Umowa jako źródło zobowiązań, swoboda umów, culpa in contrahendo, umowa

przedwstępna, wzorce umów, niedozwolone postanowienia umowne, umowy

zawierane na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa.

mgr Maciej Bieszczad

Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego
Źródła zobowiązań - podział

1. umowy – np. umowa pożyczki (art. 720-724 k.c.)

2. jednostronne czynności prawne –np. art. 919 k.c. -
przyrzeczenie publiczne
3. czyny niedozwolone – vide art. 415 k.c.
4. decyzje administracyjne
5. orzeczenia sądowe

2
Rodzaje umów - podziały

1. Umowy zobowiązujące i rozporządzające

2. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące oraz
umowy wzajemne
3. Umowy konsensualne i realne
4. Umowa nazwane, nienazwane i mieszane
5. Umowy związane z obrotem gospodarczym
6. Umowy z udziałem konsumentów

3
Umowy zobowiązujące i rozporządzające

- umowa zobowiązująca:
- u jednej ze stron powstaje obowiązek określonego zachowania się w
przyszłości
- umowa rozporządzająca:
- jedna ze stron w wyniku dokonania tej czynności prawnej zmniejsza stan
swojego posiadania (pozbywa się prawa majątkowego lub je osłabia)

W obrocie dominują umowy zobowiązująca-rozporządzające

(vide art. 155 § 1 k.c.)

4
Umowy jedno- i dwustronnie zobowiązujące oraz
wzajemne

Umowy jednostronnie zobowiązujące:

- dłużnik jest wyłącznie zobowiązany, a wierzyciel wyłącznie uprawniony do
świadczenia (vide art. 888 § 1 k.c.)
Umowy dwustronnie zobowiązujące:
- dłużnik jest jednocześnie uprawniony i zobowiązany do świadczenia
Umowy wzajemne:
- charakteryzują się ekwiwalentnością świadczeń – pod względem wartości
świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony

5
Umowy konsensuaalne i realne

Umowy konsensualne:
- do zawarcia umowy wystarczające jest złożenie przez strony zgodnych
oświadczeń woli (np.. art. 758 § 1 k.c.)
Umowy realne:
- do zawarcia umowy nie jest wystarczające samo złożenie zgodnych
oświadczeń woli stron, konieczne jest, by w skład stanu faktycznego
tworzącego umowę wchodził jeszcze dodatkowy element (np.. wydanie rzeczy
– art. 710 k.c.)

6
Umowy nazwane, nienazwane i mieszane

Umowy nazwane:
- w ustawie określone są przynajmniej ich elementy przedmiotowo istotne
Umowy nienazwane:
- brak jest ustawowego określenia treści umowy, strony kształtują stosunek
prawny w granicach swobody umów
Umowy mieszane:
- zawierają elementy treści różnych umów nazwanych

7
Umowy związane z obrotem gospodarczym

- rodzaje umów szczególnie często występujące w stosunkach

gospodarczych
- niektóre umowy mogą być zawarte jedynie przez podmioty
prowadzące określoną działalność gospodarczą
- umowa kredytu – banki,
- umowa ubezpieczenia - ubezpieczyciele

8
Umowy z udziałem konsumentów

- obowiązek informacyjny względem konsumentów

- najpóźniej z chwilą wyrażenia woli związania się umową informacja m. in. o:
głównych cechach świadczenia, danych identyfikujących przedsiębiorcę,
łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, sposobie i
terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę oraz stosowanej
procedurze rozpatrywania reklamacji
- umowa zawierana na odległość lub poza lokalem
przedsiębiorstwa – art. 27 PrKons:
– uprawnienie do odstąpienia od umowy

9
Zasada swobody umów

- przejaw zasady autonomii woli,

- swoboda kształtowania treści stosunków cywilnoprawnych,
- art. 3531 k.c. - Strony zawierające umowę mogą ułożyć
stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub
cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie
ani zasadom współżycia społecznego

10
Granice zasady swobody umów

Przewidziane w ustawie:
- np. art. 387 § 1 k.c., czy art. 473 § 2 k.c.
- wyzysk – art. 388 k.c.
- zmiana ustawowych zasad rękojmi – art. 558 § 1 k.c.
Wynikające z właściwości zobowiązania:
- postanowienia prowadzące do zniekształcenia umowy nazwanej,
- uniemożliwienie rozsądnej interpretacji treści stosunku prawnego z
wykorzystaniem dostępnych instytucji

11
Szersze rozumienie zasady swobody umów

- decyzja o woli nawiązania stosunku umownego,

- decyzja co do wyboru kontrahenta,
- decyzja co do formy kontraktu (vide art. 60 k.c.),
- decyzja co do trybu zawarcia umowy

12
Umowa przedwstępna

- art. 389-390 k.c.

- zwyczajowo zawierana wówczas, gdy istnieją prawne lub faktyczne
przeszkody uniemożliwiające zawarcie umowy przyrzeczonej,
- powinna określać istotne postanowienia umorzy przyrzeczonej
- termin zawarcia umowy – art. 389 § 2 k.c.
- Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został
oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez
stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są
uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny
termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne
oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został
wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

13
Umowa przedwstępna

Art. 390
§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy
przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może
żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na
zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie
przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.
§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość
wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej,
w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona
może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

14
Umowa przedwstępna – przedawnienie roszczeń

Art. 390
§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z
upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała
być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy
przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają
się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się
prawomocne.

15
Wzorce umowne

- ratio legis – usprawnienie procesu zawierania umów,

- ogólne warunki, wzory, regulaminy, taryfy – tzw. umowy
adhezyjne (przystąpieniowe),
- wzorzec tworzony przez jedną stronę umowy, co rodzi dla
kontrahentów określone zagrożenia,
- związanie wzorcem – art. 384 k.c.:
- art. 384 § 1 k.c. - związanie pod warunkiem doręczenia przed zawarciem umowy,
- art. 384 § 2 k.c. - gdy posługiwanie się wzorem zwyczajowo przyjęte w danych
stosunkach – wystarczy możliwość dowiedzenia się o treści wzorca z łatwością
(chyba że chodzi o umowy zawierane z konsumentami – wyjątkiem są umowy
zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego)

16
Wzorce umowne – sprzeczność wzorca z umową

Art. 385 k.c.

§ 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony
są związane umową.
§ 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie
i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne
tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w
zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w
sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za
niedozwolone.

17
Wzorce umowne – klauzule abuzywne

Przesłanki abuzywności klauzul umownych:

- umowa zawarta z konsumentem,
- postanowienie nie było przedmiotem indywidualnych uzgodnień – definicja
legalna w art. 3851 § 3 k.c.,
- ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami,
- sposób ukształtowania praw i obowiązków konsumenta rażąco narusza jego
interesy

18
Model kontroli wzorców umownych

1. kontrola incydentalna:
- dotyczy skonkretyzowanych stron i funkcjonującego między nimi stosunku
prawnego,
2. kontrola abstrakcyjna:
- art. 23a – 23d ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,
- art. 23b ust. 1 u.o.o.k.k. - decyzja Prezesa UOKiK o uznaniu postanowienia
wzorca umowy za niedozwolone

19
Umowy zawierane na odległość i poza lokalem
przedsiębiorstwa

- art. 1 pkt 2 PrKons – ustawa reguluje m.in. zasady i tryb zawierania z konsumentem
umów na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa
- art. 2 pkt 1 PrKons - umowa zawarta na odległość - umowę zawartą z konsumentem w ramach
zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z
wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do
chwili zawarcia umowy włącznie;
- art. 2 pkt 2 PrKons - umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa - umowę z konsumentem zawartą:
a) przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego
przedsiębiorcy,
b) w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w lit. a,
c) w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na
odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu,
które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności
stron,
d) podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz
zawieranie umów z konsumentami;

20
Źródła

ustawa Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (tj. z dnia 9 lutego 2017 r.,
Dz. U. Z 2017 r. poz. 459)
Zarys prawa cywilnego, E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa
2016, wyd. 2, s. 240-271, s. 274-282.

21