Kimyasal Tepkime Olup Olmadığını Gözlemleyerek Anlama Yolları

İki veya daha fazla maddenin birbiri ile etkileşmesi sonucu kendi
özelliklerini kaybederek yeni özellikte maddeler oluşturmasına kimyasal
reaksiyon adı verilir. Maddeler arasındaki etkileşimlerin kimyasal reaksiyon
olup olmadığını tespit etmek için bir çok mevcut olmakla birlikte bu çalışmada
görsel olarak tepkime olup olmadığını gözleme yöntemleri üzerinde
durulacaktır. Laboratuvarlarda; renk değişimi, çökelek oluşması, gaz çıkışı
olması ve ısı açığa çıkması gibi dört işlemle tepkime oluşup oluşmadığı
gözlemlenebilir.
1-Renk değişimi tepkimeleri: Başlangıçtaki maddenin renginden farklı
renklerin oluştuğu tepkimelerdir. Laboratuvarımızda iyot ile sodyum tiyosülfat
arasında oluşan tepkime ile renk değişimi gözlemlenecektir.
I2 +2Na2S2O3 → 2NaI + Na2S4O6
Laboratuvarlarda renkli maddelerin etkileşimlerinde genellikle renk
değişimleri gözlenir. Permanganat, kromat, bikromat iyonlarının oluşturduğu
tepkimeler ve bir çok metalin renkli bileşiklerinin etkileşimlerinde renk
değişimleri gözlemlenebilir.
3H2O2 + 2KMnO4 → 2MnO2 + 2KOH + 3O2 + 2H2O
2-Çökelek oluşması tepkimeleri: Maddelerin etkileşimi sonucu
çökelmenin gözlendiği tepkimelerdir. Laboratuvarımızda sodyum sülfat ile
baryum nitrat arasındaki tepkime ile çökelme gözlemlenecektir.
Na2SO4 + Ba(NO3)2 → BaSO4 (k) + 2NaNO3
Genellikle basit yer değiştirme tepkimeleri şeklinde oluşan bu tür çökelme
tepkimeleri aşağıda verilen suda çözünme kurallarını dikkate alarak bir çok
madde için etkileşimler oluşturulup yazılabilir. Kurallarda verilen çok çözünen
iyonların tuzları ile çok az çözünen veya çözünmeyen tuzların oluşabileceği yer
değiştirme tepkimeleri oluşturulabilir. Örneğin suda çok çözünen KCl çözeltisi
ile AgNO3 çözeltisi etkileşirse AgCl çöker.
KCl + AgNO3 → AgCl (k) + KNO3
Genel suda çözünürlük kuralları
Suda çözünenler:
Na+, K+ ve NH4+ tuzları,+2 NO3-, CH3 COO- ve ClO3- tuzları, Cl -
, Br- ve
tuzları, (Ag+, Pb+2 ve Hg2 bileşikleri hariç), SO4-2 tuzları (Ba , Pb+2 ve
I- +2 +2

Sr bileşikleri hariç)
Suda çözünmeyenler:
CO3 -2+ ve +PO4 -3+ tuzları +2
(Na+, K+ ve NH4+ bileşikleri
-2
hariç),
+
OH
+
-
ve+ O-2
tuzları
+2
( Na , K , NH4 ve Ba bileşikleri hariç) S tuzları (Na , K , NH4 ve
Ba bileşikleri hariç).
3-Gaz çıkışı tepkimeleri: Bu tür tepkimeler için en yaygın örnek asitlerle
karbonat ve bikarbonat iyonu içeren bileşikler arasındaki etkileşimler verilebilir.
Gaz çıkışı olan bir çok tepkime kimyada karşımıza çıkabilir. Ancak bu
etkileşimleri örnek vermek yeterli olacaktır. Laboratuvarımızda NaHCO 3 ile
HCl etkileşimi buna örnek olarak gösterilecektir.
NaHCO3 + HCl → NaCl + CO2 (g) +H2O
4-Isı değişimi olan tepkimeler: Buna örnek olarak asitler ile bazlar
arasındaki nötralleşme tepkimeleri gösterilebilir. Tepkimelerde kullanılan asit
veya bazın biri kuvvetli olursa daha sağlıklı bir sonuç alınabilir.
Laboratuvarımızda sülfürik asitle NaOH arasındaki etkileşimle bu değişim
gözlemlenecektir. Laboratuvarda çok karşımıza çıkan NaOH, KOH, NH3 gibi
bazlar ile, HCl, HNO3 , H2SO4 ve CH3COOH gibi asitlerin etkileşimlerinden bu
ısı değişimleri gözlemleyebiliriz. Isı değişimi gözlemleme de nötralleşme
tepkimelerini örnek göstermek yeterli olacaktır.
H2SO4 + 2NaOH→ Na2SO4 + 2H2O + ısı

Süzme
Bir katıyı bir sıvıdan ayırmak için en çok kullanılan yöntem süzmedir. Süzme
işlemi genellikle süzgeç kağıdı ve huni kullanılarak yapılır. Süzülerek ayrılan
katının gravimetrik yöntemlerle miktarı tayin edilecekse gözenekleri çok ince
olan ve yandığı zaman kül bırakmayan özel süzgeç kağıtları kullanılır. Aksi
durumlarda normal süzgeç kağıdı kullanılır. Gravimetrik tayinlerde kullanılacak
huniler de biraz farklıdır. Süzmeyi hızlandıracak şekilde yapılmışlardır.
Normal Süzme: Laboratuvardaki süzme işlemlerinin çoğu "normal süzme" ile
gerçekleştirilir. Bu işlemde dikkat edilmesi gereken temel noktalar, aşağıda
özetlenmektedir. • Süzme hızı çok önemlidir. Süzme hızının yüksek olmasını
sağlamak için, uzun boyunlu bir huni kullanılır. Ayrıca süzgeç kağıdının huniye
uygun bir biçimde yerleştirilmesi de, süzme hızının yüksek olmasını çok etkiler.
• Süzme işleminde önce, süzgeç kağıdı dörde katlanarak kullanılmaya hazır hale
getirilir. Daha sonra dörde katlanan süzgeç kağıdının bir köşesi yırtılarak,
huniye yerleştirilir. • Huni ile süzgeç kağıdının arasında hava boşluğu
kalmaması için, pisetle su püskürtülerek, süzgeç kağıdı ıslatılır. Ardından
parmak uçları ile hafifçe bastırılarak, kağıdın huniye yapışması sağlanır. •
Süzülecek karışımın durulmuş olması gereklidir. Bulanık bir karışımda süzgeç
gözenekleri hemen tıkanacağı için, süzme hızı çok düşük olur.
Şekilde basit bir süzme düzeneği görülmektedir. Düzenekte huni boynunun,
beher çeperine içten değecek şekilde yakın konumlanması sağlanmalıdır. Bu
amaçla huni, bir halkanın veya uygun çaplı bir deliğin içine oturtulur ve beher
huni boynuna iyice yaklaştırılır. • Süzülecek karışımın bulandırılmamasına özen
göstererek, bir cam baget yardımı ile süzme başlatılır. Süzmenin sürekliliği için
huni boynunun sürekli sıvı ile dolu olmasına dikkat edilir. • Duru sıvının süzme
işlemi bittikten sonra, beherin çeperlerine yapışan çökelek parçacıkları, yıkama
sıvısı yardımı ile (genellikle damıtık su) beherin dibine alınır. Bu işlem için
içinde yıkama sıvısı bulunan pisetten yararlanılır. Çeperlerin pisetle
yıkanmasından sonra, behere tüm çökeleği örtecek kadar yıkama sıvısı ilave
edilir ve karışım bir cam bagetle iyice karıştırılır. Yeniden durulma olana kadar
beklenir ve duru sıvı dikkatlice yeniden süzgece aktarılır. Bu işlem iki üç kez
tekrarlanır. • Beherde kalan çökeleğin tümü üzerine yıkama sıvısı püskürtülerek,
çökeleğin süzgeç kağıdı üzerine aktarılması gerçekleştirilir. • Çökeleğin pisetten
püskürtülen yıkama sıvısı ile kağıdın üst kenarından aşağıya doğru dikkatlice
yıkanır. • Saf bir ayırım yapabilmek için süzme hızını ve verimini yüksek
tutmak amacıyla, tüm bu işlemlerin çok büyük bir özen ve dikkatle yürütülmesi
gerekmektedir. Özellikle nicel analiz çalışmalarında çok dikkatli olmak ön
koşuldur.
Süzme işlemlerinde kullanılan süzgeç kağıdının özellikleri
Süzgeç kağıtları, yaklaşık 50x50 cm2 boyutlarında tabakalar halinde veya belirli
yarıçaplarda yuvarlak kesilmiş olarak bulunurlar. Tabaka halinde satılan süzgeç
kağıtları, genel amaçlı olup, çok büyük tanecikli çökeleklerin ayrılmasında
kullanılabilirler. Ancak birçok durum için bu süzme işlemleri yeterli değildir.
Yuvarlak kesilmiş süzgeç kağıtları ise, değişik büyüklüklerde gözeneklere
sahiptirler. Bu tür süzgeç kağıtlarının, gözenek boyutları, üretici firmalar
tarafından farklı renkler veya farklı numaralar ile üzerlerinde belirtilmiştir.
Örneğin Whatman süzgeç kağıtları " numaraları" ile Schuell süzgeç kağıtları ise,
"renkli bantları" ile gözenekleri hakkında fikir verirler.
Çok küçük taneli çökelekler için, mavi veya kırmızı bantlı, • Küçük veya orta
boy çökelekler için, beyaz bantlı, • İri taneli veya jelimsi yapıda çökelekler için,
siyah bantlı, süzgeç kağıtları kullanılırlar.

Mavi bantlı süzgeç kağıdı

Adi süzgeç kağıdı

Vakum Altında Süzme: Süzme işlemini çabuklaştırmak için, süzgeç altından

bir su trompu veya vakum pompası yardımı ile hava boşaltılır. Vakum altında
süzme işleminde, toplama kabı olarak vakum uygulanmasına uygun niteliklerde
ve biçimde yapılmış "Nuche erleni" kullanılır. Süzgeç görevini ise, Büchner
hunisi, hirsch hunisi ve çeşitli süzme krozelerinden biri üstlenebilir.
Büchner hunisi: Dibi geniş ve delikli porselen süzgeç. Gerektiğinde huni dibine
süzgeç kağıdı yerleştirilebilir.
Hirsch hunisi: Dibe doğru daralan, dibi gözenekli cam huni. Çökelek miktarı az
olduğundan tercihen kullanılır.

Gooch krozesi: Dibi delikli porselen kroze. Tabanında ince çökelekleri süzmek
için, gözenekli camdan bir disk bulunur.

Sinterize cam dipli kroze: Sinterize gözenekli camdan bir tabanı vardır. İri, orta
ve küçük tanecikli çökelekler için farklı gözenek boyutlarına sahip türleri vardır.