TUZLAR

Doğa GÜNEN
10/E 457
Tuz nedir?
• Tuz, kimyada, bir asitle bir bazın tepkimeye girmesi neticesinde
meydana gelen maddedir. Tuz, asitteki eksi yüklü iyonla (anyon)
bazdaki artı yüklü iyondan (katyon) meydana gelir. Asitle baz
arasındaki nötralleşme tepkimesi esnasında tuz ve su açığa çıkar.
• Erimiş tuz veya çözelti halindeki tuzların çoğu eksi ile artı yüklü
iyonlarına ayrışır ve elektriği iletir.
• Tuz adı ayrıca sofra tuzu veya sodyum klorür (NaCl) için de kullanılır.
Tuzların genel özellikleri
• İyonik yapılı bileşiklerdir ve en küçük yapıları birim hücrelerdir.

• Oda koşullarında genellikle katı hâlde bulunur.

• Katı hâlde, tuz iyonları belli yerleşim düzeni içinde bir araya gelerek kristal yapıyı oluşturur ve farklı renklerde
olabilir.

• Saf maddelerdir.

• Erime ve kaynama noktaları yüksektir.

• Tuzların sulu çözeltileri nötr, asidik veya bazik özellik gösterebilir. Bu nedenle turnusol kâğıdına etkileri farklıdır.

• Katı hâlde elektrik akımını iletmezler. Sulu çözeltileri ya da sıvı hâlleri elektrik akımını iletir.

• Suda az ya da çok çözünerek iyonlarına ayrılır.

Tuzların çeşitleri
• Tuzları çeşitli şekilde sınıflandırmak mümkündür. Sınıflandırmanın
birisi tuzun bünyesinde OH- veya H+ iyonunun olup olmayışına bağlı
olandır. Bu sınıflandırmada tuzlar normal, asidik ve bazik tuzlar
şeklinde sınıflandırılır.
• Normal tuz; tam nötralleşme ürünü olup, meydana getirici asit ve baz
kuvvet olarak birbirine denktir. NaCl, NH4Cl, Na2SO4, Na2CO3,
Na3PO4 ve Ca3(PO4)2 birer normal tuzdur.
• Bazik tuz; Bazik tuzlar, bünyelerinde en az bir OH iyonu bulunduran
tuzlardır. Suda çözündükleri zaman ortamı bazik yaparlar. Pb(OH)Cl,
Sn(OH)Cl ve Al(OH)2Cl'de olduğu gibi.
• Diğer sınıflandırma metodunda ise, basit, çift ve kompleks tuzlar şeklinde
sınıflandırılır. NaCl, NaHCO3 ve Pb (OH)Cl gibi tuzlar basit tuzlardır.
• Basit tuzlar, asitlerle bazlar karıştığında asidin H+ iyonu ile bazın OH-
iyonu birleşir. Bu birleşim sırasında bir molekül su açığa çıkar ve tuz
meydana gelir.
• Çift tuzlar, iki basit tuzdan meydana gelen tuzlardır. Bunlar suda
çözündükleri zaman kendilerini meydana getiren iyonlara ayrışır. Şaplar da
çift tuzlar sınıfına girer. Na Al(SO4)2 ve wdaNH4Cr(SO4)2 birer çift tuzdur.
• Kompleks tuzlar, asit kökü aynı olan iki basit tuzun kompleks kök vererek
meydana getirdiği tuzlardır. K4Fe(CN)6, K3Fe(CN)6, birer kompleks tuzdur.
Bunlar suda çözündükleri zaman kendini meydana getiren tuzların
iyonlarına ayrışmazlar.
• Tuzlar, önce metalin ismi, sonra asidin kökü söylenerek adlandırılır.
• Na2SO4 = sodyum sülfat

• KCl= potasyum klorür

• KHCO3 = potasyum hidrojen karbonat (potasyum bikarbonat) gibi.

• Bazı tuzlar, kuvvetli asit ve zayıf bazdan veya kuvvetli baz ve zayıf
asitten meydana gelmiştir. Bu tuzlar suda çözündükleri zaman
hidrolize uğrarlar ve çözeltiyi asidik veya bazik yaparlar.

• Hidrolize uğramayan nötr tuzlar da vardır.

Bazı tuzların elde edilişi

• Asit ve bazların nötrleşmesinden elde edilirler:

Baz + Asit → Tuz + Su
• Metallere asit tesir ettirmekle elde edilirler:
Metal + Asit → Tuz + H2
• Bazik bir oksite anhidrit tesir ettirmekle elde edilirler:
Bazik Oksit + Anhidrid → Tuz
• Elementlerinden elde edilebilirler:
Metal + Halojen → Tuz
• Metallere baz tesir ettirmekle elde edilirler:
Metal + Baz → Tuz + H2
• Bazik bir oksite asit tesir ettirmekle elde edilirler:
Bazik Oksit + Asit → Tuz + Su
• Bir metal (6A grubu) ile bir ametalin (7A grubu) tepkimesiyle elde edilirler:
Metal + Ametal → Tuz
Önemli Tuzlar ve kullanım
alanları
• Tuzlar günlük hayatımızda pek çok alanda kullanılmaktadır. En yaygın tuzların
özelliklerini ve kullanım alanlarını inceleyelim.
• Sodyum Klorür (NaCI)
i. Halk arasında yemek tuzu olarak bilinir. Nötr bir tuzdur.
ii. Canlıların beslenmesinde büyük öneme sahiptir. Vücudun elektrolit dengesini sağlar. Kışın
yolların buzlanmasını önlemede, kâğıt üretiminde, tekstil endüstrisinde, gıda endüstrisinde
tatlandırıcı olarak ve salamura yaparken, NaOH ve hipoklorit elde etmek için kullanılırlar.
• Sodyum Sülfat (Na2SO4)
i. Beyaz renkli, suda iyi çözünen zehirli bir tuzdur.
Na2SO4.10H2O piyasada Glauber (glober) tuzu olarak bilinir.
ii. Cam sanayisinde, tekstil endüstrisinde, deterjan üretiminde,kâğıt üretiminde ve çeşitli kimyasal
maddelerin üretiminde kullanılırlar.
• Sodyum Karbonat (Na2CO3)
i. Sodyum karbonata halk arasında soda külü adı da verilir. Na 2CO3.10H2O formülüne sahip hidratize sodyum
karbonat ise halk arasında çamaşır sodası olarak bilinir. Bazik bir tuzdur. Sabun, deterjan, cam, diş macunu,
kağıt üretiminde, ilaç endüstrisinde, hazır gıdalarda pH ayarı için, sert suyun yumuşatılmasında, fotoğrafçılıkta
ve elektroliz banyolarında elektrolit olarak kullanılırlar .

• Sodyum Bikarbonat (NaHCO3)

i. Halk arasında kabartma tozu veya yemek sodası olarak bilinir. Çevre açısından zararsız amfoter bir tuzdur.
ii. Yangın söndürücü üretiminde, gıda endüstrisinde hamurun kabartılmasında, antiasit ilaç üretiminde, sert suyun
yumuşatılmasında katkı maddesi olarak, deodorant katkı maddesi olarak ve tekstil endüstrisinde kullanılırlar.

• Sodyum Nitrit (NaNO2)

i. Suda bol çözünen sodyum nitritin çözeltisi baziktir. Gıda katkı maddesi olarak, ilaç ve boya sanayisinde
kullanılırlar.

• Sodyum Benzoat (C6H5COONa)

i. Suda çözünen bazik bir tuzdur. Bakteri ve mantar üremesini engelleyici özelliğe sahiptir.
ii. Gazlı içecekler ve turşular gibi asitli gıdalarda koruyucu olarak, havai fişek , kozmetik ürünleri ve hayvan yemi
üretiminde kullanılırlar.
• Potasyum Nitrat (KNO3)

i. Halk arasında güherçile (Hint güherçilesi) olarak bilinen nötr bir tuzdur. Yanmayı hızlandırıcı
özelliğinden dolayı baruta katılır.
ii. Gıda maddelerinde koruyucu olarak, suni gübre üretiminde ve azotlu bileşiklerin üretiminde kullanılırlar.

• Kalsiyum Karbonat (CaCO3)

i. Halk arasında kireç taşı olarak da bilinen kalsiyum karbonat mermerin yapısında da bulunur. Suda az
çözünür.
ii. Yüzme havuzlarında dezenfektan olarak, sönmemiş kireç, porselen, seramik, kağıt, yağlı boya, kireç ve
çimento üretiminde ve gıdalarda Ca kaynağı olarak katkı maddesi şeklinde kullanılırlar.

• Amonyum Klorür (NH4CI)

i. Halk arasında nişadır olarak da bilinen amonyum klorür suda çözünen asidik bir tuzdur. Yüksek sıcaklıkta
HCI ve NH3 oluştururlar.
ii. Tarımda toprağın azot ihtiyacını karşılamada, metallerin galvanizlenmesi, lehimlenmesi ve
kalaylanmasında yüzey temizleyici olarak, çinko karbon pillerinde elektrolit olarak, hayvan yemlerinde
katkı maddesi olarak ve tekstil sanayisinde kumaşları boyamada kullanılırlar.
• Amonyum Nitrat (NH4NO3)

i. Suda endotermik (ısı alan) olarak çözünen asidik bir tuzdur.

ii. Suda çözünürken dışarıdan ısı alma özelliğinden dolayı sporculardaki hafif yaralanmalarda kulla-
nılır, katkı maddesi olarak, patlayıcı karışımların bileşiminde ve suni gübre olarak kullanılır.

• Diamonyum Fosfat ((NH4)2HPO4)

i. Suda bol çözünen bir tuzdur. Piyasada DAP kısaltmasıyla bilinir. Gıdalarda iyi bir pH ayarlayıcısı
olarak, suni gübre üretiminde, kuru tip yangın söndürücülerde katkı maddesi olarak ve kağıt
endüstrisinde kullanılırlar.

• Şap (KAI(SO4)2.12H2O)

i. Doğada mineral olarak bulunan asidik bir tuzdur. Potasyum sülfat ve alüminyum sülfatın birlikte
kristallenmesiyle oluşmuş bir çift tuzdur. Tekstil endüstrisinde boyalarda bağlayıcı olarak, kağıt
endüstrisinde, su arıtma işlemlerinde, deri tabaklama işlemlerinde, inşaat sektöründe ve gıda
endüstrisinde kullanılır.
• Alüminyum Sülfat (Al2(SO4)3)

i. Şapın kullanıldığı her yerde kullanılabilen asidik bir tuzdur. Şap ile fiyat uygunluğuna göre
tercih edilebilir.
ii. Tekstil endüstrisinde boyalarda bağlayıcı olarak, kağıt endüstrisinde, su arıtma
işlemlerinde, deri tabaklama işlemlerinde, inşaat sektöründe ve gıda endüstrisinde
kullanılır.
• Boraks (Na2B4O7)

i. Doğal cevherine "tinkal" adı verilir. Ülkemizde bol miktarda bulunan kolay eriyen bir
katıdır. Bir çok minerali çözdüğü için madencilikte, borsilikat cam imalatında, hidrojen
gazı üretiminde, porselenlerin işlenmesinde, ahşap malzemeler için koruyucu olarak
kullanılır.
KAYNAKÇA
• ^ Atkins, P. W. (2015). Chemistry : a very short introduction. Oxford: Oxford University
Press. ISBN 978-0199683970.
• ^ "Neutralization". Chemistry LibreTexts (İngilizce). 2 Ekim 2013. 27 Ekim 2020
tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2022.
• Wikipedia
• Kimyabilimi.com.tr
• The formation of salts from graphite by strong acids. U Hofmann, W Rüdorff -
Transactions of the Faraday Society, 1938 - pubs.rsc.org
• Eokultv.com
• Ebakimya.com
• Google scholar
• Evrimagaci.com