Sodyum Slfat Bileiinin Kimya Endstrisindeki nemi ve retim Prosesleri

Orhun Celen b1002.04032

SODYUM SLFAT Bileiini Tanyalm

Sodyum Slfat birok sanayi dalnda talebi devaml artan

ntr bir tuzdur.

Anhidrit sodyum slfat beyaz kristal yapda, kristal
sodyum slfat ise effaf kristaller eklindedir.

Doal kaynaklardan (gl ve deniz

sular), tabii minerallerden,
yeraltndan ve kimyasal
proseslerden yan rn olarak
retilmektedir.
Doal kaynaklardan elde edilen
sodyum slfat daha kaliteli
olduundan , bu retim rnnn
pazar pay daha yksek olmaktadr.
1998 ylndan sonra retim
miktarlar ynyle doallar ve
sentetikler baa ba duruma gelmi
olup uygulanan fiyat politikas
erevesinde sentetik sodyum
slfata ynelim artmtr.

Kullanld Sektrler

Sodyum Slfat, bata deterjan olmak zere kat, cam, tekstil boyama ve eitli
kimyasal maddelerin retiminde kullanlmaktadr.

Deterjan Sanayii :
Sodyum slfat, toz granl ve kat deterjanlarn formllerinde dolgu maddesi
olarak bulunur.
Deterjanlar ortalama olarak %16 civarnda sodyum slfat ihtiva ederler, ama
bu oran baz formllerde %40' a kadar kmaktadr.
Deterjann retiminde kullanlan sodyum slfat oran, deterjann maliyetini ve
beyazlatma derecesini etkilemektedir.
Doal sodyum slfat ideal bir dolgu ilevine sahiptir, kflenmez, ntr ve
ucuzdur.
Seyreltici ve iyi ak zellii salar ve temizlenen kirin kolloidal zeliklerini
kararl klarak deterjann etkinligini arttrr.
Kk molekllerin kmelenmesiyle oluan tanecikleri engellerken en iyi
ykamann gereklemesini salar.
Sodyum slfat ntr, dier katk maddeleriyle uyuabilen, korozif olmayan,
nerdeyse inert , zehirli olmayan ve evreye zarar vermeyen bir bileiktir.
Deterjann younluunu azaltmak iin ilave edilir.

Kat Sektr :
Sodyum slfat kraft kt hamuru hazrlanmasnda sodyum
slfre dntrlerek kullanlr.
Sodyum Slfat Selloz imalatnda, elyafn piirilmesinde
kullanlan en nemli kimyasal maddedir.
Cam Sektr :
Sodyum slfatn cam hamurunun oluturulmasnda ok
fonksiyonu vardr.
Cam retiminde % 3 orannda sodyum slfat tketilmektedir.
Tekstil Boyama Sektr :
Tekstil boyanmasnda boyann zellikle ynl kumaa homojen
biimde gemesini salamaktadr.
Ayrca ; potasyum slfat, alminyum slfat, sodyum silikat, sodyum
slfr gibi eitli kimyasallarn retiminde ve baz metallerle yapt
bileikler sayesinde su artlmasnda ve gbre retiminde kullanlr.

Sodyum Slfatn Genel Kullanm Alanlar

%7
%10
%17

Deterjan
Kat
%66

Cam
Dier

Ticari Mineralleri

Sodyum slfat retim kaynaklar ve yntemlerine gre

snflandrlmaktadr.
En nemli minerali tenardit dir. Ayrca mirabillit,
glauberit bilinen dier ana mineralleridir .
Bunlarn yannda sodyum slfat kapsayan hanksit,
sulfohalit ve bloedit de sodyum slfat piyasasnda
nemli yer tutar .
Mineral
Kimyasal Forml
Tenardit
Na2SO4
Mirabillit
Na2SO4. 10H20
Glauberit
Na2SO4. CaSO4
Hanksit
2Na2CO3 . 9Na2SO4KCl
Sulfohalit
2Na2SO4. NaCl
Bloedit
Na2SO4.MgSO4.H2O

% Na2SO4
100.0
44.1
51.1
81.7
73.9
42.5

% Na2O
43.6
34.8

Doal Kaynaklardan Elde Edilen

Sodyum Slfat
Mirabillit mineralinin iersinden safszlklarn

uzaklatrlmas; dier tuz ve kil maddelerinden

arndrlmas, eriyik fazna geirilerek ardndan
kristalletirilerek susuz hale getirilmesi ile salanr.
Tenardit baz alnarak yaplan eldede ise nce glauber
tuzu haline dntrlr ve rafinasyon yaplr.
Glauberit mineralinden yaplan eldede ise bnyeden
kalsiyum slfat alnr, glauber tuzu ekli verildikten
sonre rafine edilir.

 Glauber tuzu, kritik scaklk olan 32,4C'nin stnde kristal

suyunu kaybederek susuz sodyum slfata yani tenardite

dnmektedir.

Endstride glauber tuzu elde edilecek zelti ya ham sodyum

slfattan ya da doal tuzlu sulardan elde edilmektedir. Bu

durumda ortamda bulunan safszlklar nce uzaklatrmak
gerekmektedir. rnein, ortamda olabilecek slfat asidini
ntralletirmek veya demir, alminyum ve kalsiyumu
ktrmek iin kire st katlr. zeltinin durulmas
beklenir ve berrak ksm kristalizrlere gnderilerek glauber
tuzunun oluumu salanr. Esasnda glauber tuzunun
oluturulmas da bir rafinasyon ilemi olmaktadr.

 Dier bir kullanlan teknolojinin temeli su iinde znm

haldeki Na2SO4 tuzunun, s yardm ile zeltideki suyunun

buharlatrlarak sodyum slfat elde etmekdir.
Bunun iin yeraltna verilen sularla madenin znmesi
salanacak, daha sonra zelti buharlatrlarak tuzu elde
kalacaktr. retim kademesinde ek olarak katalizr ve kimyasal
kullanlmamaktadr.
Ayn zamanda faaliyet kapsamnda patlayc ve parlayc madde
kullanm olmamaktadr.
Yeraltnda 70-80 metre derinlikte bulunan madenin ana yaps

glauberit olup, (Na2SO4.CaSO4) iinde yer yer tenardit

mercekleri (Na2SO4) bulunmaktadr.
Her iki tuzda su verilerek zlmekte ve sodyum slfat
madenden alnmaktadr.
Sodyum slfat dndaki znmeyen maddeler yeraltnda
bulunduu yerde kalmaktadr.
Cevherin yaps dikkate alndnda 2.5 ton glauberit
cevherinden 1 ton saf Sodyum Slfat ve 1.1 ton tenardit
cevherinden 1 ton saf Sodyum Slfat alnmaktadr.

TRKYE'DEK ACI GLLERDEN

SODYUM SLFAT RETM
Trkiye'deki en nemli sodyum slfat retim yerleri

Acgl, Bolluk ve Tersakan glleridir.

Bu gllerden uzun yllardr glauber tuzu ve tenardit
gibi sodyum slfat mineralleri retilmektedir.

 Bu amala gllerin doal blmleri setlerle evrilerek retim

havuzlar oluturulmutur.
Bu retim havuzlarnda gerekletirilen sodyum slfat retimi
ksaca alt evreden olumaktadr .
Bunlar srasyla; glden havuzlara su pompalanmas,
evaporasyon, souma nedeniyle kristallendirme, kristallendirme
sonras drenaj, dehdrasyon (kuruma) ve toplama evreleridir.
Normal koullarda her retim havuzundan iki ylda bir

sodyum slfat (tenardit) retimi gerekletirilmektedir

Ancak baz durumlarda bu sre bir yla inebilmektedir.
Glden retim havuzlarna su pompalanmas Ocak-Haziran
aylar aras yaplmaktadr

 Acgl, Bolluk ve Tersakan gllerinde oluturulan

havuzlarda k aylarnda glauber tuzu

kristallemektedir.
Kristallemeden sonra Cl" iyonunca zenginleen tuzlu
su, Ocak-ubat aylarnda bu kristalleme havuzlarndan
boaltlmakta ve glauber tuzu doal dehidrasyona
braklmaktadr.
Havalarn 25-30 C scakla ulat Temmuz-Austos
aylarnda glauber tuzu iindeki kristal suyu kaybederek
toz pudra eklindeki thenardite dnmektedir.
Toz halindeki bu sodyum slfat sprlerek
toplanmakta ve doal haliyle sanayinin deiik dallarna
pazarlanmaktadr

Doal Yntemle Sodyum Slfat

retimini Etkileyen Faktrler
Is : Glauber tuzunun susuz sodyum slfata dnm
scakl 32 C olduu gznne alnrsa TemmuzAustos ve Eyll aylarnda (toplama evresi) hava
scaklnn bu deerin zerinde olmas gerekir.
Yamur: Sodyum slfat retimini tehdit eden faktrlerin
en nemlilerinden biri yamurdur.
Nisan-Mays aylarnda yaan yamur retim
havuzlarna doru aktndan retim havuzlar
etrafndaki drenaj ann ok iyi yaplm olmas
gerekmektedir.
Rzgar : Toplama zaman rzgarn hi olmamas istenir.

Teklonojik retim Yntemleri

Glauber Tuzu retimi:

Sodyum slfatn glauber tuzu halinde retilmesi iin scak
doygun zeltisinin soutulmas gerekmektedir.
Glauber tuzunun kristallendirilmesi iin en uygun ilem
vakum soutmasdr.
Buharlatrma iin gerekli s zeltinin kendisinden
alnmaktadr. Ksmen buharlatrma ksmen souma etkisi
ile kristalizasyonun olduu bu tip cihazlara adyabatik
vakum evaporatrleri denir.
Vakum evaporatrne 45 C civarnda giren zelti 5 C'ye
kadar souyarak buradan tuz lapas halinde kar.
Kvamlatrcya alnarak sspansiyondaki tuz deriimi
%50 civarna karldktan sonra santrifj filtreye verilir.

Susuz Sodyum Slfat retimi :

Glauber tuzundan susuz sodyum slfat retiminde, scak ve
deriik zeltiden kristallendirmek veya soutma ve
dehidrate etme yntemleri uygulanmaktadr.

Sodyum Slfat Bileiinin

Doal Kaynaklar Dnda retilen Yntemleri
Doal kaynaklar dnda ,yan rn olarak ise eitli

kimyasallarn retimlerinde yan rn eklinde sodyum

slfat eldeleri yaplmaktadr.
Bu retimlerden en yaygn olanlar sodyum bikromat,
suni ipek, amonyum klorr retimleri olup, zellikleri
u ekilde zetlenebilir .
Sodyum bikromat: Krom cevherinin soda ile
ilenmesinde elde edilen sodyum bikromat, H2SO4 ile
asitlendirilir. Bu esnada sodyum slfat elde edilir.
Ancak sar renkli rn olutuundan tercih edilmez.
Suni ipek: Asetat iplii retimi srasnda ortaya kan
sodyum slfat esasna dayanr.

Tuz-Slfat Asidi Yntemi

Adi tuz zerine slfat asidi etkisiyle sodyum slfat u reaksiyonlar gereince

retilmektedir. Bu reaksiyonlar ile ayn zamanda klorr asidi de

retilmektedir.
NaCl + H2SO4
NaHSO4 + NaCl
2 NaCl + H2SO4

NaHSO4 + HCl
Na2SO4 + HCl
Na2SO4 + 2 HCl

lk reaksiyon oda scaklnda balar ve 150-300 oC arasnda tamamlanr.

Meydana gelen sodyum bislfatn ortamdaki sodyum klorr ile reaksiyona

girerek sodyum slfat vermesi reaksiyonu 600 oC civarnda tamamlanr.

Genellikle tuz ve sitokiyometrik oranda slfat asidi bir Mannheim tipi

frnda kartrlarak tek basamakta sodyum slfat ve hidrojen klorre

dntrlmektedir.
Frn ii aside dayankl refrakter tulalar ile denmi, d ise elikten
yaplmtr. Frndaki reaksiyon karm merkezdeki dner bir mile bal
kollar zerindeki krekler yardm ile srekli olarak kartrlr. Adi tuz ile
slfat asidinin devaml olarak kartrlp stld dner frnlarn
kullanlmasyla da sodyum slfat retilebilmektedir.

Hargreves Yntemi
lk olarak Avrupada kullanlm olan bu yntemin esas, tuzdan

hazrlanm briketler zerinden 500-600 oC de SO2 ve O2

karm ile su buhar geirilmesi srasnda oluan reaksiyona
dayanmaktadr. Robinson yntemi olarak da bilinmekte olan bu
metot artk endstriyel nemini kaybetmitir.
4 NaCl + 2 SO2 + 2 H2O + O2 2 Na2SO4 + 4 HCl

Bunlarn dnda, eitli ekilde elde edilen sodyum slfat

zeltileri yksek scaklkta buharlatrlarak veya glauber

tuzunun tula astarl dner frnlarda stlmas sonucu suyu
giderilmek suretiyle de sodyum slfat retilmektedir.

Pazarlama Koullar, Balca Alc

ve Satc Firmalar:

Pazarlama koullarn ok nemli lde, retilen sodyum slfatn nitelii

erevesinde nakliye nitelikleri belirlemektedir.

Gerek doal yollardan gerek yan rn eldesi olarak retilen bu
hammaddenin niteliini kolay bozma zellii alternatif maddelere kar en
nde gelen zayfldr. .
Sodyum slfat zellikle deterjan sanayinde vazgeilemeyecek bir
hammaddedir. Bu alanda alternatifi hemen hemen bulunmamaktadr. Cam
sektrnde ise kalsiyum slfat ve soda yerine geebilen maddelerdir. Kat
sektrnde ise zellikle kostik soda kullanlabilmektedir.
Geri kazanma olanaklar asndan yksek kullanlabilirlii sz konusudur.