ÜRETİM VE HİZMET SİSTEMLERİNDE

ÇÖZÜM YAKLAŞIMLARI

Simülasyon
Benzetim
Simülasyon

 Simülasyon gerçek hayattaki süreçlerin ve

operasyonlarının zamana göre taklit edilmesidir.
 Elle veya bilgisayarla simülasyon yaparken sistemin
yapay bir geçmişi oluşturulur ve oluşturulan yapay
geçmiş, gerçek sistemin işleyiş özellikleri hakkında
yorum yapmak için kullanılır.
 Sistemin zamanla birlikte gelişen davranışı simülasyon
modeli geliştirilerek çalışılır. Modelleme yaparken
sistemin işleyişi ile ilgili varsayımlar yapılır. Bu
varsayımlar sistemin elemanları arasındaki sembolik,
mantıksal ve matematiksel ilişkiler şeklinde ifade edilir.

2
Simülasyon

 Model kurulduktan ve geçerliliği test edildikten sonra

gerçek hayattaki sistem hakkında birçok soruların
deneme yoluyla çözülmesinde kullanılır. Sistemde
olması mümkün değişiklikler önce simülasyon modelinde
denenir ve bu değişikliklerin sistem performansına
etkileri araştırılır.
 Simülasyon henüz kurulmamış ama tasarım safhasında
olan sistemlerin çalışmasında kullanılır. Böylece
simülasyon değişikliklerin sisteme etkisini analiz etmede
ve yeni sistemin değişik şartlarda performansını ölçerek
tasarımda kullanılır.

3
Simülasyon

 Bazı durumlarda basit matematik modelleri yeterlidir. Bu

modeller diferansiyel denklemler, olasılık teorisi, cebir
metotları ve diğer matematiksel tekniklerdir. Bazı
modellerin basit analitik yöntemlerle çözülmesi mümkün
olmadığından bu durumlarda sistemi taklit eden
bilgisayar temelli nümerik simülasyon modelleri kullanılır.

 Simülasyondan gerçek sistem gözleniyormuş gibi veriler

toplanır ve bu yolla üretilen veriler sistemin
performansını tahmin etmede kullanılır.

4
Simülasyon

Sistemin Performans Ölçütleri

Çevrim Zamanı: Bir ürünün veya hizmetin üretilme zamanı

Doluluk(Kullanım) Oranı: Ekipmanın veya personelin
üretken olduğu zaman yüzdesi
Bekleme Zamanı: Bir müşterinin servis görebilmek için
veya bir parçanın işlenebilmesi için kuyrukta geçirdiği
ortalama zaman
Kalite: Doğru özelliklere sahip ürün yüzdesi
Maliyet: Sistemin maliyeti

5
Simülasyon Kullanım Amaçları

Simülasyon metotlarındaki gelişmeler, daha ucuz maliyete sahip

daha yüksek performanslı bilgisayarların gelişimi ve özel amaçlı
simülasyon dillerinin geliştirilmesi, simülasyonu yöneylem
araştırmasında ve sistem analizlerindeki en fazla kullanılan
araçlardan biri yapmıştır. Simülasyon;
 Kompleks bir sistemin veya bu sistemin bir alt sisteminin
çalışılması veya bu sistemlerle ilgili deney yapılmasında
kullanılır.
 Bilgi, organizasyon ve çevresel değişiklikler simüle edilebilir
ve bu değişikliklerin modelin davranışına etkisi gözlenir.
 Simülasyon modeli tasarlarken kazanılan bilgi, çalıştığımız
sistemi geliştirmek için öneriler yapma imkanı verir.

6
Simülasyon Kullanım Amaçları

 Girdileri değiştirerek ve ilgili çıktıları gözlemleyerek hangi

değişkenlerin daha önemli olduğu ve değişkenlerin nasıl
etkileşim içinde olduğu hakkında önemli bilgiler elde edilebilir.
 Analitik çözüm metotlarını desteklemek ve doğrulamak için
eğitsel olarak kullanılır.
 Yeni tasarım ve politikaları uygulamadan önce denemek için
kullanılır.
 İşi duraksatmadan ve bununla ilgili maliyetlere katlanmadan
eğitim amaçlı olarak simülasyon modelleri tasarlanabilir.
 Animasyona imkan tanıması nedeniyle yapılan planlar
görselleştirilebilir(canlandırılabilir).

7
Simülasyonun Uygun Olmadığı
Durumlar
 Analitik çözüm metotlarının kullanılabileceği durumlarda
simülasyon kullanılmamalıdır.
 Eğer gerçek sistemde deney yapmak kolay ise simülasyona
gerek olmayabilir.
 Maliyeti gelirinden fazla olacaksa simülasyon tercih
edilmemelidir.
 Kaynaklar ve zaman yeterli değilse simülasyon yapılmamalıdır.
 Simülasyon yapmak için veriye ihtiyaç vardır. Eğer veriler hazır
değilse simülasyon tavsiye edilmemektedir.
 Doğrulama (Verification) ve Geçerlilik Analizi (Validation)
yapacak zaman ve personel hazır değilse simülasyon uygun
olmayabilir.

8
Simülasyonun Uygun Olmadığı
Durumlar

 Eğer yöneticilerin simülasyondan beklentisi çok fazla ve

çok kısa zamanda çok şeyler bekliyorlarsa, simülasyon
uygun olmayabilir.

 Eğer sistemin davranışı çok kompleks ve

tanımlanamıyorsa simülasyon uygun olmaz. İnsan
davranışlarını modellemek bazen oldukça komplekstir.

9
Simülasyonun Avantajları

 Yeni politikalar, işletme prosedürleri, karar kuralları, bilgi akışı,

organizasyonel prosedürler ve bunun gibi şeyler, sistemin
devam eden işleyişini aksatmadan incelenebilir.
 Yeni donanım tasarımı, fiziksel yerleşim, ulaştırma sistemleri,
kaynakları kullanmaya başlamadan test edilebilir.
 Değişkenlerin etkileşimi hakkında bilgi elde edilebilir.
 Değişkenlerin sistemin performansına etkisi ve önemleri
hakkında bilgi elde edilebilir.
 (Work-in-Process) işlem aşamasındaki işler, bilgi ve malzeme
gibi şeylerin nerelerde fazlaca beklediğini gösteren darboğaz
analizleri yapılabilir.

10
Simülasyonun Avantajları

 Simülasyon çalışması, bireylerin sistem hakkında ne

düşündüklerinden ziyade sistemin gerçekte nasıl
çalıştığının anlaşılmasına yardımcı olur.
 Simülasyonla değişik senaryolara (What-if analysis)
cevap bulunabilir. Bu özellikle yeni bir sistem tasarlarken
önemlidir.
 Zaman sıkıştırılıp genişletilebilir. İşlem yavaşlatılarak
veya hızlandırılarak araştırılan şeyin durumu istediğimiz
şekilde incelenebilir.

11
Simülasyonun Dezavantajları
 Modelleme özel bir eğitim gerektirmektedir ve zamanla ve
tecrübe ile öğrenilen bir sanattır. İki farklı bireyin geliştirdiği
modellerin benzerliği olmasına rağmen her ikisinin tamamıyla
aynı olması pek mümkün değildir.
 Simülasyon sonuçlarını yorumlamak zordur. Birçok simülasyon
çıktıları rassal değişkenler oldukları için (Rassal girdilere bağlı
olduklarından dolayı) gözlemin sistemdeki etkileşimlerin mi yoksa
rassallığın mı bir sonucu olduğu kesin değildir.
 Simülasyon modellemesi ve analizi zaman alıcı ve pahalı
olabilmektedir. Modelleme yaparken kaynaklarda cimrilik etmek,
analizin ve simülasyon modelinin iş için yetersiz olmasına sebep
olabilir.
 Simülasyon bazen analitik çözümlerin mümkün ve tercih edildiği
durumlarda da kullanılmaktadır.

12
Bazı Simülasyon Uygulama Alanları

 İmalat

 İnşaat sektörü

 Askeri alanlar

 Lojistik, ulaştırma ve dağıtım alanlarında

 İnsan faktörü önemli olan sistemlerde

 İş süreç simülasyonunda

 Envanter kontrolünde

13
 SİSTEM

Gerçek Sistem Sistemin Bir

Üzerinde Deney Modeli İle Deney

Fiziksel Model Matematiksel Model

Analitik
Simülasyon
Çözüm

14
Simülasyon Modeli

MODEL

 Bir sistemin gösterimi olarak tanımlanabilir.

 Bir model, gerçek sistem hakkında gerekli sonuçları

çıkarmaya izin verecek detaya sahip olmalıdır.

15
 MODEL

Fiziksel Modeller Matematiksel

Modeller

Fiziksel Gerçek Bir Bir Sistemi Göstermek İçin

Sisteme Benzer. Sembolik Notasyonlar ve
(Küçük Ölçekli Temsil ) Matematiksel Eşitlikler
Kullanılır.

BEGIN;
EI=BI+PROD-DEMAND
.
END;

16
Simülasyon Modeli

Simülasyon Modelleri

Üç ana grupta toplanabilir;

 Statik(Static) veya Dinamik(Dynamic),

 Belirli(Deterministic) veya Olasılıklı(Stochastic),

 Kesikli(Discrete) veya Sürekli(Continuous)

17
Simülasyon Modeli
Statik Simülasyon Modeli
Sistemin belirli bir anındaki gösterimidir. Monte-Carlo
simülasyon modelleri bu türe uygun modellerdir.
Bu modeller, kesikli ve sürekli sistemlerin tanımlarına benzer
şekilde tanımlanabilir.

Dinamik Simülasyon Modeli

Sistemin çalışma zamanına göre (bir aralık veya tüm
çalışma zamanı dikkate alınarak) yapılan modellemedir.
Örneğin; bir banka için kurulan bir simülasyon modeli 8
saatlik bir çalışma zamanı dikkate alınarak çalıştırılır.
18
 Simülasyon Modeli

Belirli Simülasyon Modeli

Rassal değişken içermeyen simülasyon modelidir. Bu
modellerde verilen GİRDİ seti için bir ÇIKTI seti vardır.

Olasılıklı Simülasyon Modeli

Bir veya birden fazla rassal değişken içeren simülasyon
modelidir. Stokastik simülasyon modeli kullanılarak elde
edilen çıktı rassal olup modelin karakteristiklerinin tahminidir.
Banka örneğinde, varışlar arası zaman aralığı ve servis
zamanları rassal değişkenlerdir.

19
Simülasyon Modeli

Kesikli ve Sürekli Simülasyon Modeli

Bu modeller, kesikli ve sürekli sistemlerin tanımlarına
benzer şekilde tanımlanabilir.
Kesikli sistemlerde, durum değişkenleri zaman içinde
yalnızca kesikli noktalarda değişir.
Örnek: Banka, süpermarket.
Müşteri sayısı, sisteme müşteri geldiğinde veya müşteri
servisi tamamlandığında değişir.

20
 Simülasyon Modeli

Bekleyen Müşteri Sayısı

5-

4-

3-

2-

1-

21
 Simülasyon Modeli

Uçağın Hızı
Sürekli simülasyon Modeli
Sürekli sistemlerde, durum
değişkenleri zaman boyunca
sürekli olarak değişir.
Uçak örneğinde, durum
değişkenleri hız ve pozisyon
sürekli olarak değişir.

22
Simülasyon Modeli
Simülasyon Modeli
Kesikli sistemlerde, durum değişkenleri zaman içinde
yalnızca kesikli noktalarda değişir.
Kesikli bir simülasyon modeli, her zaman kesikli bir sistemin
simülasyonu için kullanılmaz. Belirli bir sistem için kesikli
veya sürekli modelin kullanılacağına dair karar, çalışmanın
amacına bağlıdır.
Örneğin; çevre yolunda trafik akışının modellenmesi,
arabaların hareketi ve özellikleri önemli ise kesikli bir
modeldir. Arabaların hareketi bir bütün olarak dikkate
alınıyorsa, trafik akışı; sürekli bir model olarak diferansiyel
eşitlikler ile tanımlanabilir.

23
Simülasyon Modeli

Simülasyon Modeli

Kesikli - Sürekli Simülasyon:

Gerçek hayatta karşılaşılan bazı sistemler ne tam olarak
sürekli, ne de tam olarak kesiklidir. Bu nedenle hem kesikli-
olay simülasyon modeli hem de sürekli simülasyon modeli ile
model kurma ihtiyacı zaman zaman ortaya çıkar. Bu
durumda, düzenlenen simülasyona “kesikli-sürekli bileşik
simülasyon modeli” adı verilir.

24
 Simülasyon Çalışmasının Adımları
2 3 No
4
Veri Model 8
Toplama Kurulur Geçerli mi? Deney
1 Tasarımı
Yes
Problem Formüle Edilir
Ve Çalışma Planlanır. 9
Programı
No Çalıştır
5 6
7 Yes
Bilgisayar Programını Pilot
Geçerli mi? 10
Kodla Ve Doğrula Çalışma Yap
Çıktı Analizi

12 11
Raporlama, Sunuş ve
Uygulama Sonuçlar

25
Kamyon Montaj Hattı

26
Problemin Tanımı

 Bu model, kamyon montaj hattındaki işlemleri

göstermektedir.

 Sisteme her 9.5 dakikada bir şasi girmekte ve hat

boyunca akmaktadır.

 Hat boyunca 23 iş istasyonu bulunmaktadır.

 Her istasyonda şasiye bir parça takılmaktadır.

27
Amaç
 Bu şekilde kurulacak bir sistemde üretilecek kamyon
sayısını görmek.

28
Amaç
 İş istasyonlarının kullanım oranlarını görmek.

29
Hastane Uygulaması

30
Problemin Tanımı

 Bu model tipik bir hastanedeki faaliyetleri

modellemektedir.

 Modelde, poliklinik, resepsiyon ve yatakhane gibi

hastanenin birkaç bölümü modellenmektedir.

31
 Modelin Çıktısı
 Gelen hastaların aciliyet durumuna göre oranlarını görmek.

32
Modelin Çıktısı
 Kaynak kullanımını (yatakhane, doktorlar gibi) görmek.

33
Modelin Çıktısı
 Her hasta tipi için, hastanın sistemde ne kadar kaldığını
görmek(dakika).

34
Modelin Çıktısı
 Her hasta tipi için hastanedeki ortalama bekleme süreleri
(dakika).

35