Professional Documents
Culture Documents
+
g]kfn s[lif tyf jg ljZjljBfno :yfkgfy{
u7Lt bjfj ;d"x
ii
ljifo;"rL
ljifo
k]h
iii
s[lif tyf jg ljZjljBfnosf] k|:tfj
v= ljifo k|j]zM
g]kfndf cf}krfl/s s[lif lzIff @)!# ;fnb]lv / jg lzIff emg @))# ;fn
b]lv g} z'? ePsf] x'gfn] xfn;Dd s[lif / jg lzIffn] cfkm\gf] cfwf ;ts
eGbf nfdf]] Oltxf; agfO ;s]sf] 5 . @)!# ;fndf s[lif :s"nsf] ?kdf
hGd]sf] s[lif lzIff kl5Nnf ;dodf cfP/ ljBfjfl/lwsf] tx;Dd cfkm\gf]
ljsf; ul/;s]sf] Oltxf; klg ca t s/La Ps bzs k'/fgf] eO{ ;Sof] . To:t},
@))# ;fndf z'? ePsf] lgDg :t/sf] jg k|fljlws tof/ ug{] jg lzIffn] klg
:gfsf]Q/ tx x'Fb} ljBfjfl/lw tx;Dd ljsf; u/]sf] 5 . s[lif tyf jg
ljZjljBfnosf] nflu rflxg] cfjZos k"jf{wf/x? tof/ w]/} klxn] g}
e};s]sfn] ljutdf o;sf] :yfkgfsf] nflu w]/} k|of;x? klg gul/Psf
xf]Ogg\ . t/ ljutsf s'g} klg k|of;x?n] k"0f{{tf / ;kmntf k|fKt ug{
g;s]sf] s'/f ;j{ljlbt} 5 . xfdL ;a}nfO{ v8\s]sf] s'/f s] xf] eg] s]
sf/0fx? x'g ;Sb5g\ h;n] ubf{ ljutsf ;Dk"0f{ k|ofzx? c;kmn /x] .
xfdL ;a}sf] dgdf s] klg nfu]sf] 5 eg] ca xfdLaf6 ul/g] ;kmn k|
ofzsf nflu s] rf+xL ug'{ knf{ t < cfh xfd|f] ;fd' oL b'O{ d"n k|
Zgx? v8f ePsf 5g\ .
1
ljutnfO{ /fd|/L ljZn]if0f u/]sf] v08df s[lif tyf jg ljZjljBfno agfpg]
elg ul/Psf ;Dk"0f{ k|ofzx? c;kmntfdf 6'+lugsf] k5fl8 d"ntM
b'O{j6f sf/0fx? kfOG5g\ . ljutsf ;bg / ;/sf/df /xg]x?sf] b[9 c7f]6 /
OR5fzlQm gx'g'sf] ;fy} ltgLx?df ljZjljBfno s'g 7fp+df :yfkgf
ug]{ ljifodf ljjfb /xg' klxnf] sf/0f xf] eg] s[lif tyf jg ljZjljBfno g}
rflxG5 / lrtjgdf g} x'g' kb{5 eGg] s'/fnfO{ k'li6 ug]{ vfnsf
j}1flgs ljZn]if0fdf cfwfl/t Jojxfl/s / tfls{s k|:tfjx? ;lxt b/f], PsLs[t,
lg/Gt/ tyf ;+ul7t k|of; gx'g' bf]>f] sf/0fsf] ?kdf lng ;lsG5 . ut
jif{sf] P]ltxfl;s hgcfGbf]ng / To;sf] hudf v8f ePsf] Joj:yflksf ;+;b /
cGtl/d ;/sf/n] slQ klg l9nf gu/L s[lif tyf jg ljZjljBfno 3f]if0ff kSs}
klg ug]{5 eGg] 7"nf] cfzf km]/L Ps k6s xfdLdf knfPsf]] 5 .
2
;a} s[lif ljZjljBfnox? tyf s[lif / jg ljZjljBfnox? o;} df]8]n cg";f/ rfn'
5g\ . g]kfndf klg o;} df]8]n cg";f/ s[lif tyf jg ljZjljBfno :yfkgf
u/L rfn' ug'{kg]{ s'/fdf xfn;Dd slx+ st}af6 ljjfb ePsf] 5}g .
!_ xfn ;Dd s[lif / kz' lj1fg cWoog ;+:yfgnfO{ k7g kf7gsf] dfq
lhDd]jf/L lbPsf]n] ls;fgsf ;d:ofx? k|lt pQ/bfoL gx'g'sf] sf/0fn]
ls;fgx?nfO{ k|ToIf kmfObf lbg g;ls/x]sf] cj:yfdf k|:tfljt
ljZjljBfnonfO{ ltgj6} lhDd]jf/L -cg';Gwfg, lzIf0f / k|;f/_ lbg'
kg]{ b]lvG5 . tj dfq ljZjljBfnon] ls;fgsf ;d:ofx?nfO{
lhDd]jf/Lk"0f{ ;Djf]wg ug}{ kg]{ x"G5 eg] csf]{ tkm]
ls;fgx?nfO{ ;]jf lng] clwsf/sf] k|Tofe'tL x'g] tyf o;jf6
ls;fgx?nfO{ k|ToIf nfe x'g]5.
@_ cg';Gwfg / lzIf0f Ps csf{sf k"/s ePsfn] xfn ljleGg
ef}uf]lns tyf kof{j/0fLo If]qdf pknJw cg';Gwfg s]Gb|x?sf] k|
ToIf ;DjGw k|:tfljt ljZjljBfno ;+u x'g] ePsf]n] g]kfnL xfjfkfgL
;'xfp+bf] tyf ls;fgsf] v]tjf/L ;'xfp+bf] s[lif tyf jg k|ljlwsf]
pTkfbg / k|;f/ / lzIffsf] ljsf; x'g]5 .
#_ g]kfndf kfOg] :yfgLo sltko lj?jf tyf hLj hGt"sf] j9\bf] x|
f;nfO{ /f]sL logsf] oyf]lrt ;+/If0f tyf ;Da4{g x'g]5 .
$_ s[ifsx?sf] ;d:ofx?sf] ;xL klxrfg u/L cg';Gwfgsf] dfWodjf6
gof+ k|ljlwsf] ljsf; u/L ls;fgx?sf] hLjg :t/ p7fOg] 5 .
%_ s[lif, kz'k+lIf, jg / jftfj/0fnfO{ ;dGjo u/L d'n'sdf xl/t tyf :j]t
qmflGt x'g]5 .
^_ d'n'sdf rflxg] s[lif, jg / jftfj/0f;+u ;DjlGwt bIf hgzlQmsf]
pTkfbg ug{ cfk\mgf] d'n'sdf ;'ljwf gx'Fbf xfn ;Dd ljb]zdf e/
kl//x]sf] / To;/L ljb]zjf6 k9]/ cfPsf] hgzlQmsf] k|efjsf/Ltf sd
ePsf]n] d'n'sd} pRr lzIffsf] tflnd tyf lzIff lbO cToGt k|efjsf/L
hgzlQm pQm k|:tfljt ljZjljBfnojf6 pTkfbg ug{ ;lsg] 5 .
&_ lqe'jg ljZjljBfno h:tf] jx';+sfo ljZjljBfnosf] Pp6} 5fgfd'lgsf]
lzIff gLltdf s[lif / jg lzIffsf] ljsf; x'g g;s]sf] s'/f xfdL ;j}nfO{
cjut ePs} s'/f xf] / eljiodf klg o;} 5fgfd'lg /xL/xg] xf] eg] s[lif
/ jg lzIffsf] dfWod jf6 lbuf] s[lif ljsf;nfO{ 6]jf ldNg] s'/fsf]
sNkgf gubf{ klg x'G5 .
3
*_ s[lif tyf jg If]qdf ljljlws/0f tyf Joj;foLs/0f ug{ s[lif tyf jg
ljZjljBfnosf] :yfkgf x'g' lgtfGt h?/L blvG5 . cfhsf] k|
lt:kwf{Tds ljZjdf xfdLn] s[lif tyf jg If]qdf ljljlws/0f /
Joj;foLs/0f ug{ g;s]/ g} xfd|f] d'n's u/LaL / k5f}6]kg 4f/f cfs|
fGt 5 .
s[lif tyf jg ljZjljBfnosf] df]8]n gof+ k|:tfjdf tof/ ubf{ dfly pNn]v
ePsf k|:tfjx?nfO{ ;Gbe{ ;fdfu|Lsf] ?kdf k|of]u ul/Psf] 5 . g]kfnsf]
k"j{, dWo / klZrd ;fy} t/fO, kxf8 / pRr kxf8nfO{ ;d]6\g] u/L k|:
tfljt s[lif tyf jg ljZjljBfno cGtu{tsf xfn !$ j6f sn]hx? lgDgfg';f/sf
7fpFx?df agfpg' kg]{ k|:tfj ul/Psf] 5 .
6
klxnf] r/0f
1. s[lif sn]h, /fdk'/, lrtjg
2. kz' lrlsT;f tyf kz' lj1fg sn]h, /fdk'/, lrtjg
3. kxf8L s[lif sn]h, ;'Gb/ahf/, ndh'Ë
4. s[lif sn]h, klSnxjf, ?kGb]xL
5. jg tyf jftfj/0f sn]h, kf]v/f, sf:sL
6. jg tyf jftfj/0f sn]h, x]6f}+8f, dsjfgk'/
7. s[lif tyf u|fld0f OlGhlgol/Ë sn]h, w/fg, ;'g;/L
bf]>f] r/0f
8. s[lif sn]h, hgsk'/wfd, wg'iff
9. s[lif sn]h, v"dn6f/, nlntk'/
10. s[lif tyf jg sn]h, 6Lsfk'/, s}nfnL
11. pRr kxf8L s[lif tyf jg sn]h, h'Dnf
t];|f] r/0f
12. kxf8L s[lif sn]h, kfv|Ljf;, wgs'6f
13. pRr kxf8L s[lif sn]h, lh/L, bf]nvf
14. kxf8L s[lif sn]h, d';Lsf]6, ?s'd
lqe'jg ljZjljBfnosf] jt{dfg ;+u7g tyf sfo{If]q cg';f/ s[lif / kz' lj1fg
cWoog ;+:yfg / jg lj1fg cWoog ;+:yfg cGt/utsf SofDk;x?sf
lzIfsx?n] lqe'jg ljZjljBfnon] tf]s]sf] Go"gtd sIffef/ lnP k'Ub5 .
s[lif tyf jg k|fljlws ljifo ePsf] / o;sf clwsfFz ljifox? lqe'jg
ljZjljBfnon] tf]s]sf] sIffef/ eGbf sd x'g] x'Fbf lzIfsx?nfO{ pQm
tf]lsPsf] sIffef/ lnO{ ;s]kl5 afFsL ;do v]/ hfg] / pQm v]/ hfg]
8
;donfO{ cg';Gwfg sfo{qmddf nufpg] cj;/ klg gx'Fbf o;af6
pgLx?df cfpg] k]zfut c;Gt'li6n] cWoog ;+:yfgx?af6 knfog x'g]
k|j[lQ a9\bf]?kdf b]lvPsf] 5 . k|:tfljt s[lif / jgsf] 5'§} ljZjljBfno
;~rfng u/L lzIfsx?nfO{ lzIf0fsf] cltl/Qm cg';Gwfg / k|ljlw k|;f/sf]
;d]t sfo{ef/ lb+bf jt{dfg knfogsf] k|j[lQ Psftkm{ /f]lsg] 5 eg]
csf]{ tkm{ ljZjljBfno k|ljlw ljsf; / To;sf] lj:tf/sf] /fli6«o d"n k|jfxdf
;dflji6 eO{ b]zsf] s[lif tyf k|fs[lts ;Dkbf ljsf;df pNn]vgLo of]ubfg
k'Ug]5 .
9
19. Department of Agriculture Business Management
10
6. Department of Rural Energy
12
%_ lzIffsf] pj{/ e"dL M z}lIfs zx/ lrtjg
dfgljsL tkm{ cy{zf:q tyf g]kfnL ljifox?df jL/]Gb| SofDk;df
:gftsf]Q/, s[lif / kz'lj1fg tyf kz'lrlsT;f ljifox?df s[lif SofDk;
/fdk"/df :gftsf]Q/ / ljBfjfl/wL, Joj:yfkg ljifodf jfns'df/L sn]hdf /
lzIffzf:q ljifodf ;Ktu08sL jx'd'vL SofDk;df :gftsf]Q/ k9fO{x?
;+rfng ePsf 5g\, d]l8sn sn]h vf]nLPsf] 5\, k|fljlws lzIff tyf tflnd
s]Gb|jf6 klg y'k|} k|fljlws z}lIfs ;+:yfgx? v'n]sf 5g\, ;/sf/L tyf
u}/;/sf/L :t/df ufp+ ufp+df ljBfnox? tyf pRrdfWolds ljBfnox?
:yfkgf e};s]sf 5g\ . To;}n,] lrtjg lhNnf k"/} Pp6f z}lIfs zx/sf] ?
kdf ljsf; e}/x]sf] kl/k|]Ifdf k|:tfljt ljZj ljBfnon] o; kl/sNkgfnfO{
yk 6]jf k'¥ofpg] b]lvG5 .
7= cGt/f{li6«o ;xof]u M
dfly pNn]lvt sfo{qmdx? ;~rfng u/L s[lif / jg ljZjljBfnonfO{
slDtdf ;fs{ If]qLo :t/sf] ljZjljBfnosf] ?kdf sfod ug{ bz jif{sf]
cjlwsf] nflu /fli6«o / cGt/f{li6«o cfly{s ;xof]udf ljleGg
kl/of]hgfx? ;~rfng ug'{ kg]{5 . lzIff, k|;f/ / cg';Gwfg s[lif / jg
ljsf;sf] nflu cfjZos kg]{ k|d'v tLg sfo{qmdx? x'g\ . s[lif / jg lzIff
;~rfng ug{ /fHon] lzIffsf] ;fy} cg';Gwfgdf klg jflif{s ah]6
ljlgof]hg ug'{ kg]{ x'G5 . ljZjljBfnon] klg pko'Qm z'Ns lgwf{/0f
ug]{, k/fdz{ tyf k|fljlws ;]jf, tflnd, uf]i7L, pGgt aLplahg pTkfbg
15
h:tf sfo{qmd ;~rfng u/L cfGtl/s ;|f]t–;fwgsf] kl/rfng u/]/ /sd
h'6fpg' kg]{5 . t/ klg ljZjljBfnosf] ljsf;sf] nflu ;~rfng ul/g] ljleGg
k|sf/sf kl/of]hgfx?sf] nflu cGt/f{li6«o bft[ ;+:yfx?sf] ;xof]u k|fKt
ug'{ kg]{ x'G5 -tfnLsf %_ .
cg'dflgt ah]6 M
16
tfnLsf %M k|:tfljt ljZjljBfnosf] nflu cg'dflgt nfut ljj/0f
;fnj;fnL ;dofjwL
t'?Gt}
sfo{qmd % !)
-# s"n
jif{leq jif{leq
jif{leq_
s ;~rfng %) s/f]8
vr{*
v yk vr{**
@%
lgdf{0f @% s/f]8 !) s/f]8 ^) s/f]8
s/f]8
j}1flgs
% s/f]8 !% s/f]8 @) s/f]8 $) s/f]8
pks/0f
tflnd % s/f]8 !% s/f]8 !% s/f]8 #% s/f]8
%) s/f]8 #% !#%
s"n %% s/f]8 $% s/f]8
s/f]8 s/f]8
*;~rfng vr{ eGgfn] k|zf;lgs, lzIf0f tyf cg';Gwfg cflb nfO{ hgfp+b5 .
** of] vr{ g]kfn ;/sf/sf] cg'bfg / bft[;+:yfx?af6 h'6fpg' kg]{5 . ljZjljBfnosf]
:yfkgf kZrft\ of] /sd h'6fpg vf; ;d:of kg]{ b]lvb}g .
gf]6 M k|:tfljt ljZjljBfno /fdk'/ lrtjg afx]s cGoq :yfkgf ug'{ kbf{ # jif{leqsf]
nflu #% s/f]8sf] cnfjf k"j{fwf/ lgdf{0ffy{ yk ?= # ca{ %) s/f]8
9= lgisif{
ljutsf] nfdf] ;dob]lv b]zdf ljBdfg ;fdGtL s]Gb|Ls[t /fHo ;+/rgfsf]
df/df s[lif / agsf] cWofkg If]q klg kg'{ c:jfefljs lyPg . To;}sf]
kmn:j?k Psftkm{ s[lif / jg ljifosf cWoog ;+:yfgx?n] k|fyldstf
kfPgg\ eg] csf]{tkm{ h] hlt cWoog ;+:yfgx? ag] tL klg ;a}
sf7df8f}+ s]Gb|Lt g} /x] . h;n] ubf{ k"jf{~rn, ;'b'/ klZrdf~rn /
dWo klZrdf~rn If]qx?df s'g} sn]h aGg ;s]gg\ . gofF g]kfn
lgdf{0fsf] ;Gbe{df o; s'/fnfO{ u+eL/tfsf ;fy lng} kb{5 / ;a}
If]qnfO{ ;Gt'lnt ?kdf ;d]6\g] u/L s[lif tyf jg sn]hx?sf] :yfkgf ul/g'
kb{5 .
17
hgzlQmn] gofF gofF pBd ljsf;sf cj;/ klxrfg ug{ ;Sg] / b]zdf
ljBdfg ef}uf]lns, h}ljs / ;fdflhs ljljwtfsf] pkof]u u/L cGt/f{li6«o
ahf/x?nfO{ cfslif{t ug{ ;Sg] pBdx?sf] ljsf; ug{ Jojxf/Ls pRr
lzIffsf] h?/t ePsf] 5 . o:tf] lzIff sIff sf]7fdf s]Gb|Lt u/]/ k|fKt ug{
;Dej 5}g . To;sf nflu 7"nf] jg If]q, hnfwf/ If]q, Jjj;flos
s[lif÷kz'kfng If]q cflb ;a}nfO{ oyfy{ cWoog ynf]sf ?kdf lnP/
cWofkg sfo{ cl3 j9fpg h?/L ePsf] 5 .
;+;f/df cToGt ultzLn 9+un] ljsl;t x'Fb} uPsf gofF gofF k|ljlwx?
g]kfndf klg leqofpg tL gofF k|ljlwx?sf] lj1x? tof/ ub}{ b]zdf
gofF gofF s[lif, jg tyf kz'kfng / tLg;+u ;DalGwt pBf]u wGbfsf]
ljsf; / lj:tf/ ub}{ b]zsf] cfly{s ;d'Ggltdf 6]jf k'¥ofpg s[lif / jg
ljZjljBfnosf] h?/L ePsf] 5 . s[lif, jg / kz'kfngsf ljljw kIfx?nfO{
ko{6g k|j4{g;+u hf]8L, h}ljs ljljwtfnfO{ k|jw{g ub}{ Agro –
tourism, community tourism, e|d0faf6} cWoog (Learning tourists) cflbsf]
Jofks ljsf; u/L g]kfnnfO{ Pp6f kxf8L s[lif / jgsf] cWoog :ynsf ?
kdf ljsf; ug{ h?/L 5 . To;}n] jx'k|ltlIft s[lif tyf jg ljZjljBfnosf]
:yfkgf t'?Gt x'g' kb{5 h;sf nflu ;/sf/n] oyflz3| sbd rfNg' kb{5 /
cfufdL cfly{s jif{b]lv oyf]lrt jh]6 5'6\ofO{ o; k|:tfjdf pNn]v eP
cg';f/sf] ljZjljBfno tyf sn]hx?sf] Joj:yf ug'{ kb{5 .
;+nUg cg';'rLx? M
18
Annex-1
s[lif tyf jg ljZjljBfnosf]
;+/rgf
s'nklt – k|
wfgdGqL
Dfgfy{ ;xs'nkltx? – s[lif tyf
;xs'nklt –
;xsf/L dGqL
lzIffdGqL
pks'nklt
;]jf cfof]u
sfo{sf/L k|fl1s
kl/ifb\ kl/ifb\
/lhi6«
cg';Gwfg ljsf; tyf of]hg
f/
kl/ifb\ kl/ifb\
pk/lhi6«f/
l8g ljBf kl/ifb\ sfo{sf/L
;ldlt
;fdfGo kzf;g kl/Iff n]
vf SofDk; k|d'v
lgb]{zgfnox? –
;xfos SofDk; k| cg';Gwfg
d'v tflnd tyf k|;f/
of]hgf tyf ljsf;
ljeluo
cWoIf
19
cg';'rL @M cfjZos hgzlQm ljj/0f:
20
General Administration:
Chief (Officer 1st Class) 1 One
rd
Officer 2 Class 2 Two
rd
Officer 3 Class 3 Three
Non–Officer Computer Operator/Typist 5 Five
Personal Administration:
Chief (Officer 1st Class) 1 One
nd
Officer 2 Class 2 Two
Officer 3rd Class 5 Five
Non–Officer Computer Operator/Typist 6 Six
21
cg';'rL #M s[lif tyf jg ljZjljBfno P]g @)^$
k|:tfjgfM
g]kfn s[lif k|wfg b]z ePsf] / s[lif / jg aLr cGof]Gofl>t
;DaGw /x]sf]n] s[lif / jg ;DaGwL ljifox?df pRr:t/Lo bIf
hgzlQm pTkfbg ug{, gofF k|ljlwx?sf] ljsf; ug{ / o;/L ljsf;
ul/Psf k|ljlwx?nfO{ k|;f/ lzIffåf/f s[ifs tyf pBdLx? aLr
k'¥ofO{ u|fdL0f hg;d'bfosf] hLjg:t/df u'0ffTds ;'wf/ Nofpg
Pp6f /fhsLo s[lif tyf jg ljZjljBfnosf] :yfkgf / Joj:yf x'g tTsfn
cfjZos ePsf]n] g]kfnsf] cGtl/d ;+lawfg @)^# cg';f/ of] P]g
hf/L ul/Psf] 5 .
kl/R5]b M !
k|f/lDes
@= kl/efiffM
ljifo / k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,
s_ æljZjljBfnoÆ eGgfn] bkmf # adf]lhd :yflkt
ljZjljBfno ;Demg' kb{5 .
v_ æ;efÆ eGgfn] bkmf & adf]lhd ljZjljBfno ;ef
;Demg' kb{5 .
u_ æof]hgf tyf ljsf; kl/ifbÆ eGgfn] bkmf !* adf]lhdsf]
of]hgf tyf ljsf; kl/ifb ;Demg' kb{5 .
3_ æk|fl1s kl/ifbÆ eGgfn] bkmf !! adf]lhdsf] k|fl1s
kl/ifb ;Demg' kb{5 .
ª_ æcg';Gwfg kl/ifbÆ eGgfn] bkmf !# adf]lhdsf]
cg';Gwfg kl/ifb ;Demg' kb{5 .
22
r_ ætflnd tyf k|;f/ lzIff kl/ifbÆ eGgfn] bkmf !%
adf]lhdsf] k|zf/ lzIff kl/ifb ;Demg' kb{5 .
5_ æsfo{sf/LÆ kl/ifb eGgfn] bkmf !& adf]lhdsf]
sfo{sf/L kl/ifb ;Demg' kb{5 .
h_ æ8LgÆ eGgfn] ljZjljBfno cGtu{t :yflkt ljleGg
;+sfosf k|d'v ;Demg' kb{5 .
em_ æSofDk;Æ eGgfn] ljZjljBfnosf] cf+lus SofDk;
;Demg' kb{5 . / ;f] zAbsf] ljZjljBfnoaf6 ;DaGwg k|
fKt SofDk;nfO{ ;d]t hgfpFb5 .
`_ ælzIfsÆ eGgfn] ljZjljBfno lzIff k|bfg ug]{ jf
cg';Gwfg ug]{ u/fpg] k|fWofks, ;x–k|fWofks tyf
pk–k|fWofks ;Demg' kb{5 . / ;f] zAbn] ljZjljBfnosf
ljleGg txsf k|lzIfs tyf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf
lzIfs egL tf]lsPsf JolQmnfO{ ;d]t hgfpFb5 .
6_ æ;+sfoÆ eGgfn] bkmf @! adf]lhdsf] ;+sfo
;Demg' kb{5 .
7_ æ;]jf cfof]uÆ eGgfn] bkmf @# adf]lhdsf] ;]jf
cfof]u ;Demg' kb{5 .
8_ æljBf kl/ifbÆ eGgfn] bkmf #$ adf]lhdsf] ljBfkl/ifb
;Demg' kb{5 .
9_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] o; P]g
cGtu{t ag]sf] lgoddf tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd
;Demg' kb{5 .
kl/R5]b M @
ljZjljBfnosf] :yfkgf ;DaGwL Joj:yf
#_ ljZjljBfnosf] :yfkgfM
1. s[lif, kz' lrlsT;f, kz' lj1fg, jg tyf jftfj/0f ;DaGwL ljifodf
pRr txsf] lzIf0f ;+:yfx?sf] ;~rfng / plNnlvt ljifodf
cg';Gwfg, k|ljlw ljsf; / ltgsf] k|;f/sf] ;fy} k/fdz{ ;]jf k|
bfg ug{sf nflu g]kfn ;/sf/sf] cg'bfg k|fKt x'g] u/L
/fhsLo (State) æs[lif tyf jg ljZjljBfnoÆ sf] :yfkgf ul/Psf]
23
5 . s[lif tyf jg ljZjljBfno ;/sf/L cg'bfgdf rNg] k"0f{
;/sf/L ljZjljBfno (State University of Agriculture and Forestry) x'g]5
.
2. ljZjljBfnosf] s]Gb|Lo sfof{no lrtjg lhNnfdf /xg]5 .
3. lqe'jg ljZjljBfno cGtu{tsf s[lif tyf kz' lj1fg cWoog
;+:yfg / ;f] cGtu{tsf SofDk;x?sf] tf]lsPsf cg';Gwfg
s]Gb|x?, sfof{nox? / lzIffnox?sf ;Dk"0f{ rn crn
;DklQ, ;|f]t, ;fwg, bfloTj / oL cGtu{tsf sfo{qmd ;lxt
æs[lif tyf jg ljZjljBfnoÆ df ufleg] 5g\ .
24
kl/R5]b #
ljZjljBfnosf] ;+u7g, :j?k / kbflwsf/L ;DaGwL Joj:yf
5. ljZjljBfnosf] ;+u7gM
-c_ ljZjljBfnosf] ;+u7g b]xfo adf]lhd x'g]5 / logLx?sf]
;fd'lxs ?k g} ljZjljBfnosf] :j?k x'g]5 .
s_ ;ef
v_ sfo{sf/L kl/ifb
u_ ;]jf cfof]u
3_ k|fl1s kl/ifb
ª_ cg';Gwfg kl/ifb
r_ tflnd tyf k|;f/ lzIff kl/ifb
5_ of]hgf tyf ljsf; kl/ifb
h_ ljBf kl/ifb
em_ ;+sfo / SofDk;
`_ tf]lsPsf cGo lgsfox?
-cf_ ljZjljBfno jf k|lti7fgsf] ;+u7gsf] :j?k cg';f/ tf]lsP
adf]lhdsf cWoog ;+:yfg, ;+sfo, s]Gb|Lo ljefu,
cg';Gwfg lgb]{zgfno, tflnd tyf k|;f/ lzIff
lgb]{zgfno tyf cg';Gwfg s]Gb|, tflnd s]Gb|x? tyf
cfFlus SofDk;, ;DaGwg k|fKt SofDk; h:tf lgsfox?
;d]t /xg]5g\ .
6. ljZjljBfnosf kbflwsf/Lx? M
ljZjljBfnodf b]xfo adf]ldsf kbflwsf/Lx? /xg]5g\M
s_ s"nklt
v_ ;x–s"nklt
u_ dfgfy{ ;x–s"nklt
3_ pk–s"nklt
ª_ ;]jf cfof]usf] cWoIf
r_ /lhi6«f/
5_ 8Lg
h_ ;xfos 8Lg
25
em_ cg';Gwfg lgb]{zs
`_ tflnd tyf k|;f/ lzIff lgb]{zs
6_ of]hgf tyf ljsf; lgb]{zs
7_ SofDk; k|d'v
8_ tf]lsPsf cGo kbflwsf/Lx?
kl/R5]b $
ljZjljBfno ;ef ;DaGwL Joj:yf
7. ;efsf] u7gM
!_ ljZjljBfnodf ;jf]{Rr lgsfosf] ?kdf Ps ;ef /xg]5 .
@_ ;efsf] u7g b]xfo adf]lhd x'g]5 M
s_ s"nklt
cWoIf
v_ ;x–s"nklt
pkfWoIf
u_ dfgfy{ ;x–s"nklt ;b:o
3_ pk–s"nklt ;b:o
ª_ ;b:o, /fli6«o of]hgf cfof]u -lzIff, s[lif tyf jg
x]g]{_ ;b:o
r_ ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf cWoIf ;b:o
5_ pk–s"nkltx? dWo]af6 # hgf ;b:o
h_ /fhsLo lj1fg tyf k|ljlw k|1f k|lti7fg -/f]gfi6_ pk–
s"nklt ;b:o
em_ ;lrj, lzIff dGqfno ;b:o
`_ ;lrj, s[lif dGqfno ;b:o
6_ ;lrj, jg tyf e"–;+/If0f dGqfno ;b:o
7_ ;lrj, cy{ dGqfno ;b:o
8_ ;lrj, hg;+Vof tyf jftfj/0f dGqfno ;b:o
26
9_ sfo{sf/L lgb]{zs, g]kfn s[lif cg';Gwfg kl/ifb ;
b:o
0f_ ;+sfosf 8Lgx? ;b:o
t_ dxflgb]{zs, jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f ljefu ;b:o
y_ ljZjljBfno cGtu{tsf SofDk; k|d'v dWo] @ hgf
;b:o
b_ s[lif tyf jg ljZjljBfno k|fWofks ;+3sf] k|ltlglw
;b:o
w_ ljZjljBfno sd{rf/L ;+3sf] k|ltlglw ;b:o
g_ jg k|fljlws ;+3sf] k|ltlglw ;b:o
k_ g]kfn s[lif ;ldltsf] k|ltlglw ;b:o
km_ s[lif tyf jg If]qdf ljlzi6 of]ubfg k'¥ofPsf
JolQmx? dWo]af6
slDtdf ! hgf dlxnf kg]{ u/L # hgf ;b:o
a_ cg';Gwfg / tflnd tyf k|;f/ lzIff lgb]{zsx? @ hgf
;b:o
e_ lzIfsx? dWo]af6 @ hgf ;b:o
d_ SofDk;sf :jtGq ljBfyL{ o'lgogsf ;efkltx?
dWo]af6 @ hgf ;b:o
o_ pBf]u jfl0fHo ;+3x?af6 ! hgf ;b:o
/_ s[lif Joj;fo ;Fu ;DalGwt Joj;flos ;+u7gsf k|
ltlglwx?
dWo]af6 – @ hgf ;b:o
n_ /lhi6«f/ ;b:o–;lrj
27
8. ;efsf] a}7s M
1_ ;efsf] a}7s slDtdf jif{sf] Ps k6s a:g]5 .
2_ ;efsf] a}7s ;efsf] cWoIfn] tf]s]sf] ldlt, ;do / :yfgdf
a:g]5 .
3_ ;efsf] a}7s x'g'eGbf slDtdf !% lbg cufj} a}7sdf
5nkmn x'g] ljifosf] sfo{;"lr ;lxtsf] ;"rgf ;efsf] ;b:o–;
lrjn] ;a} ;b:ox?nfO{ lbg]5 .
4_ ;efdf tTsfn sfod /x]sf] s"n ;b:o ;+Vofsf] %) k|ltzt
eGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf a}7ssf nflu u0fk'/s
;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
5_ ;efsf] a}7ssf] cWoIftf cWoIfn] / lghsf] cg'kl:yltdf
;efsf] cWoIftf pkfWoIfn] ug]{5 . cWoIf / pkfWoIf
b'a}sf] cg'kl:yltdf ;efsf] a}7ssf] cWoIftf pk–s"nkltn]
ug]{5 .
6_ ;efsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf
a}7sdf cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg]5 .
7_ ;efsf] a}7ssf] lg0f{o ;efsf] ;b:o–;lrjn] k|dfl0ft u/L
/fVg]5 .
8_ ;efsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;ef cfkm}n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
28
7_ ljZjljBfno ;DaGwL lgodx? kfl/t ug]{ .
8_ ljZjljBfnosf cf+lus Pj+ ljZjljBfnoaf6 ;DaGwg k|fKt
SofDk;x?nfO{ lgb]{zg lbg] / dfu{bz{g ug]{ .
9_ ljZjljBfno cGtu{tsf lgsfox?sf] jflif{s k|ltj]bg dfly
5nkmn ug]{ / sfo{qmdsf] d"Nof°g ug]{ .
10_ljZjljBfnosf] n]vf k/LIf0f k|ltj]bg dfly 5nkmn ug]{ /
:jLs[t lbg] .
11_ljZjljBfno cGtu{tsf ljleGg lgsfox?sf] z}lIfs tyf k|
zf;lgs gLlt lgwf{/0f ug]{, u/fpg] .
12_ljZjljBfnosf] cfjZostf cg';f/ ljleGg ;ldlt, pk–;ldlt jf
sfo{ 6f]nLsf] u7g ug]{ .
13_ljZjljBfno kbflwsf/L, lzIfs tyf sd{rf/Lsf] ;]jf, zt{
lgwf{/0f ug]{ .
14_tf]lsP adf]lhsf cGo sfo{ ug]{ .
kl/R5]b %
k|fl1s kl/ifb ;DaGwL Joj:yf
cWoIf
v_ /lhi6«f/ ;b:o
u_ 8Lgx? ;b:o
3_ ljZjljBfnosf ljleGg ljifo ;ldltsf cWoIf dWo]af6
% hgf ;b:o
ª_ cg';Gwfg lgb]{zs ;b:o
r_ k|;f/ lgb]{zs ;b:o
29
5_ of]hgf tyf ljsf; lgb]{zs ;b:o
h_ s[lif / jg If]qsf ljlzi6 of]ubfg k'¥ofPsf JolQmx?
dWo]af6 @ hgf ;b:o
em_ 8Lgx? dWo]af6 pk–s"nkltn] tf]s]sf] JolQm
;b:o–;lrj
30
6_ lzIf0f / cg';Gwfgsf] :t/ lgwf{/0f ug]{ .
7_ dfgfy{ pkflwx?sf] Joj:yf ug]{ .
8_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo sfo{ ug]{ .
kl/R5]b ^
sfo{sf/L kl/ifb ;DaGwL Joj:yf
cWoIf
v_ jg / s[lif ;+sfosf 8Lgx? dWo]af6 @ hgf ;b:o
u_ lzIfsx? dWo]af6 Ps hgf ;b:o
3_ /lhi6«f/ ;b:o
31
sfo{sf/L kl/ifb\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5
M
s_ ;efsf] lg0f{o / lgb]{zgx? sfof{Gjog ug]{, u/fpg] .
v_ ljZjljBfnosf] jflif{s sfo{qmd, ah]6, k|ult–ljj/0f, n]vf
k/LIf0f k|ltj]bg / cGo k|:tfjx? tof/ u/L :jLs[ltsf] nflu
;ef ;dIf k]z ug]{ .
u_ ljZjljBfnosf] sf]if tyf rn, crn ;DklQsf] ;~rfng, /]vb]v
/ lgoGq0f ug]{ .
3_ ;efsf] gLlt lgb]{zgsf] clwgdf /xL ljZjljBfnosf] rn–
crn ;DklQ a]r–ljvg ug]{, 7]Ssf k§fdf lbg] .
ª_ ljZjljBfnoåf/f ;~rf;mt sfo{qmdx?sf] ;dGjo, /]vb]v
tyf lg/LIf0f ug]{ / ;f] sf] k|ltj]bg ;efdf k]z ug]{ .
r_ ljZjljBfno ;DaGwL lgodx?sf] d:of}bf tof/ u/L
:jLs[ltsf] nflu ;efdf k]z ug]{ .
5_ ;]jf cfof]usf] l;kmfl/;df ljZjljBfnosf nflu cfjZos lzIfs
tyf sd{rf/Lx? lgo'lQm / a9'jf ;DaGwL kb:yfkgf
ug]{ .
h_ ljZjljBfnonfO{ k|fKt bfg, bftJo, cfly{s tyf cGo
;xof]u u|x0f ug]{ .
em_ ljBfyL{ z'Ns lgwf{/0f ug]{ /
`_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{x? ug]{ .
kl/R5]b &
cg';Gwfg kl/ifb ;DaGwL Joj:yf
14. cg';Gwfgkl/ifbsf] u7gM
1_ cg';Gwfg kl/ifbsf] ?kdf sfd ug{ b]xfosf ;b:ox? ePsf]
Ps cg';Gwfg kl/ifb x'g]5 M
s_ pk–s"nklt
cWoIf
32
v_ /lhi6«f/ ;b:o
u_ 8Lgx? ;b:o
3_ lgb]{zsx? ;b:o
ª_ k|To]s ;+sfosf ljifo ;ldltsf cWoIfx? dWo]af6 !
÷! hgf kg]{ u/L ;b:o
r_ g]kfn s[lif cg';Gwfg kl/ifbsf sfo{sf/L lgb]{zs
;b:o
5_ jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f ljefu, dxflgb]{zs ;b:o
h_ s[lif ljefu, jg ljefu, e";+/If0f ljefu, kz' ;]jf ljefu,
/fli6«o
lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f, jg:klt ljefusf
dxflgb]{zsx? ^ hgf ;b:o
em_ u}/ ;/sf/L ;+:yfx?sf k|d'vx? dWo]af6
pks"nkltåf/f dgf]lgt
! hgf ;b:o
`_ s[lif tyf jg Joj;fo;Fu ;DalGwt Joj;flos ;+3
;+u7gx?af6
k|ltlglwTj x'g] ul/ pks"nklt4f/f dgf]lgt @ hgf
;b:o
6_ cg';Gwfg lgb]{zs ;b:o
;lrj
15. cg';Gwfg
kl/ifbsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
cg';Gwfg kl/ifbsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5
M
33
s_ s[lif, jg tyf k|fs[lts ;Dkbf ;DaGwL cg';Gwfg ug]{,
/fli6«o :t/df ;DalGwt ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?;+u
lgs6td ;DaGw / ;dGjo sfod u/L cg';Gwfg ;DaGwL
gLlt lgdf{0f, dfu{ lgb]{zg ug]{ .
v_ cg';Gwfg If]qdf k|fyldstf tf]Sg] .
u_ cg';Gwfg sfo{qmdnfO{ :jLs[lt lbg] .
3_ ljZjljBfno cGtu{t ul/g] cg';Gwfgsf nflu ah]6
lgwf{/0f ug]{ .
ª_ cg';GwfgnfO{ ljZjljBfnosf] lzIf0f / k|;f/ ;]jf aLr
;dGjo sfod ug]{ .
r_ cg';Gwfg sfo{ ug]{ u/fpg] .
5_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{x? ug]{ .
34
kl/R5]b *
tflnd tyf k|;f/ lzIff kl/ifb ;DaGwL Joj:yf
cWoIf
v_ /lhi6«f/ ;b:o
u_ 8Lgx? ;b:o
3_ cg';Gwfg lgb]{zs ;b:o
ª_ of]hgf tyf ljsf; lgb]{zs ;b:o
r_ k|To]s ;+sfosf ljifo ;ldltsf cWoIfx? dWo]af6 !
÷! hgfsf] b/n]
$ hgf ;b:o
5_ g]kfn s[lif cg';Gwfg kl/ifbsf sfo{sf/L lgb]{zs
;b:o
h_ jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f ljefu, dxflgb]{zs ;b:o
em_ s[lif ljefu, jg ljefu, e";+/If0f ljefu, kz' ;]jf ljefu,
/fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f ljefusf
dxflgb]{zsx? % hgf ;b:o
`_ tflnd tyf k|;f/ lzIff lgb]{zs
;b:o ;lrj
35
s_ ljZjljBfnon] ;~rfng ug]{ tflnd tyf k|;f/ lzIff
sfo{qmdnfO{ ;DalGwt ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L
lgsfox?;+u ;dGjo ug]{ .
v_ k|ljlw x:tfGt/0f, cgf}krfl/s lzIff, / k/fdz{ ;]jf
;DaGwL sfo{qmd lgwf{/0f tyf gLlt lgdf{0f ug]{ .
u_ tflnd tyf k|;f/ lzIffsf] ljlw ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg] .
3_ tf]lsPsf cGo sfo{ ug]{ .
kl/R5]b (
of]hgf tyf ljsf; kl/ifb ;DjGwL Joj:yf
cWoIf
v_ /lhi6«f/ ;b:o
u_ 8Lgx? ;b:o
3_ cg';Gwfg lgb]{zs ;b:o
ª_ tflnd tyf k|;f/ lzIff lgb]{zs ;b:o
r_ k|To]s ;+sfosf ljifo ;ldltsf cWoIfx? dWo]af6 !
÷! hgfsf] b/n]
$ hgf ;b:o
5_ g]kfn s[lif cg';Gwfg kl/ifbsf sfo{sf/L lgb]{zs
;b:o
h_ jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f ljefu, dxflgb]{zs ;b:o
36
em_ s[lif ljefu, jg ljefu, e";+/If0f ljefu, kz' ;]jf ljefu,
/fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f ljefusf
dxflgb]{zsx? % hgf ;b:o
`_ s[lif tyf jg Joj;fo;Fu ;DalGwt Joj;flos ;+3
;+u7gx?af6
k|ltlglwTj x'g] ul/ pks"nklt4f/f dgf]lgt @ hgf
;b:o
6_ of]hgf tyf ljsf; lgb]{zs
;b:o ;lrj
kl/R5]b !)
;+sfo, SofDk; tyf cGo lgsfo ;DaGwL Joj:yf
37
1_ ljZjljBfnon] pRr lzIff k|bfg ug{ /fli6«o lzIff gLlt cg'?k
ljleGg ljifosf SofDk;x?sf] :yfkgf tyf ;~rfng ug{ ;Sg]5
.
2_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljZjljBfnoaf6 :yfkgf tyf ;~rfng
ul/g] SofDk; ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]ldh x'g]5 .
38
5_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} kbflwsf/L, lzIfs tyf sd{rf/L
ljZjljBfnosf] cf+lus SofDk;x?df axfn /x]df lghx?nfO{
dsf{ kg]{ u/L lghsf] ;fljssf] kfl/>lds, ;'ljwf tyf ;]jf
zt{df s'g} kl/jt{g ul/g] 5}g .
22. ;+sfoM
1_ ljZjljBfnoaf6 ;~rfng ul/g] pRr lzIffsf] nflu tf]lsPsf
ljifodf tf]lsP adf]lhdsf ;+sfox? /xg]5g\ .
2_ k|To]s ;+sfo k|d'vsf] ?kdf 8Lg /xg]5g\ .
3_ 8Lgsf] lgo'lQm pk–s"nkltaf6 x'g]5 .
4_ 8Lgsf] kbfjwL $ jif{sf] x'g]5 .
5_ pkbkmf -@_ adf]lhd /xg] 8Lgsf] sf, st{Jo tyf
kfl/>lds, ;'ljwf / ;]jfsf zt{x? tf]lsP adf]lhd x'g]5
kl/R5]b !!
;]jf cfof]u ;DaGwL Joj:yf
39
cWoIftfdf ;efsf b'O{ hgf ;b:o /x]sf] Ps ;ldlt u7g x'g]5
/ ;f] ;ldltsf] l;kmfl/;df s"nkltaf6 cWoIf / ;b:osf]
lgo'QmL x'g]5 .
3_ pkbkmf -@_ adf]lhd lgo'Qm x'g] cWoIf tyf ;b:osf]
kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
4_ ;]jf cfof]usf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd
x'g]5 / To;/L gtf]lsP;Dd a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;]jf
cfof]u cfkm}n] lgwf{/0f ug]{5 .
5_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;]jf
cfof]usf] dgf]lgt ;b:osf sfd ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf ;]jf
cfof]usf] cWoIfsf] l;kmfl/;df s"nkltn] lghnfO{ h'g;''s}
avt x6fpg ;Sg]5 t/ To;/L x6fpg' cl3 lghnfO{ ;kmfO{
k]z ug]{ df}sfaf6 jl~rt ul/g] 5}g .
24. ;]jfcfof]usf] sfd, st{Jo / clwsf/ M
;]jf cfof]usf] sfd, st{Jo / clwsf/ tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b !@
ljZjljBfnosf kbflwsf/L ;DaGwL Joj:yf
26. s"nklt M
1_ k|wfgdGqL s"nklt x'g]5g\ .
2_ s"nklt ljZjljBfnosf] k|d'v / ;efsf] cWoIf x'g]5 .
3_ s"nkltn] ljZjljBfno jf ljZjljBfno;Fu ;DalGwt h'g;'s} ljifo
jf j:t'sf] lg/LIf0f ug{ / cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
27. ;x–s"nkltM
1_ lzIff tyf v]ns"b dGqL ljZjljBfnosf] ;x–s"nklt x'g]5 .
40
2_ ;x–s"nkltn]
cfjZostf cg';f/ ljZjljBfnosf] lg/LIf0f ug{ /
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
28. dfgfy{;xs"nklt
1. s[lif tyf ;xsf/L dGqL / jg tyf e"–;+/If0f dGqL b'j}hgf
dfgfy{ ;xs"nklt /xg]5g\ .
2. dfgfy{ ;x–s"nkltn] cfjZostf cg';f/ ljZjljBfnosf]
lg/LIf0f ug{ / lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
29. pk–s"nkltM
1_ pk–s"nklt ljZjljBfnodf k'/f ;do sfd ug]{ k|d'v
kbflwsf/L x'g]5 .
2_ pk–s"nklt kbdf lgo'lQmsf nflu l;kmfl/; k]z ug{
s"nkltaf6 ;x–s"nkltsf] cWoIftfdf ;efsf] b'O{hgf ;b:o
/x]sf] Ps ;ldlt u7g x'g]5 / ;f] ;ldltn] ;DalGwt If]qsf lj1
dWo]af6 ul/Psf] l;kmfl/;df s"nkltaf6 pk–s"nkltsf]
lgo'lQm x'g]5 . ;xs"nkltn] pk–s"nkltsf] l;kmfl/; ubf{
clgjfo{ ?kdf dfgfy{ ;xpks"nkltx?sf] /fo ;Nnfx
lng'kg]{5 .
3_ pk–s"nkltsf] sfo{sfn rf/ jif{sf] x'g]5 .
4_ pk–s"nkltsf] kfl/>lds, ;'ljwf / ;]jfsf cGo zt{x? tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
41
s"nkltnfO{ hfgsf/L u/fO{ s"nklt ;dIf k]z ug'{
kg]{5 / nuQ} o;kl5 a:g] ;efsf] a}7saf6
cg'df]bg u/fpg' kg]{5 .
ª_ ;efdf k]z x'g] ljifox? pk–s"nklt dfkm{t k]z
x'g]5g\ .
r_ pk–s"nkltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ tf]lsP
adf]hd x'g]5 .
31. /lhi6«f/M
1_ ljZjljBfnosf] /lhi6«f/sf] lgo'lQm pk–s"nkltsf]
l;kmfl/;df s"nkltaf6 x'g]5 .
2_ /lhi6«f/ ljZjljBfnodf k"/f ;do sfd ug]{ kbflwsf/L x'g]5
.
3_ /lhi6«f/sf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
4_ /lhi6«f/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf kfl/>lds, ;'ljwf / ;]jfsf
zt{x? tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
32. pk–/lhi6«f/M
1. ljZjljBfnosf] pk–/lhi6«f/sf] lgo'lQm pk–s"nkltsf]
l;kmfl/;df s"nkltaf6 x'g]5 .
2. pk–/lhi6«f/ ljZjljBfnodf k"/f ;do sfd ug]{ kbflwsf/L
x'g]5 .
3. pk–/lhi6«f/sf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
4. pk–/lhi6«f/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf kfl/>lds, ;'ljwf /
;]jfsf zt{x? tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
33. 8LgM
1_ 8Lgsf] lgo'lQm pk–s"nkltaf6 x'g]5 .
2_ 8Lgsf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
3_ 8Lgsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf kfl/>lds, ;]jf / ;'ljwfsf
zt{x? tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
34. lgb]{zs M
42
ljZjljBfno cGtu{tsf cg';Gwfg lgb]{zgfno, k|;f/, lzIff
lgb]{zgfno, of]hgf tyf ljsf; lgb]{zgfno, Do"lhod -jg_ /
e]6]l/g/L l6lr· xl:k6ndf !÷! hgf lgb]{zs /xg] 5g\ .
43
g;s]df jf e|i6frf/ u/]sf] cf/f]kdf ;efsf tTsfn sfod /x]sf
Ps rf}yfO{ ;b:ox?n] s"nklt ;dIf lnlvt lgj]bg lbPdf
pQm lgj]bgdf x:tfIf/ ug]{ ;b:o afx]ssf ;efsf] s'g}
;b:osf] cWoIftfdf ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf Ps hgf
;b:o tyf lzIff tyf v]ns"b dGqfnosf /f=k= k|yd >]0fLsf
clws[t ;d]t Pshgf ;b:o /xg] u/L Ps 5fgljg ;ldlt u7g
ul/g] 5 .
2_ pkbkmf -!_ adf]lhd ul7t 5fgljg ;ldltn] ;efn] tf]s]sf]
sfo{ljlw ckgfO{ sfd ;'? u/]sf] ldltn] ^) lbgleq ;f]
;DaGwdf cfjZos 5fgljg u/L cfÇgf] k|ltj]bg s"nklt ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
3_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt ePsf] k|ltj]bg s"nkltn]
;efdf k]z u/L pk–s"nklt lj?4sf] k|:tfjdf ;efsf] pkl:yt
;b:o ;+Vofsf] b'O{ ltxfO / c?sf] xsdf ax'dtsf]
lg0f{oaf6 x6fpg k|:tfj kfl/t u/]df s"nkltn] lghnfO{
kbaf6 x6fpg] 5 .
4_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} kbflwsf/L pk/ 5fgljg ;'? ePsf]
ldltaf6 6'·f] gnfu];Ddsf] cjlwsf nflu lgh :jtM lgnDag
ePsf] dflgg]5 .
5_ s'g} klg kbflwsf/L pk/ sf/jfxL ubf{ lghnfO{ ;kmfO{
k]z ug]{ cj;/af6 jl~rt ul/g] 5}g .
6_ pkbkmf -!_ adf]lhd pNn]lvt kbflwsf/Lx? afx]s cGo
kbflwsf/Lx?nfO{ kbaf x6fpg] ;DaGwL Joj:yf tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
44
39. ;+sfo, cg';Gwfg s]Gb| / cGo lgsfox?sf] :yfkgf / ;~rfng M
1_ ljZjljBfnon] z}lIfs, k|fl1s, k|zf;lgs tyf cg';Gwfg
;DaGwL sfo{ ug{sf nflu ljleGg ;+sfo, cg';Gwfg
s]Gb| jf cGo lgsfox? :yfkgf ug{ ;Sg]5 .
2_ pkbkmf -!_ adf]lhd :yfkgf x'g] cg';Gwfg s]Gb|, ;+sfo
/ cGo lgsfox?sf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf ;~rfng ljlw
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b !#
ljZjljBfnosf] sf]if / n]vf k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf
45
43. ljZjljBfnosf] sf]if M
1_ ljZjljBfnosf] cfkm\gf] Pp6f 5'§} sf]if x'g]5 / ;f] sf]ifdf
b]xfosf /sdx? /xg]5g\ M
s_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt ;xof]u jf cg'bfg /sd .
v_ s'g} JolQm jf ;+:yfn] rGbf, bfg, bftJo / cfly{s
;xfotf:j?k k|bfg u/]sf] /sd .
u_ pBf]u, Jofkf/–Joj;fo;Fu ;Da4 JolQm jf ;+:yfaf6
k|fKt ;xof]u Pj+ cg'bfg /sd .
3_ cGt/f{li6«o ;+3, ;+:yf, ljb]zL ;/sf/ jf Ph]G;L jf
ljQLo ;+:yfx?af6 k|fKt ;xof]u Pj+ C0fsf] /sd .
ª_ z'Ns Pj+ cGo s'g} ;|f]taf6 k|fKt /sd .
2_ pkbkmf -!_ sf] v08 -3_ adf]lhd ljZjljBfnon] s'g} /sd
k|fKt ubf{ g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
3_ ljZjljBfnosf] sf]ifsf] /sd tf]lsPsf] a}+sdf vftf vf]nL
hDdf ul/g]5 / ljZjljBfnosf] sf]if / vftfsf] ;~rfng tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
4_ ljZjljBfnosf] ;a} vr{x? pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifaf6
Joxf]l/g] 5 .
46
kl/R5]b !$
ljljw
47
49. g]kfn ;/sf/;Fu ;Dks{ M
ljZjljBfnon] g]kfn ;/sf/;Fu ;Dks{ /fVbf lzIff tyf v]ns"b
dGqfno dfkm{t /fVg]5 .
48
56. ljZjljBfnosf] s'g} gofF sfo{qmd ;~rfng ug{ cg'dlt k|bfg
ug]{ .
49