KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

Bir maddenin farklı maddelere dönüşmesine veya başka maddelerle etkileşerek yeni maddeler oluşturmasına Kimyasal
Tepkime (Reaksiyon) denir.

GİRENLER → ÜRÜNLER (ÇIKANLAR)

( Reaktifler ) ( Reaktanlar )

Kimyasal denklemlerde kullanılan;

(k) katı halde (s) sıvı halde (g) gaz halinde (suda) veya (aq) suda çözünmüş halde
Tamamen iyonlaşma Kısmen iyonlaşma

Tepkimenin sırasındaki sıcaklık, basınç koşulları ve katalizör gibi etkenler tepkimedeki ok işaretinin üstüne ya da altına
yazılır:

Kütlenin Korunumu Kanunu (Antonie LAVOİSİER)

Tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı ürünlerin kütleleri toplamına eşittir.
LAVOİSİER “Kimyasal tepkimede kütle yoktan var edilemez, var olanda yok edilemez.” demiştir.

Kimyasal tepkimelerde;
1) Atom türü ve sayısı korunur.
2) Toplam kütle korunur.
3) Proton, nötron ve elektron sayısı korunur.
4) Toplam nükleon (proton + nötron) sayısı korunur.
5) Toplam iyon yükü korunur.
6) Toplam mol sayısı, molekül sayısı ve türü KORUNMAYABİLİR.

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

28g 6g ?
? = 28 + 6 = 34g NH3(g)

28g 6g 34g
14g 3g 17g Hepsi ikiye bölünmüş

56g ? ? Hepsinin iki katı alınacak

2.6 = 12g 2.34 = 68g

SORU: Aşağıdaki tepkimede 6,4g Cu(k) bir miktar HNO3(aq) ile artansız olarak tepkimeye girdiğinde 18,8g Cu(NO3)2(aq),
2g NO(g) ve 2,4g H2O(s) oluşuyor. HNO3(aq) miktarını hesaplayınız.

3Cu(k) + 8HNO3(suda) → 3Cu(NO3)2(suda) + 2NO(g) + 4H2O(s)

6,4g ? 18,8g 2g 2,4g

6,4 + ? = 18,8 + 2 + 2,4

6,4 + ? = 23,2
? = 23,2 – 6,4 = 16,8g HNO3(suda)

Tepkimelerin Denkleştirilmesi
Kesin kurallar olmamakla birlikte aşağıdaki öneriler tepkimelerin denkleştirilmesini kolaylaştırır:
a) Sadece katsayılar değiştirilebilir.
b) Kesirli katsayılar kullanılmaz. Sadece iki atomlu elementler için n/2 gibi kesirli katsayı kullanılabilir.
c) Denkliğin her iki tarafında yalnızca bir kez yer alan ve her iki taraftaki atom sayıları eşit olan elementlere bakılır. Bu
elementleri içeren formüllerin katsayıları eşit olmalıdır.
d) Kimyasal tepkime yazıldıktan sonra en küçük katsayılarla denkleştirilir.
Denkleştirme sıralaması Metaller – Ametaller – Hidrojen – Oksijen şeklindedir.
 SORU: Aşağıdaki tepkimeleri denkleştiriniz.

a) C2H5OH(s) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g) b) Mg(OH)2 + H3PO4 → Mg3(PO4)2 + H2O

C2H5OH(s) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(g) 3Mg(OH)2 + 2H3PO4 → Mg3(PO4)2 + 6H2O

SORU: Aşağıdaki tepkimelerde x ve y sayılarını hesaplayınız.

a) C3H5(OH)x + yO2 → 3CO2 + 4H2O b) Na2CO3(k) + HxSOy(aq) → Na2(SO4)(aq) + H2O(s) + CO2(g)

C3H5(OH)x + yO2 → 3CO2 + 4H2O Na2CO3 + HxSOy → Na2(SO4) + H2O + CO2(g)

2 Na 2 Na
3C 3C C C
(5 + x) H 8H xH 2H
(x + 2y) O 6 + 4 = 10 O (y + 3) O 7O

5+x=8 x + 2y = 10 x=2 y+3=7

x=8-5 3 + 2y = 10 y=7-3=4
x=3 2y = 7
y = 7/2

C3H5(OH)3 + 7/2O2 → 3CO2 + 4H2O

SORU: C3H4 ve O2 gazlarının tamamı tepkimeye girdiğinde SORU: Aşağıdaki tepkimede X maddesinin kimyasal
66g CO2 ve H2O oluşuyor. C3H4, O2 ve H2O miktarlarını formülünü bulunuz.
hesaplayınız. (O:16 g/mol, C:12 g/mol, H:1 g/mol)
C3H4(g): 40g O2(g): 32g X(k) + 3CO(g) → 2Fe(k) + 3CO2(g)
CO2(g): 44g H2O(g): 18g
2 Fe
C3H4 (g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g) 3C 3C
40g 128g 132g 36g 3O 6O
? ? 66g ? Yarısı kadar X = 2Fe, 3O ise
20 64 66g 18 Fe2O3

SORU: Aşağıdaki tepkimede X maddesinin kimyasal SORU: Aşağıdaki tepkimede X maddesinin kimyasal
formülünü bulunuz. formülünü bulunuz.

3X(suda) + H3PO4(suda) → Na3PO4(suda) + 3H2O(s) 14H+ + 6Cl– + X → 2Cr3+ + 3Cl2 + 7H2O

3 Na 14 H 14 H
P P 6 Cl 6 Cl
3H 6H 2 Cr
4O 7O 7O
X = 2Cr, 7O
3X = 3Na, 3H, 3O X = Cr2O72 –
3 (Na, H, O) ise
X = NaOH Yük 14 - 6 + ? = 6
8+?=6
?=6-8
? = -2
 Sabit Oranlar Kanunu (Joseph PROUST)
Bileşiği oluşturan atomların kütleleri arasında basit tam sayılı bir oran vardır.

SORU: Aşağıdaki bileşikler için sabit oranı (atomların kütlece birleşme oranı) hesaplayınız.

a) FeS için ( Fe: 56 g/mol, S: 32 g/mol ) b) Al2O3 için ( Al: 27g/mol, O: 16 g/mol )

mFe 56 7 mAl 2.27 54 27

= = = = =
mS 32 4 mO 3.16 48 24

NOT: Tepkimede tamamen tükenen maddeye SINIRLAYICI BİLEŞEN denir. Sınırlayıcı bileşen bitince tepkime durur.
Tepkimeye girenler eşit kütlelerde alındığında harcanma miktarı fazla olan daha önce biteceğinden sınırlayıcı bileşendir.
Tepkimede fazla eklenen reaktifler tamamen tükenmez ve bir kısmı artar.

SORU: CaS bileşiğinde; ( Ca: 40g/mol, S: 32 g/mol ) b) 30’ar g Ca ve S’den en fazla kaç gram bileşik oluşur?
a) 28g S ile kaç gram Ca birleşir? Hangi elementten kaç gram artar?
Ca sınırlayıcı bileşendir. (Harcanma miktarı fazladır.)
mCa 40 5 Ca + S → CaS
= = 5g 4g 9g Ca + S → CaS
mS 32 4 ?g 28g ?g Sabit Oran: 5g 4g 9g
35g 63g
Başlangıç: 30g 30g -
II. yol Değişim: 30g 24g 54g
4g S ile 5g Ca Sonuç: - 6g 54g
28g S ile xg Ca
4.x = 5.28 6g S artar. 54g CaS bileşiği oluşur.
x = 5.7 = 35g Ca

Oluşan CaS = 35 + 28 = 63g

SORU: Eşit kütlede alınan Mg ve O den en fazla 50g MgO SORU: C ve H den oluşan bileşiğin %25’i hidrojendir.
oluştuğuna göre hangi elementten % kaç artar? C ve H den oluşan 35g karışımdan en fazla 32g bileşik
( Mg: 24g/mol, O: 16 g/mol ) oluşunca, hidrojen tükeniyor.
Karışımdaki C ve H miktarlarını hesaplayınız.
Mg + ½ O2 → MgO mMg 24 3
24g 16g 40g = = C + H → Bileşik (CxHy)
mO 16 2 %75 %25 %100
Mg sınırlayıcı bileşendir.
Sonuç: 32.%75 32.%25 32g
Mg + ½ O2 → MgO Sonuç: 24g 8g 32g
Sabit Oran: 3g 2g 5g
Karışımdaki H bittiğine göre artan madde karbondur.
Değişim: 30g 20g 50g ( 10 kat artmış ) Artan “C” = 35 - 32 = 3g C artar.
Başlangıç: 30g 30g -
Sonuç: - 10g 50g Başlangıçtaki karışımda;
mC = 24 + 3 = 27g C
10g “O2” artar. Artan Oksijenin kütlece %’si; mH = 8g H

30g O2 den 10g O2 artarsa

100g O2 den xg O2
30.x = 10.100
x = 100/3 = 33,3g O2 ise % 33,3
 SORU: N2(g) + ½ O2(g) → N2O(g) tepkimesinde sabit oran c) Eşit kütlede N2 ve O2 ile 66g N2O oluştuğuna göre hangi
mN /mO = 7 / 4 dür. elementten kaç gram artar?
a) 35g N2 ile tepkimeye giren O2 miktarını ve oluşan N2O
miktarını hesaplayınız. N2 sınırlayıcı bileşendir.

N2(g) + ½ O2(g) → N2O(g) N2(g) + ½ O2(g) → N2O(g)

7 4 11 Sabit Oran: 7 4 11
5 kat 35g 20g 55g
Değişim: 42g 24g 66g ( 6 kat artmış )
Başlangıç: 42g 42g -
b) 33g N2O elde etmek için kaç gram O2 harcanır? Sonuç: - 18g 66g

N2(g) + ½ O2(g) → N2O(g) 18g “O2” artar.

7 4 11
21g 12g 33 g 3 kat

SORU: 3Mg(k) + N2(g) → Mg3N2(k) tepkimesine göre SORU: X3Y2 bileşiğindeki X’in kütlesinin Y’nin kütlesine
mMg/mN = 18 / 7 dir. oranı 4/7 olduğuna göre, 121g X3Y2 elde etmek için kaç g X
Yirmi yedişer gram Mg ve N2 ile en fazla kaç garm bileşik gerekir?
oluşur? 3X + 2Y → X3Y2
3Mg(k) + N2(g) → Mg3N2(k) 4 7 11
Sabit Oran: 18 7 25 ? ? 121
Sınırlayıcı bileşen Mg dir. 44 77

Başlangıç: 27g 27g - 2.yol

Değişim: 27g 10,5g 37,5g ( 1,5 kat artmış ) mX 4k 4k + 7k = 121
Sonuç: - 6,5g 37,5g = 11k = 121
mY 7k k = 11
6,5g “N2” artar. 37,5g bileşik oluşur.
mX = 4k = 4.11 = 44g X

Katlı Oranlar Kanunu (John DALTON)

İki element birden fazla bileşik oluşturduğunda elementlerden birinin sabit miktarına karşı, diğer elementin
bileşiklerdeki miktarları arasında basit tam sayılı bir oran vardır. Bu orana KATLI ORAN denir.

SORU: NO ve N2O5 için; SORU: X2Y3 ve XY2 için;

a) Oksijenin katlı oranını hesaplayınız. a) X’in katlı oranını hesaplayınız.
“N” miktarları eşitlenir. 2 /X2Y3 → X4Y6 4
I. bileşik 2 /NO → N2O2 2 3 /XY2 → X3Y6 X’in katlı oranı =
II. bileşik N2O5 → N2O5 Oksijenin katlı oranı = 3
5
b) Y’nin katlı oranını hesaplayınız.
b) Azotun katlı oranını hesaplayınız. X2Y3 → X2Y3 3
“O” miktarları eşitlenir. 2 /XY2 → X2Y4 Y’in katlı oranı =
5 /NO → N5O5 5 4
N2O5 → N2O5 Azotun katlı oranı =
2
NOT: Bir elementin katlı oranı diğer elementin katlı
oranının çarpmaya göre tersidir.

SORU: NOx ve N2O3 için oksijenin katlı oranı 4/3 olduğuna

göre “x” kaçtır?
2 /NOx → N2O2x 4 2x
N2O3 → N2O3 =
3 3
 2x = 4 ise x = 2

SORU: X3O4 ve XzOy için X’in katlı oranı 2 ise y/z oranı NOT: Katlı oran olması için;
kaçtır? İki bileşikteki her iki elementin cinsi aynı olmalı,
O’lar eşitlenirse Katlı oranı ≠ 1 olmalıdır.
I. bileşik y /X3O4 → X3y O4y
II. bileşik 4 /XzOy → X4z O4y
SORU: Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangilerine Katlı
3y 2 Oranlar Kanunu uygulanabilir?
X nin katlı oranı = = ise 3y = 8z a) H2O, H2O2 Katlı oran var.
4z 1 y/z = 8/3 b) LiCl, KCl Katlı oran yok. Elementler farklı
c) SO2, SO3 Katlı oran var.
d) P2O5, P4O10 Katlı oran yok. Katlı oran = 1

SORU: X ve Y den oluşan iki bileşikteki X ve SORU: X ve Y den oluşan iki bileşikteki X
Y miktarları grafikte verilmiştir. miktarları grafikte verilmiştir.
II. bileşik XY ise I. bileşiğin formülünü II. bileşik X3Y2 ise I. bileşiğin
bulunuz. formülünü bulunuz.

I. bileşik Xa Yb = 21
I. bileşik Xa Yb 8 + 13
8+4
II. bileşik X3 Y2 = 29
II. bileşik XY 16 + 13
6+6
8 16 3
8 6 4 = ise a =
= ise a = a 3 2
a 1 3 I. bileşik X3/2 Y2
I. bileşik X4/3 Y2/3 X3 Y4
X4 Y2 ise X2Y 13 13
4 6 2 = ise b = 2
= ise b = b 2
b 1 3

mX 4
SORU: Cu ve X karışımının 18 gramı artansız olarak CuX SORU: X2Y için =
olduğuna göre 18’er gram
bileşiğini oluşturuyor. mY 3
I. bileşikteki kadar Cu ve X karışımının 28 gramı artansız X ve Y kullanarak en fazla kaç gram XY3 elde edilir?
olarak CuX2 bileşiğini oluşturuyor.
II. bileşikteki kütlece Cu/X oranı kaçtır? I. bileşik X2 Y
4+3
I. bileşik CuX → Cu + X
18g II. bileşik XY3
mX = 28 - 18 = 10g a+b
II. bileşik CuX2 → Cu + 2X
28g CuX =18 4 a
mCu + 10 = 18 = ise a = 2 g
mCu = 8g 2 1 II. bileşik X + 3Y → XY3
2 9 → 11
mCu Cu 8 2 Değişim 4 18 → 22
II. bileşik CuX2 için = = = 3 b Başlangıç 18 18 → -
mX 2.X 20 5 = ise b = 9 g Sonuç 14 - → 22
1 3