Nadzemni Elektroenergetski Vodovi

Visokonaponske mree i vodovi predavanja II Kol Prof.
dr Jadranka Radovi
---- 1 ----
II. NADZEMNI ELEKTROENERGETSKI VODOVI

II.1. Osnovne karakteristike elemenata nadzemnih
elektroenergetskih vodova (dalekovoda)

Slika II. 0. Dio nadzemnog elektroenenergetskog voda (raspon)

1. Fazna uad: Al /

Osnovna konstrukciona karakteristika faznih uadi je:
Nazivni presjeci: ] [ /
2
mm S S
n
nAl
:
..., 120/20, 150/25, 185/30, 210/35, 240/40, 360/57, 490/65, ...
i
stvarni presjeci : ] [ /
2
mm S S
Al

121.6/19.5, 148.9/24.2, 183.8/29.8, 209/34.1, 243/39.5, 360.2/57.3, 490.3/63.60

Pri proraunima nadzemnih elektroenergetskih vodova, treba raunati sa stvarnim
presjecima .
Stvarni presjek ueta je: ] [ ] [ ] [
2 2 2
/
mm S mm S mm S
Al
Al
+ =

Ostale karakteristike faznih uadi su :

Specifina teina: ] / [
2
/
mm m daN p
Al

Zatitno ue, npr. III 50 mm
2

fazna uad, npr. Al/ 150/25 mm
2

S
T
R
S
T
R
raspon, npr. a=300 m

Visokonaponske mree i vodovi predavanja II Kol Prof. dr Jadranka Radovi
---- 2 ----

Modul elastinosti: ] / [
2
/
mm daN E
Al
.
Temperaturni koeficijent linearnog izduenja: ] / [
2
/
mm daN
Al

Karakteristike materijala provodnika
Materijal n

nd
[daN/mm
2
]
id

[daN/mm
2
]
p
[daN/m mm
2
]
x 10
-3
E
[daN/mm
2
]

[1/
o
C]
10
-5
Al 7
19 - 37
7
7
12
12
2.7
2.7
6 000
5 700
2.3
2.3
Cu 7
19 - 37
18
18
30
30
8.9
8.9
11300
10500
1.7
1.7
Al/ =0.95 18/19 24.5 46 5.33 13000 1.33
Al/ =1.7 12/7 19 45.5 4.66 10700 1.53
Al/ =4.4 70/7 13 24.5 3.75 8 700 1.78
Al/ =6 26/7 11 21 3.5 7 700 1.89
Al/ =7.7 24/7 10 19 3.36 7 400 1.96

2. Izolatori

Izolacija nadzemnih elektroenergetskih vodova je u principu vazduh.
Meutim, na mjestima gdje se provodnici postavljaju na stubove neophodno ih je
izolovati izolatorima.

Izolatori elektrino odvajaju (izoluju) provodnike od stubova i njihovih uzemljenih
djelova.
Istovremeno izolatori imaju vanu mehaniku ulogu na vodu, time to teinu
provodnika, kao i dodatni teret (vjetar, led isl.) sa provodnika prenose na stub.

Izolatori moraju imati odgovarajua elektrina i mehanika svojstva i moroju biti
otporni na atmosferske i hemijske uticaje, ne smiju pretjerano brzo stariti u
pogonu i moraju biti ekonomini.

Klasini materijal za izolatore je porcelan : kaolin (50%), glinic (25%) i kvarc
(25%).
Za izradu izolatora upotrebljava se i:
steatit, koji ima veu mehaniku vrstou, a takoe i
staklo kaljano na poseban nain. Prednost je izolatora od stakla je to su sva
oteenja vidljiva, dok porcelanski izolatori mogu biti loi a na oko neoteeni.

Izolator se sastoje od izolacionog tijela i od metalnih djelova.

Prema nainu kako nose provodnike izolatori se dijele:
- potporne i
- lanaste.

---- 3 ----
Za presjeke
provodnika
do
h
mm

D
mm
d
mm
35 mm
2
85 80 19/21
150 mm
2
95 95 22/24

a.) za niski napon b.) za napone 10-35 kV
Slika II.4. Potporni izolatori

Kod lanastih izolatora koji su danas u upotrebi za nadzemne elektroenergetske
vodove postoje tri tipa:
- kapasti,
- masivni i
- tapni izolatori.
Najvie se upotrebljavaju kapasti izolatori.

Slika II.5. Kapasti izolator K 170/280

Broj lanaka (kapa) u lanastom izolatoru zavisiti prvenstveno od nazivnog
napona nadzemnog elektroenergetskog voda.
Sa porastom napona imamo i vei broja lanaka u lanastom izolatoru

Tab.II.4. Karakteristike kapastih izolatorskih lanaca
Naz.
npon
U
n
[kV]
Broj lanaka 146/254

N Z
Ukupna duina L [mm]

N Z
Masa [kg]

N Z
do 35 2 (3) 2 (3) 577(723) 937(1083) 3,12 3,30
35 3 (4) 3 (4) 728 (874) 1188(1324) 5,35 5,00
110 7 (8) 7 (8) 1417(1563) 1914(2060) 9,14 7,03
220 13(15) 13(15) 2283(2575) 2770(3062) 18,88 13,11
400 2x17 (19) 2x17(19) 3489(3829) 4631(4971) 44,25 48,60
U
n
kV
H
mm
D
mm
D
1
mm
D
2
mm
d
mm
d
1
mm
10 130 135 70 110 28 31
20 185 175 85 145 31 35
35 290 260 107 210 40 45

h=170 mm
D=280 mm
d=16 mm

---- 4 ----
Elektrino pojaanje izolacije postie se primjenom u izolatorskom lancu jednog
ili dva lanka vie.
Mehaniki pojaana izolacija ostvaruje se primjenom dvostrukog, odnosno
trostrukog lanca.

Za privrivanje provodnika o lanaste izolatore primjenjuju se odgovarajue
stezaljke:
- na noseim stubovima, koriste se nosne stezaljke,
- na zateznim izolatorskim lancima, koji se primjenjuju na zateznim stubovima,
primjenjuju se zatezne stezaljke. Postoje razliiti tipovi stezaljki.

SI.6.a. Nosna stezaljka Sl.II.6.b.Izolatorski lanac sa nosnom stezaljkom

Slika II.7.a.) Zatezna stezaljka; b.) Izolatorski lanac sa zateznom stezaljkom;
c.)Kratko - spojni provodnik

---- 5 ----

SlikaII.8. Zatitno ue na noseem stubu

1 - nosna stezaljka
2 - zatitno ue
3 - nosa stezaljke
4 - elektrina veza zatitnog ueta
sa stubom

---- 6 ----

Sl.II.10. Izolatorski lanci za napon 110 kV

Sl.II.11. Izolatorski lanci s dva provodnika u snopu

---- 7 ----

Slika II.12. Izolatorski lanci za napon 400 kV sa dva provodnika u snopu

3. Stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova

Prema namjeni stubove dijelimo na:
- nosee (nosive ili nosne) i
- zatezne.

Nosei stub je stub koji slui za noenje provodnika i zatitnih uadi.
Zatezni stub slui za zatezanje provodnika i zatitnih uadi.

Na stubove nadzemnih elektroenergetskih vodova djeluju sljedee sile:
- vertikalne sile (teina provodnika, izolatora, pribora, zatitne uadi,
dodatnog tereta uslijed taloenja snijega, leda, inja i sl. i teina stuba).
- sila zatezanja provodnika i
- sila vjetra.

Vertikalno prema dolje djeluju:
- teina provodnika,
- teina dodatnog tereta i
- teina izolatora. Ima sluajeva kada ova sila djeluje prema gore (kod stubova u
velikim udolinama, kad su susjedni stubovi na znatno viem nivou).
Horizontalno u smjeru trase voda djeluju sile horizontalnog zatezanja
provodnika. Kod nosnih stubova te sile se ponitavaju u cjelosti. U poremeenom
stanju (npr. pucanje jednog ili vie provodnika) nastupaju horizontalna dodatna
naprezanja u smjeru trase.
Nosei stubovi nisu optereeni na zatezanje.

---- 8 ----
Horizontalno a u smjeru okomito na trasu voda djeluje pritisak vjetra na
provodnike.

Za silu djelovanja vjetra na provodnik koja se prenosi na stub mjerodavan je
srednji raspona: a
sr
=(a
1
+a
2
)/2,
a za silu djelovanja teine provodnika koja se prenosi na stub mjerodavan je
gravitacioni raspon : a
gr
=a
grl
+a
grd
.

Zatezno polje

Horizontalni razmak izmeu dva susjedna stuba naziva se raspon (a [ [[ [m] ]] ]) .
Srednji raspon (a
sr
[m]) je poluzbir susjednih raspona, odnosno polovina zbira
raspona sa jedne i druge strane stuba.
Gravitacioni raspon (a
gr
[m]) je horizontalna udaljenost od najnie take
provodnika (lananice) s jedne strane stuba do najnie take provodnika s druge
strane stuba.

Dio voda izmeu dva zatezna (ili rasteretna) stuba naziva se zatezno polje.

Hrizontalni raspon, iste visine taaka ovjeenja provodnika.

f
X
[ [[ [m] ]] ]
F
Xy

F
Xx
= S
p

F
X
[ [[ [daN] ]] ]
X
[ [[ [daN/mm
2
] ]] ]
x
O
a [ [[ [m] ]] ]
1
a/2 [ [[ [m] ]] ]
2
y
f [ [[ [m] ]] ]
a
1
[ [[ [m] ]] ]
Z1
N1
N2
N3
Z2
a
2
[ [[ [m] ]] ] a
3
[ [[ [m] ]] ] a
4
[ [[ [m] ]] ]
a
gr l
[ [[ [m] ]] ]
a
gr l
[ [[ [m] ]] ]
a
sr
[ [[ [m] ]] ]

---- 9 ----
Kosi raspon, razliite visine taaka ovjeenja provodnika.

1 i 2 su ovjesita, odnosno take u kojima je provodnik zategnut (uvren na zateznom
stubu) ili ovjeen na noseem stubu,
a[ [[ [m] ]] ] je raspon (horizontalno rastojanje izmeu taaka ovjeenja, odnosno izmeu
stubova),
h[ [[ [m] ]] ] je visinska razlika ovjesita, odnosno visinska razlika raspona (vertikalno
rastojanje izmeu taaka ovjeenja-uvrenja),
f [ [[ [m] ]] ] je ugib (vertikalni razmak od provodnika od prave koja spaja ovjesita, mjeren u
sredini raspona),
a
t
[ [[ [m] ]] ] je totalni raspon (je raspon fiktivnog horizontalnog raspona, formiranog iz kosog
raspona produavanjem krive provodnika, odnosno zatitnog ueta, do izjednaavanja
visina taaka ovjeenja-uvrenja).
1' je fiktivna taka ovjeenja totalnog raspona,
a
d
[ [[ [m] ]] ] je dodatni ili dopunski raspon,
F
X
[ [[ [daN] ]] ] je ukupna sila zatezanja provodnika u taki X (x,z), F
Xx
= S
p
[ [[ [daN] ]] ] je
horizontalna komponenta sile zatezanja,
F
Xy
[ [[ [daN] ]] ] je vertikalna komponenta sile zatezanja,
[ [[ [daN/mm
2
] ]] ] je horizontalna komponenta naprezanja provodnika.

Trasa voda du koje treba postaviti stubove ima prave dionice i lomove trasa
pod razliitim uglovima.
Nosei stubovi se postavljaju du pravolinijskog dijela trase, dok se zatezni
stubovi postavljaju na mjestu loma trase.

Zatezni stubovi se postavljaju i na kraju i poetku trase i to su tzv. krajnji stubovi.
Takoe na svakih 3 do 5 km (zavisno od napona voda, max 8 km i 30 raspona)
pravolinijske trase dalekovoda moraju se umetnuti zatezni stubovi (rasteretni
stubovi), koji rastereuju vod kod montae i u sluaju prekida provodnika.

Izolatorski lanci na noseim stubovima (nosni izolatorski lanci) postavljeni su
gotovo vertikalno, a izolatorski lanci na zateznim stubovima (zatezni izolatorski
lanci) gotovo horizontalno.

y
F
Xy

F
Xx
= S
p

F
X
[ [[ [daN] ]] ]
X
x
O
C
1
c [ [[ [m] ]] ]
a
t
[ [[ [m] ]] ]
a [ [[ [m] ]] ]
1'
a
d
[ [[ [m] ]] ]
a/2
2
f

---- 10 ----
Prema poloaju u trasi voda stubovi se dijele na:
- linijske, koji se nalaze u pravolinijskom dijelu trase i
- ugaone, koji se nalaze na mjestima loma trase.

Nosei stubovi su linijski stubovi. Nosei stub moe biti ugaoni samo ako je lom
trase neznatan (sasvim mali uglovi skretanja trase).
Zatezni stubovi su ugaoni stubovi. Zatezni stubovi mogu biti i linijski, a to su
rasteretni stubovi.

Visina stubova prvenstveno zavisi od visine nazivnog napona mree.
Istovremeno stubovi istog nazivnog napona i istog tipa rade se sa razliitim
visinama, a primjenu stuba odreene visine diktiraju karakteristike terena i uslovi
na terenu.
Visine stubova se biraju tako da provodnici najnie faze na cijeloj trasi budu
udaljeni od zemlje (sigurnosna visina) bar 6 m, a na prelazima preko puteva,
eljeznike pruge i sl. bar 7 m. Ako su u pitanju nepristupani tereni,
dovoljno je 4 m.

Prema materijalu stubovi se dijele na:
- drvene
- betonske i
- elino-reetkaste

Drveni stubovi se u principu rade sve do napona 220 kV, meutim danas se
prvenstveno upotrebljavaju kod niskonaponskih i srednjenaponskih
nadzemnih vodova.
Drveni stubovi se rade od smre, jele, bora ili kestena a bagrem i hrast se koriste
za pojedine djelove (preke, pragovi, klinovi i dr.).
Prednost drvenih stubova je u maloj teini i brzoj montai. Drveni stubovi su jeftini
u izgradnji, ali zbog reletivno male trajnosti skupi su u pogonu. Trajnost drvenih
stubova je 7 do 8 godina Najprije istrunu u visini povrine zemlje. Da bi im se vijek
produio na 15 do 20 godina drveni stubovi se impregniraju po raznim postupcima
i raznim sredstvima.

Tipine siluete (pojednostavljeni prikaz konstrukcije) drvenih stubova prikazane su
na Sl.II.16.

Slika II.16. Tipine siluete drvenih stubova

a. niski napon, ugaoni
b. niski napon, linijski
c. 10-20 kV, linijski
d. 10-20 kV, ugaoni
e. 35 kV, nosei

---- 11 ----
Drveni stubovi se ukopavaju u zemlju direktno ili preko nogara. Nogari se
primjenjuju u sluaju kad drveni stub nije impregniran. Nogari su impregnirani i
postavljaju se u zemlju, dok je drveni stub obino neimpregniran i postavljen iznad
zemlje. Na taj nain se poveava ivotna dob drvenih stubova. Nogari se
primjenjuju i za poveanje visine stuba.

Armirano-betonski stubovi se izrauju do napona 110 kV, ali se praktino
upotrebljavaju u niskonaponskim mrema i srednjenaponskim mreama do
nazivnog napona od 35 kV. U mreama visokog napona armirano-betonski
stubovi se ne upotrebljavaju zbog pretjerane teine i tekoa vezanih za njihov
transport.
Armirano betonski stubovi se rade od betona i elinih ica. Veoma su trajni, pod
uslovom da su dobro izveden. Vijek trajanja armirano-betonskih stubova je oko 50
godina. Ovi stubovi su istovremeno laki za odravanje.
Armirano-betonski stubovi se, po pravilu, ukopavaju pomou betonskih temelja.
Temeljni blok izliva se sa rupom u koju se smjesti i uvrsti stub.
Na slici II.17 su date tipine siluete armirano-betonskih stubova.

Slika II.17. Tipine siluete armirano-betonskih stubova

elino-reetkasti stubovi imaju najiru primjenu. Koriste se u mreama vieg
srednjeg napona (mreama 35 kV) i u mreama visokog napona: 110, 220,
400 kV i vie. Ree se mogu sresti u mreama srednjeg napona 10 i 20 kV. U
niskonaponskim i srednjenaponskim mreama koje su izrane sa drvenim ili
armirano-betonskim stubovima esto se pojedini specijalni stubovi kojima se
realizuje ukrtanje sa putem, prugom, drugim nadzemnim vodom ili premoenje
jaruge ili rijeke grade kao elino-reetkasti.
elino-reetkasti stubovi se rade od elika. Sastavi na reetki se zavaruju i u
komadima pogodnim za transport dopremaju na odreena mjesta. Dalje se
spajaju vijcima.
Radi zatite od korozije, moraju se premazivati. Da bi se izbjeglo esto
premazivanje, odnosno smanjili trokovi odravanja, vri se vrue pocinavanje.
Vijek trajanja im je 50 godina.

Neke tipine siluete elino-reetkastih stubova date su na slici II.18.
Pored prikazanih tipova elino reetkastih stubova, danas se rade i mnogi drugi
oblici, kojima se izmeu ostalog tei zadovoljiti urbanistikim zahtjevima za to
bolje uklapanje u ambijent.

b,c,d 10 kV, 20 kV
e - 35 kV, 110 kV, "jela"
f - 110 kV, "portal"
g - 35 kV, 110 kV "bava"
h - 35 kV, 110 kV
"dvostruka jela"

---- 12 ----

elino-reetkasti stubovi se, po pravilu, ne ukopavaju direktno u zemlju. Za njih
se prave temelji od armirano-betonskih blokova iz jedno ili etiri dijela (za svaki
elini nogar po jedan).

Slika II.18. Jednostruki lelilno - reetkasti stubovi

Na slici II.19 prikazani su nosei elino-reetkasti stubovi za napone 35, 110 i
220 kV koji su najee korieni kod nas. Na slici su date i osnovne dimenzije
stubova.

Slika II.19. elino-reetkasti stubovi za napone 35, 110 i 220 kV

elino-reetkasti stubovi se primjenjuju i za veoma visoke napone. Na slici II.20
su prikazana dva tipa elino-reetkastih stubova za napon 700 kV. Konkretno

---- 13 ----
na slici II.20.a je prikazan stub primjenjen u 735 kV mrei Kanade, a na Sl.II.20.b
stub primjenjen u 750 kV mrei u Finskoj. Treba uoiti znaajnu razliku u teini
ove dvije konstrukcije, prva 25 t, a druga 10,5 t.

a) b)

Slika II.20. elino-reetkasti stubovi za napon 700 kV

elino-reetkasti stubovi se grade i za dvostruke vodove, kod kojih na stubovima
imamo dva voda (dva puta po tri faze). Ovakvi vodovi zauzimaju manje prostora
nego dva odvojena voda, a i znatno su jeftiniji, pri emu je snaga prenosa ista.
Ovo su osnovni razlozi primjene dvostrukih vodova, odnosno dvostrukih stubova
koji nose njihove provodnike. Na slici II.21 su prikazana neka karakteristina
rjeenja dvostrukih elino-reetkastih stubova.

Slika II.21. Dvostruki elino-reetkasti stubovi

Na slici II.22 je prikazan elino-reetkastistub koji nosi dvostruke vodove tri
razliita naponska nivoa. Praktino, ovim rjeenjem je "objedinjeno" 6 vodova: dva

---- 14 ----
voda napona 380 kV, dva voda napona 220 kV i dva voda napona 110 kV. Vodovi
vieg napona smjeteni su iznad vodova nieg napona. Provodnici vodova 110 kV
su jednostruki, provodnici voda 220 kV su sa dva, a provodnici 380 kV voda sa
etiri provodnika u snopu po fazi.
Ovakvim rjeenjem maksimalno se tedi prostor, a omoguava prenos ogromnih
koliina elektrine energije.

Slika II.22. Viestruki nosei elino- reetkasti stubovi

Zatitno
ue

---- 15 ----
II.2 Mehaniki proraun
nadzemnih elektroenergetskih vodova

1. Uticajni parametri

Dva su osnovna parametra predmet razmatranja u mehanikom
proraunu nadzemnih elektroenergetskih vodova:
naprezanje provodnika: ] / [
2
mm daN i
ugib provodnika: ] [m f .

U svim uslovima djelovanja uticajnih parametara, prvenstveno
spoljanjih klimatskih uslova, mora se obezbijediti:
- da vrijednost naprezanja ne prekorai granine vrijednosti i
ugrozi "vrstou" provodnika,
- da ugib provodnika ne poprimi nedozvoljene vrijednosti i ugrozi
okolinu.
Isti uslovi vae i za zatitnu uad.

Provodnici, odnosno zatitna uad, nadzemnih elektroenergetsih vodova se mogu
posmatrati kao potpuno savitlja, odnosno elastina uad i zbog toga su
napregnuta samo na istezanje.

Ukoliko je provodnik vie zategnut utoliko mu je naprezanje vee (ugib
manji), i obratno, ako je provodnik manje zategnut, naprezanje je manje
(ugib vei).

Na veliinu naprezanja i ugiba djeluju:
vlastita teina provodnika i
klimatski uslovi:
- temperaturne promjene okoline,
- dodatni teret od inja snijega i leda
- vjetar.

Mehaniki proraun se izvodi sa specifinim optereenjima, tj. sa optereenjima
po jedinici duine i jedinici poprenog presjeka.

1.1 Vlastita teina provodnika
se izraava preko specifine teine provodnika,
odnosno specifinog optereenja provodnika:

S
gm
mm m daN p
o
= ] / [
2
,
gdje su:
p
Al/
[daN/ m mm
2
]
d
Al/
[mm]
S
Al/
[mm
2
]

---- 16 ----
2
/ 81 , 9 s m g = - ubrzanje Zemljine tee,
] / [ m kg m
o
- masa provodnika jedinine duine,
] [
2
m S - presjek provodnika,

Napomena:
2
/ 1 s kgm N = , N daN 10 1 = .

Za specifinu teinu, odnosno specifino opotereenje uadi koristiemo oznake:
] / [
2
/
mm m daN p
Al
- specidina teina, odnosno specifino
optereenje faznih uadi (provodnika)
] / [
2
mm m daN p
- specidina teina, odnosno specifino optereenje

zatitnih uadi.

Specifina teina, odnosno specifino optereenje provodnika (ueta) zavisi od
materijala i konstrukcije provodnika (ueta) i daje se u katalozima proizvoaa,
prirunicima, kao i u Pravilniku (tabela II.2).

1.2. KLIMATSKI UTICAJI

Temperatura
Usljed toplote, odnosno poveanja temperature okoline, provodnici se ljeti izdue,
zbog ega se povea ugib, a smanji naprezanje.
Zimi se uslijed hladnoe, odnosno snienja temperature okoline, provodnici
skrate, zbog ega se ugib smanji, a naprezanje povea.

Prema Pravilniku, provodnike i zatitnu uad nadzemnih vodova raunamo pod
sljedeim predpostavkama:
- minimalna temperatura -20
0
C
- maksimalna temperatura +40
0
C
- temperatura kod koje se pojavljuje zimski dodatni teret -5
0
C
- srednja temperatura (u naim okolnostima) +15
0
C.

Dodatni teret
U hladnom vremenskom periodu na provodnicima i ostalim elementima
dalekovoda mogu se nahvatati inje, led ili snijeg, koje zajednikim nazivamo
dodatni teret.
Situacija je jo tea ako na tako zaleenu povrinu djeluje vjetar. Ta dodatna
optereenja mogu biti znatna i mogu dovesti do prekida provodnika, a poto se
sve sile naprezanja provodnika prenose na stubove, moe doi i do teih havarija
uslijed loma stubova.
Pri projektovanju nadzemnih elektroenergetskih vodova moraju se svi elementi
proraunati i konstruisati tako da i pri teim atmosferskim uslovima izdre
mehanika naprezanja.

---- 17 ----
Dodatni teret je optereenje provodnika injem, ledom ili snijegom, koje
djeluje vertikalno nanie i dodaje se teini provodnika.

Dodatni teret se izraava preko specifine teine dodatnog tereta, odnosno
specifinog dodatnog optereenja, koje se oznaava sa

] / [
2
mm m daN p
d
ili ] / [
2
mm m daN p .

Prema Pravilniku, dodatni teret se pojavljuje pri temperaturi -5
0
C, te se za
specifino dodatno optereenje esto koristi i oznaka ] / [
2
5
mm m daN p

.

Pri pojavi dodatnog tereta, djeluje ukupno optereenje koje je jednako zbiru
optereenja provodnika i optereenja dodatnog tereta.

Ukupna specifina teina, odnosno specifino
optereenje zaleenog provodnika je zbir
specifine teine provodnika i specifine teine
dodatnog tereta: p p mm m daN p
u
+ = ] / [
2

Za fazne provodnike:

p p mm m daN p
Al Al
+ =
+ /
2
/
] / [ ,

gdje je p specifino dodatno optereenje na fazni provodnik.

Za zatitnu uad:

p p mm m daN p

+ =
+
] / [
2
,

gdje je p specifino dodatno optereenje na zatitno ue.

Normalni dodatni teret je najvei dodatni teret koji se na datom mjestu pojavljuje
prosjeno svakih 5 godina, ali ne manji od vrijednosti koja se rauna po
empirijskom izrazu:

S
d
k mm m dN p
z
18 . 0
] / [
2
= .

gdje su:
z
k - koeficijent zone leda sa vrijednostima 1, 1.6, 2.5 i 4, zavisno od
klimatske zone (oblasti) kojom vod prolazi,
] [
2
mm S - presjek provodnika (stvarni presjek faznog ueta -
] [
2
/
mm S
Al
ili stvarni presjek zatitnog ueta - ] [
2
mm S
)
p
Al/
[daN/ m mm
2
]

p
d
[daN/ m mm
2
]
d
Al/
[mm]
S
Al/
[mm
2
]

---- 18 ----
] [mm d - prenik provodnika (prenik faznog ueta - ] [
/
mm d
Al
ili
prenik zatitnog ueta - ] [mm d
)

Napomena:
U mehanikim proraunima Al/ uadi uvijek se rauna na sa stvarnim presjekom
provodnika, odnsno ueta:
Al
Al
S mm S mm S + = ] [ ] [
2 2
/
.

Na izvjesnim dionicama voda, ako to klimatske prilike predjela zahtijevaju, datno
optereenje se moe uzeti i vee od vrijednosti sa k
z
= 4, ali se ne uzima manje
od vrijednosti sa k
z
= 1.

Pored normalnog dodatnog tereta u nekim proraunima se pojavljuje i izuzetni
dodatni teret. To je najvei dodatni teret koji se pojavljuje prosjeno svakih 20
godina, ali ne manji od dvostruke vrijednosti normalnog dodatnog tereta:

p p
iz
= 2 .

Ukopno ptereenje pri izuzetnom dodatnom teretu je:

iz
Al iz Al
p p p + =
+ / /

Naprezanja provodnika pri dodatnom teretu

Pri normalnom dodatnom teretu naprezanje provodnika ne smije prei
vrijednost maksimalnog radnog naprezanja - ] / [
2
mm daN
m
).

Maksimalno radno naprezanje ( ] / [
2
mm daN
m
) je zadata maksimalna
vrijednost naprezanja za posmatrani dalekovod i pojavljuje pri najteim klimatskim
uslovima za naprezanje, odnosno pri dodatnom teretu i temperaturi pojave
dodatnog tereta, a to je C
o
5 , ili pak pri najnioj temperaturi od C
o
20 .

Da bismo iskoristili mehanika svojstva provodnika, montiramo ga tako da
se pri najnepovoljnijim uslovima za naprezanje, a to je:
o
5 i optereenje p p
Al
+ ++ +
/

ili
C
o
20 i optereenje
Al
p
/
,
dostigne tano vrijednost maksimalnog radnog naprezanja.

Maksimalno radno naprezanje ne smije biti vee od normalno dozvoljenog
naprezanja: ] / [
2
mm daN
m
] / [
2
mm daN
nd
.

Napomena:
U mehanikom proraunu vodova pojavljuju se tri karakteristine vrijednosti naprezanja:

---- 19 ----
Normalno dozvoljeno naprezanje ( ] / [
2
mm daN
nd
) provodnika, odnosno zatitnog
ueta je naprezanje koje se ne smije prekoraiti pod normalnim uslovima, tj. na temperaturi od -
5
o
C i normalnom dodatnom optereenju i na temperaturi -20
o
C bez dodatnog optereenja i
odnosi se na horizontalnu komponentu naprezanja.
Maksimalno radno naprezanje ( ] / [
2
mm daN
m
) provodnika, odnosno zatitnog ueta
je odabrana raunska vrijednost koju horizontalna komponenta naprezanja dostie na
temperaturi od -5
o
C pri normalnom dodatnom optereenju, ili na temperaturi -20
o
C bez
dodatnog optereenja.
Izuzetno dozvoljeno naprezanje ( ] / [
2
mm daN
id
) provodnika, odnosno zatitnog
ueta je naprezanje koje se ne smije prekoraiti pod izuzetnim uslovima (temperatura od -5
o
C
i izuzetno dodatno optereenje) i odnosi se na naprezanje u taki vjeanja.

Vai: S F
kidanja kidanja nd m
id
= == = < << < < << < , gdje su:

] / [
2
mm daN
kidanja
- naprezanje pri kojem dolazi do kidanja ueta
] [daN F
kidanja
- sila kidanja provodnika, odnosno ueta.

Vjetar

Provodnici, zatitna uad, kao i stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova su
izloeni djelovanju vjetra.
Sila vjetra ne utie na ugib provodnika, nego samo dovodi do pomjeranja
provodnika u smjeru djelovanja sile vjetra.
Dodatno, optereenje od vjetra poveava naprezanje provodnika i sile koje djeluju
na stubove.

Optereenje (sila) od vjetra rauna se po obrascu:

[ ] = sin c AP daN F
v v
,

gdje su:
] [
2
m A - povrina objekta na koju vjetar djeluje,
] / [
2
m daN P
v
- pritisak vjetra,
c - koeficijent dejstva vjetra, za provodnike c=1
- napadni ugao sile vjetra na povrinu dejstva

Mehaniki proraun se izvodi pod predpostavkom da je pravac vjetra normalan na
provodnik, odnosno da je 1 sin = == = , a napadnuta povrina za provodnik duine
] [m l i prenika ] [mm d je:
3 2
10 ] [

= == = d l m A .

[ ]
3
10
=
v v
ldP daN F

provodnik
vjetar

---- 20 ----
Pritisak vjera se rauna prema obrascu:

[ ]
16
/
2
2
v
m daN P
v
= ,

gdje je: ] / [ s m v maksimalna brzina vjetra koja se na posmatranom dijelu trase
pojavljuje prosjeno svakih pet godina.

Vrijednost pritiska vjetra izraunata po predhodnom obrascu se zaokruuje na
prvu veu vrijednost iz tabele III.1, a u zavisnosti od visinske zone voda. Pri
izraunavanju pritiska vjetra na provodnike uzima se visina take vjeanja
provodnika na izolator.

Tabela III.1 Pritisak vjetra na provodnike
Visinska zona voda Pritisak vjetra [daN/m
2
]
Vodovi sa ukupnom visinom do 15 m nad zemljom 50 60 75 90 110
Osnovna visinska zona od 0 do 40 m nad zemljom 60 75 90 110 130
Djelovi voda u zoni izmeu 40 i 80 m nad zemljom 75 90 110 130 150

Specifino optereenje od vjetra je:

[ [[ [ ] ]] ]
S
d P
lS
F
mm m daN p
v v
v
3
2
10
/

= == = = == = .

Ukupno specifino optereenje od teine provodnika i optereenja od vjetra
je:
2
2
v uv
p p p + ++ + = == = ,

Za fazne provodnike:

2 2
/ /
v
Al v Al
p p p + ++ + = == =
+ ++ +

Dejstvo vjetra u izuzetnim sluajevima, kao npr. na zaleene provodnike, moe
imati veliki uticaj na veliinu dodatnog optereenja provodnika. Povrina
zaleenog provodnika izloena vjetru moe biti znatno vea nego golog
provodnika. U takvim sluajevima ak i mala brzina vjetra stvara velika dodatna
optereenja.
Prema Pravilniku, u mehanikom proraunu vodova ne predpostavlje se
istovremeno djelovanje dodatnog tereta i djelovanje vjetra. Meutim, te pojave
nisu iskljuene, pa ukoliko su na osnovu hidrometeorolokih podataka
registrovane treba ih uzeti u obzir. Tada se u izrazu za specifino optereenje od
vjetra preniku mora dodati dvostruka naslaga dodatnog tereta, jer se za tu
vrijednost poveava prenik na koji djeluje vjetar:

p
Al/
[daN/ m mm
2
]
d
Al/
[mm]
S
Al/
[mm
2
]
p
v
[daN/ m mm
2
]
p
uv
[daN/ m mm
2
]

---- 21 ----

Specifino optereenje od vjetra na zaleenom provodniku je:

[ [[ [ ] ]] ]
S
b d P
mm m daN p
v
zv
3
2
10 ) 2 (
/

+ ++ +
= == = ,

a ukupno specifino optereenje od teine provodnika sa dodatnim teretom i vjetra
na zaleenu povrinu provodnika je:

[ [[ [ ] ]] ]
2 2
2
/
zv u uzv
p p mm m daN p + ++ + = == = .

Prema Pravilniku, treba uporediti sljedee dvije veliine specifinih optereenja:
1. rezultantu od optereenja nezaleenog provodnika i vjetra:

[ ]
2 2 2
/
v uv
p p mm m daN p + =

2. optereenje od teine provodnika sa izuzetnim dodatnim teretom (2p
d
ili, u
nekim sluajevima definisanim Pravilnikom, 3p
d
):

d iz u
p p p 2 + ++ + = == =

Ona veliina specifinog optereenja koja je vea, mjerodavna je za mehaniki
proraun voda pri izuzetnom optereenju.

p
Al/
[ [[ [daN/m mm
2
] ]] ]

p
d
[ [[ [daN/m mm
2
] ]] ]
d
Al/
[ [[ [mm] ]] ]
S
Al/
[ [[ [mm
2
] ]] ]
b [ [[ [mm] ]] ]
p
v
[ [[ [daN/ m mm
2
] ]] ]
p
uzv
[ [[ [daN/ m mm
2
] ]] ]

---- 22 ----

2. Kriva uadi dalekovoda - Horizontalni raspon

Provodnici i zatitna uad nadzemnih elektroenergetskih vodova, pod uticajem
vlastite teine i dodatnog tereta se ugibaju. Pri horizontalnom rasponu, izmeu
dvije susjedne take ovjeenja (uvrenja) A i B, ue (fazni provodnici i zatitno
ue) zauzima poloaj kao na slici (LANANICA).

Slika III.1. Kriva ueta u horizontalnom rasponu.

2.1. Jednaina krive ueta taan izraz (izvedeno na vj.):

p
p
x
ch
p
y

= ,
gdje su:
] / [
2
mm daN - horizontalna komponenta naprezanja, jednaka u svakoj taki
ueta
] / [
2
mm m daN p - specifina teina .

Ako je x osa pomjerena za
p

jednaina krive ueta je:

p
x
ch
p
y
= .

x
O
a [ [[ [m] ]] ]
A
a/2 [ [[ [m] ]] ]
B
y
f [ [[ [m] ]] ]
1
2
L [ [[ [m] ]] ]
dl [ [[ [m] ]] ]
x
1
[ [[ [m] ]] ]
x
2
[ [[ [m] ]] ]

x
O
a [ [[ [m] ]] ]
A
a/2 [ [[ [m] ]] ]
B
y
f [ [[ [m] ]] ]
L [ [[ [m] ]] ]
=
o

'

"

/p

---- 23 ----
2.2. Priblini izrazi za krivu uadi
Se dobijaju razvojem funkcije ch u red ( ...
4!
x
2!
x
1
4 2
+ ++ + + ++ + + ++ + = == = chx ).

Za sluaj koordinatnog poetka pomjerenog za ordinatu /p priblini izraz za
krivu ueta je:
...
24
) (
2
4
3
2
+ ++ + + ++ + + ++ + = == =
x p px
p
y

S obzirom da je /p reda 1000 m, odnosno p/<<1, za raspone do 1000 m svi
lanovi reda sa stepenom veim od 4 su zanemarljivi.
Za raspone od 500 do 1000 m za krivu uadi moe koristiti priblini izraz:

24
) (
2
4
3
2
x p px
p
y

+ + = .

Za raspone do 500 m dovoljno je uzeti samo prva dva lana:

2
2
px
p
y + = .

Pri kordinatnom poetku u tjemenu lananice priblini izrazi za krivu
ueta su:
Za raspone od 500 do 1000 m:

24
) (
2
4
3
2
x p px
y

+ ++ + = == =

Za raspone do 500 m:

2
2
px
y = .

3. Ugib

Ugib se definie kao vertikalno rastojanje izmeu prave koja spaja take ovjeenja
ueta i krive ueta mjeren u sredini raspona (slika-za horizontalni raspon).

3.1. Taan izraz
Jednaina provodnika je:
p
p
x
ch
p
y

= == =

---- 24 ----

Uvrtavanjem u jednainu provodnika koordinate take B: ) ,
2
( f
a
B , dobijamo
izraz za ugib f [ [[ [m] ]] ]:

p
pa
ch
p
f

= == =
2

3.2. Priblini izrazi za ugib,
dobijaju se na osnovu razvoja ...
4!
x
2!
x
1
4 2
+ ++ + + ++ + + ++ + = == = chx .

...
384 8
3
3 4 2
+ ++ + + ++ + = == =

p a p a
f .

Za raspone do 1000 m:

3
3 4 2
384 8
p a p a
f + ++ + = == = .

Za manje raspone (reda 300 m):

8
2
p a
f = == = .

U principu, ako je drugi lan u izrazu
3
3 4 2
384 8
p a p a
f + ++ + = == = vei od 5 cm, potrebno
ga je svakako uzeti u obzir. Istovremeno, ovaj lan dolazi, kod istog raspona, vie
do izraaja ako su u pitanju manja zatezna naprezanja i vei zimski dodatni teret.

x
O
a [ [[ [m] ]] ]
A
a/2 [ [[ [m] ]] ]
B
y
f [ [[ [m] ]] ]
1
2
L [ [[ [m] ]] ] dl [ [[ [m] ]] ]
x
1
[ [[ [m] ]] ]
x
2
[ [[ [m] ]] ]

---- 25 ----
3.3. Ugib van sredine raspona

Uopteno, pod ugibom se moe smatrati svako vertikalno rastojanje izmeu prave
koja spaja take ovjeenja i ma koje take krive ueta. Ako to nije taka ueta na
sredini raspona, kae se da je to ugib u taki X, odnosno na rastojanju x, i
oznaava se sa f
x
[m].

Ugibi ueta u horizontalnom rasponu

Ugiba u poizvoljnoj taki X na rastojanju b [m] od take vjeanja B, je:

p
p b a
ch
p p
ap
ch
p
f
f f f
x
x

+ ++ +

= == =
= == =
2
) 2 (
2
1

( (( (

( (( (

= == =

2
) 2 (
2
p b a
ch
ap
ch
p
f
x

Za krae raspone, reda 300 m, ugib u taki X ueta na rastojanju (horizontalnom)
b od take ovjeenja B, moe se raunati po priblinom izrazu (izvesti!!!):

2
) ( b a pb
f
x

= == = .

Maksimalni ugib je definisan takom na uetu (lananici) u kojoj je tangenta
paralelna sa spojnicom taaka ovjeenja ueta. Kod horizontalnog (pravog)
raspona maksimalni ugib je na sredini raspona f
max
f. Kod umjerenih kosih
raspona taka u kojoj je ugib maksimalan je priblino na sredini raspona, dok kod
duih kosih raspona taka u kojoj je ugib maksimalan nije na sredini raspona.

x O
a [ [[ [m] ]] ]
A
a/2 [ [[ [m] ]] ]
B
y
f [ [[ [m] ]] ]
X
L [ [[ [m] ]] ]
x

[ [[ [m] ]] ]

f
x
[ [[ [m] ]] ]
f
1
[ [[ [m] ]] ]
b

[ [[ [m] ]] ]
2x=a-2b

[ [[ [m] ]] ]

---- 26 ----
4. Duina ueta

4.1. Priblini izraz za duinu ueta

Za horizontalni raspon, duina ueta L [ [[ [m] ]] ] na rasponu a [m] je (izraz izveden
na Vjebama):

2
2
ap
sh
p
L = == = .

4.2. Priblini izraz za duinu ueta
dobija se na osnovu razvoja ...
3!
x
x
3
+ ++ + + ++ + = == = shx :

)
24
1 (
2
2 2

a p
a L + ++ + = == = .

Duina ueta se moe izraziti preko ugiba
8
2
p a
f = == = :

a
f
a L
2
3
8
+ ++ + = == = .

Poveanje ugiba od f
1
na f
2
ima za posljedicu poveanje duine ueta za:

) (
3
8
2
1
2
2
f f
a
L = == =

5. Jednaina promjene stanja provodnika

Zbog promjene temperature ambijenta i strujnog optereenja mijenja se
temperatura provodnika.
Uslijed promjene temperature mijenja se naprezanje provodnika, te se mijenjaju
svi parametri u kojima ono figurie.
Sa promjenom temperature mijenja se i duina, a samim tim i ugib provodnika.

Takoe se naprezanje i ugib mijenjaju pri pri promjeni optereenja.

---- 27 ----
Dakle, pri promjeni temperature ( ] [
0
C ) i optereenja ( ] / [
2
mm m daN p ,
] / [
2
mm m daN p , ] / [
2
mm m daN p
v
) provodnika, odnosno ueta nadzemnog
elektroenergetskog voda mijenjaju se i naprezanje ( ] / [
2
mm daN ) i ugib
( ] [m f )ueta.

Jednaina koja definie promjenu naprezanja sa promjenom temperature i
optereenja je JEDNAINA STANJA.
Da bi se formirala jednaina stanja provodnika mora se definisati njegovo
poetno stanje, odnosno
poetni uslovi u kojima se nalazi ue (indeksirani sa 0) :
- temperatura:
o
[
o
C]
- naprezanje (horizontalna komponenta) :
o
[daN/mm
2
]
- specifino optereenje: p
o
[daN/m mm
2
]

Za poetno stanje naprezanja uzima se stanje maksimalnog radnog
naprezanja:
m
= == =
0

Duina ueta ] [
0
m L na rasponu ] [m a , pri poetnim uslovima je :

0
0
0
0
0
2
2

ap
sh
p
L = == =

Zbog promjene temperature na mijenja se duina provodnika. Nova duina je:

)] ( 1 [
0 0 1
+ ++ + = == = L L

gdje je: [1/C] - temperaturni koeficijent linernog irenja provodnika.

Ako se promijeni i naprezanje na , duina ueta u novim uslovima: , , p je

| || |

| || |

\ \\ \
| || |

+ ++ + = == =
E
L L
0
1
1

gdje je: ] / [
2
mm daN E - modul elastinosti provodnika, odnosno ueta.

( (( ( ) )) ) [ [[ [ ] ]] ]
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

+ ++ + + ++ + = == =
E
L L
0
0 0
1 1

S druge strane i ova duina ueta ] [m L se moe izraziti preko lananice:

---- 28 ----

2
2
ap
sh
p
L = == =

Slijedi:

( (( ( ) )) ) [ [[ [ ] ]] ]
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

+ ++ + + ++ + = == =
E
ap
sh
p
ap
sh
p
0
0
0
0
0
1 1
0 2
2
2
2

( (( ( ) )) ) ( (( ( ) )) )
( (( (

( (( (

+ ++ +

+ ++ + + ++ + = == =
E E
ap
sh
p
ap
sh
p
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
2
2
2

lan ( (( ( ) )) )
E
0
0

, zbog veoma male vrijednosti koeficijenta i veliko E se
kao beskonano mala drugog reda moe zanemariti.

Jednaina stanja:

( (( ( ) )) )
( (( (

( (( (

+ ++ + + ++ + = == =
E
ap
sh
p
ap
sh
p
0
0
0
0
0
0
1
2
2
2
2

Ako se za duinu provodnika, umjesto tanih izraza upotrijebe priblini izrazi
oblika )
24
1 (
2
2 2

a p
a L + ++ + = == = , dobija se priblian izraz jednaine stanja provodnika
na horizontalnom rasponu:

E
p a p a
0
0 2
0
2
0
2
2
2 2
) (
24 24

+ ++ + = == = ,

koji je veoma podesan za praksu i brze proraune (izvesti !!!).

Za konkretnu primjenu jednaine stanja provodnika neophodno je odrediti poetne
(nulte "0") uslove.
Za poetnu vrijednost naprezanja treba usvojiti najvee radno
naprezanje (zadato maksimalno radno naprezanje ] / [
2
mm m daN
m
):

nd m
= == =
0
.

---- 29 ----
Za poetnu vrijednost temperature treba usvojiti temperaturu na kojoj se
javlja poetno naprezanje
0
odnosno maksimalno radno naprezanje :
m
= == =
0
.

Maksimalno radno naprezanje moe pojaviti:
pri C
o
20 , bez dodatnog tereta (
Al
p p
/
) ili
pri C
o
5 , sa dodatnim teretom ( p p p p
Al Al u
+ ++ + = == =
+ ++ + / /
)

Kod koje e se od ove dvije temperature javiti vee naprezanje, odnosno
maksimalno radno naprezanja zavisi od veliine raspona i vrijednosti tzv.
kritinog raspona.

Dakle, da bi se mogli odrediti poetni uslovi, odnosno poetna temperatura
( ] [
0
C
o
) i poetna specifina teina ( ] / [
2
0
mm m daN p ) pri kojima imamo
najvee naprezanje, jednako maksimalnom radnom naprezanju (
m
= == =
0
),
moramo predhodno odrediti kritini raspon.

6. Kritini raspon

Maksimalno naprezanje materijala ueta nastaje pri najveem
optereenju, a to je stanje kad je provodnik optereen dodatnim teretom
( p p
Al
+ ++ +
/
, C
o
5 ) ili pri najnioj temperaturi ( C
o
20 ).

Za odreivanje uslova pri kojim je naprezanje maksimalno (
m
) koristi
se pojam kritinog raspona .

Kritini raspon ( ] [m a
k
) je raspon pri kojem maksimalno radno naprezanje
imamo kako kod najnie temperature C
o
20 , bez dodatnog optereenja
(
Al
p
/
), tako i pri najveem optereenju (
m
p ), odnosno pri temperaturi
C
o
5 sa dodatnim teretom ( p p mm m daN p
Al m
+ ++ + = == =
/
2
] / [ ).

Kritini raspon ima smisla raunati samo iz jednaine za umjerene raspone, jer se
kod velikih raspona unaprijed zna da su vei od kritinog. Kod velikih raspona
uticaj dodatnog optereenja postaje dominantan i maksimalno naprezanje se
sigurno pojavljuje na temperaturi od C
o
5 sa dodatnim teretom p . Kod kraih
raspona uticaj dodatnog tereta je manji, te se maksimalno naprezanje moe
pojaviti pri minimalnoj temperatuti od C
o
20 .

Izraz za kritni raspon ] [m a
k
dobijamo iz jednaine stanja:

---- 30 ----
( (( ( ) )) )
E
p a p a
o
o
o
o

+ ++ + = == =
2
2 2
2
2 2
24 24

u koju uvrtavamo:
- raspon je jednak kritinom rasponu:
k
a a = == = ,
- i dva stanja pri kojima je raspon jednak kritinom rasponu su:
stanje 1 - poetno stanje, odnosno stanjem "0":
k
a a = == =
p p p p p
Al Al
m
+ ++ + = == = = == =
+ ++ + / /
0

C
o
5
0
= == =
m
= == =
0

stanje 2
k
a a = == =
Al
p p
/
= == =
C
o
20
0
= == =
m
= == = .

( (( ( ) )) )
E
p a p a
m m
m
o k
m
k

+ ++ + + ++ + = == = 5 20
24 24
2
2 2
2
2 2

15
24 24
2
2
2
2
2
= == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

m m
o
k
p p
a

Kritini raspon je:

2 2
360
p p
a
m
m k

= == =

U izrazu za kritini raspon je: p p p p
Al Al m
+ ++ + = == =
+ ++ + / /
i
Al
p p
/
.

Kritini raspon definie uslove pri kojim nastaje maksimalno naprezanje ueta.

Ako je posmatrani raspon vei od kritinog (
k
a a > >> > ) maksimalno
naprezanje javlja se pri temperaturi C
o
5 - uz dodatni teret ( p p
Al
+ ++ +
/
)

Za
k
a a > >> > poetno stanje u jednaini stanja je:
p p p p
Al Al
+ ++ + = == = = == =
+ ++ + / /
0

C
o
5
0
= == =

---- 31 ----
m
= == =
0

Ako je posmatrani raspon manji od kritinog (
k
a a < << < ) maksimalno
naprezanje javlja se pri temperaturi C
o
20 sa specifinim optereenje
samog provodnika (
Al
p
/
)

Za
k
a a < << < poetno stanje u jednaini stanja je:
Al
p p
/
0
= == =
C
o
20
0
= == =
m
= == =
0

7. Kritina temperatura

Jedna od veliina koja odreuje visinu stubova vazdunih vodova je ugib
provodnika. Opredjeljujui je ugib pri vertikalnom poloaju provodnika, dakle bez
djelovanja vjetra.

Najvei ugib pri vertikalnom poloaju provodnika nastaje pri najveoj
temperaturi ( C
o
40 ) ili pri dodatnom optereenju ( p p
Al
+ ++ +
/
) i temperaturi
pojave dodatnog tereta ( C
o
5 ).

Za odreivanje uslova pri kojim je ugib maksimalan koristi se pojam
kritine temperature.

Pri najveoj temperaturi provodnik je optereen samo svojom teinom (
Al
p
/
), a
naprezanje materijala provodnika je najmanje.

Pri temperaturi C
o
5 , provodnik je optereen sopstvenom teinom i dodatnim
teretom ( p p p
Al
+ ++ + = == =

/
5
), naprezanje je
5
(
m
= == =
5
, ako je posmatrani
raspon
k
a a > >> > ), a ugib je odreen izrazom

5
5
2
8

= == =

p a
f

Na kritinoj temperaturi
k
ugib provodnika jednak je ugibu
provodnika na temperaturi od C
o
5 i sa dodatnim teretom.

---- 32 ----
Ugib pri optereenju sopstvenom teinom
Al
p p
/
i pri kritinoj temperaturi
k

je:

k
p a
f

8
2
= == =

Naprezanje na kritinoj temperaturi
k

dobija se iz jednakosti posljednja dva
izraza
k
p a p a

8 8
2
5
5
2
= == =

5
5

= == =
p
p
k

.

Uvrtavanjem u jednainu stanja:
stanje 1 - stanje "0":
a
p p p p p
Al Al
+ ++ + = == = = == =
+ ++ +

/ /
5 0

C
o
5
0
= == =
5 0
= == =

stanje 2
a
Al
p p
/
= == =
k
= == =
5
5

= == =
p
p
k

dobijamo:
( (( ( ) )) )
E
p
p
p a
p
p p a
k
5
5
5
2
5
2
5
2
2
2
5
2
5
2 2
5
24 24

+ ++ + + ++ + = == =

,

izraz za kritinu temperaturu:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =

5
5
1 5
p
p
E
k

Relacija za kritinu temperaturu je direktno primjenljiva u sluaju kada je
k
a a > >> > ,
jer se tada unaprijed zna da je
m
= == =
5
. Za raspone
k
a a < << < unaprijed se ne zna

---- 33 ----
naprezanje
5
, jer je ono u takvim sluajevima manje od maksimalnog radnog
naprezanja. U ovakvim sluajevima prvo se mora odrediti naprezanje
5
iz
jednaine stanja, a zatim kritina temperatura.

Ako C
o
k
40
max
= == = < << < ,
maksimalni ugib imamo pri C
o
40
max
= == =

Ako je C
o
k
40
max
= == = > >> >
maksimalni ugib imamo pri C
o
5 = == = sa dodatnim teretom
p p p p
Al Al
+ ++ + = == =
+ ++ +

/ /
5

8. Montane krive

Krive zavisnosti ) ( i ) ( f nazivajuu se montane krive i koriste se za
odreivanje naprezanja i ugiba pri montai nadzemnih elektroenergetskih vodova.

Kriva zavisnosti naprezanja od temperatute : ) ( se odreuje na osnovu
jednaine stanja.
Zatim se preko izraza za ugib i dobijenih vrijednosti naprezanja za razliite
temperature odreuje kriva zavisnosti ugiba od temperature : ) ( f .

Montaa voda se vri pri povoljnim vremenskim uslovima, kada je temperatura
obino iznad 15 C, sem u izuzetnim sluajevima kod havarija.
Prije konanog fiksiranja provodnika za izolatore, provjeravaju se ugibi ili se na
zateznim stubovima mjere sile zatezanja pomou dinamometra.
Potrebne vrijednosti ugiba ili sila zatezanja oitavaju se sa montanih krivih.

9. Idealni raspon

Sva dosadanja izvoenja bazirala su se na predpostavci konstantnih raspona i
odnosila su se na horizontalne raspone.
Praktino, predpostavka konstantnosti raspona je ispunjena za raspone izmeu
zateznih stubova na kojima su uad vrsto ukljetena.
Meutim, du trase se primjenjuju i nosei stubovi na kojima ue visi na
vertikalnim viseim izolatorskim lancima. Izolatorski lanci su labavo okaeni o
konzole noseih stubova. Ti lanci se mogu od vertikalnog poloaja manje ili vie
pomjerati, to znai da raspon izmeu dva susjedna nosea stuba praktino nije
konstantan.
Zato se uvijek posmatra ne svaki raspon ponaosob ve svako zatezno polje, sa
svim rasponima izmeu dva zatezna stuba (slika)

---- 34 ----

Zatezno polje

Po Pravilniku, zatezno polje ne smije biti due od 8 km i ne smije sadrati
vie od 30 raspona.
Terenski i klimatski uslovi u praksi diktiraju znatno kraa zatezna polja.
Tei se da rasponi u zateznom polju budu jednaki, ali to u praksi najee nije
mogue postii.

Ako je zatezno polje sastavljeno od raspona razliitih duina, pri promjeni
temperature provodnici u rasponima razliite duine razliito e se izduiti. Uslijed
toga dolazi do pomjeranja taaka vjeanja provodnika na noseim stubovima i
zakoenja izolatorskih lanaca. Take vjeanja provodnika tako se pomjeraju da
naprezanje u svim rasponima zateznog polja ostaje nepromjenjeno. Jednainu
stanja provodnika treba tako proiriti da se omogui njena primjena na cjelo
zatezno polje. Jednaina stanja provodnika izvedena je pod predpostavkom da je
raspon konstantan. Takva predpostavka vai praktino za zatezno polje, jer se u
okviru zateznog polja neki rasponi poveavaju a drugi smanjuju.

Mnoenjem jednaine stanja sa rasponom ] [m a dobijamo oblik:

E
a a
p a p a
0
0 2
0
2
0
3
2
2 3
) (
24 24

+ ++ + = == =

U takvoj jednaini stanja moemo uzeti u obzir cjelokupno zatezno polje i to tako
da umjesto raspona a upisujemo duinu zateznog polja sa svih n raspona:

n
n
i
i
a a a a a + ++ + + ++ + + ++ + + ++ + = == =

= == =
...
3 2 1
1
,

i umjesto
3
a upisujemo:

] [
1
m a
Z1
N1
N2
N3
Z2
grl
a
a
sr
[m]
] [
2
m a
] [
3
m a
] [
4
m a
grd
a

---- 35 ----

3 3
3
3
2
3
1
1
3
...
n
n
i
i
a a a a a + ++ + + ++ + + ++ + + ++ + = == =

= == =

Jednaina promjene stanja za cjelokupno zatezno polje tada glasi:

E
a a
a p a p
0
0 2
0
3 2
0
2
3 2
) (
24 24

+ ++ + = == =

.

To je isto kao kad bi imali neki ekvivalentni, odnosno tzv. idealni raspon:

= == =
= == =
= == =
n
i
i
n
i
i
a
a
a
1
1
3
.

Dakle, cjelokupno zatezno polje smo zamjenili jednim rasponom konstantne
du\ine jednakim idealnom rasponu ] [m a
i
.

U zateznom polju sve proraune treba vriti sa idealnim rasponom.

Promjena naprezanja se odreuje na osnovu jednaine stanja provodnika za
idealni raspon:

E
p a p a
i i 0
0 2
0
2
0
2
2
2 2
) (
24 24

+ ++ + = == = .

Idealnom rasponu pripada i idealni ugib:

8
2
p a
f
i
i
= == = .

Stvarni ugibi u rasponima posmatranog zateznog polja odreuju se po izrazu:

2
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
i
n
i n
a
a
f f ,

---- 36 ----
a koji slijedi iz jednakosti naprezanja u svim rasponima zateznog polja.

Pri proraunu raspona u zateznom polju kritini raspon koji se odreuje pomou
izraza
2 2
360
p p
a
m
m k

= == =

uporeuje se sa idealnim rasponom, bez obzira to u
zateznom polju moe biti i veih i manjih stvarnih raspona od kritinog raspona.

Za kose raspone treba izvesti odgovarajue izraze, uz konstataciju da uad
dalekovoda sa takama vjeanja na razliitim visinama kao i uad sa takama
vjeanja na istoj visini, zauzimaju oblik lananica, koje se za manje i umjerene
raspone sa dovoljnom tanou mogu zamijeniti parabolama.

Kosi rasponi
x
O
1
c [ [[ [m] ]] ]
a
t
[ [[ [m] ]] ]
a [ [[ [m] ]] ]
1'
a
d

f
h
2
f
O
[ [[ [m] ]] ]
a
t 1
[ [[ [m] ]] ]
y
c

x
O C
1
c [ [[ [m] ]] ]
a
t
[ [[ [m] ]] ]
a [ [[ [m] ]] ]
2'
a
d

a/2
f
h
2
2'

a
t1
=a
t
- 2a
d

f
1

f
O
[ [[ [m] ]] ]
y

---- 37 ----
II.3 Elektrini proraun nadzemnih
elektroenergetskih vodova

Osnovni zadatatak elektrinih prorauna je odreivanje naponskih prilika du
voda i gubitaka snage u vodu.

1. Elektrini parametri voda

Elektrin parametri (parametri) voda su karakteristike voda koje utiu na elektrine
prilike du voda.

Parametri voda su:
otpornost ] [ R
induktivnost ] [H L
kapacitivnost ] [F C
odvodnost ] [S G

Paramerti nadzemnih elektroenergetskih vodova zavise od:
vrste materijala i konstrukcije provodnika
meusobnog poloaja provodnika
rastojanja izmeu provodnika
zatitne uadi
atmosferskih prilika i naravno
duine provodnika

Vodovi se uopteno razlikuju po duini, pa se zbog toga parametri voda daju po
jedinici duine, uobiajeno po kilometru duine voda:

jedinina otpornost , oznaka ] / [
1
km R ili ] / [
0
km R , ili ] / [ km r
jedinina induktivnost, oznaka ] / [
1
km H L , ili ] / [
0
km H L , ili ] / [ km H l
jedinina kapacitivnost, oznaka ] / [
1
km F C , ili ] / [
0
km F C , ili ] / [ km F c
jedinina odvodnost, oznaka ] / [
1
km S G , ili ] / [
0
km S G , ili ] / [ km S g .

Umjesto termina "jedinina", esto se upotrebljava termin "poduna": poduna
otpornost, poduna induktivnost, poduna kapacitivnost i poduna
odvodnost.

Kod trofaznih vodova parametri se daju po fazi, dakle za jedan fazni provodnik, s
tim da se kao povratni dio strujnog kruga uzima zamiljeni neutralni provodnik.

Elektroenergetski vodovi su elementi sa raspodjeljenim parametrima.

---- 38 ----

Slika : Parametri voda elementarne duine dx

Prema poloaju u emi voda,
otpornost i induktivnost su uzduni parametri, a
odvodnost i kapacitivnost su popreni parametri voda.

Prema tome da li u njima nastaju gubici ili ne,
otpornost i odvodnost su parametri u kojima nastaju gubici, a
induktivnost i kapacitivnost su parametri bez gubitaka.

Za otpornost R se esto upotrebljavaju termini aktivna otpornost, da bi je
razlikovali od induktivne otpornosti: L X
L
= == = ili kapacitivne otpornosti:
C
X
C

1
= == = .

Parametri voda mogu imati razliite vrijednosti. Ponekad neki od njih mogu imati
zanemarljivu vrijednost u odnosu na vrijednosti drugih parametara. Zato se u
elektrinim proraunima esto ne uzimaju uvijek sva etiri parametra :
Kod niskonaponskih vodova uglavnom preovladava omska otpornost i u
veini sluajeva se ostala tri parametra zanemaruju.
Pri elektrinim proraunima nadzemnih vodova srednjih napona (10, 20 i
35 kV) uzima se u obzir otpornost i induktivnost.
Pri elektrinom proraunu vodova napona 110 kV i vieg uzima se u obzir
otpornost, induktivnost i kapacitivnost, a u nekim proraunima i
odvodnost.
Kod vodova najviih napona (400 kV i vie ) uzimaju se u obzir sva etiri
parametra.
Kod vodova za prenos elektrine energije se u odreenim sluajevima, npr.
pri proraunima elektrinih prilika u dugim vodovima, zanemaruju
otpornost i odvodnost, te se uzimaju u obzir samo induktivnost i
kapacitivnost.
Kod prorauna struja kvara esto se sa zanemarenjem ide jo dalje, pa se
za struju kratkog spoja uzima u raun samo induktivitet, a za struju
zemljospoja samo kapacitivnost voda.

Parametri voda se daju po jedinici duine, pa je za konkretne proraune potrebno
poznavati duinu voda. Kao duinu voda treba uzeti stvarnu duinu provodnika
] [km l . U praktinim proraunima za duina provodnika esto poistovjeuje sa
zbirom raspona du trase voda.
R
1
dx
L
1
dx
C
1
dx
G
1
dx

---- 39 ----
1. Aktivna otpornost (otpornost)

Otpornost provodnika je svojstvo koje dolazi do izraaja zbog toga to se
"provodnik odupire" proticanju elektrine struje (usmjerenom kretanju
elektrona).

Otpornost po jedinici duine je definisana padom napona, ili gubitkom snage po
jedinici duine voda, ako u vodu protie jednosmjerna struja jaine 1 A:

2
1
] / [
I
P
I
U
km R = == = = == =

Pri proticanju jednosmjerne struje kroz provodnik, njena raspodjela po jedinici
presjeka je ravnomjerna, pa je gustina struje po cijeloj povrini presjeka
provodnika ravnomjerna. Otpornost provodnika pri jednosmjernoj struji moe se
izraunati prema relaciji:
S
l
R = == =

gdje su: ] / [
2
km mm - specifina otpornost materijala provodnika:
km mm
Al
/ 28
2
= == = ,
km mm
Cu
/ 8 , 17
2
= == = ,
km mm
/ 1143
2
= == =
] [km l - duina provodnika
] [
2
mm S - presjek provodnika (za Al uad to je stvarni presjek Al
plata).

Pri proraunu otpornosti uadi, treba raunati sa stvarnim presjekom
provodnika (aluminijumskog plata).

Kod kombinovanih uadi (Al/) presjek elika se ne uzima u obzir, tj.
smatramo da struja protie samo kroz aluminijumski plat.

Otpornost provodnika koji se koriste za nadzemne vodove, odnosno otpornost
uadi nadzemnih vodova je vea od one odreene prethodnom relacijom zbog
sljedeih uzroka:

1. Kroz provodnike protie naizmjenina struja. Pri proticanju naizmjenine
struje, zbog skin efekta raspodjela struje kroz popreni presjek nije
ravnomjerna (gustina struje je najmanja u sredini provodnika, a najvea na
povrini provodnika). Poveanje otpornosti zbog skin efekta dato je
relacijom:

---- 40 ----
)
192
1 (
2 2
r R R

+ ++ + = == =

,

gdje su: ] / [ s r - kruna uestanost
] / [ km H - magnetna permeabilnost provodnika
] / [
2
m mm - specifina otpornost materijala provodnika
] [mm r - poluprenik provodnika.

Uticaj skin efekta na poveanje otpornosti pri frekvenciji od 50 Hz je
neznatan kod provodnika presjeka do 150 mm
2
i iznosi od 0,1 do 0,5%.
Meutim, kod provodnika veeg presjeka, uticaj skin efekta na poveanje
otpornosti provodnika je znatan i ne smije se zanemariti. Tako npr., kod
provodnika presjeka 300 mm
2
ono iznosi oko 2%.

2. Zbog efekta blizine faznih provodnika dolazi do poremeaja u raspodjeli
struja po poprenom presjeku provodnika. Efekat blizine nastaje kao
posljedica djelovanja struje u jednom provodniku na raspodjelu struje u
drugom, susjednom provodniku. Ovaj efekat je utoliko jai ukoliko su
provodnici blii jedan drugom (kao kod kablova, npr.). Kod nadzemnih
vodova moe se uticaj efekta blizine potpuno zanemariti.

3. Ue je sastavljeno od neizolovanih ica. ice su po pojedinim slojevima
sukane, tako da je duina svake ice u uetu vea od duine ueta.
Struja tee du ica, a ne du ueta. Kako je duina ica za 2 do 3% vea
od duine ueta, bie i otpor zbog toga za 2 do 3% vei od onog
raunatog sa izmjerenom duinom ueta.

4. Kod Al uadi otpornost se poveava i zbog tzv. transformatorskog
djelovanja. Kod Al uadi struja praktino tee samo kroz aluminijumski
plat, tj. oko elinog jezgra. U elinom jezgru se zbog promjenljivog
magnetnog fluksa pojavljuju vrtlone struje i histerezisni gubici. Ono se
zbog toga zagrijava pa se zagrijava i aluminijumski plat. Ova pojava se
naziva transformatorsko djelovanje Al uadi. Ovo djelovanje najvie
dolazi do izraaja kod uadi sa jednim slojem aluminijuma i uzrokuje
poveanje otpornosti oko 2%. Kod uadi sa vie slojeva ponitava se
ovo djelovanje, jer su ice u slojevima suprotno sukane.

Aktivna otpornost provodnika nadzemnih vodova se najee ne izraunava ve
se u praksi koriste podaci iz kataloga proizvoaa ili iz odgovarajuikh prirunika
(npr. Kajzerov ili Konarev prirunik).

Uobiajeno, proizvoai daju otpornost svojih provodnika pri jednosmjernoj i pri
naizmjeninoj struji i pri temperaturi od 20
o
C: ] / [
20 1
km R

, R
1~20
] / [ km .

---- 41 ----
Otpornost se mijenja sa temperaturom linearno (Slika), posmatrajui za praksu
interesantan temperaturni opseg.

Slika: Promjena otpornosti sa temperaturom

Da bi se mogla odrediti otpornost na nekoj proizvoljnoj temperaturi ( ,

R ),
potrebno je poznavati otpornost na odreenoj temperaturi, obino 20
o
C (
20
R ) i
temperaturu superprovodnosti (
0
, 0
0
= == =

R ) za materijal provodnika.
Na osnovu Slike, otpornost na nekoj proizvoljnoj temperaturi ( ,

R ) je:

0
0
20
20

= == = R R

gdje su:
20
R - otpornost na temperaturi C
o
20
] [
0
C
o
-temperatura superprovodnosti: 0
0
= == =

R

Tabela: Temperature superprovodnosti
Materijal Meki bakar Tvrdi bakar Tvrdi aluminijum
[
0
C] -234,5 -242 -228

Temperature superprovodnosti
0
se malo mijenjaju od materijala do
materijala provodnika koji se koriste u praksi.
Opornost se znaajnije mijenja sa temperaturom, npr za bakar je: 46 , 1
20
80
= == =
R
R
.

2. Induktivnost nadzemnih vodova

Pri proticanju naizmjenine struje kroz provodnik, oko njega se stvara
naizmjenino elektromagnetno polje. Uslijed promjene fluksa u samom provodniku
20
o
C
o
C
R

R
20

R

0

---- 42 ----
se indukuje elektromotorna sila, nazvana sila samoindukcije
1
. Njen smjer, prema
Lencovom pravilu, uvijek je takav da se suprostavlja naizmjeninoj struji koja
stvara promjenu fluksa. Otpor kojim je njeno dejstvo izraeno naziva se
induktivna otpornost ili reaktansa provodnika ( ] [
L
X ). Ona je jednaka
proizvodu iz krune uestanosti ( ) i induktivnosti provodnika ( ] [H L )
2
:

L X
L
= == = ] [

Induktivnost voda je svojstvo voda da se odupire promjeni struje u
provodniku.

Pri proraunu induktivnosti nadzemnih vodova predpostavljamo da je
permeabilnost magnetnog kruga konstantna. U tom sluaju je induktivnost
definisana odnosom magnetskog fluksa i struje
3
u provodniku. Pri tome treba
raunati sa tzv. obuhvatnim magnetskim fluksom, tj. zbirom svih magnetskih
flukseva oko jednog provodnika.

1. Obuhvatni magnetski fluks
proizvoljnog broja paralelnih provodnika jednog sistema

Posmatraemo sistem od n prostorno paralelno postavljenih provodnika koji
pripadaju jedom te istom strujnom krugu (Slika).
Odrediemo obuhvatni fluks oko jednog provodnika do udaljenosti take A, a koji
potie od struja u svim provodnicima.

Slika: Sistem n povodnika

Obuhvatni fluks oko provodnika 1 do take A, koji stvara struja
1
I tog provodnika,
po jedinici duine provodnika, je:

1
Prema Faradejevom zakonu je
dt
d
e

= .
2

dt
dI
L e =
3
Iz predhodnih jednaina
dI
d
L

= , a ako se fluks mijenja linearno sa strujom
I
L

= , pri
emu za magnetski fluks treba uraunati obuhvatni fluks, odnosno onaj fluks koji je obuhvaen
strujom I.
1
2
n
x
1
x
2
x
n
D
12
D
1n
D
2n
A

---- 43 ----
s
r
x I
1 1
11
ln
2

= == =

Podsjetimo se na koji nain smo doli do ovog izraza:
Za provodnik poluprenika a duine l sa strujom I obuhvatni fluks je S d H
S
r r

= == = , gdje je
H
r
vektor magnetskog polja, a S d
r
orjentisani element povrine ( ldx dS = == = ).

Fluks emo rastaviti na spoljanji
S
i unutranji
u
:
u s
+ ++ + = == =
Spoljanji fluks je:
a
D lI
dx l
x
I
S d H
D
a S
s
ln
2 2
1
1 1 1 1
1

= == = = == = = == =

r r
, pri emu je a x i
gdje je D odstojanje ma koje take A u prostoru od ose provodnika.
Unutranji fluks obuhvaen dijelom struje
x
I je:
I
I
ldx
x
I
I
I
S d H
x
a
x x
S
u
= == = = == =
0
2 2 2 2
2
2

r r
, pri
emu je a x .
Po presjeku provodnika raspodjela struje je ravnomjerna:

2
2
a
x
I
I
x
= == = , pa je

8 2
2
0
4
3
2
lI
dx
a
lIx
a
u
= == = = == =

.
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

+ ++ + = == = | || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == = + ++ + = == =

4
ln
2 8
ln
2
0 2 1 r
u s
a
D lI
a
D
lI .
Za neferomagnetne materijale je 1 = == =
r
, pa je: | || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == = 25 , 0 ln
2
0
a
D lI

,
odnosno:
s
r
D lI
ln
2
0

= == = , gdje je
25 , 0
= == = ae r
s
.
Dijeljenjem posljednjeg izraza sa duinom provodnika, dobija se fluks po jedinici duine.

Veliina
s
r je srednji geometrijski poluprenik provodnika poluprenika a .

U svim daljim analizama figurie fluks po jedinici duine.

Fluks struje provodnika 2, oko provodnika 1 do odstojanja na kome se nalazi taka A, uzimajui
da je prenik provodnika veoma mali, je:

12
2 2 0
12
ln
2 D
x I

= == = .

Slino e biti uslijed struje provodnika 3 i svih ostalih provodnika, sve do n - tog:

n
n n
n
D
x I
1
0
1
ln
2

= == = .

Ukupni obuhvatni magnetski fluks oko provodnika 1 do udaljenosti na kojoj se nalazi taka A
uslijed struja svih provodnika, bie:

---- 44 ----
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + + ++ + = == = = == =

n
n
n
s
n
i
D
x
I
D
x
I
r
x
I
1 12
2
2
1
1
0
1
ln ... ln ln
2

Poto provodnici pripadaju istom strujnom kolu, vai: 0 ...
2 1
= == = + ++ + + ++ + + ++ +
n
I I I .

Zamjenom
n
I

u posljednji

izraz za fluks, dobijamo:

( (( ( ) )) )
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + + ++ + = == =

n
n
n
n
n
n
n
n s
n
x
x
D
D
I
x
x
D
D
I
x
x
r
D
I
1
1 1
1
1
2
12
1
2
1 1
1
0
ln ... ln ln
2

.

Neka je taka A veoma udaljena od sistema provodnika, ime stvarno obuhvatamo cjelokupni
fluks oko provodnika 1, tako da je:
n
x x x = == = = == = = == = ...
2 1
.

Jednaina za obuhvatni magnerski fluks oko provodnika, po jedinici
duine, je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + + ++ + = == =
n
n
s
D
I
D
I
r
I
1 12
2 1
0
1
ln ...
1
ln
1
ln
2

.

Ova jednaina se koristi za odreivanje induktivnosti sistema proizvoljnog broja
provodnika.

2. Induktivnost dvoinog voda

Posmatrajmo dvoini vod sa dva ista provodnika i strujama u suprotnom smjeru
(jednofazni sistem). Rastojanje izmeu provodnika je D, a poluprenik r.

Slika: Dvoini vod

Na osnovu opteg izraza za obuhvatni magnetski fluks, dobijamo izraz za fluks
dvoinog voda (Slika):

s s s
r
D
I
D
I
r
I
D
I
r
I ln
2
10 4 1
ln
1
ln
2
1
ln
1
ln
2
7
0
12
2 1
0

= == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == = ,

s
r
D
I ln 10 2
7
= == = .
D [ [[ [m] ]] ]
2r [ [[ [m] ]] ]
I[ [[ [A] ]] ]
-I[ [[ [A] ]] ]

---- 45 ----
Induktivnost provodnika dvoinog voda je odnos fluksa i struje:
I
L

= == =
1
.

s
r
D
m H L ln 10 2 ] / [
7
1

= == = ,

gdje su: ] [m D - meusobna udaljenost dva provodnika,
] [m r
s
- je srednji geometrijski poluprenik provodnika, odreen za pun
provodnike od nemagnetnog materijala izrazom: r r
s
7788 , 0 = == = ,
u kojem je r stvarni poluprenik provodnika.

U predhodnim jednainama razmak izmeu provodnika D i poluprenik r ,
odnosno
s
r treba uvrtavati u istim jedinicama.

Isti izraz za induktivnost, dobiemo i u sluaju da struja nije jednoliko rasporeena
u posmatranom provodniku, nego kad je koncentrisana na krunici sa
poluprenikom
s
r .
Dakle, struju u posmatranom provodniku moemo zamisliti koncentrisanu na
krunici poluprenika
s
r i induktivnost raunati po istom izrazu.
Moemo rei da poluprenik
s
r

daje neku srednju udaljenost struje same od sebe
i nazvati ga srednji geometrijski poluprenik.

3. Induktivnost trofaznog voda sa
simetrinim rasporedom faznih provodnika

Na Slici je prikazan raspored provodnika simetrinog trofaznog voda. Provodnici
su rasporeeni u vrhovima jednakostraninog trougla. Rastojanja izmeu osa
provodnika su D, a poluprenici faznih provodnika r .

Slika: Trofazni simetrini vod

Posmatrajmo provodnik jedne faze, npr. faze R.
D [m]
2r [m]
D [m]
D [m]
R
S
T

---- 46 ----
Kod simetrinih trofaznih sistema: 0 = == = + ++ + + ++ +
T S R
I I I ,
T S R
I I I + ++ + = == = .
Za provodnik posmatrane faze R, obuhvatni fluks je:
( (( ( ) )) )
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
( (( (

( (( (

+ ++ + + ++ + = == =
+ ++ + + ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =

D r
I
D
I I
r
D
I
D
I
r
I
D
I
D
I
r
I
s
R R
T S
s
R R
T S
s
R R
RS
T
RS
S
s
R R
1
ln
1
ln 10 2
1
ln
1
ln I 10 2
)
1
ln
1
ln
1
ln ( 10 2
1
ln
1
ln
1
ln 10 2
7
7
7
7

Poduna induktivnost (indeks 1 u oznaci induktivnosti) provodnika faze R (indeks
R u oznaci induktivnosti) je odnos obuhvatnog fluksa i struje, konkretno:

s
R
r
D
m H L ln 10 2 ] / [
7
1

= == = .

Istu vrijednost dobili bi da smo posmatrali bolo koji od druga dva fazna
provodnika.

Poduna induktivnost provodnika simetrinog trofaznog voda je:

s
r
D
m H L ln 10 2 ] / [
7
1

= == = ,

gdje je: D - rastojanje izmeu faznih provodnika,
s
r - srednji geometrijski poluprenik provodnika.
U sluaju punog provodnika od nemagnetnog materijala je: r r
s
7788 , 0 = == = .

Srednji geometrijski poluprenik uadi moe se odrediti kao srednja
geometrijska udaljenost svih n ica koje formiraju ue:

2
... ... ... ...
2 1 2 22 21 1 12 11
n
nn n n n n s
r r r r r r r r r r = == =

nn
r r r ... ,
, 22 11
su identini i jednaki srednjem geometrijskom polupreniku ice
s
r r 7788 , 0 = == =
21 12
r r = == =

je udaljenost osa ice

1 od ice 2, ...,
1 1 n n
r r = == = je udaljenost osa ice

1 od ice n ueta.

---- 47 ----
Kod Al uadi se proraun komplikuje, jer sve ice nisu od istog materijala, a
osim toga elino jezgro ima veliku permeabilnost. Kako struja praktino tee Al
platom, moe se raunati samo sa Al icama.

Olakavajua okolnost je to proizvoai uadi, pored ostalih konstrukcionih
karakteristika daju i vrijednost srednjeg geometrijskog poluprenika ueta
] [mm r
s
. Te vrijednosti treba koristiti pri proraunima induktivnosti za konkretne
nadzemne vodove.

Srednji geometrijski poluprenik provodnika sa n uadi u snopu
po fazi moe se odrediti preko izraza za srednju geometrijsku udaljenost izmeu
uadi u snopu.
Provodnici sa dva ueta u snopu po fazi:

k r k r r r r r r
s s s 1
4
2 2
1
2
21 22 12 11
2
= == = = == = = == =

Provodnici sa tri ueta u snopu po fazi:

3
2
1
9
6
3
1
3
33 32 31 23 22 21 13 12 11
2
k r k r r r r r r r r r r r
s s s
= == = = == = = == =

Provodnici sa etiri ueta u snopu po fazi:

4
3
1
4
2
1
4
2
1
16
4 8
4
1
4
44 43 42 41 34 33 32 31 24 23 22 21 14 13 12 11
41 . 1 41 . 1 41 . 1
) 41 . 1 (
2
k r k k r k k r
k k r
r r r r r r r r r r r r r r r r r
s s s
s
s
= == = = == = = == =
= == = = == =
= == = = == =

U svim predhodnim izrazima
1 s
r je srednji geometrijsko poluprenik jednog
ueta, pri emu su sva uad provodnika faza identina.

Induktivnost provodnika dvoinog (jednofaznog) voda je jednaka
induktivnosti provodnika trofaznog voda.

Objanjenje:
Neka kroz jedan provodnik dvoinog voda tee struja I . Kroz drugi tada tee
struja I , jer je jedan provodnik odlazni, a drugi povratni.
Ako kroz jedan provodnik trofaznog voda protie isto struja I , kroz ostala dva
provodnika proticae ukupna struja I . Ova razmatranja za struje vrjede i za
magnetske flukseve, to znai da je pri istim jainama struje kroz provodnik i kod
dvoinog i kod trofaznog voda isti obuhvatni fluks, odnosnao ista poduna
induktivnost.

k [m]
2r[m]
r
k k
k
r
k
k
k
k

---- 48 ----
4. Induktivnost trofaznog voda sa
nesimetrinim rasporedom faznih provodnika

Na Slici je prikazan raspored faznih provodnika nesimetrinog trofaznog voda.
Poto induktivnost zavisi od meusobnog poloaja provodnika, pri ovakvom
rasporedu provodnika induktivnosti faznih provodnika su razliite. Ovakvo stanje
bi u pogonu dalekovoda izazvalo znaajne potekoe (razliiti padovi napona,
pomjeranje zvijezde napona i dr.). Zbog toga se konstruktivno osigurava
elektrina simetrija vodova, koji su geometrijski nesimetrini, ciklinom zamjenom
poloaja provodnika na stubu, odnosno tzv. preplitanjem (Slika).

Slika: Trofazni nesimetrini vod

Slika: Preplitanje jednostrukog (tri fazna provodnika) voda - dva ciklusa

Preplitanje se izvodi tako da se duina voda podijeli na odsjeke (broj odsjeaka
je djeljiv sa 3, npr. 3,6,9 itd.), a svaka tri odsjeka ine jedan pun ciklus
preplitanja. Na slici je prikazano preplitanje jednostrukog (tri fazna provodnika)
voda.
Stubovi na kojima se vri preplitanje nazivaju se prepletni ili transpozicioni
stubovi.
Na vodovima napona 10 kV preplitanje je obino nepotrebno.
Na vodovima napona 35 kV (ponekad) i 110 i 220 kV (redovno) potrebno je
preplitati provodnike. Pri tome je dovoljno izvriti jedan ili dva ciklusa preplitanja,
tj. podjeliti vod na 3 ili 6 jednakih odsjeaka.
Preplitanje, odnosno prevezivanje faznih provodnika poskupljuje vod, jer se moe
obaviti samo na specijalnim stubovima i zahtijeva poveani broj izolatorskih
lanaca.
Preplitanje faznih provodnika se vri samo ako je ispunjen uslov:

[ [[ [ ] ]] ] [ [[ [ ] ]] ] kVkm km l kV U
n
5000

D
12
[m]
2r [m]
D
13
[m]
D
23
[m]
R
1
S
2
T
3
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6

---- 49 ----
Poduna induktivnost trofaznog nesimetrinog - prepletenog voda:

Posmatrajmo provodnik faze R, odnosno provodnik 1.
Za struje vai: 0 = == = + ++ + + ++ +
T S R
I I I
Za provodnik faze R sa strujom
R
I , obuhvatni magnetski fluks u poloajima I, II i
III provodnika je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =

23 13
7
12 23
7
13 12
7
1
ln
1
ln
1
ln 10 2
1
ln
1
ln
1
ln 10 2
1
ln
1
ln
1
ln 10 2
D
I
D
I
r
I
D
I
D
I
r
I
D
I
D
I
r
I
T S
s
R III R
T S
s
R II R
T S
s
R I R

Srednja vrijednost ukupnog obuhvatnog fluksa, po jedinici duine, oko provodnika
faza R je:
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
+ ++ + + ++ + = == =

3
23 12 13
3
23 13 12
7
23 12 13 23 13 12
7
1
ln
1
ln
1
ln 10 2
1
ln
1
ln
1
ln I 3 10 2
3
1
) (
3
1
D D D
I
D D D
I
r
I
D D D
I
D D D
I
r
T S
s
R R
T S
s
R R
III R II R II R R

Oznaimo:
3
23 13 12
D D D D
m
= == =

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =

m
T
m
S
s
R R
D
I
D
I
r
I
1
ln
1
ln
1
ln 10 2
7

( (( ( ) )) )
( (( (

( (( (

+ ++ + + ++ + = == =

m
T S
s
R R
D
I I
r
I
1
ln
1
ln 10 2
7

1
1
(
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6

---- 50 ----
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
( (( (

( (( (

= == =

s
m
R
m
R
s
R R
r
D
I
D
I
r
I ln 10 2
1
ln
1
ln 10 2
7 7

Podunu induktivnost provodnika faze R prepletenog trofaznog nesimetrinog
voda je:
R R R
I L /
1
= == = , pri emu sti izraz vai i za induktivnost provodnika druge
dvije faze.

Poduna induktivnost prepletenog trofaznog nesimetrinog voda je:

s
m
r
D
m H L ln 10 2 ] / [
7
1

= == = ,

3
23 13 12
D D D D
m
= == = je srednji geometrijski razmak izmeu provodnika faza R,
S i T, odnosno meusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU).

s
r
je srednji geometrijski poluprenik provodnika, ili sopstvena (vlastita)
srednja geometrijska udaljenost (S SGU).

5. Induktivnost trofaznog voda sa provodnicima u snopu

Vodovi veoma visokog napona se rade sa provodnicima u snopu, najee sa
dva, tri i etiri provodnika u snopu, to jest po jednoj fazi.
Radi izjednaavanja vrijednosti parametara pojedinih faza, vod se preplie.

a)

b)

Slika:Vod sa dva provodnika u snopu: a) raspored provodnika, b) jedan ciklus preplitanja

R
S
T
1 2 a b
x y
D
RT
=2d
D
RS
=d D
ST
=d
k/2
k
1
1
1
2
2
2
a
a
a
b
b
b
x
x
x
y
y
y
I: l/3 II: l/3
III: l/3

---- 51 ----
Induktivnost po fazi i jedinici duine trofaznog (prepletenog) voda sa
provodnicima u snopu je:

s
m
r
D
m H L ln 10 2 ] / [
7
1

= == =

m
D je srednji geometrijski razmak izmeu provodnika faza R, S i T, odnosno
meusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU):

12
2 2 1 1 2 2 1 1 y x y x by bx ay ax b a b a m
D D D D D D D D D D D D D = == = ,

s
r
je srednji geometrijski poluprenik faznih provodnika, ili sopstvena
(vlastita) srednja geometrijska udaljenost (S SGU):

4
21 22 12 11
r r r r r
s
= == = ,

gdje je: r
11
= r
22
r
s1
- srednji geometrijski poluprenik jednog ueta u snopu, a r
12
= r
21
k njihovo meusobno rastojanje.

Kako je k D >> >> >> >> , pri proraunu induktivnosti trofaznih vodova sa provodnicima u
snopu moe se raunati sa uproenim izrazom za M SGU:

3
ST RT RS m
D D D D = == = .

Pri horizontalnom rasporedu faznih provodnika M SGU je:

d d d d D
m
26 , 1 2
3
= == = = == = .

6. Metoda SGU
za proraun podune induktivnosti nadzemnih vodova

Prema metodi srednje geometrijske udaljenosti (metoda SGU) poduna
induktivnost provodnika trofaznih nadzemnih elektroenergetskih vodova odreena
je izrazom:
s
m
r
D
m H L ln 10 2 ] / [
7
1

= == = ,

] [m D
m
je srednja geometrijska udaljenost izmeu faznih provodnika, ili krae
meusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU), a
] [m r
s

srednji geometrijski poluprenik faznih provodnika, ili vlastita - sopstvena
(S SGU).

---- 52 ----
Za prepleteni trofazni voda ( faze 1, 2 i 3) sa jednim provodnikom po fazi:

M SGU je:
3
23 13 12
] [ D D D m D
m
= == = ,
S SGU je:
] [m r
s

Za prepleteni trofaznog voda sa vie provodnika u snopu po fazi:

M SGU je:
m
by bx ay ax y x y x b a b a m
D D D D D D D D D D D D D ... ... ... ... ... ...
2 2 1 1 2 2 1 1
= == = ,

S SGU je:
s
s s s
r r r r r ... ...
21 2 12 1
= == =

Eksponent m je jednak proizvodu broja faza i svih rastojanja provodnika jedne
faze od provodnika druge dvije faze.
Eksponent s jednak je kvadratu broja provodnika po fazi.

Za trofazni vod sa dva provodnika u snopu je 2 2 3 = == = m ,
2
2 = == = s , :

M SGU je:
12
2 2 1 1 2 2 1 1 by bx ay ax y x y x b a b a m
D D D D D D D D D D D D D = == = ,
odnosno:
3
23 13 12
D D D D
m
.
S SGU je: k r k r r
s s s 1
4
2
2
1
= == = = == = .

Za trofazni vod sa tri provodnika u snopu je 3 3 3 = == = m ,
2
3 = == = s , :

M SGU je:
27
3 3 3 2 2 2 1 1 1 3 3 3 2 2 2 1 1 1 cz cy cx bz by bx az ay ax z y x z y x z y x c b a c b a c b a m
D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D = == = ,
odnosno:
3
23 13 12
D D D D
m
.
S SGU je:
3
2
1
3
6 3
1
2
k r k r r
s s s
= == = = == = .

Na osnovu konkretnih prorauna podunih induktivnosti trofaznih nadzemnih
vodova moe se zakljuiti da se induktivna otpornost, odnosno reaktansa,
nadzemnih elektroenergetskih vodova kree u intervalu:

( (( ( ) )) ) km L X
L
/ 42 , 0 4 , 0
1 1
= == = = == =

Ovo je interval za vrijednosti pozitivnog i negativnog, odnosno direktnog i
inverznog redosljeda.

---- 53 ----
7. Induktivnost sistema nultog redosljeda

Predhododni postupak za odreivanje induktivnosti nadzemnih vodova daje
induktivnost za proraune simetrinih reima.
Analize nesimetrinih reima mogu se vriti na razliite naine. Jedna od klasinih
metoda je metoda simetrinih komponenti, gdje se sistem razlae na dva
simetrina trofazna sistema sa suprotnim faznim redosljedima (direktni i inverzni
sistem, odnosno sistem pozitivnog i sistem negativnog redosljeda) i trei nulti
sistem.

Induktivnosti direktnog i inverznog redosljeda su jednake, jer su nezavisne
od redosljeda faza prikljuenog simetrinog trofaznog sistema napona.

Kad trofaznim vodovima teku struje nultog redosljeda, one su u svakoj fazi i po
stavu i po veliini jednake.
Struje nultog redosljeda, kao zbir identinih struja u sve tri faze, vraaju se kroz
zemlju ili kroz zemlju i kroz zatitnu uad.
Dok su struje pozitivnog i negativnog redosljeda u svakoj fazi samo po veliini
jednake, a pomjerene za 120
0
, dotle su struje nultog redosljeda identine u svim
fazama i po stavu i po veliini. Zato se elektrina i magnetska polja proizvedena u
ma kojoj taki prostora strujama nultog redosljeda znatno razlikuju od takvih polja
proizvedenih strujama pozitivnog i negativnog redosljeda.
Ovo znai i da je induktivost nultog redosljeda razliita od induktivnosti
pozitivnog i negativnog redosljeda, a koje se odreuju na naprijed opisan
nain.

Induktivnost nultog redosljeda po fazi trofaznog voda je dva do tri puta vea
od induktivnosti pozitivnog i negativnog redosljeda. Taj odnos se pribliava
veoj vrijednosti kod vodova bez zatitnih uadi.

7.a. Induktivnost nultog redosljeda
kod vodova bez zatitne uadi

Pod predpostavkom da nema zatitne uadi, povratni provodnik nultog
redosljeda je zemlja.
Struja, koristei zemlju kao nulti provodnik, protie kroz nju putanjama koje joj
pruaju najmanju impedansu, koja se sastoji od otpornosti i induktivnog otpora.
Zato se te putanje ne udaljavaju mnogo od vodova. U protivnom, induktivnost bi
bila veoma velika s obzirom da induktivnost kola raste sa poveanjem
razmaka izmeu faznog i povratnog provodnika kola. Prema tome, povratna
putanja nultih struja, oevidno, predstavljae neke nepravilne putanje kroz zemlju.

John R. Carson je pokazao da se za odreivanje induktivnosti nultog redosljeda
moe koristiti opti izraz koji slui za odreivanje induktivnosti pozitivnog, odnosno

---- 54 ----
negativnog redosljeda vodova sa dva provodnika, unosei u taj izraz izvjesne
modifikacije.
Na osnovu eksperimentalnih mjerenja, usvojeno je da povratni provodnik nultih
struja kroz zemlju ini jedan fiktivni provodnik iji srednji geometrijski
poluprenik iznosi m r
sz
1 = == = i da odstojanje izmeu stvarnog provodnika i
povratnog fiktivnog provodnika treba raunati po obrascu:

f
m D
mf

658 ] [
2 2
= == = ,

gdje su: ] [Hz f - uestanost,
] / [
3
m - otpornost zemlje, koja zavisi od vrsta i stanja tla.

Za neke terene, u nedostatku tanijih podataka, mogu se koristiti sljedee
vrijednosti za ] / [
3
m :
morska voda 1
glina 10
movarno zemljite 300
krenjako zemljite 1000
granit 10000

Induktivnost nultog redosljeda moemo odrediti po obrascu za induktivnost po
jedinici duine sistema od dva provodnika 1 i 2 : polaznog sastavljenog od faznih
provodnika i povratnog - zemlja (Slika) :

Slika: Provodnici sistema nultog redosljeda
R
D
ST
D
RT
D
RS
S
T
r
s
r
s1
=r
m

D
mf
=D
1z
= D
z1

r
sz
=1
-I
I
1
z

---- 55 ----
Induktivnosti provodnika 1 sa srednjim geometrijskim poluprenikom
1 s
r (tri fazna
provodnika polazni provodnik) je:
1
12 7
11
ln 10 2
s
r
D
L

= == = .
Induktivnost provodnika 2 sa srednjim geometrijskim poluprenikom
2 s
r (zemlja
povratni provodnik) je:
2
12 7
12
ln 10 2
s
r
D
L

= == =

Ukupna poduna induktivnost posmatranog sistema od dva provodnika (polazni i
povratni), na meusobnom rastojanju
12
D , je:

2 1
2
12 7
12 11 1
ln 10 2
s s
r r
D
L L L

= == = + ++ + = == = .

U sistemu dva provodnika, za odreivanje nulte induktivnosti, jedan provodnik (1)
su svi fazni provodnici srednjeg geometrijskog poluprenika
m s
r r = == =
1
,
a drugi je
povratni provodnik kroz zemlju (z) poluprenika m r r
z s
1
2
= == = = == = (Slika), pri emu je
rastojanje izmeu ova dva provodnika odreeno izrazom ] [
2 2
m D
mf
.

Induktivnost nultog redosljeda po jedinici duine je:

m
mf
r
D
km H L
2
4
01
ln 10 2 ] / [ = == =

m
r je srednji geometrijski poluprenik (S SGU) provodnika od sve tri faze (m=3):

9
2 2 2 3 2
ST RT RS s
m
TS TR TT ST SR SS RT RS RR m
D D D r D D D D D D D D D r = == = = == = ,

gdje je
s
r srednji geometrijski poluprenik provodnika jedne faze, npr. za dva
provodnika u snopu odreen izrazom k r r
s s 1
= == = .

Otpornost povratnog provodnika, tj. zemlje, prema pomenutim radovima J.
Carsona, moe se usvojiti da iznosi:

f km R
z
3
10 ] / [

= == = ,

Za Hz f 50 = == = , otpornost po jedinici duine povratnog provodnika (zemlje) iznosi
[ [[ [ ] ]] ] km R
z
/ 05 , 0 = == = .

---- 56 ----
Impedansa nultog redosljeda sistema provodnik-zemlja, po jedinici
duine, je:
( (( ( ) )) )
s
mf
r
D
j R km Z
2
1 01
0628 , 0 05 , 0 ] / [ + ++ + + ++ + = == = ,
gdje je ] / [
1
km R otpornost stvarnog-faznog provodnika.

Impedansa nultog redosljeda provodnika trofaznog voda bez
zatitne uadi, po jedinici duine

Kod trofaznih vodova imamo tri fazna provodnika (provodnici faze R, faze S i faze
T), odnosno u optem sluaju bilo koji broj m identinih provodnika. Impedansa
nultog redosljeda jednog provodnika takvog sistema, po jedinici duine, je:

( (( (
( (( (

( (( (

+ ++ +
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == = = == =
m
mf
r
D
j
m
R
m Z m Z
2
1
01
1
01
ln 0628 , 0 05 , 0

Dakle, za trofazni nadzemni elektroenergetski vod impedansa nultog redosljeda
po fazi i jedinici duine je:

( (( (
( (( (

( (( (

+ ++ +
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
m
mf
r
D
j
R
Z
2
1
01
ln 0628 , 0 05 , 0
3
3 ,

gdje su: ] / [
1
km R - otpornost voda po fazi i jedinici duine,
] [
2 2
m D
mf
- meusobna udaljenost provodnika voda i povratnog
provodnika zemlje, poluprenika m 1 ,
] [m r
m
sopstvena udaljenost svih faznih provodnika.

7.b. Induktivnost nultog redosljeda
kod vodova sa zatitnim uadima

Kad na vodu imamo zatitnu uad (jedno ili dva) onda imamo dva povratna
pronodnika: zemlju i npr. jedno zatitno ue. Zemlja i zatitno ue ine dva
elektrino paralelno spregnuta provodnika, jer je zatitno ue uzemljeno na
svakom stubu (Slika).

---- 57 ----

Slika: Provodnici sistema nultog redosljeda za vod sa faznim uadima

Za trofazni nadzemni elektroenergetski vod sa zatitnim uadima impedansa
nultog redosljeda po fazi i jedinici duine je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
22
2
12
11 01
] / [
Z
Z
Z m km Z ,
gdje je:
n m
mf
n
mf
m
mf
D
D
j km Z
r
D
j
n
R
km Z
r
D
j
m
R
km Z
2
12
2
2
22
2
1
11
ln 0628 , 0 05 , 0 ] / [
ln 0628 , 0 05 , 0 ] / [
ln 0628 , 0 05 , 0 ] / [
+ ++ + = == =
+ ++ +
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
+ ++ +
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =

U posljednjim izrazima su:
] / [
1
km R - otpornost faznih provodnika voda,
] / [
2
km R - otpornost jednog ueta zatitnih uadi,
m - broj faznih provodnika
n - broj zatitnih uadi
m
r - srednji geometrijski poluprenik (S SGU) svih faznih provodnika:
9 2 2 2 3
2
ST RT RS s
m
TS TR TT ST SR SS RT RS RR m
D D D r D D D D D D D D D r = == = = == = ,
D
mf
=D
I z
= D
II z

r
sz
=1

1
2
m
r
s1
=r
m

I
z
1
n

r
s2
=r
n

II
D
mn
=D
I II
= D
II I

I
II
z
I
1
I
2
I
1
-I
2
12
Z
11
Z
22
Z

---- 58 ----
n
r - srednji geometrijski poluprenik (S SGU) svih zatitnih uadi, odreen,
npr. za dva zatitna ueta izrazom:
12
4
2
12
2
21 2 12 1
2
z sz z sz
n
z sz z sz n
D r D r D r D r r = == = = == = = == = ,
u kojem je
sz
r srednji geometrijski poluprenik jednog od dva identina
zatitna ueta, a
12 z
D je rastojanje izmeu zatitnih uadi,
n m
D - je srednja geometrijska udaljenost meu faznim provodnicima i
zatitnom uadi, odnosno M SGU faznih i zatitnih uadi, odreena
relacijom:

n m
zn m z m z m zn z z zn z z n m
D D D D D D D D D D ... ... ... ...
2 1 2 2 2 1 2 1 2 1 1 1
= == = ,
u kojoj su
zn m
D rastojanja izmeu m-tog faznog provodnika i n-tog
zatitnog ueta.

Primjer 1

Odrediti impedansu pozitivnog, negativnog i nultog redosljeda po km duine trofaznog voda sa
provodnicima u horizontalnor ravni, za dva sluaja:
a) vod je bez zatitnih uadi,
b) vod je sa dva zatitna ueta.
Provodnici su bakarna uad srednjeg geometrijskog poluprenika r
s
=0,00382 m, otpornosti R
1
=0,284
/km. Srednji geometrijski poluprenik zatitnog ueta je r
s z
=0,00111 m, a njegova otpornost R
1
z
=1,91/km. Specifina otpornost zemlje je = 100 /m
3
. Prikaz poloaja uadi voda dat je na slici
(Slika).

Slika: Primjer 1

a) Induktivnost pozitivnog, odnosno negativnog redosljeda po fazi i jedinici duine trofaznog voda
prikazanog na slici je:

[ [[ [ ] ]] ]
[ [[ [ ] ]] ]
km H L
km H
r
D D D
L
km H
r
Dm
L
s
s
/ 001437 , 0
00382 , 0
4 8 4
ln 10 2
/ ln 10 2
/ ln 10 2
3
4
1
3
23 13 12 4
1
4
1
= == =

= == =

= == =
= == =

Impedansa pozitivnog, odnosno negativnog redosljeda po fazi i jedinici duine je:

( (( ( ) )) ) km j L f R Z / 45 , 0 284 , 0 2
1 1 1
+ ++ + = == = + ++ + = == =
Impedansa nultog redosljeda voda bez zatitne uadi je:
4 m
1
2
3
4 m
4 m
4 m
4 m
6,93
a
b

---- 59 ----

( (( ( ) )) ) km j j Z
j Z
r
D
j
R
Z
o
o
m
mf
o
/ 46 , 1 434 , 0
462 , 0
930
ln 0628 , 0 05 , 0
3
284 , 0
3
4 8 4 00382 , 0
50
100
658
ln 0628 , 0 05 , 0
3
284 , 0
3
ln 0628 , 0 05 , 0
3
3
1
9 2 2 2 2
1
2
1
1
+ ++ + = == = | || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
( (( (
( (( (
( (( (
( (( (

( (( (

+ ++ + | || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
( (( (
( (( (

( (( (

+ ++ + | || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =

b) Kad vod ima zatitnu uad, impedanse pozitivnog i negativnog redosljeda ostaju iste kao kod voda
bez zatitnih uadi.
Impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zatitna ueta je: [ [[ [ ] ]] ] km
Z
Z
Z Z
o
/ 3
22
2
12
11 1

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == = ,

[ [[ [ ] ]] ]
[ [[ [ ] ]] ]
( (( ( ) )) )
[ [[ [ ] ]] ] ( (( ( ) )) ) km j j km
D
D
j Z
km j
j j km
r
D
j
n
R
Z
km j j km
r
D
j
m
R
Z
n m
mf
n
mf
m
mf
/ 336 , 0 05 , 0
93 , 6 4
930
ln 0628 , 0 05 , 0 / ln 0628 , 0 05 , 0
/ 608 , 0 005 , 1
0665 , 0
930
ln 0628 , 0 005 , 1
4 00111 , 0
930
ln 0628 , 0 05 , 0
2
91 , 1
/ ln 0628 , 0 05 , 0
/ 486 , 0 05 , 0
3
284 , 0
462 , 0
930
ln 0628 , 0 05 , 0
3
284 , 0
/ ln 0628 , 0 05 , 0
2 3 4
2
12
2
2
22
2
1
11
+ ++ + = == =

+ ++ + = == = + ++ + = == =
+ ++ + = == =
= == = + ++ + = == =

+ ++ + + ++ + = == = + ++ +
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == = + ++ + + ++ + = == = + ++ +
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =

Vrijednost impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zatitna ueta je

3. Kapacitivnost nadzemnih vodova

Kapacitivnost voda je svojstvo voda da uz odreeni napon primi izvjesno
naelektrisanje (koliinu elektriciteta).
Jedinica za mjerenje kapacirivnosti je farad (F).
Kod vodova za prenos elektrine energije predpostavljamo da je kapacitivnost po
jedinici duine voda konstantna, jer je dielektrina konstanta vazduha u kome se
zatvara elektrino polje konstantna.

Kapacitivnost provodnika ] [F C je odreena kolinikom naelektrisanja ] [C Q i
napona ] [V U .

1. Napon izmeu dva provodnika uslijed naelektrisanja vie provodnika
paralelno rasporeenih u prostoru

Posmatraemo sistem od n prostorno paralelno postavljenih provodnika poluprenika a i
odgovarajuih naelektrisanja Q
n
, kao na Slici.
( (( ( ) )) )
[ [[ [ ] ]] ] ( (( ( ) )) ) km j km
j
j
j Z
o
/ 239 , 1 639 , 0 /
608 , 0 005 , 1
336 , 0 05 , 0
486 , 0 05 , 0
3
284 , 0
3
2
1
+ ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ +
+ ++ +
+ ++ + + ++ + = == =

---- 60 ----

Uticaj zemlje emo zanemariti.
Napon izmeu bilo koja dva provodnika nai emo primjenom metode superpozicije.
Napon izmeu taaka na odstojanju D
1
i D
2
od ose provodnika sa naelektrisanjem Q je:

= == = = == =
2
1
2
1
0
2
D
D
D
D
x
dx
xl
Q
dx E U

1
2
0
ln
2 D
D
l
Q
U

= == = .

U ovim izrazima E
x
je jaina elektrinog polja provodnika na rastojanju x od ose jednaka,
shodno Gausivom zakonu, S d E Q
S

= == =
0
,
0
2 xl
Q
E
x
= == =

0
je dielektrina konstanta vakuma, odnosno vazduha:
[ [[ [ ] ]] ] km F / 10
36
1
6
0

= == =

.
______________________________________________________________

Naponi izmeu provodnika 1 i 2 i ... 1 i n su:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + + ++ + + ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + + ++ + + ++ + = == =
1 31
3
3
21
2
2
1
1
0
1
1
2
31
32
3
21
2
12
1
0
12
ln ... ln ln ln
2
1
...
ln ... ln ln ln
2
1
n
n
n n n
n
n
n
n
D
a
Q
D
D
Q
D
D
Q
a
D
Q U
D
D
Q
D
D
Q
D
a
Q
a
D
Q U

1
Q ,
2
Q , ...,
n
Q su naelektrisanja (elektrini fluks) po km duine provodnika
1,2,...n, respektivno.

1
2
n
D
12
D
1n
D
2n
Q
1
Q
2
Q
3
Q
n
D
13
D
3n
D
23

---- 61 ----
1.Kapacitivnost jednofaznog voda

Posmatrajmo jednofazni vod koji ine dva provodnika 1 i 2 istog poluprenika a ,
na meusobnom rastojanju D D D = == = = == =
21 12
(Slika).
Naelektrisanje Q, odnosno Q je ravnomjerno rasporeeno po povrini jednog i
drugog provodnika. Uticaj zemlje se zanemaruje.

Slika: Jednofazni vod

Napon izmeu provodnika 1 i 2 koji potie od naelektrisanja Q provodnika 1, plus
napon koji potie od naelektrisanja Q provodnika 2 je:

| || |

| || |

\ \\ \
| || |

= == =
= == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
a D
a
Q
a
a D
Q
D
a
Q
a
D
Q U
ln ln
2
1
ln ln
2
1
0
21
2
12
1
0

2
0
ln
2
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

= == =
a
a D Q
U

.

Poto je za nadzemne vodove D a D ,

a
D Q
a
D Q
U ln ln
2
0
2
0

= == =
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =

Po definiciji, kapacitivnost je:
U
Q
C = == = ,

Kapacitivnost sistema dvoinog voda po jedinici ( km) duine je:

a
D
C
s
ln
0
1

= == = .
Nakon uvrtavanja [ [[ [ ] ]] ] km F / 10
36
1
6
0

= == =

, dobija se:
D [m]
a [m]
Q
-Q

---- 62 ----
a
D
km F C
s
ln
10 5 , 55
2
1
] / [
9
1

= == = .

Kapacitivnost samo jednog provodnka po jedinici duine ( km), odnosno
kapacitivnost po fazi i jedinici duine ( km) jednofaznog voda je jednaka
dvostrukoj vrijednosti kapacitivnosti
s
C
1
prema predhodnom izrazu:

a
D
km F C
ln
10 5 , 55
] / [
9
1

= == =

Kapacitivnost jednog provodnika je kapacitivnost voda prema zemlji ili
neutralnom provodniku.

3. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima
rasporeenim u tjemenima ravnostranog trougla i
sa zanemarenim uticajem zemlje

Prikaz provodnika trofaznog voda koji su rasporeeni u vrhovima
jednakostraninog trougla, dat je na Slici.
Poluprenici svih provodnika je isti i iznosi a . Za uad to je stvarni poluprenik
ueta.

Sl: Provodnici trofaznog voda rasporeeni u tjemenima jednakostraninog trougla

Napon izmeu provodnika 1 i 2 je:

| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
D
D
Q
D
a
a
D
Q U
2
ln ln ln
2
1
3 2 1
0
1
Q

,

Napon izmeu provodnika 1 i 3 je:
D [m] 2a [m]
D [m]
D [m]
1 2
3

---- 63 ----

| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
D
a
Q
D
D
Q
a
D
Q U ln ln ln
2
1
3 2 1
0
13

.

Sabiranjem ova dva izraza i imajui u vidu da vai relacija 0
3 2 1
= == = + ++ + + ++ + Q Q Q ,
dobija se:

a
D
Q U U ln
2
3
1
0
13 12

= == = + ++ + .

Ako je sistem fazora napona simetrian, vai:
01 13 12
3 U U U = == = + ++ + .

a
D
Q U ln
2
1
1
0
01

= == = .

Kapacitivnost prema neutralnoj taki, po km duine provodnika, je:

a
D
U
Q
km F C
ln
2
] / [
0
01
1
1

= == = = == = ,
odnosno:
a
D
km F C
ln
10 5 , 55
] / [
9
1

= == =

1
C je kapacitivnost trofaznog voda po fazi i km duine.
Ona se naziva jo i pogonska kapacitivnost.
To je kapacitivnost pozitivnog redosljeda.
Kapacitivnost pozitivnog i kapacitivnost negativnog redosljeda nadzemnih
trofaznih vodova, kao linearnih i statikih kola, su identine, jer su nezavisne od
redosljeda faza prikljuenih simetrinih fazora napona.

4. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima
rasporeenim u tjemenima raznostranog trougla i
sa zanemarenim uticajem zemlje

Na Slici je prikazan raspored faznih provodnika nesimetrinog trofaznog voda, kod
koga su provodnici smjeteni u tjemenima raznostranog trougla. Poluprenik svih
provodnika je isti i iznosi a. Za uad to je stvarni poluprenik ueta.

---- 64 ----

Slika: Trofazni nesimetrini vod

Kapacitivnosti faza prema neutralnoj taki za razmatrani sistem, ako nije izvreno
preplitanje provodnika, nisu jednake. Meutim, ako je izvreno preplitanje (Slika),
one su, kao jedna srednja vrijednost, meusobno jednake.

Slika: Preplitanje voda

Napon
12
U sa provodnikom 1 u poloaju 1, provodnikom 2 u poloaju 2 i
provodnikom 3 u poloaju 3 je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
31
32
3
12
2
12
1
0
12
ln ln ln
2
1
D
D
Q
D
a
Q
a
D
Q U

.

Napon
12
U sa provodnikom 1 u poloaju 2, provodnikom 2 u poloaju 3 i
provodnikom 3 u poloaju 1 je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
12
13
3
32
2
23
1
0
12
ln ln ln
2
1
D
D
Q
D
a
Q
a
D
Q U

.

I na kraju, napon
12
U sa provodnikom 1 u poloaju 3, provodnikom 2 u poloaju 1
i provodnikom 3 u poloaju 2 je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
23
21
3
13
2
31
1
0
12
ln ln ln
2
1
D
D
Q
D
a
Q
a
D
Q U

.

Srednja vrijednost fazora napona
12
U je:

D
12
[m]
2

D
13
[m]
D
23
[m]
1
2
3
1(1)
1(2)
1(3)
1
1
1
2(2)
2(3)
2(1)
2
2
2
3(3)
3(1)
3(2)
3
3
3
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6

---- 65 ----

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =
23 13 12
23 13 12
3
13
23 13 12
3
2
3
23 13 12
1
0
12
ln ln ln
6
1
D D D
D D D
Q
D D D
a
Q
a
D D D
Q U

.

Ako stavimo:
3
23 13 12
D D D D
m
= == = , izraz za napon
12
U poprima oblik:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
m
m
D
a
Q
a
D
Q U ln ln
2
1
2 1
0
12

.

Slino se dobija srednja vrijednost fazora napona
13
U :

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
m
m
D
a
Q
a
D
Q U ln ln
2
1
3 1
0
13

.

Poto je:
01 13 12
3U U U = == = + ++ + i 0
3 2 1
= == = + ++ + + ++ + Q Q Q , dobijamo:

a
D
Q U
m
ln
2
1
1
0
01

= == = .

Kapacitivnost prema neutralnoj taki, po km duine provodnika, je:

a
D
U
Q
km F C
m
ln
2
] / [
0
01
1
1

= == = = == = ,

odnosno:

a
D
km F C
m
ln
10 5 , 55
] / [
9
1

= == = .

1
C je kapacitivnost trofaznog voda po fazi i kmduine.

5. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima u
snopu

Kapacitivnost po fazi i jedinici duine provodnika trofaznih nadzemnih
elektroenergetskih vodova sa vie provodnika po fazi (provodnici u snopu),
sa zanemarenjem uticaja zemlje, odreena je izrazom:

---- 66 ----

s
m
a
D
km F C
ln
10 5 , 55
] / [
9
1

= == = ,

gdje su: ] [m D
m
srednja geometrijska udaljenost izmeu faznih provodnika, ili
meusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU),
] [m a
s
srednji geometrijski poluprenik faznih provodnika, ili vlastita -
sopstvena srednja geometrijska udaljenost ( S SGU), u kojem figurie stvarni
poluprenik ueta a.

Za trofazni voda sa jednim provodnikom po fazi:
M SGU je odreena istom relacijom kao za induktivnost:
3
ST RT RS m
D D D D = == = ,
S SGU je stvarni poluprenik ueta: a a
s
= == = .

Za trofazni vod sa 2 provodnika u snopu po fazi je:
M SGU se moe priblino, ali dovoljno tano, raunati kao:
3
ST RT RS m
D D D D ,
S SGU je: k a k a a
s
= == = = == =
2
2 2 2
,
gdje je: a stvarni poluprenik uadi provodnika,
k je meusobno rastojanje izmeu uadi u snopu.

Za trofazni vod sa 3 provodnika u snopu po fazi je:
M SGU se moe priblino, ali dovoljno tano, raunati kao:

3
ST RT RS m
D D D D ,
S SGU je:
3 2
k a a
s
= == = ,
gdje je: a stvarni poluprenik uadi provodnika,
k je meusobno rastojanje izmeu uadi u snopu.

6. Metoda SGU
za proraun podune kapacitivnosti nadzemnih vodova

Prema metodi srednje geometrijske udaljenosti (metoda SGU) poduna
kapacitivnost provodnika trofaznih nadzemnih elektroenergetskih vodova
odreena je izrazom:

s
m
a
D
km F C
ln
10 5 , 55
] / [
9
1

= == = ,

---- 67 ----
] [m D
m
je M SGU svih faznih provodnika,
] [m a
s
je S SGU provodnika jedne faze.

Za prepleteni trofazni voda sa jednim provodnikom po fazi:

M SGU je:
3
23 13 12
] [ D D D m D
m
= == = ,
S SGU je: a m a
s
= == = ] [ , gdje je a stvarni poluprenik ueta faznih provodnika.

Za trofazni vod sa dva provodnika u snopu je:

M SGU je:
2 2 3
2 2 1 1 2 2 1 1

= == =
by bx ay ax y x y x b a b a m
D D D D D D D D D D D D D ,
odnosno
3
23 13 12
D D D D
m
.
S SGU je: k a k a a
s 1
2
2 2
1
2
= == = = == = , gdje je
1
a stvarni poluprenik jednog
ueta faznih provodnika, a k njihovo meusobno rastojanje.

7. Uticaj zemlje na kapacitivnost trofaznih vodova

U dosadanjim izvoenjima obrazaca za raunanje kapacitivnosti pozitivnog,
odnosno negativnog redosljeda trofaznih nadzemnih vodova, predpostavili smo da
su provodnici dosta visoko postavljeni iznad zemlje, tako da se njen uticaj moe
zanemariti. U stvari, zemlja utie na veliinu kapacitivnosti vodova, jer njeno
prisustvo mijenja elektrino polje izmeu provodnika.
Pri odreivanju kapacitivnosti vodova sa uvaavanjem uticaja zemlje, obino se
primjenjuje standardna "metoda odslikavanja".

Na Slici je prikazan trofazni vod sa provodnicima rasporeenim u tjemenima
raznostranog trougla i njihovi likovi po metodi odslikavanja.

Zemlja se, posebno za svaki provodnik iznad zemlje, zamjenjuje fiktivnim
provodnicima, koji su smjeteni ispod ravni zemlje po vertikalama odnosnih
stvarnih provodnika, a na rastojanju od ravni zemlje jednakim odstojanju
provodnika iznad zemlje. Svakom takvom fiktivnom provodniku pridruuje se
naelektrisanje Q jednako po velini a suprotno po znaku naelektrisanju Q
stvarnog provodnika. Fiktivni provodnik je neka vrsta slike provodnika sa zemljom
kao ogledalom.

Dokazuje se, kapacitivnost po fazi i jedinici duine trofaznog nadzemnog
voda sa uraunavanjem uticaja zemlje odreena je izrazom:

3
33 22 11
23 13 12
9
1
ln ln
10 5 , 55
] / [
H H H
H H H
a
D
km F C
m

= == =

---- 68 ----

Slika: Provodnici trofaznog voda i njihove slike po "metodi ogledanja"

Ako u posljednjem izrazu za odstojanje izmeu stvarnih i fiktivnih provodnika
stavimo:
33 22 11 23 13 12
H H H H H H = == = = == = = == = = == = = == = , to se, sa dovoljnom tanou, moe
uzeti za nadzemne vodove, izraz dobija se izraz kao za kapacitivnost bez
uraunavanja uticaja zemlje.

Zakljuujemo, uz uvaavanje uticaja zemlje kapacitivnost voda postaje
neznatno, praktino zanemarljivo vea. Uticaj zemlje na veliinu pogonske
kapacitivnosti nadzemnih vododva je mali, pa se u praktinim proraunima
moe zanemariti.

8. Kapacitvnost sistema nultog redosljeda

Kapacitivnost direktnog i inverznog (pozitivnog i negativnog) redosljeda su
jednake, jer ne su nezavisne od redosljeda faza prikljuenog simetrinog
trofaznog sistema napona.
Kapacitivnost nultog redosljeda se razlikuje od kapacitivnosti pozitivnog i
negativnog redosljeda.
Kapacitivnost nultog redosljeda moe se odrediti metode "odslikavanja"
provodnika voda

1
2
D
12
Q
1
Q
2
Q
3
D
23
D
13
3
1
2
-Q
1
-Q
2
-Q
3
3
H
11
H
12
H
13
H
22
H
23
H
33

---- 69 ----
8.a. Kapacitivnost nultog redosljeda kod vodova bez zatitne uadi

Na Slici su prikazani provodnici trofaznog voda (prepletenog) sa rasporedom provodnika u
tjemenima raznostranog trougla i njihove "slike". Stvarni poluprenici faznih provodnika su a , a
meusobna rastojanje izmeu provodnika i izmeu provodnika i njihovih slika su pikazana na
Slici.

Slika: Provodnici trofaznog voda i njihove slike - za sistem nultog redosljeda

Pri proticanju struje nultog redosljeda nadzemnim vodom koji ine identini provodnici, svaki
provodnik toga voda optereen je istom koliinom elektriciteta
0
Q po km duine voda.
Kapacitivnost nultog redosljeda definisana je relacijom :
0
0
01
] / [
V
Q
km F C = == = ,
gdje je
0
V napon nultog redosljeda, kao srednja aritmetika vrijednost napona nultog redosljeda
provodnikaPoto je, napon nultog redosljeda svakog provodnika jednak polovini napona nultog
redosljeda izmeu stvarnog provodnika i njegove slike, vai relacija:

( (( ( ) )) )
3 3 2 2 1 1 0
3
1
2
1

+ ++ + + ++ + = == = V V V V .

Prema optem izrazu za napon izmeu provodnika 1 i n je:

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =

13
13
0
12
12
0
11
0
0
1 1
ln 2 ln 2 ln
2
1
D
H
Q
D
H
Q
a
H
Q V 2

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =

12
12
0
23
23
0
22
0
0
2 2
ln 2 ln 2 ln
2
1
D
H
Q
D
H
Q
a
H
Q V 2

1
2
D
12
Q
0
Q
0
Q
0
D
23
D
13
3
1
2
-Q
0
-Q
0
-Q
0
3
H
11
H
12
H
13
H
22
H
23
H
33
a
m

---- 70 ----

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ + = == =

23
23
0
13
13
0
33
0
0
3 3
ln 2 ln 2 ln
2
1
D
H
Q
D
H
Q
a
H
Q V 2

3
2
23 13 12
23 13 12
3
33 22 11
0
0
0
ln
2
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
D D D
H H H
a
H H H Q
V

Kapacitivnost je definisana odnosom:
0
0
01
V
Q
C = == = , koji daje:

3
2
23 13 12
23 13 12
33 22 11
33 22 11
0
1 0
ln
2
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
D D D
H H H
D D D
H H H

C ,

gdje smo stvarni poluprenik a zamjenili sa D
11
, D
22
i D
33
.

Kapacitivnost nultog redosljeda provodnika po kmduine je:

9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
0
01
ln
2
3
1
D D D D D D D D D
H H H H H H H H H

= == = C

odnosno:
m
m
a
H
km F
ln
10 5 , 55
3
1
] / [
9
01

= == = C ,
gdje je:
m
H - srednja geometrijska udaljenost izmeu provodnika i njihovih likova
(M SGU provodnika i njihovih slika), a

m
a - srednji geometrijski poluprenih svih faznih provodnika (S SGU
svih faznih provodnika).
U optem sluaju, kada sistem ima m provodnika umjesto 3 (npr. 6 provodnika u
sluaju dva provodnika u snopu, po fazi) za kapacitivnost nultog redosljeda vai
izraz pri emu su srednja geometrijska udaljenost izmeu provodnika i njihovih
likova (H
m
) i srednji geometrijski poluprenih svih faznih provodnika (a
m
), jednaki:

2
2
... ... ... ...
... ... ... ...
2 1 2 22 21 1 12 11
2 1 2 22 21 1 12 11
m
mn m m m m m
m
mm m m m m m
D D D D D D D D D a
H H H H H H H H H H
= == =
= == =

---- 71 ----
8.b. Kapacitivnost nultog redosljeda kod vodova
sa zatitnom uadi

Posmatrajmo na poetku sistem provodnik-zemlja i jedno zatitno ue . Ovaj sistem, zajedno
sa njegovom "slikom", prikazan je na Slici.

Slika: Sistem provodnik-zatitno ue i njegova slika, za proraun nulte kapacitivnosti

Stvarni poluprenik provodnika je a D = == =
11
, a zatitnog ueta
z zz
a D = == = .

Napon nultog redosljeda provodnika 1 jednak je polovini napona izmeu stvarnog provodnika 1
i njegovog lika 1:

1 1 0
2
1

= == = U V

| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + = == =

23
0
1
1
0
0
1
1
11
11
0
0
1 1
ln 2 ln
2
1
ln 2 ln
2
1
D
H
Q
D
H
Q U
D
H
Q
D
H
Q U
z z
z
z
z z
z
z
z
2
2

Poto je zatitno ue na istom potencijalu kao zemlja: 0 = == =
zz
U

Iz predhodnih jednaina dobijamo:

1
z
D
1z
Q
0
Q
z

1
z
-Q
0
-Q
z
H
11
H
1z
H
zz

---- 72 ----

zz
zz
z
z
D
H
D
H
D
H
V
Q
ln
ln
ln
2
2
1
1
11
11
0 0
0
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

= == =

,

Kapacitivnost je definisana odnosom:
0
0
01
V
Q
C = == = .

Kapacitivnost nultog redosljeda provodnika po km duine je:

zz
zz
z
z
D
H
D
H
D
H
km F C
ln
ln
ln
10 5 , 55
] / [
2
1
1
11
11
9
01
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

= == =

.

Za sistem od m provodnika i n zatitnih uadi, kapacitivnost nultog
redosljeda po fazi i jedinici duine je:

n
n
mn
mn
m
m
a
H
D
H
a
H
m
km F C
ln
ln
ln
10 5 , 55 1
] / [
2
9
01
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

= == =

gdje je:
2
... ... ... ...
2 1 2 22 21 1 12 11
m
mm m m m m m
H H H H H H H H H H = == = srednja geometrijska udaljenost
izmeu stvarnih provodnika i njihovih slika ;
2
... ... ... ...
2 1 2 22 21 1 12 11
m
mm m m m m m
D D D D D D D D D a = == = srednji geometrijski poluprenik svih
provodnika;
2
... ... ... ...
2 1 2 2 2 1 2 1 2 2 1 1
n
zn zn z zn z zn zn z z z z z zn z z z z z n
H H H H H H H H H H = == = srednja geometrijska
udaljenost izmeu zatitnih provodnika i njihovih slika;
2
... ... ... ...
2 1 2 2 2 1 2 1 2 1 1 1
n
zn zn z zn z zn zn z z z z z zn z z z z z n
D D D D D D D D D a = == = srednji geometrijski poluprenik
svih zatitnih uadi (sopstvena SGU);
n m
zn m z m z m zn z z zn z z
n
m
H H H H H H H H H H

= == = ... ... ... ...
2 1 2 2 2 1 2 1 2 1 1 1
srednja geometrijska
udaljenost izmeu stvarnih provodnika i slika zatitnih uadi (meusobna SGU) i
n m
zn m z m z m zn z z zn z z mn
D D D D D D D D D D

= == = ... ... ... ...
2 1 2 2 2 1 2 1 2 1 1 1
srednja geometrijska
udaljenost izmeu stvarnih provodnika i zatitnih uadi (meusobna SGU).

---- 73 ----
Za trofazni nadzemni vod (m=3) sa jednim zatitnim uetom (n=1)
je:
n
n
mn
mn
m
m
a
H
D
H
a
H
km F C
ln
ln
ln
10 5 , 55
3
1
] / [
2
9
01
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |

= == =

gdje je:
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
H H H H H H H H H H
m
= == = srednja geometrijska udaljenost izmeu stvarnih
provodnika i njihovih slika (M SGU izmeu provodnika i njihovih slika);
9
2
23 13 12
3
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
) ( D D D a D D D D D D D D D a
m
= == = = == = srednji geometrijski poluprenik
svih faznih provodnika, u kojem je a stvarni poluprenih ueta faznih provodnika (S SGU svih
faznih provodnika);
zz n
H H = == = udaljenost izmeu zatitnog provodnika i njegove slike;
z n
a a = == = stvarni poluprenik zatitnog ueta;
3
3 2 1 z z z n m
H H H H = == = srednja geometrijska udaljenost izmeu stvarnih provodnika i slika
zatitnih uadi (M SGU izmeu zatitnih uadi i njhovih slika) i
3
3 2 1 z z z mn
D D D D = == = srednja geometrijska udaljenost izmeu stvarnih provodnika i zatitnih
uadi (meusobna SGU izmeu faznih provodnika i zatitne uadi).

Za trofazni nadzemni vod (m=3) sa dva zatitna ueta (n=2), za
izraunavanje nulte kapacitivnosti po fazi i jedinici duine vai isti izraz, pri emu je:

9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
H H H H H H H H H H
m
= == = srednja geometrijska udaljenost izmeu stvarnih
provodnika i njihovih slika ;
9
2
23 13 12
3
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
) ( D D D a D D D D D D D D D a
m
= == = = == = srednji geometrijski poluprenik
svih faznih provodnika, u kojem je a stvarni poluprenih ueta faznih provodnika;
2
2
2 2 1 2 2 2 1 1 z z z z z z z z n
H H H H H = == = srednja geometrijska udaljenost izmeu zatitne uadi i
njihovih slika;
2 1
4
2
2 1
2
2
2 2 1 2 2 1 1 1
2
z z z z z z z z z z z z z z n
D a D a D D D D a = == = = == = = == = sradnji geometrijski poluprenik svih
zatitnih uadi, pgdje je a
z
stvarni poluprenik zatitnog ueta;
2 3
2 3 1 3 2 2 1 2 2 1 1 1

= == =
z z z z z z n m
H H H H H H H srednja geometrijska udaljenost izmeu stvarnih
provodnika i slika zatitnih uadi i

= == =
2 3
2 3 1 3 2 2 1 2 2 1 1 1 z z z z z z mn
D D D D D D D srednja geometrijska udaljenost izmeu stvarnih
provodnika i zatitnih uadi).

Fazni provodnici zbog ugiba nisu strogo pravi i horizontalni.
Pri izraunavanju kapacitivnosti nadzemnih vodova treba raditi sa srednjim
visinama vjeanja faznih provodnika koja se rauna kao:

---- 74 ----
f h h
sr
3
2
= == = ,

gdje su: h - visina taaka vjeanja provodnika,
f - ugib na nekoj temperaturi.
Izolatori i elino reetkasti stubovi poveavaju nultu kapacitivnost za 5% do 10%,
dok je njihov uticaj na pogonsku kapacitivnost zanemarljiv.

Primjer 2

Nai kapacitivnost nultog redosljeda C
01
po fazi i jedinici duine za vod iz Primjera 1 (Slika), za
dva sluaja:
a) vod je bez zatitnih uadi,
b) vod je sa dva zatitna ueta.
Rastojanje provodnika od zemlje neka je 11 m, a stvarni poluprenici provodnika i zatitnog
ueta su: a=0,00524m i a
z
=0,00396m.

Rjeenje
Potrebna rastojanja izmeu uadi voda izraunata su i prikazana na Slici .
a) Kapacitivnost nultog redosljeda po fazi i jedinici duine je:

[ ]
[ ] [ ] km F km F
D D D D D D D D D
H H H H H H H H H
km F
a
H
m
m
/ 00492 , 0 / 10 92 , 4
514 , 0
5 , 22
ln
10 5 , 55
3
1
8 4 4 00524 , 0
) 4 , 22 4 , 23 4 , 22 ( 22
ln
10 5 , 55
3
1
ln
10 5 , 55
3
1
/
ln
10 5 , 55
3
1
C
9
9
9 2 2 2 3
9 2 3
9
9
33 32 31 23 22 1 2 13 12 11
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
9 9
01
= =
=
=

b) Nulta kapacitivnost po fazi i jedinici duine trofaznog voda sa dva zatitna ueta je:
[ ] km F
a
H
D
H
a
H
C
n
n
mn
mn
m
m
/
ln
ln
ln
10 5 , 55
3
1
2
9
01
|
|
\
|

gdje su :
m H H H H H H H H H H H H H H H H
m
5 , 22 ) 4 , 22 4 , 23 4 , 22 ( 22 ) (
9 2 3 9 2
23 13 12 33 22 11
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
= = = =
m D D D a D D D D D D D D D a
m
514 , 0 ) 4 8 4 ( 0524 , 0 ) (
9 2 3 9 2
23 13 12
3
9
33 32 31 23 22 21 13 12 11
= = = = ;
m H H H H H
z z z z z z z z n
4 , 29 30 92 , 28
4 2 2
2
2 2 1 2 2 2 1 1
2
= = =
m D a D a D D D D a
z z z z z z z z z z z z z z n
089 , 0 4 00396 , 0
2 1
4
2
2 1
2
2
2 2 1 2 2 1 1 1
2
= = = = =
m H H H H H H H
z z z z z z n m
9 , 25 2 , 26 6 , 25
6 2 4
2 3
2 3 1 3 2 2 1 2 2 1 1 1
= = =

. 8 , 4 93 , 6 4
6 2 4
2 3
2 3 1 3 2 2 1 2 2 1 1 1
m D D D D D D D
z z z z z z mn
= = =

---- 75 ----
[ ] km F km F km F C / 00696 , 0 / 10 96 , 6 /
089 , 0
4 , 29
ln
8 , 4
9 , 25
ln
514 , 0
5 , 22
ln
10 5 , 55
3
1
9
2
9
01
= =
|
|
\
|

Slika: Primjer 2

9. Kapacitivna provodnost (susceptansa) voda

Kapacitivna provodnost voda po jedinici duine ( km) duine voda je:

1 1
] / [ C km S B
C
= == =

gdje je: s r f / 314 2 = == = = == = - kruna uestanost sistema uestanosti Hz f 50 = == = ,
] / [
1
km F C - jedinina kapacitivnost voda.
1
2
3
4
4
6,93
z1
25,6
25,6
26,2
z2
4 4
28,92
30
22
23,4
22,4
z2
z1
1
2 3

---- 76 ----
Ukupna kapacitivna provodnost voda je:

l B S B
C C 1
] [ = == = ,

gdje je: ] [km l - duina voda.

Za prosjenu vrijednost jedinine kapacitivnosti od km F C / 01 , 0
1
= == = , dobijamo:
km S B
C
/ 14 , 3 10 01 , 0 314
6
1
= == = = == =

Ukupna kapacitivna provodnost voda duine npr. km l 100 = == = je: S B
C
314 = == =

Kapacitivna otpornost (reaktansa) voda je:
1 1
1
1 1
C B
X
C
C

= == = = == = .

Za prosjenu vrijednost jedinine kapacitivnosti od km F C / 01 , 0
1
= == = :
km M km X
C
= == = = == = 318 , 0 ] [
14 , 3
10
6
1

Ukupna reaktansa voda duine ] [km l je:
l
X
X
C
C
1
] [ = == =

10. Kapacitivna struja voda

Uslijed kapacitivnosti voda, javlja se reaktivna kapacitivna struja voda
B
I ili struja
punjenja.
Za vodove koji nisu suvie dugaki, moe se smatrati da ova struja linearno
opada od poetka ka kraju voda (Slila). Na bilo kojem mjestu voda ona zavisi od
visine napona na tom mjestu. Promjene napona du voda, koje nastaju uslijed
pada napona, se mogu zanemariti i raunati sa nazivnim naponom.

Slika: Kapacitivna struja u vodu

l
I
B
U
2
U
1 I
b

---- 77 ----
Kapacitivna struja na poetku voda jednaka je zbiru svih kapacitivnih struja du
voda:
[ [[ [ ] ]] ] A B
U
l B
U
I
l I I I
V B
B B B
3 3
1
1 1
= == = = == =
= == = = == =

,

gdje su: ] / [
1
km A I
B
- kapacitivna struja po jedinici duine voda,
] [km l - duina voda,
] [V U - nazivni linijski napon,
] / [
1
km S B - kapacitivna provodnost po jedinici duine voda (
1 1
C B = == = ),
] [S B
V
- kapacitivna provodnost cijelog voda ( l B B
V 1
= == = )

Kapacitivne struje zavise od visine napona voda, duine voda i pogonske
kapacitivnosti, koja opet zavisi od konstruktivnih karakteristika voda.

U kraim nadzemnim elektroenergetskim vodovima, napona do 35 kV, kapacitivne
struje u poreenju sa strujama optereenja su vrlo male, pa se zato mogu pri
elektrinim proraunima zanemariti.

Kod vodova viih napona, ije su i duine vee, kapacitivne struje su
znatnije i pri proraunima se moraju uzeti u obzir.

Uslijed kapacitivne provodnosti nastaje trofazna kapacitivna snaga, ili snaga
punjenja, koja na jedinici duine voda iznosi:

1
2
1 1
3 ] / [ B U UI km MVAr Q
B B
= == = = == = ,

a za cijeli vod:
[ [[ [ ] ]] ] MVAr B U UI Q
B B
2
3 = == = = == = ,
gdje je ] [kV U - linijski napon voda.

4. Odvodnost nadzemnih vodova

U vodovima visokog napona, osim gubitaka aktivne snage koji nastaju zbog
zagrijavanja provodnika i koji zavise od otpornosti provodnika ] [ R , javljaju se i
gubici aktivne snage na izolaciji voda i uslijed jonizacije vazduha (korone).
Odvodnost ] [S G kod nadzemnih elektroenergetskih vodova je reciprona
vrijednost poprene otpornosti uslijed gubitaka kroz izolatore i otpornosti uslijed
korone.

---- 78 ----
Odnos snage gubitaka, uslijed nesavrenosti izolatora i uslijed korone, i kvadrata
napona, definie odvodnost voda:
2
1
] / [
U
P
km S G

= == = ,

gdje su: ] / [ km MW P - gubici snage sva tri fazna provodnika voda,
] [kV U - linijski napon voda.

1. Gubici kroz izolatore nastaju zbog nesavrenosti izolatora, odnosno
njihove povrine koja je izloena prljanju te joj povrinska otpornost nije
beskonana. Unutranja aktivna otpornost dielektrika izolatora je praktino
beskonana te su svi gubici aktivne snage izolatora skoncentrisani na njegovoj
povrini.

Poprena (otona) otpornost voda koja potie od izolatora je nelinearna funkcija
napona, vremenskih uslova i stanja zaprljanosti povrine izolatora, odnosno:

) , , (
1
izolatora povrine uslova vremenskih U f R
i
= == = .

Istraivanja na vodovima u eksploataciji, pokazuju da gubici snage na izolaciji
voda , za nadzemne vodove napona 110 kV i 220 kV, iznose oko: . / 4 1 km kW

Za nadzemne lelektroenergetske vodove, srednja vrijednost otone otpornosti
izolacije pri lijepom vremenu je oko:
km M R
i
= == = 20
1

a odgovarajua poduna odvodnost:
km S G
i
/ 05 , 0
1
= == =
Vid se da je:
km M R
i
= == = 20
1
>> km M X
C
= == = 318 , 0 ,
odnosno:
km S G
i
/ 05 , 0
1
= == = << km S B / 14 , 3
1
= == =
Poprena odvodnost
1 i
G se u veini sluajeva zanemaruje.
Pored ovih gubitaka javljaju se i gubici uslijed korone, odnosno jonizacije vazduha
u okolini faznih provodnika. Korona se pojavljuje u sluajevima kada elektrino
polje na povrini faznog provodnika postane vee od kritinog elektrinog polja za
vazduh.
U sluaju pojave korone, kao parametar u zamjenskoj emi voda pojavljuje se i
poduna odvodnost uslijed gubitaka korone (gubici su jednaki proizvodu
odvodnosti i kvadrata napona). U odreenim sluajevima ona moe imati
vrijednost koja nije zanemarljiva.

2. Gubici uslijed korone
Vazduh, kao izolacija nadzemnih vodova, uvijek je djelimino jonizovan. Pod
djelovanjem elektrinog polja joni se ubrzano kreu i sudaraju se sa

---- 79 ----
nejonizovanim esticama. Ukoliko je jaina elektrinog polja vea i gustina
vazduha manja, bie brzina, a time i kinetika energija, jonizovanih estica vea.
Pri nekoj odreenoj brzini joni uspijevaju da pri sudaru sa nejonizovanim
esticama stvore nove jone, koji opet pri sudaru stvaraju nove jone itd. Vazduh pri
tome postaje provodan. Pri temperaturi od +20
0
C i barometarskom pritisku od
101223 Pa, intenzivna jonizacija nastaje kod jaine elektrinog polja od 30 kV/cm.
Probojna vrstoa vazduha za lijepo vrijeme pri kojoj nastupa jovizacija vazduha
je prema tome 30 kV/cm, ili efektivna vrijednost sa kojom se rauna 21,2 kV/cm.

S obzirom da je izmeu provodnika nadzemnih vodova razmak velik, nee doi do
proboja izmeu provodnika. Umjesto proboja pojavie se tinjavo pranjenje oko
provodnika. Upravo ta pojava se naziva korina. Jaina elektrinog polja je
najvea na povrini provodnika , pa i tinjavo pranjenje najvee oko samog
provodnika. Na veoj udaljenosti od provodnika elektrino polje je slabije, zbog
ega vazduh uglavnom zadrava izolaciono svojstvo.

Pri pojavi korone oko provodnika se stvara vijenac ljubiastog svijetla i odatle ovoj
pojavi i ime (na latinskom: corona = vijenac). Osim toga, javlja se i karakteristino
pucketanje i osjea se miris ozona. Jonizacija vazduha se vri na raun elektrine
energije u vodu, zbog ega je korona popraena gubicima snage i energije. Kod
sinusoidalne promjene napona korona postoji samo dotle dok je trenutna
vrijednost napona bliska maksimalnoj vrijednosti, tako da se tinjava pranjenja
stalno pale i gase. Zbog toga nastaju elektromagnetski talasi koji priinjavaju
velike smetnje radio i tv ureajima. Ozon stvoren pojavom korone nagriza
materijal provodnika. Korona je zbog svega ovoga, veoma nepoeljna pojava.

Na pojavu korone, osim visine pogonskog napona, utiu rastojanja izmeu
provodnika, presjek provodnika, vremenske prilike (vlanost, pritisak i
temperatura okolnog vazduha), kao i hrapavost povrine provodnika.

Korona je vea odmah nakon montae i putanja voda u pogon nego kasnije u
toku eksploatacije, radi vee hrapavosti povrine novih uadi i radi prisustva
praine i raznih metalnih estica preostalih poslije montae.

Napon pri kojem se pojavljuje korona naziva se kritini napon. Ako je
pogonski napon manji od kritinog napona, korona se ne moe pojaviti. Ukoliko je
pogonski napon vei od kritinog napona korone, pojavie se korona.

Kritini napon se rauna se preko tzv. Pikovog obrasca:

a
D
a m m
a
kV U
m
v p fk
ln )
3 , 0
1 (
2
30
] [

+ ++ + = == = ,

gdje su: ] [kV U
fk
- kritini fazni napon
- koeficijent relativne gustine vazduha

p
m

- koeficijent hrapavosti provodnika

---- 80 ----

v
m - koeficijent vremenskih prilika
] [cm D
m
- M SGU faznih provodnika
] [cm a - poluprenik provodnika.

Koeficijent relativne gustine vazduha uzima u obzir stanje vazduha pri odreenom
atmosferskom pritisku i odreenoj temperaturi okoline a izreunava se prema
izrazu:
T
T
b
b
p
0
0
= == = ,

gdje su:
0
b i
0
T - prtisak i apsolutna temperatura pri normalnim atmasferskim
uslovima pod kojim se podrazumijevaju: Pa b 101323
0
= == = , K T
o
) 20 273 (
0
+ ++ + = == = ,

p
b i T - pritisak i apsolutna temperatura pri nekim drugim
atmasferskim uslovima.

t
b
t
b
p p
+ ++ +

= == =
+ ++ +
+ ++ +
= == =

273
10 89 , 2
273
20 273
323 101
3
.
Ako je barometarski pritisak Pa b
p
101323 = == = C t
o
20 = == = , koeficijent relativne
gustine vazduha 1 = == = .

Koeficijent hrapavosti povrine provodnika
p
m zavisi od broja ica u uadina, kao
i od starosti uadi i kree se u granicama 0,82-0,92. Za idealno glatke cilindrine
provodnike 1 = == =
p
m .
Koeficijent vremenskih prilika
v
m
v
kree se u granicama 0,3-1,0 (0,3 za veoma
loe, a 1 za lijepo vrijeme)

Smetnje uslijed korone mogu biti velike, pa se nastoji da se ona izbjegne.
To se moe postii jedino ako je radni napon voda manji od kritinog:
fk f
U U < << < .

Da bi se sprijeila pojava korone moraju se prilagoditi parametri od kojih
zavisi veliina kritinog napona. Poveanje poluprenika provodnika
osnovna je mjera za spreavanje pojave korone.

Analize pokazuju da se sa jednim uetom po fazi moe ii do napona od
220kV.
Poev od napona 400 kV treba obavezno prei na fazne provodnike u vidu
snopa (dva ili vie uadi po fazi na meusobnom rastojanju 30 do 50 cm),
gdje imamo znaajno poveanje poluprenika (
s
a - srednji geometrijski
poluprenik provodnika u snopu), a samim tim i poveanje kritinog
napona.

Kritini napon kod vodova sa provodnicima u snopu rauna se po obrascu:

---- 81 ----

s
m
v p
s
fk
a
D
na m m
a
a
a
n
kV U ln )
3 , 0
1 (
) 1 ( 1
1
2
30
] [

+ ++ +
( (( (

( (( (

+ ++ +
= == =

gdje su: ] [cm a
s
- srednji geometrijski poluprenik provodnika u snopu (S SGU)
] [cm a - poluprenik ueta (jednog provodnika snopa)
n - broj provodnika snopa.

Provodnici u snopu imaju i tu prednost to se na taj nain smanjuje
induktivnost voda i time poveava njegova prenosna mo, pa se snopovi
danas upotrebljavaju i tamo gdje to nije uslovljeno koronom.

Gubici uslijed korone se poveavaju sa poveanjem napona, a time i jedinina
odvodnost voda.

Za vodove sa Al/ uadima, za koje se moe raunati sa dustinom struje
2
/ 2 , 1 mm A , gubici snage uslijed korone u trofaznom vodu mogu se raunati po
Pikovom obrascu:
5
2 4
10 625 , 1 ] / [
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =

fk
f
f k
U
U
U km kW P

Ako je radni napon voda
fk f
U U 5 , 0 , gubici usled korone su beznaajno mali.
fk f
U U 9 , 0 , gubici usled korone su izuzetno veliki i
zbog toga treba poveati presjek.
fk f
U U > >> > , nastupa opta korona koja se ne sme
dozvoliti.

Primjer 3
Ispitati pojavu korone, kao i koronske gubitke pri najviem dozvoljenom naponu 220 kV voda za
vrijeme vremenskih prilika:
a) Pa b
p
99990 = == = , C t
o
30 = == = , 1 = == =
v
m
b) Pa b
p
97990 = == = , C t
o
25 = == = , 8 , 0 = == =
v
m
Fazni provodnici
2
57 / 360 / mm Al postavljeni su na istoj visini (portalni stub) na rastojanju
8,5 m. Prenik provodnika mm r d 6 , 26 2 = == = = == = , a koeficijent hrapavosti provodnika 82 , 0 = == =
p
m .
Rjeenje
Za nazivni napon 220kV, najvii dozvoljeni napon prema kome se bira oprema, je kV 245 ,
odnosno fazna vrijednost: . 45 , 141
3
245
kV U
f
= == = = == =

---- 82 ----
M SGU je: m D d d d D D D D
m
71 , 10 5 , 8 26 , 1 26 , 1 2
3
3
23 13 12
= == = = == = = == = = == = = == =

a) Pa b
p
99990 = == = , C t
o
30 = == = , 1 = == =
v
m
Koeficijent relativne gustine vazduha je: 954 , 0
30 273
99990 10 89 , 2
3
= == =
+ ++ +

= == =

Kritini napon pri kojem nastaje korona je:
a
D
a m m
a
kV U
m
v p fk
ln )
3 , 0
1 (
2
30
] [

+ ++ + = == =

kV kV U
fk
02 , 187
33 , 1
1071
ln 33 , 1 1 82 , 0 )
33 , 1 954 , 0
3 , 0
1 ( 954 , 0
2
30
] [ = == =

+ ++ + = == =

Kako je
fk f
U U < << < , to opta korona nee nastupiti, a gubici snage uslijed lokale korone su:
km kW
U
U
U km kW P
fk
f
f k
/ 803 , 0
02 , 187
45 , 141
45 , 141 10 625 , 1 10 625 , 1 ] / [
5
2 4
5
2 4
= == = | || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =

b) Pa b
p
97990 = == = , C t
o
25 = == = , 8 , 0 = == =
v
m
Koeficijent relativne gustine vazduha je: 95 , 0
25 273
97990 10 89 , 2
3
= == =
+ ++ +

= == =

Kritini fazni napon pri kojem nastaje korona je:
a
D
a m m
a
kV U
m
v p fk
ln )
3 , 0
1 (
2
30
] [

+ ++ + = == =

kV kV U
fk
05 , 149
33 , 1
1071
ln 33 , 1 8 , 0 82 , 0 )
33 , 1 95 , 0
3 , 0
1 ( 95 , 0
2
30
] [ = == =

+ ++ + = == =

Kako je
fk f
U U < << < , to opta korona nee nastupiti, a gubici snage uslijed lokale korone su:
km kW
U
U
U km kW P
fk
f
f k
/ 5 , 2
05 , 149
45 , 141
45 , 141 10 625 , 1 10 625 , 1 ] / [
5
2 4
5
2 4
= == = | || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =
| || |
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
= == =

---- 83 ----
II.4. Prenosne jednaine i zamjenske (ekvivalentne)
eme nadzemnih vodova

Pri proraunu elektrinih prilika u mreama svaki element se prikazuje
(zamjenjuje) zamjenskom (ekvivalentnom) emom.
Pri tome se zamjenske eme elemenata formiraju pomou parametara elemenata
koji ih karakteriu. U proraunima se mogu upotrebljavati tane ili pribline
zamjenske eme, zavisno od cilja prorauna, zahtijevane tanosti, konkretnih
karakteristika elemenata i dr.

Svaki trofazni elektroenergetski vod (nadzemni i kablovski) okarakterisan je sa
etiri parametra:
] / [
1
km R - otpornost faze po jedinici duine
] / [
1
km H L - induktivnost faze po jedinici duine
] / [
1
km F C - kapacitivnost faze po jedinici duine
] / [
1
km S G - odvodnost faze po jedinici duine.

Parametri voda su ravnomjerno rasporeeni du voda, odnosno vodovi su
elementi sa raspodjeljenim parametrima.

Pri odreivanju elektrinih prilika (napona, struja, snaga) za simetrine reime
(fazori napona i struja simetrini, odnosno jednaki po veliini a pomjereni za 120
0
,
i sva etiri parametra voda po svakoj fazi jednaka), dovoljno je posmatrati samo
jednu fazu, odnosno koristiti jednofazne prikaze u kojima se vodovi ekvivalentiraju
jednopolnim (jednofaznim ili monofaznim) zamjenskim emama.
Sva dalje razmatranja e se, ako se drugaije ne naglasi, odnositi na simetrine
prostoperiodie reime, u skladu sa kojim se zamjenske eme daju u
monofaznom prikazu i sa vrijednostima parametara za direktni (pozitivni)
redosljed.

Parametri voda : otpornost
1
R i induktivna otpornost
1 1
L X = == = ine rednu
(uzdunu) impedansu voda po jedinici duine voda:

) ( ] / [
1 1 1
L j R km Z + ++ + = == = ,

a parametri voda : provodnost
1
G i kapacitivna provodnost
1 1
C B = == = obrazuju
poprenu admitansu voda po jedinici duine:

) ( ] / [
1 1 1
C j G km Y + ++ + = == =

---- 84 ----
1. Prenosne jednaine voda

Da se odredi u ustaljenom stanju raspodjela napona i struja u vodu
posmatraemo vod duina l , predstavljen jednofaznom emom na Slici. Fazni
napon na poetku voda je
1
V , a na kraju voda
2
V . Struje su
1
I i
2
I .

Slika: Jednofazna ema trofaznog voda

Elementarni prirataji napona i struje du voda su:

) (
1
1
x x x
x x
V V x Y I
I x Z V
= == =
= == =

Ako predhodne jednaine podijelimo sa x i stavimo da 0 x , tada one poprimaju oblik:

x
x
x
x
V Y
dx
I d
I Z
dx
V d
1
1
= == =
= == =
,

poto i
x
V tei nuli kad x tei nuli.
Diferenciranjem prve jednaine po x uz uvaavanjem druge jednaine dobijamo:

x
x
V Y Z
dx
V d
= == =
1 1
2
.

Opte rjeenje ove diferencijalne jednaine je:

1 1 2 1 1 1
Y Z x sh C Y Z x ch C U
x
+ ++ + = == = ,

gdje su
1
C i
2
C integracione konstante.
Za struju se dobija:

1 1
1
1
2 1 1
1
1
1
Y Z x ch
Z
Y
C Y Z x sh
Z
Y
C I
x
+ ++ + = == =

Integracione konstante se dobijaju iz graninih uslova voda, za kraj voda je:
x x
I I
x
I
dx Z
1

dx Y
1
x x
V V
x
V
1
I

2
I

1
V
2
V
l
x
x x x

---- 85 ----
1
1
2 2
2 1
2
2
: 0
Y
Z
I C
V C
V V
I I x
x
x
= == =
= == =

= == =
= == = = == =

Dolazimo do izraza, koji odreuju fazor napona i struje u ma kojoj taki voda,
kad su poznate veliine na kraju voda:

1 1
1
1
2 1 1 2
Y Z x sh
Y
Z
I Y Z x ch V V
x
+ ++ + = == =

1 1 2 1 1
1
1
2
Y Z ch I Y Z x sh
Z
Y
V I
x
+ ++ + = == =

Ovo su osnovne jednaine prenosa snage vodom i nazivaju se
prenosne jednaine voda ili jednaine telegrafiara.

Napona i struje na poetku voda u funkciji napona i struje na kraju voda:

1 1
1
1
2 1 1 2 1
Y Z l sh
Y
Z
I Y Z l ch V V + ++ + = == = ,

1 1 2 1 1
1
1
2 1
Y Z l ch I Y Z l sh
Z
Y
V I + ++ + = == = .

Napona i struje na kraju voda u funkciji napona i struje na poetku voda:

1 1
1
1
1 1 1 1 2
Y Z l sh
Y
Z
I Y Z l ch V V = == = ,

1 1
1
1
1 1 1 1 2
Y Z l sh
Z
Y
V Y Z l ch I I = == = .

Veliina:
1 1
Z Y j = = + je konstanta (koeficijent) prostiranja.

Realni dio ] / 1 [ km je konstanta slabljenja.
Imaginarni dio ] / [ km r je fazna konstanta.

---- 86 ----
Veliina:
1
1
c
Z
Z
Y
= ima prirodu impedanse i naziva se karakteristina
impedansa.

Sada se prenosne jednaine mogu napisati u obliku:

x sh Z I x ch V V
C x

2 2
+ ++ + = == = ,

x ch I x sh
Z
V
I
C
x

2
2
+ ++ + = == = .

ili preko koeficijenata prenosnih jednaina:

C
x
C x
x x
Z
x sh
C
x sh Z B
D x ch A

= == =
= == =
= == = = == =

u obliku:
2 2
I B V A V
x x x
+ ++ + = == =

2 2
I D V C I
x x x
+ ++ + = == =

Matrini oblik prenosnih jednaina, za napon i struju na poetku voda :

1 2
1 2
U A B U
I C D I
( ( (
=
( ( (

,

, , , A B C D su koeficijenti etvorokrajnika, odnosno koeficijenata prenosnih
jednaina odreeni izrazima:

1
c
c
A ch l D
B Z sh l
C sh l
Z
= =
=
=

---- 87 ----
2. Konstanta prostiranja trofaznih nadzemnih vodova
Konstanta prostiranja je definisana izrazom:
1 1
Z Y j = = + .
Kod nadzemnih vodova otona aktivna odvodnost je zanemarljivo mala, pa
je konstanta prostiranja:

j C j L j R Y Z + ++ + = == = + ++ + = == =
1 1 1 1 1
) ( ,

1
1
1 1
1
L
R
j C L j

= == = .

Kod nadzemnih vodova odnos
1 1
/ L R se kree se opsegu od 25 , 0 5 , 0 .

Ako se za primjer uzme vod kod koga je: 2857 , 0 5 , 3 / 1 /
1 1
= == = = == = L R , bie:

1
1
1 1 0, 2857 1, 0291 0,15.
R
j j j
L
= =

Sada se konstanta prostiranja za posmatrani sluaj moe odrediti kao:

1 1 1 1
0,15 1, 0291
0,15 1, 0291
i i
j
LC j LC
j

= + =
= + =
= +
,

i
je fazna konstanta idealizovanog voda, odnosno voda bez gubitaka , kod
kojeg je: 0
1
= == = R i 0
1
= == = G , pa je:
i i
j C L j C L j jB G jX R Y Z = == = = == = = == = + ++ + + ++ + = == = = == =
1 1 1 1
2 2
1 1 1 1 1 1
) )( ( .

[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
1 1
0
0
4
2
100 /
10, 472 10 /
300000 /
0, 06 /
i
o
LC
v
f
v
rad s
rad km
km s
km

=
=
= =
= = =
=

---- 88 ----
i
je izraunato za uestanost Hz f 50 = == = i brzinu svjetlosti u vazduhu
s km v / 300000
0
= == =
Konsatnat prostiranja za posmatrani vod je:

[ ]
(1,572 10, 776) 1/ j km = + .

Konstanta prostiranja kod realnih nadzemnih vodova je kompleksan broj sa
dominantnim imaginarnim dijelom, odnosno konstanta slabljenja mnogo je
manja od fazne konstante.

3. Karakteristina impedansa trofaznih nadzemnih vodova
Karakteristina impedansa realnih trofaznih nadzemnih vodova moe se odrediti
kao:
[ ]
1
1 1 1 1
1
1 1 1
1 (1, 0291 0,15)
c
ci
Z R j L L R
Z j Z j
Y j C C L

| | +
= = =
|
\
,

[ ]
1
1
ci
L
Z
C
= je karakteristina impedansa idealizovanog voda, odnosno voda
bez gubitaka , kod kojeg je: 0
1
= == = R i 0
1
= == = G .

Karakteristina impedansa realnih trofaznih nadzemnih vodova je
kompleksan broj sa dominantnim realnim dijelom.

4. Idealizovani vod

Idealizovani vod je vodova bez gubitaka, kod kojeg je: 0
1
= == = R i 0
1
= == = G .

Konstanta prostiranja idealizovanog voda je:

i
i
j C L j C L j jB G jX R Y Z = == = = == = = == = + ++ + + ++ + = == = = == =
1 1 1 1
2 2
1 1 1 1 1 1
) )( ( ,

Konstanta prostiranja idealizovanog voda je imaginarni broj:
i
i
j = == = ,
odnosno jednaka faznoj konstanti.

Kod idealizovanih vodova proizvod konstante prostiranja i duine svodi se na:
i x
x j x j = = , gdje je:
x i
x = elektrina ugaona duina voda.

Karakteristina impedansa idealizovanog voda:

---- 89 ----
1
1
1
1
1 1
1 1
1
1
C
L
C j
L j
jB G
jX R
Y
Z
Z
i
C
= == = = == =
+ ++ +
+ ++ +
= == = = == =

, je realan broj.

Kod idealizovanog voda, koeficijenti prenosnih jednaina su:

cos
sin
sin 1 1
x x
x x
x c
ci x ci x
x
x
x
c
ci ci
A ch x ch j D
B Z sh x Z sh j jZ
C sh x sh j j
Z Z Z

= = = =
= = =
= = =

5. Definicija snage u naizmjeninom sistemu

Ako se uoe fazori napona V i struje I , ije su poetne faze, odnosno argumenti
odreeni u odnosu na proizvoljno odabranu referentnu osu, i formira njihov
proizvod dobie se:

( (( ( ) )) )
i u i u
j j j
VIe Ie Ve I V S
+ ++ +
= == = = == = = == = .

Gornji izraz oigledno ne predsatvlja prividnu snagu jer zbir argumenata
( (( ( ) )) )
i u
+ ++ + nije fazni pomjeraj izmeu struje i napona.

Da bi se u rezultatu proizvoda fazora napona i struje pojavio njihov meusobni
fazni pomjeraj, a ne zbir njihovih argumenata, potrebno je jedan od fazora
konjugovati. Svejedno je koji e se fazor konjugovati. Uobiajeno je da se
konjuguje struja. Tada se dobija korektan izraz za prividnu snagu:

( (( ( ) )) )
i u i u
j j j
VIe Ie Ve I V S

= == = = == = = == =
*
,

gdje je:
ui u i
=

fazni pomjeraj izmeu napona i struje, odnosno
argument napona V u odnosu na struju I .

U jednofaznom prikazu voda:
S je prividna snaga jedne faze (npr. u MVA),
V

je fazor faznog napona (u kV), a
V
I
i u i u
=
i
f.o.

---- 90 ----
*
I

je konjugovana vrijednost fazora struje I (u kA).

Prividna snaga se moe prikazati preko realne i imaginarne komponente:
jQ P jVI VI
VIe VIe I V S
j j
i u
+ ++ + = == = + ++ + = == =
= == = = == = = == =

sin cos
) ( *

Reralni dio prividne snage je aktivna snaga (u MW): cos P UI = ,

a imaginarni je reaktivna snaga (u MVAr): sin Q UI = .

Ako fazor struje zaostaje iza fazora napona, to je sluaj kod preteno induktivne
struje, argument 0 > >> > = == =
i u
, pa je reaktivna snaga pozitivna.
Drugim rjeima, induktivna reaktivna snaga je pozitivna ( 0 > >> >
ind
Q ).

Kod preteno kapacitivne struje, iji fazor prednjai fazoru napona, je
0 < << < = == =
i u
, te je kapacitivna reaktivna snaga negativna ( 0 < << <
kap
Q ).

Treba zapamtiti da se ovakvi predznaci reaktivne induktivne i kapacitivne snage
dobijaju ako se pri izraunavanju prividne snage konjuguje fazor struje.
Takoe, treba uoiti da se svi izrazi odnose na jednofazni prikaz voda, pa su i sve
snage snage po jednoj fazi.

6. Prirodna snaga prenosa

Reim voda u kome su njegove krajnje take zatvorene karakteristinom
impedansom, naziva se reim prenosa prirodne snage.

Kada je vod na svom kraju zatvoren (optereen) karakteristinom impedansom
tada je:

c
Z
V
I
2
2
= == = , odnosno
c
Z I V
2 2
= == = .

Prenosne jednaine u ovom sluaju, uz usvajanje fazora napona
2
V za referentni
(po faznoj osi)
2 2
V V = == = , poprimaju oblik:

x
C x
e V x sh V x ch V x sh Z I x ch V V

2 2 2 2 2
= == = + ++ + = == = + ++ + = == = ,

x
j x x j x x j
x
x
e e V e e V e V e V V

2 2
) (
2 2
= == = = == = = == = = == =
+ ++ +
.
i

---- 91 ----
x
c
x
e I x ch I x sh I x ch I x sh
Z
V
I

2 2 2 2
2
= == = + ++ + = == = + ++ + = == = ,

x
j x x j x x j
x
x
e e I e e I e I e I I

2 2
) (
2 2
= == = = == = = == = = == =
+ ++ +

Zakljuujemo da su u reimu prenosa prirodne snage moduli napona i
struje na bilo kom mjestu voda vei od njihovih vrijednost na kraju voda:

2
V V
x
> >> > i
2
I I
x
> >> > ,

jer je:
1 > >> >
x
e

i 1 = == =
x
j
e

.

Prividna snaga:
pr
C
S
Z
V
I V S = == = = == =
*
2
2
*
2 2
je prirodna snaga prenosa voda.

U reimu prenosa prirodne snage, prividna snaga na bilo kom mjestu voda x
je:

x
pr
j j x
C
x x x
e S e e e
Z
V
I V S
x x
2 2
*
2
2
*
= == = = == = = == =

.

Ulazna impedansa voda zatvorena karakteristinom impedansom je:

C
x
x
ul
Z
I
V
I
V
Z = == = = == = = == =
2
2
,

dakle, jednaka je svojoj karakteristinoj impedansi.

Kod idealizovanog voda, odnosno voda bez gubitaka, koeficijent slabljenja je
jednak nuli, pa pri prenosu prirodna snage vai:

x
j
x
e V V

2
= == =
x
j
x
e I I

2
= == =
C C
Z Z = == =
2 2
I I = == =

U reimu prenosa prirodne snage kod idealizovanog voda:
Moduli napona i struja du voda se ne mijenjaju, jer je slabljenje
jednako nuli.

---- 92 ----
Javlja se samo fazni pomjeraj izmeu istoimenih veliina u razliitim
takama voda koji je jednak elektronoj ugaonoj duini dionice voda
definisane posmatranim takama.
Struja i napon u svakoj taki voda su u fazi.
Prividne snage u svim takama su jednake prirodnoj snazi koja je po
prirodi aktivna i jednaka:

C C
x
C
pr pr x
Z
V
Z
V
Z
V
P S S
2
2
2 2
1
= == = = == = = == = = == = = == = .

Prirodna snaga stvarnih trofaznih vodova definie se za nominalni napon
kao:

C
n
Z
U
P
pr
2
= == = .

U posljednjem izrazu
pr
P je aktivna trofazna snaga snaga a
n
U linijska
vrijednost nnominalnog, odnosno nazivnog napona trofaznog voda.

Kod realnih vodova, prirodna snaga je kompleksna (sa malom reaktivnom
komponentom), ali se u praktinim razmatranjima smatra da je aktivna.

U Tabeli su date su vrijednosti prirodnih snaga za nadzemne vodove standardnih
nazivnih napona.

Tabela: Prirodne snage realnih trofaznih vodova
U
n
[kV]

6 10 20 35 110 220 400
Z
c
[] 400 400 400 400 400 400 320
P
pr
[MW] 0,09 0,25 1 3,06 30,2 121 500

Karakteristina impedansa voda sa fazama u vidu snopa je manja nego kod
vodova sa jednim uetom po fazi, zbog njihove manje podune induktivnosti i
vee podune kapacitivnosti.

Pored poveanja napona, jedan od naina da se dobije vea prirodna snaga
trofaznih vodova je izrada faznih provodnika u vidu snopa.

Polazei od predhodnih izraza, moe se napisati sljedea relacija:

---- 93 ----

1
1
2 2
. .
2 2
x
c
x
x x
mag el st
U L L
Z
I C C
LI CU
W W
= = =
= = =

Slijedi da su elektromagnetska i elektrostatika energija u svakoj taki voda, pri
prenosu prirodne snage, uravnoteene. Za ovu pojavu se jo kae da vod sam
sabe kompenzuje u pogledu reaktivnih energija ili snaga.

Prirodna snaga voda je vaan parametar, jer se aktivne snage bliske prirodnoj
snazi mogu prenositi na velike daljine bez problema vezanih za naponske prilike
na vodu, odnosno bez pada ili poveanja napona du voda u odnosu na njegov
polazni kraj.

7. Ekvivalentiranje voda sa raspodjeljenim parametrima
zamjenskim emama sa skoncentrisanim parametrima

Svaki trofazni vod sa raspodjeljenim parametrima moe se zamjeniti
ekvivalentnom emom sa koncentrisanim parametrima cijelog voda, tako da su
fazori ulaznih veliina
1
U i
1
I i izlaznih veliina
2
U i
2
I stvarnog voda i
ekvivalentnog kola (eme) potpuno identini.

Vodovi se ekvivalentiraju zamjenskim "" i "" emama.

ee se koriste ekvivalentne "" eme, jer se njihovom primjenom dobijaju
mree sa manjim brojem vorova nego kad se koriste zamjenske "" eme.

Ekvivalentne "" ili "" eme sa skoncentrisanim parametrima ekvivalentne su
samo za reime na krajevima voda i pomou njih nije mogue analizirati naponske
i strujne prilike du voda.

7.a. Zamjenska " " ema voda (Slika)

Slika: Zamjenska " " ema voda
Z 1 1
, S I
2 2
, S I
1
V
2
V
2
Y

2
Y

---- 94 ----
Veza izmeu ulaznih i izlaznih veliina "" eme data je matrinom jednainom:

( (( (

( (( (

( (( (
( (( (
( (( (
( (( (

( (( (

+ ++ + | || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ +
+ ++ +
= == =
( (( (

( (( (

( (( (

( (( (

= == =
( (( (

( (( (

1
1
2
1
2
1
2
1
2
2
2
2
1
V
V
Y Z Y Z Y
Z
Y Z
I
V
D C
B A
V
V
.

Parametri Z
i
2
Y
ekvivalentne "" eme odreuju se izjednaavanjem

koeficijenata etvorokrajnika "" eme sa koeficijentima etvorokrajnika
matrine prenosne jednaine voda :

l ch D D
l sh
Z
C C
l sh Z B B
l ch A A
c
c

= == = = == =
= == = = == =
= == = = == =
= == = = == =

1

1
2
c
c
Z Z sh l
ch l
Y
Z sh l
=

Priblina zamjenska " " ema voda

Za sve vodove u praksi vai relacija 1
1 1
<< << << << Y Z .

Stoga, za vodove duine ispod 500 km, ako se u odreivanju hiperbolnih funkcija
...
! 7 ! 5 ! 3
7 5 3
+ ++ + + ++ + + ++ + + ++ + = == =

sh , ...
! 6 ! 4 ! 2
1
6 4 2
+ ++ + + ++ + + ++ + + ++ + = == =

ch
izostave svi lanovi sem prva tri greka nije vea od 0.2% , a ona nije vea od
0.5% ako se usvoje samo prva dva lana.
Greka naglo opada sa opadanjem duine voda.
Za praktine svrhe, u izrazima za napon i struju du voda (prenosne jednaine)
uvijek je dovoljno koristiti samo pra dva lana.

Ako duina voda nije vea od 150 km moe se zanemariti i drugi lan, a da
tanost rezultata bude potpuno zadovoljavajua.
U ovom sluaju vod se zamjenjuje sa priblinom " " emom sa
vrijednostima koncentrisanih parametara:

---- 95 ----
1
1
2 2 2
Z Z l Z
Y Y Y
l
=
=

7.b. Zamjenska (ekvivalentna) "T" ema voda (Slika)

Slika : Zamjenska "T" ema voda

Veza izmeu ulaznih i izlaznih veliina "T" eme data je matrinom jednainom:

( (( (

( (( (

( (( (
( (( (
( (( (
( (( (

( (( (

+ ++ +
| || |

| || |

\ \\ \
| || |
+ ++ + + ++ +
= == =
( (( (

( (( (

( (( (

( (( (

= == =
( (( (

( (( (

1
1
2
1
2
1
2
1
2
2
2 2
1
V
V
Y Z
Y
Y Z Z Y Z
I
V
D C
B A
V
V

Parametri Z
i
2
Y
ekvivalentne "" eme odreuju se izjednaavanjem

koeficijenata etvorokrajnika "" eme sa koeficijentima etvorokrajnika matrine
prenosne jednaine voda :

l ch D D
l sh
Z
C C
l sh Z B B
l ch A A
c
c

= == = = == =
= == = = == =
= == = = == =
= == = = == =

1

1
2
c
c
Y Y sh l
ch l
Z
Y sh l
=
,

gdje je:
1 1
c
c
Y
Z
(
=
(

.

2
Z
2
Z

1 1
, S I
2 2
, S I
1
V
2
V
Y

---- 96 ----
Priblina zamjenska "T" ema voda

Ako duina voda nije vea od 150 km moe vod zamjeniti sa priblinom "T"
emom, a da tanost rezultata bude potpuno zadovoljavajua.

U ovom sluaju vrijednostima koncentrisanih parametara su:

1
1
2 2 2
Z Z l Z
Y Y l Y
=
=

7.c. Zamjenska "I" ema voda (Slika)

Za kratke vodove, a posebno kratke vodove napona do ukljuivo 35 kV, moe se
ii dalje sa uproenjem zamjenskih ema voda. Konkretno, moe se raunati sa
priblinom "I" emom.

Na Slici je uz indekse za snage i napone dodat simbol "f", da bi istakli da se radi o
snagama po jednoj fazi i o faznim naopnima ( V U
f
)

Slika : Zamjenska "I" ema voda

U proraunima distributivnih mrea (kratle dionice vodova i nii naponi)
najee se za vodove koriste zamjenske "I" eme.

Izrazimo napon na poetku voda (
1
U - linijska vrijednost napona) preko poznatog
napona na kraju voda (
2
2
U U = - linijska vrijednost napona) i snaga na kraju voda,
odnosno snaga potronje (
2
P - aktivna trofazna snaga na kraju voda,
2
Q - reaktivna
trofazna snaga na kraju voda).

Napon na poetku voda je:
1
2 2
3 3( ) U U Z I U R jX I = + = + + .

Snaga na kraju voda je:
1
,
f
I S
2
,
f
I S

[ ]
1 1
Z R jX Rl jX l = + = +
1
V
2
V

---- 97 ----
*
2
2 2 2
2 2
2
3
3
S U I P jQ
P jQ
I
U
= = +
=

Raunajui sa posljednjeg izrazom za strujuj, za napon na poetku voda
dobijamo:

.

1
2
2 2
2
2
2 2 2 2
2
2 2
3( )
3( )
3
U U R jX I
P jQ
U R jX
U
PR Q X P X Q R
U j
U U
= + + =
= + + =
+
= + +

Nadzemni Elektroenergetski Vodovi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nadzemni Elektroenergetski Vodovi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Visokonaponske mree i vodovi predavanja II Kol Prof.

- specidina teina, odnosno specifino optereenje

ekvivalentne "" eme odreuju se izjednaavanjem

ekvivalentne "" eme odreuju se izjednaavanjem

You might also like