T.C.

BAHEEHR NVERSTES

EUGENE ONESCONUN MACBETT ADLI ESERNN EDEB TAHLL, DUNCAN KARAKTER ZERNDEN OTORTE VE KTDAR HIRSININ RDELENMES

Yksek Lisans Tezi

CEML BYKDERL

STANBUL, 2010

T.C. BAHEEHR NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS LER OYUNCULUK PROGRAMI

EUGENE ONESCONUN MACBETT ADLI ESERNN EDEB TAHLL, DUNCAN KARAKTER ZERNDEN OTORTE VE KTDAR HIRSININ RDELENMES

Yksek Lisans Tezi

CEML BYKDERL

Tez Danman: R. GR. ZURAB SIKHARULIDZE

STANBUL, 2010

ZET

EUGENE ONESCONUN MACBETT ADLI ESERNN EDEB TAHLL, DUNCAN KARAKTER ZERNDEN OTORTE VE KTDAR HIRSININ RDELENMES . Bykderli, Cemil leri Oyunculuk Program Tez Danman: r. Gr. Zurab Skharulidze ubat 2010, 30 Sayfa

Romen asll Fransz oyun yazar Eugene onesconun Macbett adl oyununu yazarken, yaad dnem olan 2.Dnya sava sonras sreten esinlendii iin, ncelikle yaad dnem temel alnp deerlendirilmitir. Sonra eserin biimi ve bu biimin hangi tarihsel koullarda olutuu irdelenmi, eserin ana fikri, tr , fabeli ve eserin anlatm yntemi kapsamlca incelenmitir. Daha sonra yazarn esinlendii Shakespearein eseri Macbethle arasndaki farkllklar ve benzerlikler gzden geirilmitir. Sonu olarak ise Duncan karakteri ve onun zerinden iktidar hrs ve otorite kavramlar ele alnmtr.

Anahtar kelimeler: Macbett, Absrd tiyatro, Duncan karakteri, ktidar hrs , Otorite

iii

ABSTRACT

THE LITERARY OF EUGENE ONESCOS PLAY MACBETT, ANALYZING DUNCAN AUTHORTY CHARACTER , RULERSHP AMBTON AND

Bykderli, Cemil Advanced Acting Program Supervisor: Lecturer Zurab Sikharulidze February 2010, 30 Page

First of all we look through the time period that French writer Eugene onesco had been lived. Because , we knew that while he is writing his play Macbett , he inspired by the time period after world war second. Later, we explicate the theme and what kind of historical conditions had been developed that theme, main idea, genre and fabel have been studied and there has been a comprehensive analysis on the plays method of expression. After that we compare with Shakespeares Macbeth which we knew he is inspired by and overwiev similarities and differences between these two plays. n conclusion Duncan character, rulership ambition and authority conception has been analyzed.

Keywords: Macbett, Absurd drama, Duncan character, Rulership ambition, Authority .

iv

NDEKLER

1. GR..................................................................................................................... 1 2. OYUN METNNN DEERLENDRLMES ................................................. 3 2.1 YAZAR VE YAZARIN DNEM.............................................................. 3 2.2 ESERN BM VE YAZARIN DNEMNN ESERN BM ZERNE ETKS ........................................................................ 7 2.3 OYUNUN FABEL ..................................................................................... 12 2.4 METNN NCELENMES .......................................................................... 19 2.4.1 Eserin deas (anafikir) ...................................................................... 19 2.4.2 Eserin Tr ......................................................................................... 19 2.4.3 Eserin Genel ncelenmesi19 2.4.4 Eserin Shakespearein Macbethiyle Karlatrlmas... 20 3. KARAKTERN NCELENMES ....................................................................... 24 4. SONU ................................................................................................................ 28 KAYNAKA ............................................................................................................ 30

1.GR Erdemli ve sadk bir asker nasl olur da bir canavara dnebilir?.. ktidar hrs yznden ktidarn tehlikeli ve uursuz bir yol olduunu gstermek istedim. Siyasal iktidar ele geirmek isteyenler, bunu elde etseler de, etmeseler de, az yada ok paranoyaktrlar. Bizi bilgisayarlar ynetmeliydi diyor Eugene onesco 1972 ylnda yazd Macbett oyunu iin. Ionesco, oyunlarndaki ierik ve anlatm zellikleriyle, tiyatro sanatna yeni bir anlay getirmi, bu alanda devrim saylacak deiim gerekletirmi, absrd tiyatro akmn yaratm nc bir tiyatro adamdr. Balangtaki sylemin iletisi olduka anlalr bir yalnlk tar: Yneten ve ynetilen baznda, varln gce dayandrm, bu dorultuda seimini gten yana kullanm insan gereiyle rl bir dnya sistematii. lk sylendiinde geni bir yelpazede devinen hrs kelimesi, iktidar hrs sz konusu olduunda, birbirini ok iyi tamamlayan btnsel bir yap oluturur. G ve iktidar, bilinlenme yolunda yryen insann, benliinden atamad ve hibir zaman da atamayaca iki olgudur. Birer baar gstergesi olduklar srece de, insan olma onurunun nnde duran bir engel deil, kanksanm bir sre olarak yaam ak ierisinde devinmeye devam edeceklerdir.

nsana dair btn deerlerin alaa edildii bylesi bir dnya sisteminde insan, yaptklarnn ne derece ve nereye kadar ardna snabilir?!. Ama, kendini hakl karmak, iini rahatlatmaksa, yaplanlara klf uydurmak kolaylar belki, ama bu, her eyin iinin boalmasn salamaktan teye gidemez. onesco klflar ortadan kaldrr . Bylece Macbett oyununun ana karakteri Duncan egosundaki diktatrlk ve iktidar hrsyla ba baa kalr. Tabi ki Duncan karakteri zerinden verilen bu mesaj dnemin siyasal koullar altnda absrd bir anlatmla ciddi bir eletiridir.

2. OYUN METNNN DEERLENDRLMES 2.1 YAZAR VE YAZARIN DNEM Eugne ionesco 1909da Romanyann Slatina ehrinde dodu, 1994de Parisde ld. Asl ad Eugen ionescu olan Romen asll Fransz oyun yazar, 1914-24 yllar arasnda Parisde eitim grr. Daha sonra doduu lke olan Romanyaya dner. Bkre niversitesinin Fransz dili ve edebiyat blmn bitirir. 1938de Romen hkmetinin bursuyla Fransaya gider ve bu lkeye yerleir. Hukuk kitaplar basan bir yaynevinde, nouvelle reuve franaise ve lettres nouvelles gibi dergilerde alr. Edebiyata iir yazarak girmitir. sonralar yk, deneme, eletiri yazlar da kaleme almtr. Hatta resimlerini toplad bir kitap da yaynlamtr. ancak oyun yazarlndaki baars, dier alanlardaki rnlerini glgelemitir. lk dnem ksa oyunlar, nce kk nc tiyatrolarda oynanmtr. iddetli tartmalara yol aan oyunlarnn ierikleri ve anlatm zellikleriyle tiyatroya yeni bir anlay, yeni bir yaklam getirmitir. 1970 ylnda Fransz akademisine seilir. Ionesco, hem oyunlaryla hem de tiyatro anlay stne yazdklaryla, tiyatro tarihinde absrd tiyatro olarak anlan anlayn nemli bir temsilcisi olmutur.Absrd tiyatro; uyumsuzluk tiyatrosu, sama tiyatro olarak da bilinir. ancak bu tiyatro anlaynn ne bir manifestosu ne de bir okulu olmutur. 2. Dnya sava sonrasndaki toplumsal koullar iinde kimi yazarlar, birbirlerinden habersiz, ortak zellikler tayan oyunlar yazarlar. Ancak bu oyunlardaki ortak ierik ve anlatm zellikleri yle arpc olmutur ki absrd tiyatro, tiyatro tarihinde devrim niteliinde bir anlay olarak yerini alr.

Yaamn akla aykrlnn, ilikilerdeki uyumsuzluun, bireyin aresizliinin, gerek diye nitelenenin samalnn altn izen absrd tiyatro; bu yeni dnsel tavr sahnede destekleyecek yeni anlatm biimlerini beraberinde getirir. Ancak bu oyunlarn yazarlar nasl bir toplumsal srece tanklk etmilerdir ki bylesine karamsar tablolar izen, hilik ve umutsuzluk tonlarnda oyunlar yazmlardr. Absrd tiyatro stne almalaryla tannan ve bu tiyatro anlaynn isim babas olarak bilinen Martin Esslin, yaanan toplumsal sreci u ekilde zetler: uras ok aktr ki bylesi bir d krkl, daha nceleri sk skya sarlnan inanlarn bylesine kmesi, yaadmz aa damgasn vuran nemli bir zelliktir. Yaamn anlamnn kaybolmas duygusunun toplumsal ve psikolojik nedenleri ok ynl ve karmaktr: aydnlanma a ile balayan ve 1880lerde Nietzschenin tanrnn lm kavramn ortaya atmasna yol aan dini inancn snmesi; birinci dnya savann etkisiyle toplumsal geliimin kanlmazlna olan inancn snmesi, Stalinin Sovyetler birliini baskc bir diktatrle dntrmesinden sonra Marxn ngrd kktenci toplusal devrim umutlarnn yitirilmesi, ikinci dnya sava srasnda Hitlerin Avrupaya hkmederken uygulad barbarlk, kitle kym, soykrm ve bu savan ertesinde bat Avrupa ve ABDnin zengin toplumlarnn iine dt manevi bunalmn yaylmas. undan kuku duyulmaz ki birok zeki ve duyarl insan iin, 20. yzyln ortasndaki dnya anlamn yitirip, bir ey ifade etmez hale geldi. nceden kesinlik tayan kavramlar zlp dald. Umut ve iyimserliin en salam kaleleri dt. Birdenbire insanolu kendisini rktc ve mantksz, tek szckle sama bir evrenle yz yze buldu. Umudun btn dayanaklar, mutlak anlamn btn aklamalar birdenbire maskelerinden syrlp karanlkta slk alan anlamsz hayallere, bo dedikodulara dnt. onesco ve absrd tiyatro erevesinde deerlendirilen dier yazarlar, ite byle bir umutsuzluk ve uyumsuzluk ortamnda oyunlarn yazmlardr. Onlar nihilistlikle sulayanlar olmutur.

Ancak absrd oyunlar, bir yandan seyirciye hayat byle samayken onun iinde bir dzen arama ve kendinizi varetme abanz bouna derken, bir yandan da tm bilinen dnce kalplarn yerle bir ederek, yenilenmeye frsat veren bir tavr da barndrr. Bu toplumsal dzene bir bakaldr olarak da deerlendirilebilir. onesconun oyunlar da iki grupta deerlendirilmektedir: birinci dnem oyunlar ve ikinci dnem oyunlar. a. Birinci dnem oyunlarnn tm tek perdelik ksa oyunlardr. ionesco bunlara; kar oyun, komik dram, naturalist komedi, trajik fars gibi geleneksel tiyatro kalplarna kar balklar koymutur. Bu oyunlarda; birbirinden kopukmu izlenimi veren replikler vardr, zetlenebilecek bir hikaye yoktur, durumlar n plandadr, oyun kiileri karakter derinliine sahip deildir, kuklalara benzerler, ciddi konular komik tonda ilenmitir, dil oyunlar vardr, grotesk tavrlar son derece arpcdr. b. kinci dnem oyunlarnda tek perde boyutu almtr, zetlenebilecek bir ykleri olmaya balamtr, baz oyun kiileri karakter derinlii gstermeye balarlar, siyasal ve toplumsal konulara az da olsa rastlanmaktadr. onesconun birinci dnem oyunlar: Kel arkc, Ders, Sandalyeler, Grev kurbanlar, nder, Gelinlik kz, Jacques ya da boyun eme, Yeni kirac, Tablo, Gelecek yumurtalardadr, Alma doalamas ya da obann bukalemunu, Drtl oyun, ki kiilik hrgrdr. onesconun ikinci dnem oyunlar: Amde ya da nasl kurtulmal, Kirasz katil, Gergedanlar, Kral lyor, Hava yayas, Susuzluk ve alk, lm oyunlar, Macbett, u kahpe dnya, Valizli adam, llere yolculuktur.

Kel arkc, yazarn ilk oyunudur. Geleneksel tiyatro anlayn aan bu oyun, temelde dilsel kartlklar ve dilin iletiim kurulmasndaki yetersizlii zerinde durur. Dnya tiyatro tarihinde zel bir yeri olan bu oyun, absrd tiyatro akmnn ilk rn saylmaktadr. Ders, yazarn ikinci oyunudur; farstan brlekse uzanan her tr gldr esini ierir, ama oyunun trajik boyutu da vardr. Oyun, grnrde aritmetik ve dilbilim alanlarnda verilen kendine zg bir "ders" evresinde kurulmutur; ancak oyuna, temelde cinsellik esi egemendir. lk gsterimlerinde ilgi grmemi olan bu iki oyun, yazarn "kefi"nden sonra ok nlenmitir; iki oyun da 1957'den beri, Fransa-Huchette Tiyatrosunda aralksz 46 yldr oynanmaktadr. Amde, evlerindeki bir lden kurtulmak iin are arayan bir kar kocann gln ve trajik servenidir. Aslnda yazar, kar koca arasndaki evrensel mutluluk/mutsuzluk sorunsaln irdeler. lm Oyunlar, yazarn oka iledii lm dncesini anlatrken gldr geleriyle trajik olan bir araya getirir. Oyun, eitli lm trlerini gsteren birok oyundan oluur. Yazar, lmn soukluuna kar sevgi ile direnebileceini vurgular. Oyunumuz Macbett ise , Shakespearein Macbethinden esinlenilerek yazlm bir oyundur. nsanlardaki iktidar duygusunu insanolunun kara yazgs olarak ele alr. Oyun, devlet yneticilerine kar acmasz bir eletiri getiren buruk bir gldrdr.

2. 2 ESERN BM VE YAZARIN DNEMNN ESERN BM ZERNE ETKS Ionesco 1972 ylnda yazd Macbett te, dsel simgelerin yan sra ilk kez tarihi bir gerekten esinlenerek siyasal-toplumsal ierikli bir uyar yapt. Siyasal iktidar hrsn acmasz bir biimde eletirdii Macbett oyununun biimi de, onun dier oyunlarnn biimi gibi net bir ekilde Absrddr ve absrd tiyatronun nemli rneklerindendir. Absrd tiyatro, kinci Dnya Savan yaayan insanln iine dt samalklarn, bouna abalarn, bouna bekleyilerin acsndan kaynaklanan bir umutsuzluk havas iinde olutu. Ama yaamn samalklarn sergileyiiyle , umutsuzluun dehetini gsteriiyle yeni bir umut kayna diye de deerlendirilebilir. Savatan sonra bir umutsuzluk dnemi yaanmaktadr. nsan dncesi anlayamad gler karsnda felce uramtr. Milyonlarca insann lmesi, kitle kymlar, atomun paralanmas, kentlerin yaklp yklmas dehet uyandrmaktadr. Korku ve gvensizlik gibi, nedeni az ok bilinen duygular yerini nedensiz bir endieye, bunalma, her eyin bouna olduu duygusuna brakmtr. Daha iyi bir dnya lksnn yerini onarlmaz bir biimde paralanmln kabul edilmesi almtr. Absrd tiyatro yazarlar ikinci dnya savan yaam olanlarn ruhsal durumunu dile getirirler. Ayrca sava olgusunun yannda XX.yzylda iyice belirmeye balayan endstri ann etkisi de yazarlar zerinde etkili olmutur. Bu dneme dein kye, kasabaya, kente dalm olan kk byk topluluklar, dinsel inanlarn, gelenek ve trelerin, alkanlklarn, snrlad bir dnyada yayorlard. eitli evrelerden gelen bu insanlar imdi endstri merkezlerinde toplanyor, korkun bir gcn taycs olan kitlenin iinde yeni bir yaam dzeni kurmak ve ona ayak uydurmak zorunda kalyorlard. Eskiden bu insanlar arasndaki uyumsuzluklar dinsel inanlarla bir dereceye kadar rtlebiliyordu. imdi yzyllar sresince geerli olan deer yarglarnn krld, inanlarn ieriini yitirdii materyalist bir dnyada buluyorlard kendilerini. nsanlar birbirlerine yabanclamaya balyor, anlama aralar gittike kstlanyor, birbirinin dilini bile anlayamaz hale geliyorlard.

Yeni bir insan tr kyordu ortaya: Toprandan, yaad evreden, doal balantlarndan koparlarak yapay bir ortam iine itilmi olan ve kitle iinde tek bana kalan yalnz insan absrd tiyatroyu besleyen damarlar olmutur. Burjuva kapitalist dnyann neden olduu bu yozlamaya ve yalnzla kar burjuva dnyasnn allageldik beylik deerlerine dayal yaam tarzn mutlak olumsuzlayc bir tepki ortaya koyarlar absrd yazarlar. Soytarlk geleneini, Vahet tiyatrosunu artran, Dadaclk, Gerekstclk gibi ada sanat akmlarndan etkiler alan, varoluu filozoflarn dncelerinden yararlanan Absrd Tiyatronun Eugne Ionesco (d.1912) dnda belli bal yazarlar: Jean Genet(d.1910), Samuel Beckett (d.1906), Arthur Adamov( 1908-1970) ,Harold Pinter(1930)dr. Bir akm iinde birlemi olmayan, her biri bamsz bir anlay, ayr bir slubu gelitiren bu yazarlarn ortak noktas, insanolunu evren iinde tutunacak dal bulamayan,zlemlerini, beklentilerini gerekletiremeyen, yabanclam, evresinden kopmu bir yaratk olarak ele almalardr. Aa yukar btn absrd tiyatro yaptlarnda, yaamn gerek gereksinimleri karsnda toplumsal ilikilerin dzenlenme srecinde ortaya kan, yasalarn, kurumlarn anlamszl, mantkszl, samal sergilenir. nsanolu tutunacak deerler ararken srekli d krklklarna urar, savalar, bask ynetimleri, korkular,kukular, hepsini saran sululuk duygusu iinde hilie doru srklenir. Samalklarn sergilenii bir ackl gldr havas yaratr. Bu trn ilk nemli rnei Ionesconun La Cantatricechauve (1950,Kel arkc) adl oyunudur. Bu oyunu zerine konuurken yazarn syledii u szler Absrd tiyatroyu yaratan duyarln zeti gibidir. nsan trajik deilse, gln ve ackldr.

Samuel Beckettin En attendant Godot ( 1953,Godotyu Beklerken) adl oyunu ise Absrd Tiyatronun en byk yanklar uyandran rn olmutur. ki sirk palyaosunun sama sapan konumalar aslnda zengin armlarla, nl yaptlara gndermelerle doludur. Arthur Adamov insann yalnzln, baka insanlarla iliki kuramamasn ileyerek balad oyun yazarln, siyasal konulara doru gelitirmi, toplumsal dzenlerin savalar yaratan zelliklerini ele alarak, insanlarn karlara dayal, iki yzl, yapmack ilikilerinin, uluslar, halklar aras ilikilere nasl yansdn sergilemitir. nl yapt Le Profeesseur Taranne (1951, Profesr Taranne ) acmasz bir toplumsal dzende, bir profesrn nasl ezilip yok edildiini anlatr. Absrd Tiyatro, btn kalplara kar kar, allm ve yaanmakta olan dzeni yerer, mantk snrlarn tanmaz. Geleneksel tiyatro anlay ve kurallarn tanmaz. Absrd Tiyatro anlayna gre her eyi belli bir sralama ve dzen iinde anlatmaya, canlandrmaya gerek yoktur. Tiyatro ses ve hareket dzeninden ibarettir. Olaylar arasnda ba kurmak gereksizdir. Birbirleriyle ilgisiz olaylar arpc olarak vermek yeterlidir. Absrd Tiyatroda ele alnan olay, olgu ya da kii ne olursa olsun alay konusudur. "Sahne, perde dzeni, giri-klar; serim, dm, zm blmleri umursanmaz. Eser bilmeceler, semboller ve sama denilecek tasarlarla doludur. nemli olan, bir sevin veya kaygnn sebeplerini belirtmek deil, sadece o sevin ve tasann biimini, oluunu gstermektir."

Absrd Tiyatroda; a. ne srlen tez veya verilmek istenen mesaj asla aklanmaz, onu herkes istedii gibi ve yorumlar. b. Haksz kadar hakl, kt kadar iyi, zalim kadar mazlum da ou kez ayn lde gln edilir. c. Kahraman, anti kahramandr. Sulu, zavall, bilgisiz, eylemsiz ve zayftr. anlar

d. Ama; seyirciyi "dndrmek, tedirgin etmek, onun suratna, i irkinliklerini gsteren bir ayna tutmaktr. e. Eski, hatta arkaik geleneklere dntr. Yenilii, ncellerinin karmak bileiminde yatar ve incelenecek olurlarsa, hazrlksz izleyiciyi tabular ykan ve anlalmaz bir yenilik olarak etkileyen eyin, yalnzca ok az farkllk gsteren balamlarda tandk gelen ve kabul edilebilir uygulamalarn geniletilmesi,yeniden deerlendirilmesi ve gelitirilmesi olduu grlecektir. Absrd oyunlarda rastlanan genel zellikleri ise maddeletirecek olursak ; a. letiimsizlik b.Yabanclama c.nsanszlama d. Gerein yerinden oynatlmas e. Gerei paralamak, ona ayna deil de prizma tutmak. f. Kar-tiyatro, kar-oyun, kar-kahraman g. Sahnenin somut grnt dili h.Grotesk ve kara gldr . Sanatla uyumsuzluk bunlardan balcalardr. Absrd tiyatrodaki yaln unsurunun yazn kart tutumu, anlamn derin dzeylerde aktarlmas iin bir ara olarak dilden uzaklamasn salar. Genetnin ayinsel ve yaln , biimsel eylemi kullannda; Ionesconun nesnelerin oalmasnda; Godotyu beklerken de apkalarla mzikhol aratrmalarnda ;Adamovun ilk oyunlarnda kiilerin tutumlarnn davurumlarnda; Tardieunun yalnzca devinim ve sesten bir tiyatro oluturma abalarnda ; Beckett ve Ionesconun bale ve mim gsterilerinde, tiyatronun nceki szel olmayan biimlerine bir dn grrz.

10

Ve koltuunda oturan seyirci, doalc ve ykc tiyatrodan hazr beklentileri nedeniyle Ionesconun Kel arkcs gibi bir oyunu bu szel olmayan biimlerin de etkisiyle artc ve anlalmaz bulacaktr. Ayn seyirciyi bir mzikhole oturtun, komedyenin ve yardmcsnn bir izlek ve ykden yoksun,eit lde sama gevezeliklerini ses karmadan kabulleneceklerdir. Bu yzden de gnmz tiyatrosunda estetik uzaklk ilkesinin bir kez daha tanmlanmas bir kez daha yorumlanmas gerekmitir. Absrd tiyatro, seyirciyi karsna ald ve onu rahatsz etmei amaladndan sahne ile seyirci arasnda duygusal bir yaknlk kurmaktan zellikle kanr. Bu tiyatroda sahne, seyircinin sevimli bulaca, tanyp zdeleecei bir ortam deildir Uyumsuz bir tiyatro, sahne ile seyirci arasna koyduu bu uzaklkla illzyonu bozmutur. Sahnede sergilenen oyun seyircinin duyumlarn iddetle uyarr. Onu sahnedeki kiilerle, durumlarla zdelik kurmaktan alkoyar. Uyarlma ilemi ses ve grnt ile yaplmaktadr Grnt ve seslerde allm uyarmalardan kanlmtr. Tiyatronun bilinen biim kalplar kullanlmad iin bu dzenlemeler her eyden nce artcdr. Gerekst, dsel biimler, uyumsuz sesler seyirciyi tedirgin eder. Tandk biimlerin arptlm olmas ayn zamanda uyarcdr ve seyircinin dikkatini biler. Absrd tiyatroda seyirci rtl bir anlam bulmaya almaktadr. Biimsel uyumsuzluun gerein zndeki uyumsuzlua kout olduunu sezer. Toplun yaamnn bir uyumsuzluk dnemine girdiini, kiilerin birbirleri ile iletiim kuramadklarn, birbirlerine ve topluma yabanclatklarn, doaya ters dtklerini anlar. Toplumdaki yabanclamann bir insanszlama aamasna geldiinin bilincine varr. Absrd tiyatro, tm ilikilerdeki kopukluu, sevgisizlii, ykcl, atmay, savalar byle aklamakta, artma, korkutma, tedirgin etme yolu ile ayn sonuca vardrmaktadr. Absrd tiyatronun seyircide yaratt aknlk ve irkilme sahne ile seyirci arasna bir uzaklk koymutur. Bu uzaklk sahnedeki oyunun yabanc gzle seyredilmesini salamaktadr. Uzaklama, tiyatro yaptnn zelliklerinin fark edilmesi demektir. Seyirci oyunun deiik, aykr yapsal dzenini uzak adan grr, bir sanat yapt olarak bu dzenlemeden tat alr. Absrd bir oyun, gerein yeni bir yzn gstermeyi baaryorsa seyircinin bataki tedirginlii ve aknl bir bilinlenme aamasna ulaacaktr. Bu oyun ayn zaman kendi uyumsuzluk biimlerinin tutsa olmuyor, her oyunda yinelenen kalplarla yetinmiyorsa kendine zg yeni ve

11

zgn bir oyun yaratabilir. Bu durumda oyun, rahatsz etme aamasn gemi yeni bir zevk retmitir. Sahne ile seyirci arasndaki soutucu uzaklk aklc ve sanatsal bir yaklama ile noktalamtr. Seyirci oyunun hem gerei olan balantsn grm, hem de ondan oyun olarak holanmaya balamtr. Bylece sahneyi seyirciden ayran uzaklk, ilevsel bir estetik uzaklk deeri kazanm olur.

2.3 OYUNUN FABEL Oyun Glamiss ve Condorun alayc bir tavrla hkmdarlar Duncandan bahsetmeleriyle balar. Kendilerine yaptklar adaletsizliklerden ve ynetim sistemindeki bozukluklardan yaknrlar. Glamiss bu duruma daha fazla dayanamamaktadr ve karar hkmdarn bir ayaklanmayla alaa edilip ldrlmesi ve hak ettiklerini kazanmak ynndedir. Glamissin her dediini onaylayan Condor bu konuda da Glamiss e arka kmaktadr. O srada Duncann sadk askerlerinden Banco girer. Banconun hkmdar iin syledii sayg dolu szleri destekleyen Condor ve Glamiss , Banconun arkasndan ona asla gvenmemeleri gerektiklerini yenilerler. Sonra ordunun generali sadk asker Macbett girer . Macbettin hkmdarna olan ballna ve drstlne hayran olduunu syleyen Glamiss ve Condor, Macbettin bunun iin and itiini ve drstln askerlik iin en nemli vasf olduunu hatrlatmasnn ardndan planlarndan bir an phe etseler de ona ve Bancoya ramen planladklar bakaldrdan vazgememe karar alrlar. 2. Tabloda arkadan gelen atma , lk ve haykr seslerinin stne bir limonatac grnr. atmadan sa kan askere srarla limonata satmaya alr. Limonatasnn korkuya , yaralara ve syrklara iyi geldiini iddia eder. Asker korkmadn ve syrklarndan keyif aldn anlatr. Limonatacnn sraryla itii limonatann tadndan nefret eden asker , limonatacy ldrmekle tehdit eder ve gzn krpmadan da ldrr. Oyundaki askerlerin insan hayatna bak alarn net sergileyen bir tavrdr. Sava sesleri arkada devam etmektedir asker kar ve yorgun bir biimde Macbett girer. ldrd milyonlarca asker , sava ve savan anlamszl zerine bir tirat atar. Ama bu bir mecburiyettir , sava planlayanlar hkmdar devirmek istedikleri iin birer

12

devlet dmandr ve haindir. Macbett dinlenmek iin Bancoya devrettii komutanl devralmak iin kar ve Banco girer. Macbettin tiratnn aynsn atar. Benzer tekrarlamalar ileride de kullanacaktr onesco. Bu benzer konumlardaki kiilerin aslnda birbirlerinden farkl olmadn statlerince varolduklarn imleyen bir eletiridir.Tiradn sonunda Bancoyu son saldr iin yanna arr Macbett. 3. Tabloda Aridk Duncan bir subay ve Lady Duncanla beraber cephe gerisini gezer. Gergindir, endielidir ve savan sonucunu merak etmektedir. Duncan : Macbett yada Banco yenilirse ne olacak o zaman? Lady Duncan : Silah siz kuanacak, savaa siz gireceksiniz. Duncan : Nereye snabilirim onlar yenilirlerse? Malta kral dmanm. Kba imparatoruda Subay onu yattrr ve yaral bir er sahneye girer. Duncan erin durumuna bile bakmadan sava kimin kazandyla ilgili erden bilgi almaya alr. Oysa er bilmedii birileri tarafndan zorla savaa yazdrlmtr. Kim kazanrsa kazansn ne fark eder ki der. Anlattklarndan nce Glamiss ve Condorun tarafnda savat, sonra Macbettin tarafna esir derek tezahurat yapmak zorunda brakld anlalr.Duncan , bu szlerden sonra savan kendi lehine bitme ihtimali artsa da emin olmak ister endiesi gememitir ve Lady Duncan bilgi almak zere cepheye gnderir. Yaral er ise kar tarafta savaa balad iin kendi kendine lme terk edilir. Cepheye giden Lady Duncan nce Bancoyu bulur ve savan kendi lehlerine sonulanmak zere olduunu, Condor baronunun yakalandn renir. Glamiss baronu ile ilgili bilgi ise ok gemeden Macbettten gelir. Etraf kuatlmtr ve artk bir sorun arz edemeyecek durumdadr. Macbett Lady Duncana savaa verdii ehemmiyetle ilgili szler syler ve bunun karsnda Lady Duncan elini Macbette uzatr. Macbett elini per. Bancodan hibir tehlike kalmad haberi gelir ve zaferle birlikte ortaya kan aridk herkes selamlamaya balar.

13

4. Tabloda Duncan generalleri Macbett ve Banco ile bir aradadr. Kazandk m? diye sorar. Macbettin hibir tehlike kalmad yant onu yetmez kellelerinin uup umadn tamamen ldrlp ldrlmediklerini bilmek istemektedir. Onun buyruunu beklediini syleyen Macbette buyruu hemen verir. Banco ve Macbett aridke hizmet etmi olmaktan gurur duyduklarn sylerler. Duncan da halka kar onlara teekkrlerini ileten uzun bir konuma yapar. Konumann ardndan kellesi uurulacak Condor beyi getirilir. Condor beyinin Macbette benim yanmda savam olsaydn seni dk yapardm szleri zerine Duncan , Macbettin Condorun lmnn ardndan yeni Condor baronu olacan ve Banconun da Glamissin lm ardndan yeni Glamiss baronu olacan aklar. Macbett ve Banconun minnettarlklar artmtr. Condor beyi son szlerken Duncan, Lady Duncana idam ksmn daha keyifli hala getirmek iin Condordan sonra onunla savaan yz otuz yedi bin askerinde giyotine gireceini haberini verir. Condorun konumasndan sonra ona verilen erefli ldrme grevini bir asker yardmyla Banco gerekletirir. Bu srada Duncan Lady Duncan Macbettin yanna oturtur ve bir yandan lmleri saymaktan haz alan Lady Duncan bir dier yandan hafife Macbette srtnerek bu hazzn oaltr.Bir asker alana girer ve Glamiss beyinin kat haberini verir. Bunu duyan Duncan Glamiss yakalanmadan vaat ettiklerinin gereklemeyeceini belirtir. Macbett her eye yeniden balayacak olmann skntsndadr.Lady Duncan , Macbette gz szer ve Duncan onu yaka paa uzaklatrr. Macbett ve Banco hayflanrlar. Bir bu eksikti, felaket. 5. Tablo da frtnaya yakalanarak yollarn kaybeden Macbett ve Banco grnmektedir. Banco bir ara bulmak iin ayrlr ve o srada Macbett bir Cadyla karlar. Cad onu nce selam condor baronu diye selamlar. Macbett arr ve ardndan 2. Cad selam sana Glamiss Baronu diye selamlar. Macbett Glamiss baronunun daha lmediini ve bu nvann Bancoya bahedildiini syler. Cadlar, Glamissin nehir kenarnda atyla boulduunu, Banconun Glamissi elinden kard iin Macbettin ona kzgn olduunu bildiklerini ve Duncann da bu yzden topraklarn her ikisini de Macbette bahedeceini sylerler. Bildiklerine ve kehanetlerine arr Macbett. Cadlar son olarak da aridk olacaksn kehanetinde bulununca Macbett gznn yle yerlerde olmadn Duncann zaten bir varisi olduunu ve onun iin Duncana hizmet etmenin en byk onur olduunu yineler. Cadlar kaybolur ve Macbett Bancoyu aramaya balad srada Cadlar Bancoyu selamlar. Selam sana Glamiss olamayan bey diye. Banconun

14

aknlklar iinde Macbette syledikleri kehanetlerini sralarlar ve eklerler sen kral olamayacaksn ama krallarn dedesi babas, atas olacaksn. Bu kehanetlere inanmayan Banco Macbetti aramaya devam etmektedir ki bir subay gelir ve ona Glamissin nehirde boulduunu be haklarnn Macbette getiini ve onun Glamiss baronu olduunu belirtir. Kendi kendini durumu muhakeme etmeye alan Banco Macbett2in bunu kabul etmeyeceini ve bunun Duncann bir plan olduunu dnr. Oysa Macbett ald yeni nvanlarla ilgili uzun bir teekkr konumas yapar halkn karsnda ve Glamiss baronluunu da kabul eder. Cadlarn kehanetlerinin gerekletiine aran Banco krallarn atas olma kehanetlerinin de gerekleme ihtimalini alayc bir dille sorgular.

6. Tabloda Macbett cadlar huzuruna arr ve sylediklerinin tutmasndan sonra endielendiini kral olmakla ilgili kehanetlerinin arkasnda yatan gerei merak ettiini syler. Cadlarn Duncann adaletsizliinden ve korkaklndan bahsetmelerinin ardndan Macbett sinirlenir ve sadk bir asker olduunu yeniler. Cadlar ise kral olmak iin yaratldn, Glamiss ve Condorun da zamannda Duncann sadk askerleri olduunu bir gn onunda sonunun byle olabileceini sylerler. Macbett olamaz nk zaten onlar ben ldrdm der ve cadlar imdi anlamaya baladn sylerler. Ardndan bu kehanetin detaylarn , cadlarn kimliini srarla sorar Macbett ve cadlar uzun sren bir by yapmaya balarlar. Bynn sonunda cadlardan biri Lady Duncana dieri ise Nedimesine dnr. Lady Duncann elinde bir haner vardr. Eer benim olmak istiyorsan yap u ii der. Sen kral olursun ben de senin metresin bu ite korkakla yer olmadn da yineler. Macbettin aresizlii ve kararszl karsnda ise bir kadndan domu hibir erkein onu yenemeyeceini ve eer orman bir orduya dnmezse aalaryla birlikte hibir ordunun da onu yenemeyecei kehanetinde bulunur.

15

7. tabloda Banco hak ettiine inand unvan ve topraklar iin Duncanla grmek istemektedir. Subay girmesine izin vermez ama Duncan ne bu grlt diye dar kar. Banco neden kendisinin Glamiss baronu olmadn sorunca elinde cesedin hala olmadn syler Duncan. Ve pei sra Banconun neden cesedi getiremeyecei ile ilgili aklamalarna anlamsz cevaplar verir. Sonra Banco knca artk herkesin tehlikeli olabilecei ile ile ilgili yanndaki subayla konumaya balar Macbettin bile. Hatta belki karsna bile gz dikebileceinden bahseder kimseye gvenmemelidir aslnda. 8. Tabloda Duncan ve Lady Duncan tartrlar. Lady Duncan bir ey istemektedir ve Duncan kabul etmez bu durumu. Lady Duncan srar edince sinirlenen Duncan tehdit eder onu ve Lady Duncan greceksiniz der. 9. tabloda Macbett Bancoyla bir sredir olan olaylarla ilgili konuamaya balar. Lady Duncandan bahseder Duncann ona hakszlk ettiinden.Sonra Banco yerine ona verilen toprak ve unvan almak iin hibir ey yapmadn bunun tamamen Duncann karar olduunu syler. Ve Bancoya hakszlk yapld iin zgn olduundan bu durumu deitirmek iin Lady Duncanla birka konuma yaptklarndan ama sonu alamadklarndan bahseder. Krala olan sadakatiyle balayan konuma karlkl Bancoyla bir birlerini gaza getirmeleriyle kraln lmesi gerektii sonucuyla sonlanr. Macbett bu plana Lady Duncann da dahil olduunu syleyince Banco iyice sevinir ve salam bir plan olduunu dnr. Sonuta Macbett kral Bancoda sa kolu olucak tm topraklar paylalcaktr.

10. tabloda Duncann yanna subay gelir ve onu bugnn hastalar iyiletirecei gn olduunu syler. Bir kei ieri girer ve iyiletirme gcnn Duncana gemesi iin dua eder.Duann ardndan birer birer ciddi hastalar ieri girer ve her biri Duncann onlara dokunmalarnn ardndan derman bulup iyileirler.Gelen son hasta maskesini karr Lady Duncan olduu anlalr, Kei ise Bancodur. Duncan her ikisininde hanerinden kamaya alrken Macbette yakalanr. Ve onlara katiller der onlar ise onun zerine Katil! Katil! diyerek yrrler ve ldrler. Sonra dardan sesler duyulur yaasn Macbett yaasn nianls.. Lady Duncan

16

Macbette biraz dinlenmek istediini syler. Macbett de bunu kabul eder ve leden sonra nikahlarnn kylacan ve byk bir dn yaplacan bildirir. Mutluluu gznden okunan dul Lady Duncan elini uzatr ve odasna dinlenmeye gider. Devamndan iki uak aralarnda dn ziyafetinin eksiksiz mensnden bahsetme balarlar.

11. tabloda Macbett Banconun kendi kendine konutuunu grr ve gizlice dinler. Banco Macbettin ne kadar ykseldiinden ve her eye sahip olduundan bahsetmektedir. Kendisinin elinde ise hibir ey yoktur. Peki ya Macbett vaat ettii vezirlii de vermezse ne duruma dcektir. Aklna cadlarn kehanetleri gelir o kral soyunun atas olacaktr. Demek ki ileri de Macbetti ldrecek ve oullarndan birini tahtn bana geirecektir. Bunlar uzaktan dinleyen Macbetti cadlarn yani Lady Macbettin ve Nedimesinin bu kehanetini bilmemek kzdrr ve korkar. Tm kehanetler gerekletiine gre henz Banconun ocuklar olmadan bu i temizlenmelidir der ve Bancoyu hanerler. leden sonra ta giyme treninde kralieye ierler neden ona o kehanetten bahsetmediklerini sorar ve yeni Lady Macbett bunu zamannda sylemedikleri iin zr diler.

12. tabloda Lady Macbett ve Nedimesi kilisedeki tren sonras boluu frsat bilip odalarna ekilirler ve orada eski cad kyafetlerini giyerek yava yava o hallerine dnmeye balarlar.Artk burada bize ihtiya yok derler. Macbett bu durumdan kurtulamayacak. imdi patronumuzun yanna gidelim ve bize yeni verecei grevi renelim der ve sprgelerine binerek karlar.

13. Tabloda Macbett dn kutlamak iin generallerine verdii ziyafettedir. Lady Macbetti yerine de tebrikleri kabul eder ama gzellemek iin odasnda olduunu dnr ve devlet ynetimi hkmdarlk gibi eylerin zor taraflarndan bahseden bir konuma yapar. O srada gzne bir tablo iliir orda Duncann resmi vardr sinirlenir buna. Oysa etrafndakiler onun kendi resmi olduunu benzetmi olabileceini sylerler. Sonra Duncann iktidarndan bahsetmeye

17

balar ve sorar etrafndakilere Benim imdiye kadar gelmi gemi en iyi hkmdarlarn en iyisi olmadm dnmeye cesaret edebilecek birisi var m aranzda? Banco grnr ve ben byle dnyorum der. Banconun hayaleti olduu sonra anlalr. Macbett Bancoyla durumunu ve onu neden ldrdn tartrken tahtta Duncann hayaleti grnr. Etraftakiler Duncann hayaletine sayg duyunca Macbett sinirlenir ve Duncan ona szlerinin hepsinin doru olduunu ama kadnn alamadn syler alayc bir tavrla. O srada dardan bir ses duyulur hizmetli Lady Macbett kayp odasndaki eyalarda yok der. Deliye dnen Macbett etrafa emir yadrmaya balar acilen Lady Macbettin bulunmas iin. O srada biraz ypranm kyafetli Lady Duncan ieri girer ve Macbettin kars olmadn onun evlendii kiinin onun klna giren bir cad olduunu ve onu bunca zamandr hapsettiklerini ve biraz nce zincirlerinin zldn syler. Duruma aran Macbette seni kt yazgnla ba baa brakp gitti mi cad karn der. Macbett anlamaz kt yazgnn sebebini. Lady Duncan ise aklar Duncann olu gelmi ve kocaman bir ordu kurmutur Macbette kar ve savacaktr. Macbett kimseden korkum yok der.

14. Tabloda Macol Macbettin karsna geer ve onu ldreceini syler. Macbett kadndan domu hibir erkein onu ldremeyeceini kehanetini hatrlatnca Macol anlatmaya balar. Onun Banco ve cadlar tarafndan kadna dntrlm bir karacann olu olduunu. ocuk sahibi olamayan Lady Duncan tarafndan gizlice bytldn ve Banconun bundan haberi olmadn anlatr. Hayretler iinde kalan Macbett ama orman orduya dnp yrmedike der ve pencereden aa klndaki askerlerin saraya doru yrdn grr. O srada Macol Macbetti hanerler ve her iki babamnda intikamn aldm bundan sonra Banco adyla hkm sreceim der. Halk yeni hkmdarlarna tezahurat eder ve yeni ynetimle ilgili iyi dileklerini dile getirirler.Macol onlar susturur ve bugne kadar baa geen en kt hkmdar olacan ve onlar canlarndan bezdireceini anlatan bir konuma yapar. Hrslarndan ve doyumsuzluklarndan bahseder. Sevinli kalabalktaki sesler der ve halk ylgn bir hal alr.

18

2.4 METNN NCELENMES 2. 4. 1 Eserin deas ( ana fikir ) nsanolunun egosu ile olan savann en tehlikeli bal olan iktidar hrs ve bunun uruna verilen bedellerdir eserde anlatlan. Hayatta doyumsuzluklarmza yenik dtmz srece kendini tekrarlayan bir arkn iinde yer alacamz ve bu arkta bazen bizden daha doyumsuzlar bazense daha gller tarafndan uruna kimliimizi heba ettiimiz mevkiimizden eninde sonunda def edileceimizdir oyunun ana fikri. arkn iine bir kez girildi mi bu uurda yaplmas gerekenleri yapmak doal gelmektedir bize ayn bizden sonra bir bakasna da yle gelecei gibi. Elimizde sonuta kalan koca bir hi ve bol yaplan hakszlklar kalr. 2. 4. 2 Eserin Tr Absrd Komedi Oyun, tek perdelik bir absrd komedidir.

2. 4. 3 Eserin Genel ncelenmesi Oyun ak baznda inili kl bir grafik izen oyun, bazen de birbirinin tekrar gibi duran olaylarla rl bir paradoksla sonlanr. Genelde ok deikenli bir grafik izen bu yapnn, baz yerlerde birbirinin tekrar gibi duran olaylar, diyaloglar ve monologlar sayesinde dzensizlik ierisinde bir dzen havasna brnd grlr. Oyun ierisinde kaos ve karmaann kimlik kazand yerlerdir buralar. Banco ve Macbett Ayn abartl szlerle birbirlerini tekrar edip dururlar. Oyunun asl kahramanlarnn papaanlat bu yerler dnda, Glamiss ve Condor da, balangta pek az yerde de olsa, birbirini tekrar eden kelimelerle karmza karlar. Anlam yitiminin olutuu, anlamszln ekil bulduu bu yerlerde, farkl bir boyutta tansiyon ayakta tutulmaya allr.

19

inden klmayacak gibi grnen durumlarda konuyla hi ilgisi olmayan tiplemeler (Limonatac ocuk, kelebek Avcs, Eskici) absrd anlatma renkli bir boyut kazandrr. Herkesin farknda olduu, grnt baznda yalnzca Macbette zel olmayan Hortlak sahneleri, kutsal ama rktc olann alaya alnd, gln bir riteli andrr. Sanal dnyayla gerek dnya arasndaki kprden bolua kahkahalar frlatlr bir bakma. Oyunun pek ok yeri bu kahkahalardan nasibini alan sahnelerle doludur. Macbett, Lady Duncan ( 1. Cad) ve Banconun kral Duncan ldrmek iin kovaladklar srada Lady Duncann paltosunu ekerek, Duncan plak brakmas, Macbettin Bancoyu hain! diyerek hanerlemesinin hemen ardndan, Banconun lrken Macbette balayn beni demesi, Duncann byk olu Macolun Macbetti ldrme sahnesinde, Macbettin lrken ona , yi bok yedin! demesi, bunlardan bir kadr yalnzca. Baz sahneler, gnmz teknolojisine gndermeler yapan szlerle doludur. Lady Duncann (1. Cad), nedimesiyle (2. Cad) ortadan kaybolduu srada, Macbettin onlar bulmalar iin, adamlarna ancak gnmz teknolojisiyle yerine getirilmesi olas emirler yadrmas, gerek Lady Duncann zindana hapsedildii srada, yan taraftakilerle duvarn dier tarafndan telgraf yoluyla iletiim kurmas, bunlara birer rnektir. 2.4. 4 Eserin Shakespearein Macbethiyle Karlatrlmas

lm olgusu, doal srecinden uzaklap eylem baznda ldrme edimine ulald her noktada, edilgen olann etken olana dnt bir kimlie brnr. te bu kimlikle ilenen cinayetler, artk nedenin sorgulanmad bir dzlemde nne geilmez bir zincirin halkalar gibi birer birer karmza karlar Shakespearein Macbethinde.

20

Tam anlamyla bir Shakespeare hayran olduunu her frsatta dile getiren Ionesco, ayn temel izlei, Shakespeare den esinlenerek yazd, kendi oyunu Macbettte de kullanr. Her iki metnin en byk ortak noktasn bu temel izlek oluturur. Shakespearein iirsel diliyle rl tragedyas, Ionesconun absrd anlatmnda traji komik bir boyuta ular ve trajik olanla gln olan, birbirini tamamlar bir btnsellik oluturur. ie gemi bu yapnn Shakespearein tragedyasn bir parodiye dntrdn dnmek, Ionesco'un absrd anlatm gcn olabildiince yadsmak olur. Her eyden te, asl retim kaynann klasik yazarlar olduunu, aykr yazarlarn ancak esinlenme yoluyla, o da zaten var olan eyleri farkl boyutlarda devindirerek retime katkda bulunduklarn bir itiraf olarak ne srer Ionesco. Bu balamdaki belki de bire bir esinlenmenin yanl olacan dndnden, oyunu baln bir harf farkyla deiiklie uratr. Ancak dikkatli bakldnda fark edilebilen bu deiiklik sayesinde, bir yandan orijinal metne sadk kalm gibi grnrken, dier yandan da zgn bir metnin ilk sinyallerini vermi olur. Sinyalin arkasndan gelenler, bu zgnl dorular niteliktedir. Shakespearin oyun kiilerinden tamamen farkl karakterdeki oyun kiileri, ancak pek az noktada benzerlikler gsterir. Shakespearein oyununda olduka yumuak bal, iyiliksever ve neredeyse saf biri olarak izilen Kral Duncan portresi, Ionesconun oyununda a gzl bir canavara dnr. Son derece bencil, doymak bilmeyen, ikiyzl ve korkak biridir Kral Duncan. Erdem, sadakat, mertlik ve yiitlikte birbiriyle zdeleen Macbeth ve Babquo (Macbett, Banco) Ionessconun oyununda, fiziksel benzerlikten, kullandklar kelimelerin benzemesine kadar, st kapal, ince bir alayla karmza karlar.

21

Lady Duncan Shakespearein oyununda aka hi katlmazken, Ionesconun oyununda nemli karakterlerden biri haline gelir. Tam tersi olarak da, Lady Macbeth aka hi katlmaz Ionesconun oyununda. Yine ayn ekilde cadlarn says ilk etapta ten ikiye indirgenmi, hemen ardndan ak ierisindeki ilevselliklerini arttran farkl bir boyut kazandrlmtr onlara. Shakespearein birinci cads, Ionescoda balangta eyleme geme yolunda kuku tohumlarnn Macbettin iine yerlemesinin nedeni iken, bir sre sonra Lady Duncan klnda, onu her ynden kkrtan ve ayartan, etken bir karaktere dnr. Yine ayn ekilde, ikinci cady, Lady Duncan klndaki birinci cadnn nedimesi olarak buluruz karmzda. Shakespearein evli Macbethi, Ionesconun oyununda mzmin bir bekrdr. O yzden de, nemli oyun kiilerinden biri olan Lady Macbeth yer almaz oyunda. Yalnzca Lady Macbeth deildir yer almayan. Banquonun olu Fleance bata olmak zere, st rtbeli btn subaylarn ve skoyann soylu kiilerinin ad hi gemez. Bu da, oyun kurgusunun ve olay rgsnn tamamen farkllamasna neden olur. Evet, harf oynamalaryla yaplan oyun kiilerinin isimlerindeki deiiklikler dnda, birok boyutta olay rgs farkllamtr. En bata da absrd anlatmn getirisi, olmadk durum ve abartlar, sz ve davranlarda kendini belirgin bir ekilde hissettirir. lm izleinde grlen abartlar, ldrme ediminin kendisini, anlamn iinin boaltld bir anlamszla srkler. Bu balamda, iktidar olma yolunda nne geilmez, cinayet ileme yetisi hibir anlam olmayan hayatn kaln duvarlar arasnda eriyip gider. Ionesconun Macbettinin harekete gemesi iin benliinin derinliklerinden gelen atmalar, ikilemler yaamas gerekmez. Onun asl yaad ikilem, szlerinde ve anlk davranlarnda grlen tutarszlklardr. Bu ikilemi, her ynyle onun kopyas gibi duran Banco da yaar. Btn bunlar bir yana, Shakespearein oyununun tersine, olay rgs balamnda her ey iin ge kalnm gibidir. Ancak, ilenmekte bilinli olarak ge kalnan ylesine bir ey vardr ki, oyunu esinlenen metne gre tamamen deitirir.

22

Duncann byk olu Macolun, Shakespearein Macbethinde 4. Perdenin nc sahnesinde karsndakinin tepkilerini lmek amacyla kendini yeren, olduundan ok farkl gsteren szlerini, Ionesco oyunun sonuna koyar ve bunda da anlam bakmndan en ufak bir arptma amac gtmez. Bylece sko halk zalim bir kraln basksndan kurtulduk derken, eskisinden ok daha zalim, tam bir zorbann penesine der. Sonu olarak absrd anlatmn, Elizabeth dnemi tragedyalarn gnmze aktarmann belki de en uygun yolu olduunu syleyebiliriz. Ionesco ise, bu yolun kaplarn aan bir ka anahtardan biri. Ortaya koyduu yaptla bunu gstermekle kalmyor, okuyana byk bir itenlikle, absrd, bylesi bir dzlemde doru olan tek yoldur dedirtiyor.

23

3. KARAKTERN NCELENMES ( Duncan ) Ionesconun Macbett oyununda otoritenin ve iktidar hrsnn neredeyse her bireyi etkisi altna alabilecek bir g olduu eserdeki tekrarllk ile yanstlmaktadr. Birinci tablodaki konumalarnda Candor ve Glamiss Aridk Duncan nce eletirmekte, sonra onun adaletsiz olduuna karar vermekte ve sonunda Duncann tahtna gz dikmektedirler. Candor ve Glamissin isyann bastrlmasnda Duncana yardm etmi olan Macbettle Banco ise dokuzuncu tabloda, Glamiss ile Candor un birinci tabloda yapt konumann birebir aynsn yapmaktadrlar. Bu kez Duncann konumuna gemek isteyen onlardr. Ayn sahnenin farkl kiilerce tekrarlanmas insanolunun otorite etkisiyle, kendisine ve deerlerine yabanclamasndaki ksr dngy belirtmektedir. Zaman ve kiiler farkl olsa da yaananlar benzerdir, ynetme gcne sahip olma hrsnn bireyde yaratt zyle atma iinde olma insanla yklenmi bir zelliktir. Duncan oyunun iinde bu ark aslnda en iyi bilen karakterdir.nk kendiside balangta o tahta gemek ve sonrasnda da orda kalabilmek iin karakterinden feragat edip yapabileceklerinin snrsz olduunu grmtr.u anda hizmetinde olan kiilerinde ayn yollardan geebileceini dnememesi imkanszdr ama zaman zaman gerekleri yadsmaya alr. 3. tablodaki konumalarda hem tahtta kalmak iin bugne kadar ktlk ettii iin aras ak olan kiiler hem de gvensizlii net olarak verilmitir. Duncan: Macbett yada Banco yenilirse ne olacak o zaman?

Lady Duncan: Silah siz kuanacak , savaa siz gireceksiniz.

24

Duncan : Nereye snabilirim ki onlar yenilirse? Malta karal dmanm. Kba mparatoru da. Balear Adalar prensi de. Fransa ve rlanda krallar da yle. ngiltere saraynda ok dmanm var nereye gidebilirim?

Subay: Macbett ve Banco ya gveniniz efendim onlar kusursuz komutanlardr ve gvenilirliklerini pek ok kez kantlamlardr. Duncan: Onlara gvenmek zorundaym yinede bir takm nlemler alacam..htiyat bilgeliin anasdr.

Duncan, kendisi sava uzaktan drbnle izlemektedir buna karn Yaral Eri sava brakp gittii gerekesiyle kaak ilan etmekte ve onun ldrlmesini emretmektedir. Bu elikili durum da kitlelerin harcanabilir olduu bu savata Duncann kendisini daha deerli grdn ve kimlerin onun karlar iin feda edilebilir olduuna karar verdiini gstermektedir. Duncan: Bu sarho ta nerden kt? Subay: Sarho deil yaral bir ere benziyor. Duncan : Savatan geliyorsan anlat ne olup bitiyor. Kim kazanyor? Yaral Er: Kim kazanrsa kazansn ne fark ederki?

25

Duncan : Ben senin Aridknm Yaral Er: yleyse i deiir. zr dilerim yaralym bir sr darbe aldm dkm. Duncan: Sakn baylma numaras yapaym deme. Syle konuacak msn kim kazand?

nsanlarn deersiz veya harcanabilir olarak grlmesi, otoritenin gcn kullanarak zorla savaa sokulmas veya yaral bir insana yardm etmek yerine onun bir haber alma arac olarak kar uruna kullanlmas bilindii zere insan haklarna aykrdr. Bu sebeple, Duncan, Glamiss ve Candorun otorite hrslarndan dolay insani yanlarna uzaklatklar saptanabilmektedir. Sonuta Duncan karakteri oyunda insan hayatna kar duyduu saygy en ok yitiren kiidir balangta. Bunun getii yollardan kaynakland metin ilerledike daha iyi anlalr. Ama otoritenin dayatmasyla insan hayatna duyduklar saygy kaybeden sadece o deildir. kinci tabloda, sz konusu savan generalleri Macbett ve Banco birka dakika arayla birbirlerinden habersiz ayn konumay yapmaktadrlar: Macbett: .Dzinelerle ve de dzinelerle adam ldrdm kendi ellerimle. Bana hibir ktl dokunmam on iki dzine subay ve er. Yzlerce ve de yzlercesini de kuuna dizdirttim. [] Kuku yok ki, hepsi birer haindi. lkenin dmanlar. Sevgili hkmdarmz aridk Duncann dmanlar. Tanr onu korusun. Devirmek istiyorlard onu. Yabanc askerlerin yardmyla.

26

Onlar otorite tarafndan savamann zorunluluuna inandrlmlardr. yle ki Macbett de Banco da bu yaptklarn, ldrdklerinin yabanc ve hain olduu gibi inanlarla vicdann rahatlatmaya almaktadr. Kendisine hibir zarar dokunmam birok insan ldrmenin sululuunu tadn -aka dile getirilmese de- syleyebileceimiz Macbett veya Banco iin; tam anlamyla insani ynne yabanclamtr demek bu gereklik nedeniyle doru olmayacaktr. Hala bu olay irdeliyor ve yaptklarna nedenler aramaya alyor olular bunu desteklemektedir. Duncan karakteri, halk onun iin savarken sava alannn yaknna dahi yaklamamaktadr. Halkn mallarna ve arazilerine el koymaktadr. Sava bittiinde halkn yine de onun adn haykrmakta olmas, yaplanlarn otoritenin ileyiinin bir paras olarak grldn gstermektedir.

27

4. SONU
Yaplan bu alma ile onesconun Macbett oyunu ve Duncan karakteri zerinden bir sonuca varlmaya allmtr. Belirli bir sonuca ulalmaya alrken temel olarak Ionesconun yaad dnemden yola klmtr. Ionesconun yaad 2. Dnya sava sonras dnemsel artlar gz nnde tutulmu, eserde ve rolde bu ynde ipular aranmtr. alama da toplum, otorite ilikisi ve iktidar hrsnn bu eserde nasl ele alndndan yola karak irdelemek ama edinilmitir. Bireyin kiiliine yabanclamas otoriteye ve dolaysyla gce sahip olma, stn olma hrslarnn etkisiyle gereklemi ve bireyi bencilletirmitir. Macbett yaptnda zellikle Macbett ve Banco ile yanstlr bu durum .Hem bireyin kendine yabanclamas konusu hem de bireyin basklam olduu otorite hrsna yabanclamas ele alnr sonuta. Bireyin insani ynne yabanclamas ise hem en temel hem de ada ve daha demokratik yaamn getirisi olan insan haklarna yabanclama olarak incelenebilmitir. Macbettte konuklarn dedii gibi: 4.KONUK: (1.KONUKa) ktidar ele geirenler uza gremez mi olmaldrlar? 1.KONUK: (4.KONUKa) art deildir. 2.KONUK: Ama sk rastlanr. Kendine ve insani ynne yabanclam birey, toplumu gz ard etmektedir. Bu her ne kadar otoritenin getirdii bir zorunluluk olmasa da birok durumda sonucun byle gelitii yadsnamamaktadr. Bu nedenle yaptlara gre bireyler, otoriteyle badatrlan g ve stnlk gibi benlik tatmini amal iktidar hrslarn kontrol edebilirlerse otoritenin hem toplumla hem de bireyle ilikisinin deimesi; toplumun otoriteyle elikisinin giderilmesi gerekleebilecektir. Bu belirtilenlere dayanarak otorite algsnn otoriteyi badatrd g ve stnlk gibi kavramlara sahip olmak iin yozlaan, kiiliine ve insani deerlerine yabanclaan bireyin toplumda bir dzenleyici olmaktan kp ahlaki deerlerin de zerinde mutlak bir g olma

28

durumunu ilan ettiini sylemek mmkndr. Bu durumsa toplumla otorite etkileimindeki elikinin kaynan oluturmaktadr. Buna gre toplum, otoritenin gerekliliini ve gcn birinci blmde de akland zere kabul etmektedir; ancak otoriteyi elinde bulunduran kiilerin benmerkezci ve g saplantl kiilere dnmeleri, toplumda tepkiye neden olmaktadr. Yaptlarda eitli yollarla iletilmi olan bireylerin otoriteden etkileni biimlerinin yalnzca o bireylere zg olmad ve insanla mal edilebilir olduu yargs, otoritenin etkisiyle yabanclamann kanlmaz olduunu ve toplumlara genellenebileceini ifade etmektedir. Her bireyin otoriteyi elinde bulundurmas halinde ona yenik dp yabanclaabilecei ihtimalinin bulunduu bir toplumda, otoritenin daha insancl veya insanca olmas ise pek mmkn deildir.

29

KAYNAKA

Kitaplar Candan, A., 1997, Yirminci Yzyl'da nc Tiyatro, Yap Kredi Yaynlar, stanbul Esllin, M., 1999, Absrd Tiyatro, Dost Kitabevi, Ankara pirolu., Z, 1987, Uyumsuz Tiyatroda Gerekilik, Mitos-Boyut Yaynlar, stanbul Nutku, ., 1985 , Dnya Tiyatrosu tarihi 1-2,Remzi Kitabevi, stanbul Pignare, R., 1975, The History of Theatre, University Press of Mississippi ener, S., 1991, Dnden Bugne Tiyatro Dncesi, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir allar, A., Tiyatro Adamlar Szl ,Mitos-Boyut Yaynlar.

30

31