  x    sin x
 khi x  0,  
 2
Lời giải: - Kiểm tra 2 điều kiện của hàm mật độ:
+ ĐK1: f  x   0 x   ,   (1)
- Với x  0,   thì f ( x)  0 ((1) thỏa mãn)
sin x
- Với x  0,   thì f ( x)   0 vì sin x  0, x  [0; ]
2
((1) thỏa mãn)
VÍ DỤ 4

+ ĐK2:  f  x  dx  1

(2)
0   
sin x
- Ta có: VT (2)        dx  1  VF (2)
 0 0
2
Vậy f  x  là hàm mật độ của ĐLNN nào đó.
VÍ DỤ 5
Ví dụ 2 kx(100  x) khi x  [0;100]
Xác định k để hàm số f ( x)  0 khi x  [0;100]

là hàm mật độ của ĐLNN liên tục nào đó.
Lời giải: - Kiểm tra 2 điều kiện của hàm mật độ:
 (1) f ( x)  0, x   ,    kx(100  x)  0, x  [0;100]  k  0 (1)
 100
 (2)  f  x  dx  1  k  x(100  x)dx  1

 0
3 500000
 k 1 k  (t/mãn (1))
500000 3
Vậy k  500000 thì f(x) là hàm mật độ của ĐLNN liên tục nào đó.
3
3.2. HÀM PHÂN PHỐI XÁC SUẤT
3.2.1. Định nghĩa: Cho X là ĐLNN, x là một số

thực tùy ý. Hàm phân phối xác suất của X là một
hàm số và được xác định như sau:
F x  P  X  x ; x  
3.2.2. TÍNH CHẤT
 0  F  x   1, x
 F(x) là hàm không giảm.

 Hàm F(x) liên tục trái tại mọi điểm x = a.
(Nếu X là ĐLNN liên tục thì F(x) là hàm liên
tục tại mọi điểm trên TXĐ của nó)
 Lim F  x   0, Lim F  x   1
x  x 
 P a  X  b   F  b   F a 
3.2.3. CÁCH XÁC ĐỊNH HÀM PHÂN PHỐI
1. Hàm phân phối của ĐLNN rời rạc

- Cho X là ĐLNN rời rạc có bảng phân phối xác suất:
X x1 X2 ... Xn
P P1 P2 ... pn
- Hàm phân phối xác suất:
0 khi x  x1
p khi x1  x  x2
 1
 p1  p2 khi x2  x  x3
F x  
 p1  p2  p3 khi x3  x  x4
........................................

1 khi x  xn
VÍ DỤ 1
Gieo đồng thời 2 đồng xu lên mặt phẳng. Gọi X

là số lần xuất hiện mặt sấp.
a. Xác định hàm phân phối xác suất của X.
b. Tính P 1  X  5 
Lời giải:
- Từ bảng phân phối xác suất của X ở Ví dụ 1- bài 1:
X 0 1 2
P 1/4 1/2 1/4
Ta lập hàm phân phối xác suất của X như sau:
VÍ DỤ 1
- Hàm phân phối xác suất của X:

X 0 1 2
 0 khi x  0

1 P 1/4 1/2 1/4
 khi 0  x  1
 4

F x  
 1 1 3

  khi 1  x  2
 4 2 4
 1 khi x  2

b. Tính P 1  X  5 
1 1 3
Cách 1: P 1  X  5   P  X  1  P  X  2    
2 4 4
3
Cách 2: P 1  X  5   P 1  X  5   P  X  5   F 5  F 1  0 
4
VÍ DỤ 2
Một hộp có 10 bóng đèn trong đó có 4 bóng tốt. Lấy
ngẫu nhiên 3 bóng để kiểm tra. Gọi X là ĐLNN chỉ số
bóng tốt được lấy ra. Hãy xác định hàm phân phối xác
suất của X.
Lời giải: - Tập giá trị của X là: 0;1; 2;3
C63 1 C42 .C61 3
 P(X  0)  3   P(X  2)  3 
C10 6 C10 10
C41 .C62 1 C43 1
 P(X  1)  3   P(X  3)  C 3  30
C10 2 10
- Bảng PPXS của X: X 0 1 2 3

P 1/6 1/2 3/10 1/30
VÍ DỤ 2 X 0 1 2 3
P 1/6 1/2 3/10 1/30
- Hàm phân phối xác suất của X:

0 khi x0
 1
 khi 0  x  1
 6
 1 1 2
F  x   khi 1  x  2
 6 2 3
 1 1 3 29
 6  2  10  30 khi 2  x  3

 1 khi x3
BÀI TẬP ÁP DỤNG
Một thiết bị gồm 3 bộ phận hoạt động độc lập với

nhau, xác suất trong thời gian 100 giờ các bộ
phận bị hỏng tương ứng bằng 0,2 ; 0,1 ; 0,25. Gọi
X là số bộ phận bị hỏng trong thời gian trên.
a. Lập hàm phân phối xác suất của X.
b. Tính P  0  X  3
3.2.3. CÁCH XÁC ĐỊNH HÀM PHÂN PHỐI
2.3.2. Hàm phân phối của ĐLNN liên tục

 Là hàm số được xác định như sau:
x
F x   f  x  dx

 Tính chất
1) F   x   f  x 
2) P  a  X  b   P  a  X  b   P  a  X  b   P  a  X  b 
b
 F b   F  a    f  x  dx
a
VÍ DỤ 3
Cho hàm mật độ xác suất của ĐLNN X như sau:
 0 khi x  (0;  )

f ( x)   sin x
 2 khi x  (0;  )
 
a. Tìm hàm phân phối F(x) b. Xác định P0  X  
 4
Lời giải:
x
a. F  x    f ( x)dx
 f ( x)  0
 sin x  f ( x)  0
0 f ( x) 
 0 khi x  0 2
 x
 sin x 1  cos x
  dx  khi 0  x  
 0 2 2
 1 khi x  
VÍ DỤ 3
   0 khi x  0
b. Tính P  0  X   1  cos x
 4 
F (x)   khi 0  x  
- Cách 1  2
 1 khi x  
(Dựa vào hàm phân phối F)
   2 2
P  0  X    F    F 0  
 4 4 4
 0 khi x  (0;  )
f ( x)   sin x
- Cách 2  2 khi x  (0;  )
(Dựa vào hàm mật độ f)


4
  4
sin x 2 2
P  0  X     f (x)dx 
 4 0
0
2 dx 
4
BÀI TẬP ÁP DỤNG
VÍ DỤ 4
Cho hàm phân phối xác suất của ĐLNN X:

 0 khi x  0
1 2
F ( x)   x khi 0  x  2
4
 1 khi x  2
Tìm hàm mật độ f(x).
Lời giải:
0 khi x  0 hoac x2

- Ta có: f (x)  F(x)   1
 2 x khi 0  x  2
VÍ DỤ 5
Cho ĐLNN X có hàm phân phối xác suất:
 0 khi x  1
 a. Tìm a
F(x)  a(x  1) khi 1  x  4
2
b. Tính P(1  X  2,5)
 1 khi x  4

Lời giải:
- Do X là ĐLNN liên tục nên hàm phân phối xác suất
của X là hàm liên tục. Với hàm F(x) này ta chỉ cần
xét tính liên tục phải tại điểm x  1 và liên tục trái tại
điểm x  4 .Ta có:
a . lim F(x)  F(1)  lim a(x  1) 2  0  0  0 a
x 1 x 1
1
) lim F(x)  F(4)  lim a(x  1)  1  9a  1  a 
2
x 4 x 4 9
VÍ DỤ 5
1
Vậy a 
9
b. Ta có hàm phân phối xác suất:
 0 khi x  1

F(x)  a(x  1) 2 khi 1  x  4
 1 khi x  4

P(1  X  2,5)  F(2,5)  F(1)  0, 25
3.3. CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN
3.3.1. Kỳ vọng của ĐLNN

1. Định nghĩa: Kỳ vọng của ĐLNN X là một số thực,
ký hiệu là E(X) và được xác định:
n
 x i pi nếu X là ĐLNN rời rạc
 i 1
E(X)   
 x.f (x)dx
 nếu X là ĐLNN liên tục
 
 Ý nghĩa: Kỳ vọng của ĐLNN X là giá trị trung

bình mà X nhận được.
3.3.1. KỲ VỌNG CỦA ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN
2. Tính chất
• E(C)=C, với C là hằng số
• E(CX)=C.E(X) với C là hằng số
• E(X±Y) = E(X) ± E(Y)
• E(X.Y) =E(X).E(Y) nếu X, Y độc lập:
• Nếu Y  (X) thì  n
 (x i )pi nếu Y rời rạc
 i 1
E(Y)  E((X))   
 (x)f (x)dx nếu Y liên tục

 
VÍ DỤ 1
Cho X là ĐLNN rời rạc và có bảng phân phối
xác suất như sau:
X -1 0 2 3 5
P 0,1 0,2 0,1 0,3 0,3
Tính E(X)
Lời giải:
5
E  X    x i  pi  1 0,1  0  0, 2  2  0,1  3  0,3  5  0,3  2,5
i 1
VÍ DỤ 2
Cho hàm mật độ xác suất của ĐLNN liên tục X:

 0 khi x  (0;1)

f ( x)   1 2
 4 x khi x  (0;1)
Tính E(X).
Lời giải:
 1
1 2 1
E(X)   x.f (x)dx   x. x dx 
 0
4 16
VÍ DỤ 3
Thời gian xếp hàng chờ mua hàng của khách hàng
là ĐLNN X có hàm mật độ xác suất như sau:
1 3
 x khi x  0,3
f (x)   21

 0 khi x  0,3
Tính thời gian xếp hàng trung bình của khách.

Lời giải:
- Thời gian xếp hàng trung bình của khách chính là kỳ
vọng E(X). Ta có:
 3
1 243
E(X)   x.f (x)dx   x dx 
4

21 0 105
VÍ DỤ 4
Cho X là ĐLNN có bảng phân phối xác suất:
X -2 -1 0 1 2
P 0,1 0,15 0,25 0,4 0,1
Tính E((X)) với  ( X )  X  1
Lời giải: - Bảng phân phối xác suất của  ( X ) :

(X ) -1 0 1 2 3
P 0,1 0,15 0,25 0,4 0,1
n
E  (X)    (x i )  pi
i 1
 (1)  0,1  0  0,15  1 0, 25+ 2  0, 4  3  0,1  1, 25
VÍ DỤ 5
Cho ĐLNN X có phân phối đều:

 0 khi x  (a, b)

f ( x)   1
khi x  (a, b)

b  a
Tìm kỳ vọng của ĐLNN Y với Y  e X
Lời giải:
  b
1 x 1 b a
E(Y)   Y  f (x)dx   e f (x) dx  
x
e dx  (e  e )
  a
ba ba
3.3.2. PHƯƠNG SAI CỦA ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN
1. Định nghĩa: Phương sai của ĐLNN X là một số thực,

ký hiệu là D(X):
D(X)  E  X  (EX) 
2
(1)
 Trong thực hành tính toán có thể tính D(X) bởi:

D(X)  E(X )   E(X) 
2 2
(2)
 n
 E(X 2
)   i  pi nếu X rời rạc
x 2
với 

i 1

 E(X 2 )  x 2  f (x)dx nếu X liên tục
 
 
3.3.2. PHƯƠNG SAI CỦA ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN
2. Tính chất
+ D(C) =0 với C là hằng số.
+ D(CX) = C2 D(X) với C là hằng số
+ D(X±Y) =D(X) +D(Y) nếu X, Y độc

lập.
VÍ DỤ 5
Cho hàm mật độ xác suất của ĐLNN X:

0 x  0,1
f x  
2 x
 x  0,1
Tính E(X), D(X).

 1
2
Lời giải: ) E  X    x.f  x dx   x.2xdx 
 0
3
 ) D(X)  E(X 2 )   E(X) 
2
 1
x4 1
) E(X )   x .f (x)dx   x .2xdx  2. 
2 2 2
 0
4 2
2
1 2 1
 D (X)     
2  3  18
VÍ DỤ 6
Đánh giá điểm thi 2 môn: toán (6 tín chỉ) và XSTK

(4 tín chỉ) của An và Bình, toán An được 6, XSTK
được 4, Bình toán được 8 và XSTK được 1.
Hỏi An và Bình ai học đều hơn?
Lời giải: - Gọi A, B lần lượt là ĐLNN chỉ điểm thi
của An và Bình; p là tỷ trọng tín chỉ.
- Ta có bảng phân phối xác suất điểm thi:
An Bình
A 6 4 B 8 1
P 6/10 4/10 P 6/10 4/10
VÍ DỤ 6
X 6 4
- Khi đó:
6 4 P 6/10 4/10
) E (A)  6.  4.  5, 2
10 10
6 4 Y 8 1
) E ( B)  8.  1.  5, 2
10 10 P 6/10 4/10
6 2 4
) D(A)  6 .  4 .  5, 2   0,96
2 2
10 10
) D(B)  11,76
 E (A)  E (B)  Bình và An có điểm trung bình bằng nhau

Nhưng D(A)  D(B) chứng tỏ An học đều hơn Bình.
VÍ DỤ 7 (Ví dụ 9.trang 53)
Một nhà đầu tư đang cân nhắc giữa việc đầu tư vào 2 dự án
A và B trong 2 lĩnh vực độc lập nhau. Khả năng thu hồi vốn
sau 2 năm (tính bằng %) của 2 dự án là các ĐLNN có bảng
phân phối xác suất như sau:
Dự án A 65 67 68 69 70 71 73
XA
P 0,04 0,12 0,16 0,28 0,24 0,08 0,08
Dự án B XB 66 68 69 70 71
P 0,12 0,28 0,32 0,2 0,08

Nên chọn dự án nào để khả năng thu hồi vốn ổn định hơn?
- Ta tính được: E  X A   69,16 ; E  X B   68,72

D(X A )  3, 0944; D(X B )  1,8016
 E(X A )  E(X B ) nên mức thu hồi vốn trung bình của
dự án A lớn hơn mức thu hồi vốn trung bình của
dự án B.
 D(X A )  D(X B ) nói lên rằng mức độ rủi ro của dự án

A cao hơn mức độ rủi ro của dự án B. Do đó để
khả năng thu hồi vốn ổn định hơn thì nên chọn dự
án B.
3.3.3. ĐỘ LỆCH CHUẨN
 Độ lệch chuẩn của ĐLNN X:
 D(X)
3.3.4. MỘT SỐ VÍ DỤ TỔNG HỢP
Ví dụ 8: Một hộp bút có 5 ngòi tốt và 2 ngòi xấu, một

người muốn lấy ra 1 ngòi tốt bằng cách lấy lần lượt
từng ngòi để thử đến khi được ngòi tốt thì dừng (lấy
không hoàn lại). Gọi X là biến ngẫu nhiên chỉ số ngòi
bút được lấy ra. Tính D(X)
Lời giải:
- Gọi X là ĐLNN chỉ số ngòi bút được lấy ra, X={1, 2, 3}.
Ai là biến cố: rút được ngòi tốt ở lần rút thứ i, i=1,2,3.
X  1: lần đầu lấy được ngòi tốt

5
 P(X  1)  P(A1 ) 
7
 X  2 : Lấy 2 ngòi, lần 1 ngòi xấu, lần 2 ngòi tốt

c12 c51 5
P ( X  2)  P( A1 A2 )  P(A1 ).P( A2 / A1 )  1 . 1 
c7 c6 21
 X  3 : 2 lần đầu lấy ngòi xấu, lần 3 lấy ngòi tốt

C 21 C11 C 51 1
P( X  3)  P( A1 . A2 . A3 )  P( A1 ).P( A2 / A1 ).P( A3 / A1 A2 )  1 . 1 . 1 
C 7 C 6 C 5 21
Ta có bảng phân phối xác suất của X:
X 1 2 3
P 15/21 5/21 1/21
Khi đó, phương sai của X:
D(X) = E(X2) – E2(X)

3
15 5 1 28
 E(X)   x i pi  1.  2.  3. 
i 1 21 21 21 21
3
15 5 1 44
 E(X )   x i2 pi  12.
2
 2 2.  32. 
i 1 21 21 21 21
44 28 2 1 282 140
 D(X)   ( )  (44  )
21 21 21 21 441
Ví dụ 9: Một hộp tennis có 4 quả mới 2 quả cũ. Trận
đầu tiên lấy ngẫu nhiên 3 quả để thi đấu sau đó bỏ trở
lại hộp. Trận thứ hai lấy ngẫu nhiên 3 quả để thi đấu.
Gọi X là biến ngẫu nhiên chỉ số bóng mới được lấy ra
ở trận 1, Y là đại lượng ngẫu nhiên chỉ số bóng mới
được lấy ra ở trận 2.
a. Lập bảng phân phối xác suất của X và Y
b. Tìm hàm phân phối xác suất F(x), F(y).
c. Tính E(X), E(Y), D(X), D(Y).
Lời giải:
a. Gọi X là biến ngẫu nhiên chỉ số bóng mới được lấy
ra ở trận 1. X ={1,2,3}, Y là biến ngẫu nhiên chỉ số
bóng mới được lấy ra ở trận 2, Y={0,1,2,3}
X=1: trận 1 lấy 3 quả thi đấu trong đó có 1 quả mới, 2 quả cũ:
C 41 .C 22 4 1
P( X  1)  3
 
C6 20 5
Tương tự, X=2: trận 1 lấy 2 quả mới và 1 quả cũ.
C 42 .C 21 12 3 C 43 .C 20 4 1
P( X  2)  3
  P( X  3)   
C6 20 5 C6 3
20 5
Khi đó ta có bảng phân phối xác suất của X:
X 1 2 3
0 khi x1
P 1/5 3/5  1/5
 1/5 khi 1<x2

Hàm phân phối xác suất của X: F(x)   1/5 + 3/5=4/5 khi

2<x3 

XÁC SUẤT THỐNG KÊ – CHƯƠNG 2
1
BỘ MÔN TOÁN CHUYÊN ĐỀ - KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN
khi x>3 HaUI.edu.vn
Để tính P(Y=j), j=0,1,2,3 ta dùng công thức xác suất đầy đủ
với nhóm đầy đủ là {(X=1), (X=2), (X=3)}
3
P(Y  0)   P(X  i).P(Y  0 / X  i)
i 1
 P(X  1).P(Y  0 / X  1)  P(X  2).P(Y  0 / X  2) 

 P(X  3).P(Y  0 / X  3)
1 C30 .C33 3 C02 .C34 1 C10 .C35 1 12 10 23
 . 3  . 3  . 3    
5 C6 5 C6 5 C6 5.20 5.20 5.20 100
3
P(Y  1)   P(X  i).P(Y  1 / X  i)).P(Y  1 / X  2)
i 1
 P(X  1).P(Y  1 / X  1)  P(X  2  P(X  3).P(Y  1 / X  3)

1 C13 .C32 3 C12 .C 42 1 C11.C52 9 36 10 55
 . 3  .  .    
5 C6 5 C36 5 C36 5.20 5.20 5.20 100
3
P(Y  2)   P(X  i).P(Y  2 / X  i)
i 1
 P(X  1).P(Y  2 / X  1)  P(X  2).P(Y  2 / X  2) 

 P(X  3).P(Y  2 / X  3)
1 C32 .C13 3 C 22 .C14 9 12 21
 . 3  . 3 0  
5 C6 5 C6 5.20 5.20 100
3
P(Y  3)   P(X  i).P(Y  3 / X  i)
i 1
 P(X  1).P(Y  3 / X  1)  P(X  2).P(Y  3 / X  2) 

 P(X  3).P(Y  3 / X  3)
1 C33 .C30 1 1
 . 3 00 00
5 C6 5.20 100
Khi đó ta có bảng phân phối xác suất:
X 0 1 2 3
P 0,23 0,55 0,21 0,01
Hàm phân phối xác suất của Y:

0 khi x0
 23/100 khi 0<x1

 23/100+55/100=78/100 khi 1<x2
F(y)  
78/100+21/100=99/100 khi 2<x3


1 khi x>3
3
c. E(X)   x i pi  1. 1  2. 3  3. 1  2
i 1 5 5 5
E(X 2 )  22 / 5
22 100 10
 D(X)  E(X 2 )  (E(X)) 2   
5 25 25
3
E (Y )   yi p i  1; E (Y 2 )  1, 42 ; D(Y)  1,42-1  0,42
i 1
Ví dụ 10: Một xạ thủ dùng 6 viên đạn để thử súng, anh

ta thử súng theo nguyên tắc cứ 3 viên liên tiếp trúng
đích thì dừng lại. Với xác suất trúng đích của mỗi viên
là 0,9. Gọi X là biến ngẫu nhiên chỉ số viên đạn tiêu
thụ. Tìm E(X), D(X).
Lời giải:
- Gọi X là ĐLNN chỉ số đạn xạ thủ đã dùng để thử súng,
X = {3,4,5,6}
- Gọi Ai là biến cố: viên đạn thứ i trúng đích (i= 1,…,6)
+ X=3: Xạ thủ bắn 3 viên và cả 3 viên đều trúng đích
P(X  3)  P(A1A 2 A 3 )  (0,9)3  0,729
P( X  4)  0,1.(0,9) 3  0,0729
P( X  5)  (0,1) 2 .(0,9) 3  0,1.(0,9) 4  0,0729
P(X  6)  1  [P(X  3)  P(X  4)  P(X  5)]  0,1252
Bảng phân phối xác suất của X:

X 3 4 5 6
P 0,729 0,0729 0,0729 0,1252
4
E ( X )   xi pi  3.0,729  4.0,0729  5.0,0729  6.0,1252 3,5943
i 1
4
E ( X 2 )   xi2 p i  3 2.0,729  4 2.0,0729  5 2.0,0729  6 2.0,1252  14,0571
i 1
D(X)=EX2-(EX)2=14,0571-(3,5943)2=1,1381
TỔNG KẾT BÀI 3
1. ĐLNN rời rạc – Bảng phân phối xác suất
2. ĐLNN liên tục – Hàm mật độ xác suất f(x)

 f  x   0 x   ,  

  f  x  dx  1

3. Hàm phân phối xác suất:
F  x   P X  x 
TỔNG KẾT BÀI 3
4. Cách xác định hàm F(x)
- X rời rạc: Cộng dồn xác suất bên trái
x
- X liên tục: F  x    f  x  dx

5. Tính chất của hàm F(x):

• Hàm F(x) liên tục trái tại mọi điểm x = a.
 0  F  x   1, Lim F  x   0, Lim F  x   1
x  x 
 P a  X  b   F  b   F a 
TỔNG KẾT BÀI 3
5. Nếu X là ĐLNN liên tục:

 F  x   f  x 
 P  a  X  b   P a  X  b   P a  X  b   P a  X  b 
b
 F  b   F  a    f  x  dx
a
BÀI 4. MỘT SỐ PHÂN PHỐI XÁC SUẤT
THƯỜNG GẶP
4.1. PHÂN PHỐI NHỊ THỨC
- Thực hiện n phép thử Bernoulli. Gọi X là số lần

xuất hiện biến cố A với P(A)  p :
P(X  k)  Ckn p k (1  p)(n k) (k  0,1, 2,..., n)
Ta nói X có phân phối nhị thức.

- Ký hiệu:
X B(n;p)
- Tính chất: E(X)  np; D(X)  np(1  p)
VÍ DỤ 1
Có 5 máy hoạt động độc lập. Xác suất mỗi máy bị

hỏng là 0,1. Tính xác suất:
a. Có 2 máy hỏng.
b. Có không quá 2 máy hỏng.
Lời giải: - Gọi X là ĐLNN chỉ số máy bị hỏng.
Ta có: X B(n  5;p  0,1)
P(X  k)  C5k (0,1) k (0,9)5 k (k  0,5)
a. Xác suất có 2 máy hỏng:

P(X  2)  C52 (0,1) 2 (0,9)3  0, 0729
VÍ DỤ 1
b. Xác suất có không quá 2 máy hỏng:
P(X  2)  P(X  0)  P(X  1)  P(X  2)

 C (0,1) (0,9)  C 0,1 (0,9)  C 0,1 0,9 
0 0 5 1 1 4 2 2 3
5 5 5
 0,99144
VÍ DỤ 2
Một nhân viên mỗi ngày đi chào hàng 10 nơi, xác suất
bán được hàng ở mỗi nơi là 0,2. Nếu 1 năm đi chào
hàng 300 ngày thì trung bình có bao nhiêu ngày bán
được hàng?
Lời giải:
- Gọi X là ĐLNN chỉ số lần bán được hàng trong một
ngày thì X B(n  10;p  0, 2)
P(X  k)  C10
k
(0, 2) k (0,8)10 k (k  1,10)
- Xác suất bán được hàng trong một ngày là:
P(X  1)  1  P(X  0)  1  C10
0
(0, 2)0 (0,8)10  0,8926
VÍ DỤ 2
- Gọi Y là số ngày bán được hàng trong một năm

Y B(n  300;p  0,8926)
- Trung bình số ngày bán được hàng trong năm

E(Y)  np  300.0,8926  267,78
4.2. PHÂN PHỐI POATXONG
- Phân phối Poát-xông chính là phân phối nhị thức

trong trường hợp số phép thử lớn (n>30) và xác
suất xảy ra biến cố A là nhỏ:
e . k (k  0,1, 2,...)

P(X  k) 
k! (  np)
- Ta nói X có phân phối Poát-xông với tham 

số .
- Ký hiệu: X P 
- Ta có: E(X)  D(X)  
VÍ DỤ 3
Một máy dệt có 5000 ống sợi, xs trong một phút một
ống sợi bị đứt là 0,0002. Tìm xs để trong một phút có
không quá 2 ống sợi bị đứt.
Lời giải: Gọi X là ĐLNN chỉ số ống sợi bị đứt.
- Do n lớn và p nhỏ nên X P  với   n.p  5000.0, 0002  1
e . k
P(X  k)  (k  0,1, 2,...)
k!
- Xác suất để trong 1 phút có không quá 2 ống sợi bị đứt:
P(X  2)  P(X  0)  P(X  1)  P(X  2)
e1.0 e1.1 e1.2
    0,9225
0! 1! 2!
4.3. PHÂN PHỐI CHUẨN
4.3.1.Phân phối chuẩn N(0;1)

 ĐLNN liên tục X được gọi là tuân theo luật phân
phối chuẩn N(0;1) nếu hàm mật độ xác suất của
nó xác định bởi:
x2
1 
f (x)  e 2
, x  
2
- Kí hiệu: X~N(0 ;1)

- Tính chất: E(X)  0 ; D(X)  1
4.3.1. PHÂN PHỐI CHUẨN N(0;1)
- Hàm phân phối xác suất:

x t2
1 
 (x)  
2 
e dt 2
- Bằng phương pháp tính gần đúng, ta tính được

 0 khi x  3,9

 (x)   1 khi x  3,9
A khi x  [-3,9;3,9]

Giá trị A được tra ở bảng Phân phối chuẩn (Bảng, trang 109)
- Cách tra hàm  (x) :

 (1,65)  0,9505 (tra dòng 1,6; gióng lên cột 0,05)
 (2,33)  0,9901
- Chú ý: +)  ( x)  1   (x)
+) Tra giá trị ko có trong bảng: lấy giá trị gần nhất
 (2,312)   (2,31)  0,0,9896
x 0 x
Chú ý:  (x)  

  
 0
 I1  I 2
• I1  

 0,5
x t2
1 
• I2  
2 0
e 2
dt   0 (x) (Hàm Laplace )
• P(x1  X  x 2 )  (x 2 )  (x1 )
4.3.2. PHÂN PHỐI CHUẨN N(a;  2 )
 ĐLNN liên tục X được gọi là tuân theo luật

phân phối chuẩn N(a;  2
) nếu hàm mật độ xác
suất của nó xác định bởi:
( x a ) 2
1 
f (x)  e 2 2
, x  
 2
- Kí hiệu X  N( a ;  2 )
- Tính chất: E(X)  a ; D(X)   2
4.3.1. PHÂN PHỐI CHUẨN N(a;  ) 2
Xa
- Đặt Z  Với X N(a;  2 ) thì Z  N(0;1)

Khi đó:
 a2  a   a1  a 
P(a1  X  a 2 )       
     
VÍ DỤ 4
Trọng lượng X(g) của một gói mỳ ăn liền là ĐLNN tuân
theo luật phân phối chuẩn N(100;4). Sản phẩm đạt tiêu
chuẩn nếu trọng lượng của nó từ 94g đến 103g. Tính xs để
lấy ra gói mỳ đạt tiêu chuẩn.
Lời giải. X  N(100; 4)  a  100;  2

42
- Xác suất để lấy ra gói mỳ đạt tiêu chuẩn:

 103  a   94  a 
P 94  X  103         
     
 103  100   94  100 
       (1,5)   (3)
 2   2 
 0,9332  (1  0,9987)  0,9319
Biết X  N(30; 0,01) . Tìm P  X  30  0,2 

Lời giải.
- Ta có: X  N(30; 0,01)  a  30;  2  0,01    0,1
P  X  30  0,2   P  29,8  X  30,2 
 30,2  a   29,8  a 
    
     
 30,2  30   29,8  30 
     
 0,1   0,1 
  (2)   (2)  0,9773  0,0227  0,9546
VÍ DỤ 6 (VD 20 – trang 64)
Một người cân nhắc giữa việc mua nhà và gửi tiết kiệm 1
năm với lãi suất là 12%/ năm và chờ năm sau mua nhà.
Biết rằng mức tăng giá nhà là đại lượng ngẫu nhiên X có
phân phối chuẩn với mức tăng trung bình là 8%/ năm, độ
lệch tiêu chuẩn là 10%/năm. Tìm mức độ rủi ro của người
đó?
Lời giải. - Sự rủi ro của người này chính là mức tăng giá nhà
cao hơn mức lãi suất gửi tiết kiệm.
Ta có: X  N(a;  2
) với a  8%;  2
 10%    0,1
- Xác suất người này không mua được nhà:

 0,12  0,08 
P  X  0,12    (  )      1   (0, 4)  0,3446
 0,1 
Hai công ty A và B hoạt động trên hai lĩnh vực độc lập. Lãi
suất cổ phiếu của hai công ty lần lượt là các biến ngẫu
nhiên có phân phối chuẩn N(11%; 16%) và N(10,4%;
6,25%).
a.Nếu một người muốn đạt lãi suất tối thiểu 10% thì nên
mua cổ phiếu của công ty nào?
b.Nếu người đó muốn hạn cế rủi ro bằng cách mua cổ
phiếu của cả hai công ty thì nên mua theo tỷ lệ nào để
mức rủi ro về lãi suất là bé nhất?
Giải. Gọi X là ĐLNN chỉ lãi suất cổ phiếu của công ty A; Y là
ĐLNN chỉ lãi suất cổ phiếu của công ty
Ta có: X  N(11%;16%); Y  N(10, 4%;6, 25%)
- Xác suất đạt lãi tối thiểu 10% của công ty A:

 0,1  0,11 
P  X  10%    ()      1   (0,25)  0,5987
 0,04 
- Xác suất đạt lãi tối thiểu 10% của công ty B:

 0,1  0,104 
P  Y  10%    ()      1   (0,16)  0,5636
 0,025 
Vậy để đạt lãi tối thiểu 10% thì nên đầu tư vào công ty A.
BÀI TẬP
1. Đường kính của một loại trục máy là đại lượng

2
ngẫu nhiên có phân phối chuẩn N(25cm,9cm )
Trục máy được gọi là hợp quy cách nếu có
đường kính từ 22cm đến 28cm. Cho máy sản
xuất 100 trục. Tính xác suất để:
a. Có 50 trục hợp quy cách.
b. Có không quá 98 trục hợp quy cách.
BÀI TẬP
2. Độ dài chi tiết máy (tính theo đơn vị cm) do một

máy tự động sản xuất là đại lượng ngẫu nhiên
có phân phối chuẩn với độ lệch chuẩn là 9cm.
Nếu được biết 84,13% chi tiết máy do máy đó
sản xuất ra có độ dài không vượt quá 84cm thì
xác suất để lấy ngẫu nhiên 3 chi tiết máy được ít
nhất 1 chi tiết máy có độ dài không dưới 80cm là
bao nhiêu ?
BÀI TẬP
3. Khoảng thời gian từ khi sản phẩm được sử dụng

cho đến khi bị hư hỏng do lỗi của nhà sản xuất
là biến ngẫu nhiên X (X tính theo đơn vị tháng).
Biết X~N(11; 22), nếu quy định thời gian bảo
hành là 10 tháng và 1 sản phẩm khi bán ra được
lãi 50 ngàn đồng, nhưng nếu bị hỏng do lỗi của
nhà sản xuất trong thời gian bảo hành thì chi phí
bảo hảnh là 500 ngàn đồng. Khi đó tiền lãi trung
bình thu được là bao nhiêu đối với mỗi sản
phẩm được bán ra?
TỔNG KẾT BÀI 4
1. Phân phối nhị thức: X B(n;p)

P (X  k)  C kn p k (1  p)(n k) (k  0,1, 2,..., n)
E(X)  np; D (X)  np(1  p)
2. Phân phối Poatxong: X P( ) ;   np

e . k (k  0,1, 2,...)
P(X  k) 
k!
E(X)  D(X)   (  np)
TỔNG KẾT BÀI 4
3. Phân phối chuẩn X  N(a;  2

)
E(X)  a ; D(X)   2
 a2  a   a1  a 
P(a1  X  a 2 )       
     

Bài Giảng Đt Chương 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bài Giảng Đt Chương 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÀI 3.

ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN (ĐLNN)

3.1. ĐẠI LƯỢNG NGẪU NHIÊN

3.2. HÀM PHÂN PHỐI XÁC SUẤT

3.3. CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA ĐLNN

3.1.1. Khái niệm đại lượng ngẫu nhiên

 ĐLNN được kí hiệu là: X, Y, Z, …

b) Gọi Y là chiều cao của cây bạch đàn 1 năm

3.1.2. Phân loại đại lượng ngẫu nhiên

Gieo đồng thời 2 đồng xu lên 1 mặt phẳng. Gọi X là

Lời giải: - Tập giá trị của X là: X={0,1,2}.

- Ta có bảng phân phối xác suất của X là:

- Ta có bảng phân phối xác suất của X:

Lời giải: a. Tập giá trị của X+Y: 1;0;1;2;3

(X;Y) (0;-1) (1;-1) (0;1) (2;-1) (1;1) (2;1)

 P( X  Y  0)  P  X  1.P Y  1  0, 4.0, 4  0,16

 P( X  Y  1)  P  X  0 .P Y  1  P  X  2 .P Y  1  0,3

 P( X  Y  3)  P  X  2 .P Y  1  0,3.0, 6  0,18

- Ta có bảng phân phối xác suất của X+Y:

b/ Tập giá trị của X.Y : 2; 1;0;1;2

 P ( X .Y  2)  P  X  2  .P Y  1  0,3.0, 4  0,12

 P( X .Y  1)  P  X  1 .P Y  1  0, 4.0, 4  0,16

 P( X .Y  0)  P  X  0).P (Y  1  P  X  0).P (Y  1  0,3

- Ta có bảng phân phối xác suất của X.Y

2. Đại lượng ngẫu nhiên liên tục: Là ĐLNN có

Vậy f  x  là hàm mật độ của ĐLNN nào đó.

 (2)  f  x  dx  1  k  x(100  x)dx  1

3.2.1. Định nghĩa: Cho X là ĐLNN, x là một số

 F(x) là hàm không giảm.

1. Hàm phân phối của ĐLNN rời rạc

Gieo đồng thời 2 đồng xu lên mặt phẳng. Gọi X

- Hàm phân phối xác suất của X:

- Bảng PPXS của X: X 0 1 2 3

- Hàm phân phối xác suất của X:

Một thiết bị gồm 3 bộ phận hoạt động độc lập với

2.3.2. Hàm phân phối của ĐLNN liên tục

Cho hàm phân phối xác suất của ĐLNN X:

P(1  X  2,5)  F(2,5)  F(1)  0, 25

3.3.1. Kỳ vọng của ĐLNN

 Ý nghĩa: Kỳ vọng của ĐLNN X là giá trị trung

Cho hàm mật độ xác suất của ĐLNN liên tục X:

Tính thời gian xếp hàng trung bình của khách.

Tính E((X)) với  ( X )  X  1

Lời giải: - Bảng phân phối xác suất của  ( X ) :

Cho ĐLNN X có phân phối đều:

1. Định nghĩa: Phương sai của ĐLNN X là một số thực,

 Trong thực hành tính toán có thể tính D(X) bởi:

+ D(C) =0 với C là hằng số.

+ D(CX) = C2 D(X) với C là hằng số

+ D(X±Y) =D(X) +D(Y) nếu X, Y độc

Tính E(X), D(X).

Đánh giá điểm thi 2 môn: toán (6 tín chỉ) và XSTK

 E (A)  E (B)  Bình và An có điểm trung bình bằng nhau

P 0,12 0,28 0,32 0,2 0,08

- Ta tính được: E  X A   69,16 ; E  X B   68,72

 D(X A )  D(X B ) nói lên rằng mức độ rủi ro của dự án

 Độ lệch chuẩn của ĐLNN X:

Ví dụ 8: Một hộp bút có 5 ngòi tốt và 2 ngòi xấu, một

X  1: lần đầu lấy được ngòi tốt

 X  2 : Lấy 2 ngòi, lần 1 ngòi xấu, lần 2 ngòi tốt

 X  3 : 2 lần đầu lấy ngòi xấu, lần 3 lấy ngòi tốt

Khi đó, phương sai của X:

D(X) = E(X2) – E2(X)

 P(X  1).P(Y  0 / X  1)  P(X  2).P(Y  0 / X  2) 