बी. ए.

दुसरे वर्ष
MODARN INDIAN LANGUAGE
CHOICE BASED CREDIT SYSTEM [CBSC]
2021 -2022
 सत्र पहिले
मराठी भाषिक संपादनकौशल्य (MIL-2 )

 विद्यार्थ्यांना विषयाची उदिष्ट् समजावून सांगणे.

 विषयाची उदिष्टये :
 प्रगत भाषिक कौशल्यांची क्षमता विकसित करणे..
 प्रसारमाध्यमातील संपादनातील स्वरूप आणि स्थान स्पष्प करणे.
 व्यक्तिमत्व विकास आणि भाषा यांच्यातील सहसंबंध स्पष्प करणे.
 लोकशाहीतील जीवनव्यवहार आणि प्रसारमाध्यमे यांचे परस्पर संबंध स्पष्प करणे
 प्रसारमाध्यमासाठी लेखनक्षमता विकसित करणे.
भाषा आणि व्यक्तिमत्व विकास : सहसंबंध
भाषेची व्याख्या- सर्वसाधारण व्यवहारात 'भाषा' ही संज्ञा वापरण्यात काही चुकीचे नसले, तरी तिचा सखोल अभ्यास करायचा
असेल, तर मात्र आपण कशाचा नेमका अभ्यास करणार आहोत, हे स्पष्ट असावे लागते. भाषाविज्ञान ही ज्ञानशाखा त्यामुळे
भाषेची अधिक नेमके पणाने व्याख्या करू इच्छिते. भाषेचे स्वरूप नेमके पणाने उलगडण्यासाठी ते आवश्यक आहे. त्यादृष्टीने
पाहता, के वळ 'बोलणे' म्हणजे भाषा नव्हे, तर भाषा ही गोष्ट त्यापलिकडची, अधिक व्यापक अशी आहे, असे आज
अभ्यासक मानतात. भाषा ही विविध प्रकारांनी मानवी जीवनाच्या सर्व अंगांना व्यापून असलेली गोष्ट असल्याने तिच्याकडे
पाहण्याच्या विविध रीती आणि दृष्टिकोन संभवतात. साहजिकच तिच्या व्याख्याही निरनिराळ्या प्रकारे के ल्या गेल्या
आहेत.मानवी मुखयंत्रणेतून निर्माण झालेली ध्वनिचिन्हांनीयुक्त असलेली यादृच्छिक संके तव्यवस्था म्हणजे 'भाषा'होय.

भाषा आणि मानवी जीवन व्यवहार-

व्याख्येनुसार भाषा ही संके तव्यवस्था असते, असे आपण पाहिले. याचा अर्थ आशय व्यक्त करण्यासाठी भाषेमध्ये काही
ठरावीक खुणा वापरल्या जातात.जेव्हा भाषावैज्ञानिकांनी मानवी भाषांचा विचार के ला, तेव्हा त्यांना या खुणा प्रामुख्याने
ध्वनिरचनांच्या स्वरूपात आढळल्या. सुट्या ध्वनींच्या माध्यमातून नव्हे, तर त्यांच्या रचना करूनच अर्थ व्यक्त होत असतो.
त्याचे कारण असे की माणूस व्यावहारिकदृष्ट्या वेगळे ओळखू येणारे किती ध्वनी उपयोगात आणू शकतो, याला मर्यादा
आहेत. त्याला व्यक्त करायचे असणारे अर्थ मात्र अमर्याद आहेत. त्यामुळे मोजक्या ध्वनींच्या अनेक रचना करण्याचे तंत्र
मानवी भाषेने विकसित के ले असे म्हणता येईल. तसेच रेडिओ किं वा दुूरदर्शनचा संच बाहेरून बघितला तर खूपच सुबक आणि
आकर्षक तारांच्या दिसतो. पण मागच्या बाजूने तो उघडला की त्याच्यात वेगवेगळ्या खूपच गुंतागुंतीच्या रचना के लेल्या आहेत
असे दिसते. भाषेचे स्वरूप असेच गुंतागुंतीचे असते. प्रत्येकाला स्वतःची भाषा येत असल्यामुळे ती खूप सोपी आहे असे वाटत
असते. पण कोणत्याही भाषेचे स्वरूप आपण समजावून घ्यायला लागलो की तिच्यात दूरदर्शन संचाप्रमाणे खूपच गुंतागुंतीच्या
रचना आहेत असे लक्षात येते.
 भाषेचे प्रकार | Types of Languages
पृथ्वीवर जवळजवळ 12 लाख सजीवांच्या जाती (12 lakh species of living beings) असल्याचा अंदाज आहे. प्रत्येक जात
आपल्या जातीसंबंधातील सजीवांशी संवाद साधण्यासाठी कोणत्या ना कोणत्या भाषेचा वापर करतेच. त्यामध्ये तीन
भाषांचा समावेश होतो त्या खालीलप्रमाणे:
1)मौखिक भाषा (Oral Language)
मौखिक भाषेमध्ये तोंडाद्वारे निघणाऱ्या ध्वनीचा समावेश होतो. जेव्हा मानवी आस्तित्व निर्माण झाले तेव्हाच या भाषेचा
जन्म झाला. सर्व सजीव जन्म झाल्यापासूनच बोलण्यास सुरुवात करतात. जेव्हा माणुस जन्माला येतो तेव्हा तो बोबडे
बोलतो आणि काळांतराने परिस्थितीनुसार स्पष्ट बोलू लागतो.
2)लेखी भाषा (Written Language)
लेखी भाषेचा वापर आजवर फक्त मानवानेच के ला आहे असं पाहण्यात आलं आहे. जेव्हा कोणी श्रोता समोर नसेल तेव्हा
संवादासाठी आपण लेखी भाषेचा वापर करतो. परंतु, लेखी भाषा शिकण्यासाठी शिक्षणाची गरज असते. यामुळेच आपल्या
शालेय पाठ्यक्रमात काही भाषा विषय समाविष्ट के ले आहेत. लेखी भाषा शिकण्यासाठी शाळेत गेलं पाहिजे असं काही
बंधन नाही, पण भाषेचा अभ्यास करणे बंधनकारक राहील.
3)सांके तिक भाषा (Sign Language)
तुम्हांला ठाऊक असेलच लहान मुळे किं वा मुखी लोक बोलण्यासाठी सांके तिक भाषेचा वापर करतात. सांके तांमध्ये डोळे,
जिभ, कान, हात आणि पाय अशा मानवी अवयवांचा समावेश होतो.
 भारतातील टॉप भाषा व लिपी
भाषा कोणकोणत्या लिपिमध्ये लिहिली जाते?
विविध भाषा लिहिण्यासाठी विविध लिपींचा वापर के ला जातो. जसे मराठी व हिंदी भाषा लिहिण्यासाठी “देवनागरी”, इंग्रजी भाषा लिहिण्यासाठी “रोमन” लिपी वापरतात. लिपिचा थेट संबंध लेखी
भाषा प्रकाराशी आहे, म्हणून लिपीचं एक वेगळचं महत्व आहे. आपले विचार लिखित स्वरूपात इतरांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी लिपी मोलाची भूमिका बजावते. सध्या अस्तित्वात असणाऱ्या काही
लिपी खालीलप्रमाणे:
देवनागरी – मराठी, हिंदी, नेपाळी, संस्कृ त
रोमन – इंग्रजी, फ्रें च, जर्मन
गुरुमुखि – पंजाबी –
फारशी – उर्दू, अरबी, फारशी

भाषेच्या उत्पत्तीबाबत काही सिद्धांत

भाषेच्या उत्पत्तीच्या संदर्भात, विविध विद्वानांनी अतिशय प्राचीन काळापासून स्वतःच्या कल्पना दिल्या आहेत. या विद्वानांनी भाषेच्या उत्पत्तीबाबत पुढील सिद्धांत मांडले आहेत.
दैवी उत्पत्ती सिद्धांत – हा उत्पत्तीचा सर्वात जुना सिद्धांत आहे, ज्या अंतर्गत संस्कृ त भाषा ही सर्वात जुनी भाषा मानली जात होती.

भाषिक संपर्क , भाषा आणि भाषिक अस्मिता-

मानवाच्या माणूसपणाचे लक्षण :
दैनंदिन जीवन व्यवहारातील भाषेचे कार्य –
कार्यालयीन भाषा – प्रसारमाध्यमे आणि समाज माध्यमे : भाषा
आकाशवाणीवरील भाषा कशी असावी ?
जगातील प्रमुख भाषा कोणकोणत्या लिपिमध्ये लिहिली जाते?
विविध भाषा लिहिण्यासाठी विविध लिपींचा वापर के ला जातो. जसे मराठी व हिंदी भाषा लिहिण्यासाठी “देवनागरी”, इंग्रजी भाषा लिहिण्यासाठी “रोमन” लिपी
वापरतात. लिपिचा थेट संबंध लेखी भाषा प्रकाराशी आहे, म्हणून लिपीचं एक वेगळचं महत्व आहे. आपले विचार लिखित स्वरूपात इतरांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी लिपी
मोलाची भूमिका बजावते. सध्या अस्तित्वात असणाऱ्या काही लिपी खालीलप्रमाणे:
देवनागरी – मराठी, हिंदी, नेपाळी, संस्कृ त
रोमन – इंग्रजी, फ्रें च, जर्मन
गुरुमुखि – पंजाबी –
फारशी – उर्दू, अरबी, फारशी

भाषेच्या उत्पत्तीबाबत काही सिद्धांत

भाषेच्या उत्पत्तीच्या संदर्भात, विविध विद्वानांनी अतिशय प्राचीन काळापासून स्वतःच्या कल्पना दिल्या आहेत. या विद्वानांनी भाषेच्या उत्पत्तीबाबत पुढील सिद्धांत
मांडले आहेत.
दैवी उत्पत्ती सिद्धांत – हा उत्पत्तीचा सर्वात जुना सिद्धांत आहे, ज्या अंतर्गत संस्कृ त भाषा ही सर्वात जुनी भाषा मानली जात होती.
लोकशाही जीवनव्यवहार आणि प्रसारमाध्यमे
लोकशाही म्हणजे काय ?
लोकशाही आणि जीवन यांचा परस्परसंबंध –
लोकशाही जीवनव्यवहारात भाषेचे महत्त्व –
लोकशाहीत प्रसारमाध्यमांचे महत्त्व –
प्रसारमाध्यमात भाषेला असलेले अनन्यसाधारण असलेले महत्त्व –
प्रसारमाध्यमांचे प्रकार –
प्रसारमाध्यमांचे तीन प्रकार –
१) प्रिंट मिडिया ( छापील माध्यमे )
२) इलेक्ट्रॉनिक्स मिडिया ( यंत्रांच्या साह्याने चालणारी मिडिया )
३) समाजमाध्यामे – हे माध्यम तंत्रज्ञानाच्या आधारे च्णारे मघ्यम आहे. उदा. फे सबुक, ट्वीटर ( x ) , instagram,
किं वा इतर सामाजिक Aplication
 प्रसारमाध्यमासाठी लेखन
१) वृत्तपत्रासाठी बातमीलेखन आणि मुद्रितशोधन – वृतपत्रीय लेख , लेखांचे विविध प्रकार, वृत्लेख लेखन : स्वरूप व तंत्र , लेख
कसा असावा ?, वृत्तपत्रीय लेख लिहिताना, वृत्तपत्रीय विषय, स्तंभ लेखनाचे उदाहरण –’ जगण्याची लढाई’
२) नभोवाणीसाठी लेखन : नाभोवानीची भाषा , भाषण लेखन : स्वरूप, आकाशवाणीवरील भाषण लिहिताना ..
आनंदाची अंग – आनंदाचे ( आकाशवाणी जळगाव ‘ शब्दअमृताचे’ मालिके त भाषण ) – प्राचार्य डॉ. किशन पाटील
३) चित्रवाणी – माहितीपटासाठी संहिता लेखन
४) महाजाल : ब्लॉग लेखन – ब्लॉग पोस्ट म्हणजे काय ?, ब्लॉग पोस्टची रचना, ब्लॉग पोस्टचा हेतू ब्लॉग वरील लेखन
करतांना ...;ब्लॉग : विचार सर्जन ; कोरोना आणि शिक्षणक्षेत्रातील आणीबाणी – डॉ. गणपतराव
५ ) नवसमाजमाध्यमांसाठी लेखन : फे सबुक, ट्वीटर, instagram इतर अप्लिके शन

"सोशल मीडिया (समाज माध्यम)" हे संगणक-आधारित तंत्रज्ञान आहे जे लोकांना अनुमती देते आभासी बनवून त्यांच्या कल्पना, मते
आणि माहिती सामायिक करा.
"नवीन माध्यम (नव माध्यम)" हे इंटरनेट वापरण्यासारखे जनसंवादाचे एक प्रकार आहे, दुसरीकडे, पारंपारिक माध्यमांमध्ये वर्तमानपत्र,
दूरदर्शन, रेडिओ, आदि यांचा समावेश होतो.
Explanation:
मीडिया या शब्दाचा अर्थ संप्रेषणाचे प्रमुख साधन (जसे की दूरदर्शन आणि वर्तमानपत्रे), विशेषत: मास कम्युनिके शन, म्हणून मास मीडिया
हा शब्द आहे.
नवीन माध्यम (नव माध्यम) आणि त्यांचे प्रकार:
• नवीन माध्यमे हे अशा प्रकारचे माध्यम आहेत जे डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर करतात (उदा. सोशल मीडिया आणि
इंटरनेटचा वापर). हे "जुन्या माध्यम" च्या विरूद्ध आहे, जे माध्यमांच्या पारंपारिक स्वरूपांना संदर्भित करते, जसे
की प्रिंट मीडिया (उदा. वर्तमानपत्रे आणि मासिके ), दूरदर्शन आणि रेडिओ.
• जरी सर्व माध्यमांची उदाहरणे आहेत, नवीन माध्यमांसाठी संभाव्य प्रेक्षक वर्तमानपत्रांसारख्या पारंपारिक माध्यम
प्रकारांपेक्षा खूप मोठे आहेत. नवीन मीडिया हा शब्द विशेषत: डिजिटल मीडियाशी संबंधित आहे: मीडिया मशीन-
वाचनीय फॉरमॅटमध्ये एन्कोड के लेला आहे, उदाहरणार्थ MP3 फाइल. तथापि, सीडी, डीव्हीडी किं वा सीडी-
रॉममध्ये डिजिटल डेटा असताना, हे आता जुन्या पद्धतीचे, वादग्रस्तपणे अनावश्यक तंत्रज्ञान आहे.
• आमच्या उद्देशांसाठी, नवीन मीडिया हे डिजिटल तंत्रज्ञान आणि इंटरनेट वापरणारे माध्यम म्हणून चांगले समजले
जाते.
• सोशल मीडिया साइट्स, जसे की फे सबुक, ट्विटर इ.
• व्हिडिओ आणि ऑडिओ फाइल्सचे प्रवाह, ज्यामध्ये व्यावसायिक चित्रपट आणि संगीत आणि वापरकर्ता-व्युत्पन्न मीडिया सामग्री (जसे की Youtube वरील
व्हिडिओ).
• डिजिटल/सॅटेलाइट आणि "स्मार्ट" टेलिव्हिजन (विशेषत: जे काही संवाद साधण्याची सुविधा देतात).
• संगणक गेम आणि विशेषतः ऑनलाइन गेमिंग.
• मोबाइल टेलिफोन आणि टॅब्लेटसाठी अॅप्स.
• नवीन मीडियामध्ये सोशल नेटवर्क्सचा समावेश होतो: सॉफ्टवेअरचे प्रकार जे लोक, गट आणि कं पन्यांना छायाचित्रे आणि मजकू र यांसारखी माहिती कनेक्ट आणि शेअर
करण्याची परवानगी देतात. फे सबुक, स्नॅपचॅट आणि इंस्टाग्राम सारख्या कं पन्या सर्व प्रकारच्या सोशल नेटवर्क्स आहेत. आभासी समुदाय देखील आहेत.
• ऑनलाइन समुदायामध्ये माहिती शेअर करणाऱ्या व्यक्तींचे हे नेटवर्क . समुदायातील व्यक्ती समान स्वारस्ये किं वा उद्दिष्टे सामायिक करू शकतात, जसे की ऑनलाइन
गेमिंग समुदाय किं वा विशिष्ट ब्लॉगचे अनुयायी. अशा समुदायांना सोशल नेटवर्किं ग प्लॅटफॉर्मवर होस्ट के ले जाऊ शकते (उदाहरणार्थ, ते Facebook गटाच्या स्वरूपात
असू शकते).
सोशल मीडिया आणि त्यांचे प्रकार:
• वेगवेगळ्या प्रकारच्या सोशल मीडिया सेवा आहेत ज्या वेगवेगळ्या गरजा पूर्ण करतात आणि विविध प्रकारची सामग्री सामावून घेतात.
• सोशल मीडिया हे कोणतेही प्लॅटफॉर्म म्हणून परिभाषित के ले जाऊ शकते जे तुम्हाला पृष्ठे, व्हिडिओ किं वा मजकू र
यासारखे मीडिया सामायिक करू देते. हे प्लॅटफॉर्म तुम्हाला तुमच्या ओळखीच्या लोकांशी आणि अगदी तुम्हाला
माहीत नसलेल्या लोकांशी कनेक्ट आणि संवाद साधण्याची परवानगी देतात. सोशल मीडिया साइट्सचा वापर
आता व्यवसाय आणि विक्रे ते व्यापक प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी आणि त्यांचे ब्रँड, उत्पादने आणि सेवा
विकण्यासाठी करत आहेत.
• सोशल मीडियाची पूर्ण क्षमता वाढवण्यासाठी मार्के टर्स आणि व्यवसाय मालक आता अनेक वेगवेगळ्या लोकांना
ऑनलाइन उत्पादने आणि सेवांची जाहिरात करू शकतात. सोशल मीडियाच्या विविध प्रकारांमध्ये फरक करणारा
मुख्य घटक म्हणजे सामग्रीचा प्रकार. तर, यासह, आम्ही विविध प्रकारच्या सोशल मीडियामध्ये डु बकी मारणार
आहोत.
प्रकार:
1. सोशल नेटवर्क्स: फे सबुक, ट्विटर, लिंक्डइन
• अशा प्रकारच्या सोशल मीडियाचा वापर वेबवरील व्यक्तींशी (आणि ब्रँड) संबंध जोडण्यासाठी के ला जातो. ते तुमच्या व्यवसायाला ब्रँडिंग, सामाजिक जागरूकता,
नातेसंबंध निर्माण, ग्राहक सेवा, लीड जनरेशन आणि रूपांतरणाद्वारे मदत करतात.
2. मीडिया शेअरिंग नेटवर्क : Instagram, Snapchat, YouTube
• सोशल मीडियाचे मीडिया शेअरिंग प्रकार वेबवर छायाचित्रे, थेट व्हिडिओ, व्हिडिओ आणि इतर प्रकारचे मीडिया शोधण्यासाठी आणि शेअर करण्यासाठी वापरले
जातात.
• ते तुम्हाला ब्रँड बिल्डींग, लीड जनरेशन, टार्गेटिंग इत्यादींमध्येही मदत करणार आहेत. ते व्यक्ती आणि ब्रँडना मीडिया शोधण्यासाठी आणि सामायिक करण्यासाठी
एक स्थान देतात जेणेकरून लक्ष्यित प्रेक्षकांना लक्ष्य के ले जाऊ शकते आणि त्यांना खात्रीशीर आणि परिणाम-चालित मार्गामध्ये रूपांतरित के ले जाऊ शकते.
3. चर्चा मंच: Reddit, Quora, Digg
• विविध प्रकारची माहिती, मते आणि बातम्या शोधण्यासाठी, शेअर करण्यासाठी आणि चर्चा करण्यासाठी अशा प्रकारच्या सोशल मीडिया चॅनेलचा वापर के ला जातो.
• ते निष्कलंक बाजार संशोधन करण्यासाठी उच्च दर्जाचे संसाधन बनून व्यवसायांना मदत करतात. हे मंच सोशल मीडिया मार्के टिंग मोहिमे चालवण्याचे सर्वात जुने मार्ग आहेत.
4. ब्लॉगिंग आणि प्रकाशन नेटवर्क : WordPress, Tumblr, मध्यम
• लेख, सोशल मीडिया ब्लॉग आणि वेबवरील इतर सामग्री प्रकाशित करण्यासाठी, शोधण्यासाठी आणि त्यावर टिप्पणी करण्यासाठी तुम्ही या प्रकारच्या सोशल मीडिया
नेटवर्क्सची निवड करावी.
सामग्री विपणन हे लक्ष्यित प्रेक्षकांना लक्ष्यित करण्याचा, आकर्षित करण्याचा, व्यस्त ठेवण्याचा आणि रूपांतरित करण्याचा सर्वात शक्तिशाली मार्ग आहे. डिजिटल मार्के टिंग
मोहिमेच्या रूपांतरण फनेलमध्ये सर्वात महत्त्वाची भूमिका बजावणाऱ्या यशस्वी ऑनलाइन मार्के टिंग मोहिमांचा हा आधार असणार आहे.
5. वर्डप्रेस आणि ब्लॉगर हे पारंपारिक ब्लॉगिंग प्लॅटफॉर्म आहेत तर Tumblr (मायक्रो-ब्लॉगिंग सेवा) आणि मध्यम (एक सामाजिक प्रकाशन प्लॅटफॉर्म) नवीनतम ब्लॉगिंग आणि
प्रकाशन नेटवर्क आहे.
धन्यवाद!